YAŞAM KÜLTÜRÜ OLARAK TİYATRO

(1)

YAŞAM KÜLTÜRÜ OLARAK TİYATRO

ANTİK YUNAN’DA SANATIN NİTELİĞİ PLATON ve ARISTOTELES

17.12.21 Öğr. Gör. Dr. Pınar KIZILHAN 1

(2)

ANTİK YUNAN

Tiyatro konusundaki ilk kuramsal görüşler, Antik Yunan düşüncesinde filizlenmiştir.

Antik Yunan uygarlığının Arkaik Çağını ve bu çağın doğacı düşünürlerini izleyen Klasik çağ düşünürleri, fizikötesini, insanı ve toplumu yöneten yasaları

(3)

550-534 BC

Located at the bottom of the

Acropolis in Athens.

Orchestra

Chorus Proskenion

Skene

Theater of Dionysos

(4)

Klasik Çağ filozofları önce toplumu eğitmesi sonra da estetik

duygu yaratması açısından güzel kavramını ele aldılar.

(5)

ANTİK YUNAN’DA SANATIN NİTELİĞİ

Varoluş ile temsil arasında varolan ilişki Platon’u düşündürmüştür. Platon, imgede yanılsamalı bir gerçeklik görmektedir. İmge, sadece şeyin yerine geçerek onu temsil eder.

(6)

ANTİK YUNAN’DA SANATIN NİTELİĞİ

Tiyatro konusunda ilk sistemli düşünce ürünü, Aristoteles’in Poetika’sı oldu. Poetika’da sanatlar sınıflandırıldıktan sonra özellikle Tragedya türü üzerinde duruluyor, bu türün tanımı yapılıyor, özellikleri bölümleri saptanıyor, destan türünden farkları belirtiliyordu.

Aristoteles tiyatro konusundaki görüşlerini Antik Yunan’ın oyun yazarlarının yapıtlarından yola çıkarak ve bu oyunlardan örnekler vererek açıklamıştır.

(7)

ANTİK YUNAN’DA SANATIN NİTELİĞİ

Antik Yunan Uygarlığının İ.Ö. V. ve IV. yüzyıllarını kapsayan Klasik Çağı, sanat ve kültür açısından en parlak dönemi olmuştur. Tragedya ve komedya türünde en büyük yapıtların yazılması bu döneme rastlar.

Sanatın her dalında görülen gelişme, Pers savaşlarından sonra Atina devletinin güçlenmesinin ve zenginleşmesinin sonucudur. Tragedya ve komedya, klasik biçimini İ.Ö.V. yüzyılda almış, yazılan oyunlar açık hava tiyatrolarında düzenlenen şenliklerde Atina vatandaşlarından oluşan seyirci topluluklarına sunulmuştur.

(8)

ANTİK YUNAN’DA SANATIN NİTELİĞİ

Tragedyanın, Antik Yunan uygarlığının Arkaik Çağı sayılan İ.Ö. VII. ve VI. yüzyıllarda Tanrı Dionysos onuruna yapılan törenlerde söylenen dithirambos (dinsel tören ezgisi) şarkılarından doğduğu varsayılmaktadır.

Bu koro şarkılarını söyleyenler, Dionysos’un kutsal hayvanı olan teke kılığına giriyor, şarkılar söylüyor, dans ediyorlardı. Giderek belli biçim kalıplarına göre yazılmaya ve şiirsel bir nitelik kazanmaya başlayan bu koro şarkılarına bir de konuşan kişi hipokrites (yanıt veren) eklenince tiyatronun dialog çekirdeği oluşmuş oldu.

(9)

ANTİK YUNAN’DA SANATIN NİTELİĞİ

Yunanca teke anlamına gelen tragos sözcüğü ile şarkı anlamına gelen aoide sözcüğünün birleşmesi sonucu ile bu konuşmalı şarkı tragoidia (tragedya) adını aldı ve dinsel törenin bir parçası olmaktan çıkıp bir sanat gösterisine dönüştü.

Komedyanın Dionysos için düzenlenen bağbozumu törenlerinden doğduğu varsayılır. Bolluğu, üremeyi kutsayan ve köylerde yapılan halk geçit törenlerine komos deniliyordu. Komedya, bu eğlenceli geçit törenlerinde yapılan açık saçık taklitlerin düzenli bir biçim kazanmasıyla oluşmuştur.

(10)

Tiyatro sanatının Atina’da ve İ.Ö. V. yüzyılda gelişmesinin nedeni nedir?

