• Sonuç bulunamadı

Tezkire Geleneğinin Öncüsü Latifi ile Geleneğin Takipçisi Safayı'nın Tezkirelerinde Biyografileri Verilen Şairlerin Şairane Yaradılışlarına ve Üsluplarında Daşir Değerlendirmelerin Karşılaştırılması

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

Share "Tezkire Geleneğinin Öncüsü Latifi ile Geleneğin Takipçisi Safayı'nın Tezkirelerinde Biyografileri Verilen Şairlerin Şairane Yaradılışlarına ve Üsluplarında Daşir Değerlendirmelerin Karşılaştırılması"

Copied!
14
0
0

Yükleniyor.... (view fulltext now)

Tam metin

(1)
(2)

m uCl a

M u gla U n iv ersitesi

IV. U lu sla ra ra si D u nya D ili T iirk?e S em p o zy u m u I. C ilt

Bildiri metinlerinin i?eriginden yazarlan sorumludur. Tiirn Haklari Saklidir.

Izinsiz kopyalanamaz, aktanlamaz, gogaltiiamaz Copyright © 2012, Ankara Editor: D o?. Dr. M eh m et N aci O N A L ISBN : 978-605-4397-21-1 (tk.) 978-605-4397-22-8 (I.e.) 1. Baski 30 Nisan 2012 / Ankara 500 Adet Kapak Tasanmi Okt. Ozden I§1KTA$ tleii$im

Mugla Universitesi Edebiyat Fakultesi 48170 - Kdtekli Yerlejkesi / Mugla Tel : 0 252. 211 14 30

0 252.211 14 84 0 252.211 15 55

E-posta: dunyadiliturkce201 l@ mu.edu.tr

Genel Ag Sayfasi: http://www.dunyadiliturkce2011.mu.edu.tr Sayfa Tasanmi

(^ )

Grafiker-Grafik-Ofset Matbaacilik Reklamcilik Sanayi ve Ticaret Ltd. §ti.

1. Cadde 1396. Sokak N o :6 06520 (Oguzlar Mahallesi) Balgat-ANKARA Tel : 0 312. 284 16 39 Pbx Faks : 0 312. 284 37 27 E-mail : grafiker@grafiker.com.tr Web : grafiker.com.tr Baski, Cilt (><) Grafiker*

(3)

IV. ULUSLARARASIDUNYA D i l i TURK^E

SEMPOZYUMU

MUGLA UNlVERSITESi

22-24 ARALIK 2011

SEMPOZYUM KURULLARI

QOZUM ORTAKLAR1 • T.C. BA§BAKANLIK TANITMA FO N U

• TURK i$B IR LiG i VE KOORDINASYON AJAN SI BA$KANLIGI (TIKA) • TURK D iL K U RU M U (TDK)

• YUNUS EM RE ENSTITUSU • MUGLA VALiLIGi

• MUGLA BELED iYESi

• FETH iYE BELED iYESi

• MUGLA U NiVERSITESiED EBiYATTO PLU LU G U

SEMPOZYUM BA§KANI

Prof. Dr. M ansur HARMANDAR M ugla Universitesi Rektoru

SEMPOZYUM KOORDINATORU

Prof. Dr. Pervin £APAN

Mugla Universitesi Edebiyat Fakiiltesi Dekam

(4)

I V U L U S L A R A R A S I D U N Y A D I L I T l R K f E S E M P O Z Y L ' M l

DUZENLEME KURULU E§BA$KANLAR1

Prof. Dr. Mustafa Volkan CO$KUN Prof. Dr. All AKAR

Prof. Dr. Sultan TULU

D09. Dr. Mehmet Naci ONAL ’ Yrd. D09. Dr. Ali Abbas £IN A R

Mugla Universitesi Rektor Ba'jdani^mani

Mugla Oniversitesi Edebiyat Fakiiltesi, Turk Dili ve Edebiyati Boliimu

Mugla Universitesi Edebiyat Fakiiltesi (^agda$ Turk Leh9eleri ve Edebiyatlari Boliimii

Mugla Universitesi Edebiyat Fakiiltesi Turk Dili ve Edebiyati Boliimii

Mugla Universitesi Edebiyat Fakiiltesi (^agda$ Turk Lehpeleri ve Edebiyatlari Boliimii

DUZENLEME KURULU BALKAN YARDIMCILARI

Prof. Dr. Melek COLAK D09. Dr. Bayram A K ^A Yrd. Do?. Dr. Ay din KIRMAN ■ Yrd. D09. Dr. Cahit BA$DA§ ■ Yrd. D09. Dr. Hayati YILMAZ

1 Yrd. D09. Dr. Kenan K O £

■ Yrd. D09. Dr. Fatma $AHAN GUNEY ■ Yrd. D09. Dr. Nilgiin A £IK ONKA§ ■ Yrd.D09.Dr. £ulpan £ETIN

■ Yrd.D09.Dr. Giilsine UZUN ■ Yrd.D09.Dr. Ekrem AYAN

■ Yrd. D09. Dr. Ismail Turan KALLiM Ci

1 Yrd. D09. Dr. Baki Bora H A N ^A ■ Ogr. Gor. Hamdi TO PgUO GLU

Mugla Universitesi Edebiyat Fakiiltesi Tarih Boliimii

Mugla Universitesi Edebiyat Fakiiltesi Tarih Boliimii

Mugla Universitesi Edebiyat Fakiiltesi Turk Dili ve Edebiyati Boliimii

Mugla Universitesi Edebiyat Fakiiltesi Turk Dili ve Edebiyati Boliimii

Mugla Universitesi Edebiyat Fakiiltesi £agda$ Ttirk Leh9eleri ve Edebiyatlari Boliimu

Mugla Universitesi Edebiyat Fakiiltesi £agda§ Turk Leli9eleri ve Edebiyatlari Boliimu

Mugla Universitesi Edebiyat Fakiiltesi £agda§ Turk Leheeleri ve Edebiyatlari Boliimii

M ugla Universitesi Egitim Fakiiltesi Turk9e Egitimi Boliimii

Mugla Universitesi Edebiyat Fakiiltesi £agda§ Tiirk Leh9eleri ve Edebiyatlari Boliimii

Mugla Universitesi Edebiyat Fakiiltesi £agda$ Tiirk Leh9eleri ve Edebiyatlari Boliimii

Mugla Universitesi Edebiyat Fakiiltesi £agda§ Turk Leheeleri ve Edebiyatlari Boliimii

Mugla Universitesi Edebiyat Fakiiltesi £agda? Tiirk Leheeleri ve Edebiyatlari Boliimii

Mugla Universitesi Edebiyat Fakiiltesi Tiirk Dili ve Edebiyati Boliimii

Mugla Universitesi Guzel Sanatlar Fakiiltesi

(5)

I V U L U S L A R A R A S I D U N Y A D I L I T l ' R K C E S E M P O Z Y U M l

BILIM KURULU

Prof. Dr. Mustafa ISEN >■ Prof. Dr. Bahaeddin YEDIYILDIZ Prof. Dr. Osman HORATA

Prof. Dr. $iikrii Haluk AKALIN Prof. Dr. Ali Fuat BILKAN Prof. Dr. Ramazan KORKMAZ Prof. Dr. Abdurrahman GUZEL Prof. Dr. Zeynep KORKMAZ Prof. Dr. Ahmet Bican ERCiLASUN Prof. Dr. Nurettin DEMIR

Prof. Dr. Emine YILMAZ Prof. Dr. Nuri YUCE

Prof. Dr. Osman Fikri SERTKAYA Prof. Dr. Saim SAKAOGLU Prof. Dr. Tuncer GULENSOY Prof. Dr. Efrasiyap GEMALMAZ Prof. Dr. Emine GURSOY NASKALI Prof. Dr. Fikret TURKMEN

Prof. Dr. Hiiseyin AYAN Prof. Dr. Goniil AYAN Prof. Dr. Semih TEZCAN Prof. Dr. Nuran TEZCAN Prof. Dr. Giinay KARAAGAC Prof. Dr. Hamza ZULFiKAR Prof. Dr. Recep TOPARLI Prof. Dr. Leyla KARAHAN Prof. Dr. M ustafa CANPOLAT Prof. Dr. ismail YAKJT Prof. Dr. Ismail GORKEM Prof. Dr. Mustafa ONER Prof. Dr. Mustafa OZKAN Prof. Dr. Nevzat OZKAN Prof. Dr. Ahmet PEHLIVAN Prof. Dr. $erif Ali BOZKAPLAN

Cumhurbaijkanligi Genel Sekreteri (Tiirkiye) Atatiirk Kiiltiir. Dil ve Tarih Yuksek Kurumu Ba§kani (Tiirkiye)

Atatiirk Kiiltiir Merkezi Ba§kani (Tiirkiye) Turk Dil Kurumu Ba$kam (Tiirkiye) Yunus Emre Enstitiisii Ba$kam (Tiirkiye) Ardahan Universitesi Rektorii (Tiirkiye) Ba$kent Universitesi (Tiirkiye)

Emekli Ogretim Oyesi (Tiirkiye) Emekli Ogretim Oyesi (Tiirkiye) Ba$kent Universitesi (Tiirkiye) Hacettepe Universitesi (Tiirkiye) Emekli Ogretim Uyesi (Tiirkiye) Istanbul Universitesi (Tiirkiye) Emekli O gretim Uyesi (Tiirkiye) Emekli O gretim Oyesi (Tiirkiye) Emekli O gretim Oyesi (Tiirkiye) Marmara O niversitesi (Tiirkiye) Ege Universitesi (Tiirkiye) Emekli O gretim O yesi (Tiirkiye) Sel^uk Universitesi (Tiirkiye) Bilkent O niversitesi (Tiirkiye) Bilkent O niversitesi (Tiirkiye) Istanbul Aydm O niversitesi (Tiirkiye) Emekli Ogretim Oyesi (Tiirkiye) Cumhuriyet Oniversitesi (Tiirkiye) Gazi O niversitesi (Tiirkiye) Emekli Ogretim Oyesi (Tiirkiye) Akdeniz O niversitesi (Tiirkiye) Erciyes O niversitesi (Tiirkiye) Ege Oniversitesi (Tiirkiye) Istanbul O niversitesi (Tiirkiye) Erciyes O niversitesi (Tiirkiye)

Uluslararasi Kibris O niversitesi (Tiirkiye) Dokuz Eylul O niversitesi (Tiirkiye)

(6)

I V . U L U S L A R A R A S I D U N Y A D I L I T U R K C E S E M P O Z Y U M U

Prof. Dr. Erdogan BOZ Prof. Dr. Yakup CELIK Prof. Dr. Ahmet OZGiRAY Prof. Dr. Mihai MAXIM Prof. Dr. Geza DAVID Prof. Dr. Ahmet BURAN Prof. Dr. Bem t BRENDEMOEN Prof. Dr. Erica GILSON

Prof. Dr. Viktor GUZEV Prof. Dr. Tevfik HACIYEV Prof. Dr. Gyorgy ELAZAI Prof. Dr. Lars JOHANSON Prof. Dr. Mark KIRSCHNER

Prof. Dr. Bayan NURSULTANKIZI CUBATOVA Prof. Dr. Ali Berat ALPTEKlN

Prof. Dr. Esma $IM $EK Prof. Dr. Ali YILDIRIM

Prof. Dr. Mustafa Volkan CO§KUN Prof. Dr. Zeki KAYMAZ

Prof. Dr. Bilal YUCEL Prof. Dr. Giirer GULSEVIN Prof. Dr. Pervin £APAN Prof. Dr. Mustafa UGURLU Prof. Dr. Ali AKAR

Prof. Dr. Alaattin KARACA Prof. Dr. Uli SCHAMILOGLU Prof. Dr. Ceval KAYA

Prof. Dr. A. Melek OZYETGIN Prof. Dr. Hayati DEVELi Prof. Dr. Kemal ERASLAN Prof. Dr. Zeynel KIRAN Prof. Dr. Turan KARATA§ Prof. Dr. Hatice $AHIN Prof. Dr. M ehmet A £ A