Tiyatro sanatının Atina’da ve İ.Ö. V. yüzyılda gelişmesinin nedeni,

(1) Atina’nın Yunan dünyasının kültür merkezi olması ve refaha kavuşmasıdır.

Atina’ya zenginlik Pers savaşlarından sonra gelişen ticaretle gelmiştir. Pers orduları İyonya kentlerini ele geçirdikten sonra, Yunan yarımadasına yöneldiler. Bu saldırılara karşı Attika’da güçlü bir savunma birliği oluştu.

Birliğin en güçlü üyesi Sparta idi. Perslere karşı direnişi sürdürmek üzere, İyonya site devletlerini de içeren bir Attika-Delos Birliği kuruldu. Sparta’nın

(11)

Tiyatro sanatının Atina’da ve İ.Ö. V. yüzyılda gelişmesinin nedeni nedir?

• Delos’ta birlik adına toplanan vergiler giderek Atina’nın bayındırlığına harcanmaya başlandı. Öte yandan ticaret geliştikçe Atina zenginleşiyordu.

Perikles yönetiminde altın çağını yaşadı. İ.Ö.V. yüzyıl Atina demokrasisinin yükselme dönemi, plastik sanatların ve tiyatronun da gelişme dönemi oldu.

• Sanatçıların devletten destek görmesi sanat dallarında hızlı bir gelişim sağlamıştı. Yapı, yontu, resim sanatlarında, yazında, tiyatroda bugüne dek önemini koruyan başyapıtlar verildi. Atina, kültür ve sanat alanındaki üstünlüğü ile Yunan uygarlığının kültür kültür merkezi olmaya hak kazandı.

(12)

Tiyatro sanatının Atina’da ve İ.Ö. V. yüzyılda gelişmesinin nedeni nedir?

(2) Atina’da tragedya ve komedyanın böylesine olağanüstü bir atılım yapmasının bir nedeni de toplumda birbirinden farklı, hatta birbiri ile çelişen değer yargılarının bir arada bulunmasıdır. Tiyatro sanatına özgü olan ve karşıtlıkların çatışmasından doğan hareket bu toplumsal çelişkilerden hız almıştır. Bu toplumsal çelişki, Yunan toplumunun feodal düzenden demokratik döneme geçmesi ile açıklanmalıdır.

(13)

Tiyatro sanatının Atina’da ve İ.Ö. V. yüzyılda gelişmesinin nedeni nedir?

Antik Yunan’da Krallık döneminden başlayarak halkın haklarını koruyan yasalar çıkarılmış, giderek özgür vatandaşların yönetimde oy hakkına sahip olmaları sağlanmıştı. Bununla beraber, nüfusun büyük bir bölümü vatandaşlık hakları olmayan kölelerden ve kadınlardan oluşan, kırsal kesimde oturanların oy vermek için kolayca başkente gidemedikleri Atina’da, yönetime katılma hakkı, sınırlı bir kentli vatandaş topluluğunun elinde bulunuyordu. Giderek zenginleşen kent orta sınıfının, liberal eğilimine karşın, toplumda soylu sınıfın geleneksel değer yargıları yaşatılmaktaydı. İşte biçimsel olarak demokratik olan ancak eski çağların inançlarını ve ahlak ölçülerini de bir ölçüde yaşatan toplumun iç çelişkisi, tragedyaların çatışan güçlerini oluşturmuş, trajik olan bu dengeli karşıtlıktan doğmuştur.

(14)

Tiyatro sanatının Atina’da ve İ.Ö. V. yüzyılda gelişmesinin nedeni nedir?

Klasik dönem sanatının, bir yandan doğalcı sayılabilecek kadar gerçekçi, bir yandan kesin kurallar uygulayacak kadar biçimci olmasının nedeni aynı çelişkili durumdur. Bu ikilem Poetika’da ‘gerçeğe benzerlik’ ilkesi ile yan yana yer alan ‘birlik, bütünlük, uyum’ ilkesinde de görülür. Aristoteles’in sağlam, mantıklı, değişmez biçim kuralları saptadığı halde yaratıcı düş gücüne özgürlük tanımış olması, sanatta karşıt değer ölçülerinin bir sentezde birleşebileceğini gösterir. Antik Yunan tiyatro düşüncesi Klasik

(15)

Kaynak

Şener, S. (2014). Dünden Bugüne Tiyatro Düşüncesi. Ankara, Dost Yayınları.