Prof. Dr. Ahmet Pirverdioglu NAHMEDOV

Eski§ehir Osmangazi Universitesi (Tiirkiye) YildizTeknik Universitesi (Tiirkiye) Ege Universitesi (Tiirkiye)

Biikre§ Universitesi (Romanya) Elte Universitesi (Macaristan) Firat Universitesi (Tiirkiye) Oslo Universitesi (Norve?) Princeton Universitesi (ABD)

St. Petersburg Devlet Universitesi (Rusya) Baku Devlet Universitesi (Azerbaycan) Budapest e Universitesi (Macaristan) Mainz Universitesi (Almanya)

Giessen Justus-Liebig Universitesi (Almanya) Kazakistan Milli Universitesi (Kazakistan) Selfuk Universitesi (Tiirkiye)

Firat Universitesi (Tiirkiye) Firat Universitesi (Tiirkiye) M ugla Universitesi (Tiirkiye) Ege Universitesi (Tiirkiye)

Cumhuriyet Universitesi (Tiirkiye) Ege Universitesi (Tiirkiye)

M ugla Universitesi (Tiirkiye) M ugla Universitesi (Tiirkiye) M ugla Universitesi (Tiirkiye) M ugla Universitesi (Tiirkiye) Wisconsin Universitesi (ABD) Ardahan Universitesi (Tiirkiye)

Ankara Universitesi, Tiirk Dil Kurumu Balkan Yardimcisi (Tiirkiye)

Istanbul Kiiltiir Universitesi (Tiirkiye) Emekli Ogretim Uyesi (Tiirkiye) Hacettepe Universitesi (Tiirkiye)

Karamanoglu Mehmetbey Universitesi, (Tiirkiye) Uludag Universitesi (Tiirkiye)

Bahkesir Universitesi (Tiirkiye)

Adnan M enderes Universitesi (Tiirkiye)

(7)

I V U L U S L A R A R A S I D U N Y A D i L i T U R K C E S E M P O Z Y U M U

Prof. Dr. Suleyman KAYIPOV Prof. Dr. Karliga? KARDE§EVA Prof. Dr. §akir iBRAYEV Prof. Dr. Elfina SIBGATULLA Prof. Dr. Faruk BiLlC l

Prof. Dr. M aria IVANICS - RESS Prof. Dr. Hamidulla DAD ABAYEV Prof. Dr. Fuat GANIYEV

Prof. Dr. Nurmuhammet HISAMOV Prof. Dr. Kadirali KONKABAYEV Prof. Dr. Murat P E N 0 Y E V

Prof. Dr. M itjana TEODOSIYEViC Prof. Dr. Nimetullah HAFIZ Prof. Dr. Tacida HAFIZ D09. Dr. M ehmet Naci ONAL D09. Dr. Suer EKER

D09. Dr. Kemal UCUNCU D09. Dr. Giilcanat BEGIMOVA Yrd. D09. Dr. Ali Abbas g iN A R Yrd. D09. Dr. Hatice FIRAT Yrd. D09. Dr. Ozden FiDAN Yrd. D09. Dr. Nigar ipek EGILM EZ Yrd. D09. Dr. §ahin BARANOGLU Dr. Imre BASKI

Dogan HIZLAN

Kirgizistan-Tiirkiye Manas Universitesi (Kirgizistan)

Kok9edag Universitesi (Kazakistan) Ahmet Yesevi Universitesi (Kazakistan) Moskova Pedagoji Universitesi (Rusya)

INALCO-Dogu Dil ve Kultiirleri Ulusal Enstittisii (Fransa)

Szeged Universitesi (Macaristan)

M irza Ulugbek Ozbekistan Milli Universitesi (Ozbekistan)

Kazan Devlet Universitesi (Tataristan) Kazan Devlet Unversitesi (Tataristan)

Kirgizistan-Manas Universitesi Tiirkoloji Bolumii (Kirgizistan)

A§gabat Universitesi (Turkmenistan) Belgrad Universitesi (Sirbistan) Emekli Ogretim Uyesi (Kosova) Emekli Ogretim Uyesi (Kosova) Mugla Universitesi (Tiirkiye) Ba§kent Universitesi (Tiirkiye)

Karadeniz Teknik Universitesi, (Tiirkiye) Kazakistan Milli Universitesi (Kazakistan) M ugla Universitesi (Tiirkiye)

Mugla Universitesi (Tiirkiye) Mugla Universitesi (Tiirkiye) Mugla Universitesi (Tiirkiye)

Adnan Menderes Universitesi (Tiirkiye) Macar Bilimler Akademisi (Macaristan) (Tiirkiye)

SEMPOZYUM SEKRETERYASI

• Dog. Dr. A liA K A R

• Dog. Dr. Mehmet Naci ONAL • Ar§. Gor. Nilufer TANQ

• Ar§. Gor. Aysun D U RSU N

• Ar§. Gor. Banu SITK1OZKUL • Ar§. Gor. Ceyhun SARI

(8)

TEZKIRE GELENEGINiN ONCUSU LATiFl iLE GELENEGIN

TAKlPCISi SAFAYI’NIN TEZKIRELERiNDE BIYOGRAFiLERI

VERILEN §AIRLERiN §AiRANE YARADILI§LARINA VE

USLUPLARINA DAIR DEGERLENDiRMELERLN KAR§ILA§TIRILMASI

C O M P A R IS O N O F EV A LU A TIO N S O N P O E T IC C H A R A C T E R S A N D S T Y L E S O F PO E T S W H O S E B IO G R A P H IE S A R E G IV E N IN C O L L E C T IO N S O F B IO G R A P H IE S (T A Z K IR A H ) B Y LA TIFI, T H E P IO N E E R O F T H E T R A D IT IO N O F P O E T C O L L E C T IO N S , A N D SA FAY I, T H E F O L L O W E R O F T H IS T R A D IT IO N Ay§e DA LYA N* OZET

Arap edebiyatimn ardmdan Fars edebiyatmda $airlerin unutulmamasi icjin kullamlan, Ali §ir Nevai araciligiyla edebiyatimiza gegen tezkire gelenegi Klasik Turk edebiyatimn inceleme alanlanndan biridir. Bugiine kadar tezkireler uzerine tenkitli Qah^malar yapildigi gibi tezkire terminolojisi ile il- gili 9ali§malar da surduriilmektedir.

Tezkire terminolojisi uzerine kurulan bu 9ali$mamn evreni 16. yuzyilda ilk tezkire omeklerinden olan ve daha sonra hazirlanacak tezkirelere onculiik gorevini iistlenen Latifi’nin Tezkiretii '§-$uara ve

Tabsiratu n-nuzama ile 18. ytizyilda, 16. yiizyil tezkire geleneginin takip?isi Safayi’nin N uhbetu’l- asar Min Feva ’idi l-e$ ’ar isimli tezkeresidir. Om eklem i ise belirlenen bu tezkirelerde yazarlann ta-

nitimini yaptigi §airlerin jairane yaradili? halleri bakimindan: “falak, derrak, ibda‘, icad, ihtira', piir-gu, selika-selakat, tasarruf, tuti” ve usluplanm degerlendirilirken kullandiklan: “ab-dar, ?a?ni, halavet, reng-rengin” terimlerinin ortak ve farkli yonlerinin kar§ila§tinlmasidir. ^ali§m am n merke- zi olan tezkireler taranmi? ve fi?lenmi§tir. Bu konu hakkm da daha once yapilmi? gali^malar deger- lendirilmi^tir. Cah§manin amaci, bu eserlerde yazarm tamtimim yaptigi ^airlerin $airane yaradili$la- n ve usluplanm degerlendirilirken kullandiklan, tezkire terminolojisine mal olmu? kelimelerin tes- pitim yaparak bu konuda daha once yapilmi? gah^malara katkida bulunmaktir.

Bu bildiride tezkire yazarlarimn $airleri degerlendirirken kullandigi yukanda siralanan kelime ve ta- birler aracihgiyla tezkire geleneginin terminolojisi uzerine dikkat 9ekilecektir.

Anahtar Kelimeler: Latifl Tezkiresi, Safayi Tezkiresi, tezkire terminolojisi. ABSTRACT

Collection o f Biographies ( Tazkirah) tradition, which is used in Persian Literature after Arab Lite­ rature in order to keep record o f poets and is transferred to our literary tradition by Ali $irNevai, is one o f the study fields in Classic Turkish Literature. There have been critical studies on these collec­ tions and researchers are also studying on their terminology.

The main focus o f this study is Latifi’s Tezkiretii’?-§uara ve Tabsiratu’n-nuzama, which is one o f the first examples o f collection o f biographies in 16th century and has been the forerunner for later examples and Nuhbetii l-asarMinFevd ’idi 'l-e$ ’ar by Safayi, who lived in in 18th century and,still, was a follower o f 16th century tradition. Here, we have tried to investigate, compare and contrast the expressions and words used to define the literary assets o f poets: “9alak, derrak, ibda‘, icad, ihtira1,

Mugla Universitesi. Tiirk Dili ve Edebiyati Boliimii.

(9)

A Y § E D A L Y A N

pur-gu, selika-selakat, tasarruf, tutf” and their authentic styles: ab-dar, c;a$m. halavet, reng-rengin” These two collections of biographies have been scanned and indexed, and studies that have been done in this subject have been evaluated. The aim of this study is to investigate, compare and cont­ rast the expressions and words used to define the literary assets of poets and their authentic styles, and thus to contribute to the volume of works on this subject.

In this study, terminology of collection of biographies is investigated and emphasized by evalua­ ting the expressions and words to define poets used by biography writers.

Key Words: LatifT’s Collection of Biographies (Tazkirah), Safayi’s Collection of Biographies (Tazkirah), terminology of collection of biographies (Tazkirah).

Giri§

insanoglu dunyaya geldigi giinden bu yana degi§ik sistemler aracihgiyla ileti§im kurmu§tur. Bu sistem- lerin ifinde en geli§mi§ ve en kahci olam i§aretlerle 6riilmii§ yazidir. Canli olan dili gelecek nesillere ak- taran yazi sistemi insanoglunun ge^irdigi geli§im siirecinde kendini geli$tirerek kuralli bir yapiya ula$- mi§tir. Zamanla ilkel yazi temel ileti§im ihtiyaci olmaktan gikip sanat yapma, du$iincelerini aktarma ara- cina donii§mu§tur. Bu yine insanla paralel geli§en bir siire9tir. Siirey iki koldan geli§mi§tir. Biri nazim digeri ise nesirdir. Duygu ve dii§iinceleri, gramer kurallari qerqevesinde sozlii ve yazih olarak anlatma

yontem i olan nesir, genelde vezin ve kafiyeli olan nazmin kar$itidir. Nesir du$uncenin dilidir, sebep so- nug ili§kisini goz uniinde bulundurarak bilinenden bilinmeyene adim adim ilerler; ayaklari saglam bir $ekilde yere basmadan yuruyemez. Giiqlu bir nesir, bir milletin entelektiiel ozellikleri bakimmdan yuk- sek bir diizeye ulaftiginin gostergesidir. ((^ardak 2006: 74-75)

Tiirkiye Tiirkfesinde nesir kendi ii^inde 119 koldan geli§mi§tir. Sade, orta ve siislii nesir olarak adlandml- maktadir. Sade nesir, Kuran tefsirleri, tasaw ufi ve hadis kitaplari gibi halkin kullandigi dille, yine hal- ka hitap etmek i9in tercih edilen, egitme amacmi ta§iyan bir iisluptur. Orta nesir, Arap9a ve Fars9a keli- melerin begenildigi bir donemde, anlatilmak istenen §eyden sapmadan yazardan yazara yabanci koken- li kelime sayisimn degi§tigi, hiiner gosterme amacinda olmayan bir diger iislup §eklidir. Siislii nesir ise yazann ne kadar yabanci kelime bildigini, edeb! sanatlara ne kadar hakim oldugunu kamtlama amaciy- la tercih edilmi§tir.

Nesirle yazilan edebi tiirlerin i9inde §airlerin biyografilerini anlatan tezkireler bulunmaktadir. Tezkire,

Arapga zikr kokiinden tiiretilmi§ bir kelimedir. Zikr, anma, hatirlatma, sozunii etme anlamlarma geldigi- ne gore tezkire, hatirlamaya vesile olan tjey manasm a gelir. Bu gen if sozliik anlamina dayanilarak keli­ me, qe$itli manalarda kullamlmi§tir. Bir §eyi hatirlatmaya y a da bir haberi bildirmeye yarayan kisa pu- sula; herhangi bir i§ iqin izin verildigini bildirmek iizere hukiimetten alinan kagit; askerin terhis oldu­ gunu gosteren beige; aym §ehirdeki resmi daireler arasinda gidip gelen yazi§ma, bunlarin ba§licalari- dir. (isen 1997: 28) $air tezkireleri Islam kiiltiiriine hastir. Araplarda Tabakat adim verdikleri bu 9ali?- m alar iran’a, Ali §ir Nevayt ile Turk kiiltiiriine ge9mi§tir. Anadolu sahasinda ilk tezkireci bilindigi gibi Sehi B ey’dir. Bu ilk tezkirenin ardmdan sekiz yil sonra yazilmi§ olan Latifi’nin Tezkiretu '$-§uara ve

Tabsiratu ’n-nuzama isimli tezkiresi gelmektedir. Anadolu sahasinda Sehi Bey’in onciiliik ettigi tezkire

gelenegi XIX. yiizyila kadar devam etmi§tir.

Tiirk §air tezkireleri, mukaddimelerinde §airin ve §iirin ne oldugu hakkinda tespitler bulunmasi sebe- biyle Turk edebiyatimn bir nevi poetika ozelligi ta?iyan eserlendir. Bu ozellik Islam dunyasi tezkire ge- leneginde sadece Turk §air tezkirelerinde bulunmaktadir. Bu tezkirecilerden LatifT, Anadolu sahasin­

da tiirle ilgili ilk “tezkire ” adim kullanan yazar, mukaddimesinde, §iirin “fazilet ve mezivetlerini ” an- latarak §iir yazmanin haram ve yasaklanmi§ olmadigini ispatlamaga galifm if ve bu konuda bazi delil- ler ileri surmu$tur. (ipekten 2002: 44-45) Latifi, bilhassa F a n i maddesinde $iire ve $airlere dair soyle- dikleriyle bir anlamda kime §air denilecegini ve $iirin ne oldugunu veya ne olmasi gerektigini uzun uzun

(Isen 1997: 22) anlatmi§tir. Latifi tezkiresi, bu sebeple bir nevi poetik degerlendirmeler ta$imaktadir. Bu

(10)

TE ZK JR E G E L E N E G iN iN O N C U SU LATIFI ILE G E L E N E G iN T A K iP C iS I S A F A Y I’N IN T E Z K lR E L E R tN D E B IY O G R A F iL E R l V ER ILEN SA IR LER IN SAIR A N E Y A R A D IL i^L A R IN A VE U SLUPLA R JNA D A lR D E G E R L E N D IR M E L E R iN K A R $IL A $T IR ILM A S1

ozelliklerinin di^inda Latifi, eserinin muhteva ve tertip §ekli sebebiyle daha sonrakilere om ek te§kil ede- rek tezkirecilige biiyiik katkisi bulunmusjtur. Latifi Tezkiresinin hem muhteva hem de tertip agisindan takipgisi olan Safayi ’nin tezkiresi, edebiyatimizda Latifi, A p k Qelebi ve Hasan Qelebi 'nin eserleri ka-

dar ehemmiyetlidir. XVII. yiizyilm ikinci yaristyla, XVIII. yiizyilin ba§inda, dzellikle bir kultiir ve edebi­ yat devri olan Lale Devri 'nde ya$ayan:$airler bakimmdan qok degerli bir kaynaktir. (£apan 2005: 15) §air tezkireleri, insam merkez almi§, $airlerin hayatlarini, sanat giiqlerini degerlendirerek tamtmaya qali§maktadtr. Bu degerlendirmeler bazen kli$ele$mi§ tespitler olsa da bazi yazarlarin tespitleri giinii- miizde yapilan uzun qah$malann sonuncunda ula§tlan tespitlerle e§deger ta^imaktadir. §airlerin yara- tih§ hali ve dzelliklerini tespit ederken iizerinde durduklari hususlari §6yle siralamak mumkiindur. Bun- lar: §airlerin sanat giiqleriyle yaratili$lan arasindaki miinasebet; tabiatlarinda sanat aqistndan gerek- li ozelliklerin bulunup bulunmadigi, dogu§tan getirdikleri sanat zevk ve kabiliyetin genel sanat durum- larina etkisinin ne oldugu $eklinde dzetleyebilecegimiz, geni§ bir perspektifle dikkatlere sunulmaga qa- li§ilir. (C'apan 2007: 265) $airlerin yaratih§lanna ve sanatlanna yonelik bu degerlendirmelerde kullam-

lan kelimeler tezkire terminolojisine mal olmu§ terimleri olu§turdugu gibi, yazann ozel kullam§lan da edebi deger tasimaktadir.

§uara tezkirelerinde, eserleri degerlendiren tezkire yazarlari kendi devri ve sanat anlayi^ina gore te§ek- kiil etmi$ bir normdan hareket etmektedir. Bu normun aqiga kavu§madan ne divan §iirini geregi gibi an- lamak, ne de tezkirelerdeki hiikiimleri qdzmek mumkiindur. (Akta§ 1998: 113) Tezkire yazan, sozcukleri

gergek anlamlarinm diijinda kullanabilir. Burada ‘geleneksel adlandirma'mecaz, geleneksel yakla$imla,

akli ve liigavi $eklinde sunulabilir. ilkinde bir fiili asil failden ba§kasina isnat etmek, ikincisinde ise lii- gat anlamlanndan ba§ka anlamlari gostermesi ( Sara? 2004: 101, 102) soz konusudur. Metni olu§turan yapi ve ifade unsurlart ferd i ve edebiyat geleneginden kaynaklanmaktadir. Edebiyat geleneginden kay- naklananlar bizi, edebi tiir dedigimiz norma gotiiriir. (Akta§ 1998: 103) Tezkirelerin iisluplanyla ilgili

degerlendirmeler yapmak igin oncelikle tiiriin kendine has kompozisyonunu, kelime servetini, ciim leya-

pisim, soz sanatlarmi ve siislerini (Akta§ 1998: 70) belirleyen ozelliklerin tespitinin yapilmasi gerekti-

gini bilmekteyiz. Buna gore tabii dilden sapan ifadelerin bu tiire nasil mal oldugunu belirlemek ve bunu tespit etmek igin gah§mamiza konu olan tezkirelerden om ek ifadeler verilmeye gali§ilmi§tir.

1. §air Yaratih§lanna Ait Degerlendirmede Kullamlan Kelimeler

Bu boliimde belirlenen tezkirelerde §air yaratili§larma ait degerlendirmede kullamlan qalak, derrak,

ibda‘, icad, ih tira \ piir-gu, selika-selakat, tasarruf, tiiti terimleri segilmiijtir.1

“galak” terimi sozliiklerde “gevik, eline ayagina gabuk, tez canh” olarak tammlamrken tezkire termino-

lojisinde daha qok zihin giicii ve sanat yaraticihgim ifadede kullanilmaktadir. ((^apan 2007: 275) Ana-

dolu sahasina Ali $ir Nevai’nin Mecdlii 'n-Nefais isimli eseriyle ilk kez bir terim olarak girmi§tir. (Dur- mu§ 2007: 91) Sehi Beg 'in tezkiresinde §irazi maddesinde bir kez geqen bu sifat (Tolasa 2002: 207), Latifi tezkiresinde gegmezken, Safayi'nin bu terimi kullandigi goruliir. Safayi Ikbal igin; “M a ‘arif-i

ciiz'iyyede ve kullivyede mahir gerqekden $a‘ir ve fen n -i pbbda dahi te§hls-i emraza kadir ve ‘ilm-i niicumda tasarrufu zahir casus-i eflak bir merd-i qalakdir. ” (28b/87) Fevzi igin; “Eva ‘il-i halinde tahsll-i ulum ve tekmll-i kemal-i fiinun edip daklka-dan-t harekat-enciim u eflak bir merd-i qalakdir. (21 lb/454)

“d errak” tenm i Osmanh Tiirkgesi sozltiklerinde “gabuk anlayan, anlayi§h” olarak gegerken tezkireler­

de yiiksek bir deger unlayt^i qerqevesinde kullanilmipir. (Tolasa 2002: 209) Latifi Hayall £elebi igin; kuweti tab'i paki ve siir'at-i idrak-i derrak-i fezayil ii fununda ziyadediir. ” (73a/19-20) Remzl igin;

1 Buradan itibaren venlen cimekler dipnotta gosterilen i;ali>malardan alinm ijtir. Parantez ipindeki ilk rakam ve harf varak numarasim , kesm e ■?aretinden sonraki rakam ise esenn say fa num arasim kar^ilamaktadir. Latifi o m ek len ifin: L a tifi Tezkiretu '$-$uara ve Tabsiratu 'n-nuzama

(Incelem e-M etm). Hzl Yrd Dot; Dr Ridvan C’anim . Atattirk Kulttir M erkezi Ba$kanligi Yay., A nkara 2000, 903s. Safayi om ekleri if in: Mustafa Safayi Efendi. Tezkire-t Safayi (Nuhbetii l-iisar Min F e v a 'id i’l-e f ar) tncelem e-M etin-lndeks. Hzl. D09. Dr. Pervm £apan, Atatiirk Kultur Merkezi Ba$kanligi Yay., A nkara 2005. 750s.

(11)

A Y § E D A L Y A N

“Bu mukaddime minvalince ‘ulum u funun gdrmi§ fa zil u kamil ve tab'i pak-i derraki fenn-i $ i‘re cja^j §amil ii miitenavil idi. (82b/277) Safayi Tezkiresinde bir yerde ge^mektedir: Safayi Kiinhl i9in:

tabc-ipak ve hapr-i derraki h a ttu imla ve §icr ii in$aya ma i l ... ” (2 4 la/516)

Yaratma hali ve yetenegi degerlendirilirken kullamlan kelimelenn i^inde “ ibdS‘, lead, ihtira' ” da ^u_ lunmaktadir. Latifi tezkiresinde bu kelimeler sik sik ve yana yana goriilurken Safayi tezkiresinde ayri ayn ve az rastlanmaktadir. Safayi bunlarin arasmdan en 90k “ihtira*” kelimesini tercih etmi§tir. Bun- lardan ibda‘ sozliiklerde “om eksiz olarak bir §eyi meydana getirme, yaratma; yeni ve giizel bir eser meydana getirme; yoktan ortaya koyma, icad; sorulan bir §eye giizel cevap verme, giizel soz soyle- me” olarak ge9mektedir. Tezkirelerde tarn olarak anlami anla$ilmamakla birlikte kendisine verilen mal-

zemeyi sagduyu ve seviyeli zevkle gdzden gegirip, agyarim mani efradim cami bir biitunliik, yepye- ni bir eser meydana getirmek (Tural 1984: 470) gibi anlamlarla yaratma halini gosterdigi ve kavram

alanmda ihtira‘, lead kelimelerinin bulundugu tespit edilmi§tir. Latifi Habibi i9in; “Hassa-i ihtira‘ ve

mahsus-i ibda‘dur. ”(62a/222) Nazmi M ehmed (^elebi i9in; .. Risale-i ‘Aruzm da olan buhuruh her bi-

rinde elifkafiyesinde birer gazel dimi$dur ve kendii dah!gok buhuribda‘ u ihtira' itmi$diir. ” (179b/535)

Safayi Seyyid Hiiseyin Vehbi Efendi i9in; “Her safha-i mu$gln-rakami ber-tahte $iikufezar-i letayifdir

k i iistad-i kar her bagban-i ‘irfamh tohm-i suveydasmdan ser-zede-i hadlka-i ib d a 'v e plraye ravza-i anlka-i ihtira‘i olan miintehabat-i ezhar-i nam-dar asari He mii$gin-i bahar ve cuybar-i e$‘ar-i selaset-

e?‘a n i7 e ...” (8b/51)

Yine yaratma hali ve yetenegini niteleyen lead kelimesi “viicuda getirme, getirilme; yeniden bir §ey 91- karm a” anlam lanyla sozliiklerde ge9mektedir. Terimin kavram alanmda, genel olarak ibda‘, ihtira've

tasarruf kelimelerinin oldugu goriilur. Latifi Senayi i9in; "Amina fenn-i $i‘rde ol kadar kudreti ve lead

u tasarrufda cevdet-i tabl'ati yogidi. ” (55b/205) Zati i9in; “Hakka k i Icad-i suhanda Hassan-i sanl ve

ibda'-i ma ‘anlde hallak'ul-m a‘anldiir. ” (77a/263) Visali i<pin; “Ve bu §i‘r-i musarma' dah\ anuh ciimle-i Icadindan ve hassa-i ibda' u ihtira'mdandur. ” (189a/562) Safayi tezkiresinde bir yerde ge9mektedir. Agah i9in; “FarisI ve Tiirkl nazmda mahir gergekden Icad-i ma'naya kadir 'asnnda memduh u mtisel-

lem §a'irdir. ” (31 a/93)

Yaratma halini karjilayan bir diger terim de ihtira* dtr. Bu gosterge tezkire terminolojisine Baharistan

Tezkiresiyle girmi§tir. (Durmu§ 2007: 91) Sozliiklerde “benzeri g6rulmemi§ bir §ey icad etme, viicuda getirme, getirilme” olarak ge9mektedir. Tezkirelerde soylenm ek istenenin, yine de, “yaratma, yeni jey-

ler ortaya koyabilm e” veya “sanat eserine ki$iliginin damgasmi vurabilme” $eklinde bir genel gergevede toplanabilecegi anla$rimaktadir. (Tolasa 2002: 211) ihtira' hem Safayi’nin hem Latifi’nin sik sik kullan-

digi terimlerin i9inde bulunur. Safayi’nin Latifi’ye gore ihtira' tem mni diger yaratma yetenegini kar§ila- yan “ibda‘” ve “ lead” gostergeleriyle birlikte daha az kullanildigi goriiltir. Safayi daha 90k ayn ayn kul- lanmayi tercih etmi§tir. Latifi Suzi i9in; “Ve Icad-i tasarruf-i suhande ibda‘ u ihtira'a malik dervl'j-sifat

ve sahib-ma'rifet kimesne idi. ” (95a/311) Kebiri i9in; “Bu §i‘r-i nefls vegazel-i tecnls anuh ibda‘ u Icadi

ve ihtira-i zade-i tab‘-i hassidur. ” (150a/460) Safayi Re§id i9in; “Fenn-i m usiklde kiillJmahareti ve mii-

ceddeden beste vu ihtira‘a kudreti olmagla haylice pesendlde-i cihan olmu$dur." (109b/257) $uhudi

i9in; “...fen n -i musiklde dahl muceddeden beste ve ihtira 'a kadir olmagla . . . ” (143b/323) FerdT i9'n^

M a carife d a cir ba’zi ihtira'1 ve fenn-i tarJh ve lugazda ziyade nam u $ani vardir. (223b/481)

Sozliiklerde “90k soyleyen, bol konu§an, 9al9ene” anlamina gelen “pur-gii” tabiri “olabildigine gok ya-

zan, gok eser veren” anlamlanyla tezkire terminolojisine mal olmu$tur. (Tolasa 2002: 218) Bu kullani-

ma, taramalarda tespit edilen verilerin sonucunda Latifi’den 90k Safayi’nin uydugunu soyleyebiliriz. Latifi’de bu terim dort yerde ge9mektedir. ( ‘A§ki-i Kadim, Firdevsi Rumi, Lami‘i ve M u'idi) Latifi Firdevsi Rum i i9in; “Suhan-guylar esnasmda piir-guy itlaki aha sadik u sahlhdiir." (137a/425) Mu‘idi i9in; “Egergi viifur-i lead ve kesret-i Iradla cevdet-i tab'ma teslim iderler lakin husus-i te'llfati ltnab u

eksara du$iirmi§ makule-i piir-guydur d/r/er. ” (166b/502 ) Safayi’de de bu ifade dort yerde ge9mekte- dir. (Said, ‘Adli, Fahri ve Vasik) Safayi Fahri i9in; “E v lall-i halinde tahsll-i m a'rifet etm ekle bir $a‘ir->

(12)

TEZK IR E G E L E N E G IN IN S N C U S U L A TiFi ILE G ELE N E G IN T A K lP Q lSi S A F A Y I'N IN T E Z K lR E L E R IN D E B lY O G R A F lL E R I V E R lL EN $ A lR L E R iN ‘jA IR A N E Y A R A D IL I$L A R IN A V E U SL U P L A R IN A DA1R D E G E R L E N D iR M E L E R IN K A R $IL A $T IR JL M A S1

piir-gu olup e$‘an $lve-englz-i letafet ve giiftan ne$ve-amlz-i belagatdir. M e c m T -i e$‘an biryerde telflk olunsa bir kag divan olur idi.” (232b/500) Vasik igin; “$ a ‘ir-i m erkum uh tutl-i tab‘-i firln-kelam i $ol

kadarpiir-gudur ki e§‘an bir kag divan olmagla miitehammildir. ” (326a/701)

Sozliiklerde “giizel soyleme ve yazma istidati” olarak gegen ve ilk kez Baharistan’dan Anadolu saha- sina gegen (Durmu§ 2007: 91) “selika” ve “selakat” tezkirelerde dzel bir anlam yuklenerek, yine sa­

nat ve edebiyatta kabiliyetli bir yaratih$ Ve tabii sanat ve $airlik giiciine sahip olu$ halinin ifadesi ola­ rak kar$imiza gikar. (<^apan 2007: 268) Latifi Hasan £elebi igin; “Tab‘i pakinde hayli letafet ii selakat ve $i‘r-i flrlninde sanayi' ii selaset vardir.” (64b/228) Vehhab igin; “Lakin bu ciimleden sahib-i tab‘-i

selika zade-i karlha kullanur $a"ir-i b i’t-tab m evcud u m uhteri‘ begayet killet u nedret iizre bulunur.”

(l95b/579) Safayi’nin “selika” ve “selakat’ kelimelerini Latifi’ye gore daha az kullandigi tezkire ta- ramasi sonrasmda ortaya gikmi$tir. Safayi Selim Girayhan igin; “M a lr i f ii e$‘ara selakat-i tabVatlan

olmagla 'ulema-yi dani$verana da'ima m eyl ii ragbet ve §u‘ara-yi bedi‘iil-beyan ile hem-vare iilfet u sobbet edip... ” (127a/289) ‘izzet igin; “Cebln-i halinde furug-i nur-i kiyaset lam i‘ ve sellkasi $i‘r ii in$a $i‘anni caml oldugundan ... ” (194a/417)

Sozliiklerde “sahip olma, idare ile kullanma, tutum, ekonomi” anlamiyla yer alan “tasarruf” teriminin tezkirelerde anlami net degildir. Elde edilen verilerden “sanat unsurlanm amactna en yakin bir $ekilde

kullanabilme, ali$ilmi$m di$ina gikma, kendine ozgii degi§ik bir durum (veya durumlar) ortaya koyabil- me hali ve yetenegidir” yargilanna ula$abiliriz. (Tolasa 2002: 215) Yine bu terim Sehi Beg araciligiyla

Anadolu sahasina Ali $ir N evayi’nin tezkiresiyle gegmi§tir. (Durmu? 1997: 91) “T asarruf’ her iki ya- zarda da gok sik kullamlan bir terimdir. Latifi’de bu gostergenin kavram alamnda “/cad”, “cevdet-i tab"',

“dikkaf ’ ve “ziftn” kelimeleri vardir. Latifi Ahmed Pa§a igin; “Ba-viicud k i kenduleriih cevdet-i tab‘i bl-gaye ve tasarruf-i zihni bl-nihayediir... ” (36b/l 57) Senayi igin; “A m m a fenn-i $i‘rde ol kadar kudreti ve lead u tasarrufda cevdet-i tabVati yo g id i.” (55b/205) Safayi Nisari igin; me$ahir-i $u‘arada bir §a‘ir-i rasih ve gayet hub miiverrih ve tasarrufat-i e$'ara kadir $a ‘ir-i $lrln-makal ve m em duh-i erbab-t fazl u kem al olup e§'an pak ve giiftan tabnak u bl-bedeldir. ” (268a/570) V akif igin; “Ma ‘arif-i ciiz‘iyye ve kiilliyyede mahir tasarrufat-i e$‘ara kadir $a‘ir oglu $a‘irdir. ” (330a/710)

Klasik Tiirk §iirinin vazgegilmez kelimesi “tflti” tezkirelerde de “giizel, ho§ tatli dilli §air ve yazar”lari belirtmek igin kullanilmi$tir. Latifi Haydar C’elebi igin; “Ol miirg-i m u ‘allem ve tutl-i $eker-fem lafz-i

sarlh ve zeban-i faslh . . . ” (69a/240) Kandi-i Sirozi igin; “Halavet-i elfazda ve ‘uzubet-i edada $a‘ir-i firln-kelam ve kelam-i $ekerln ile tutl-var kand-a$am idi.” (146a/449) Safayi Aga-zade Efendi igin;

“Bostan-i belagatih tutl-i$eker-beyani vegiilistan-i fesahatih biilbiil-i$lrln-zebani A ga-zadeM uham m ed

Efendi’dir.” (17b/65) Feyzi igin; “Bu nazm-i diirer-bar ol tutl-i siikker-har-i belagatih asanndandir.”

(229a/495)

2. §air Usluplarina Ait Degerlendirmede Kullamlan Kelimeler:

$air iisluplari iizerine degerlendirmeierde en gok goze garpan “ab-dar, ga§ni, halavet, reng-rengin” te- nmleridir. Bu terimler Latifi ve Safayi tarafindan biyografilerini verdikleri §airierin nazimlari ve nesir- leri hakkinda degeriendirme yaparken kullamimaktadir.

Osmanli Tiirkgesi sozliiklerinde “sulu, taze; parlak; saglam vucutlu; niikteli; zarif, giizel; hos” anlam- lanyla verilen “ab-dar” terimi tezkirelerde sozliik anlamina yakin “akici, suriikleyici, yeni, taze, fe- rah, parlak, ho§" anlamlariyla kullamimaktadir. Her iki yazarda da sik rastlanan bu terim, Safayi’nin LatifT’ye gore daha gok kullandigi goruliir. Latifi bu terimi “ate§-te‘sir” ibaresiyle birlikte kullanarak anlamda etkileyiciligi arttirmi^tir. Latifi Hamdi Celebi igin; “S ir nazm-i sells ii hem -var ve kelam-i

ate$-te'slr ii abdardur k i ... "(67b/236) Suzi igin; "Bu dahl nazm-i abdar u pak ve $iLr-i ate$-te‘slr-i suz-

nakle a'yan-i nazmuh makbullerinden ve 'ara-yi Rumuh memduhlanndan idi.”(95a/311) Sem ‘i igin;

Egergi nazm-i abdar-i revan-bah$i selaset-i eltazda ab-i revan gibi akar amma e$'ar-i ate$Ini cihet-i suz ugiidazda okuyanlaruh zabantn fitlle-i $em ‘ gibiyakar.”(103b/333) Vasfi igin; “£ i ‘ri firln iirengln reng

(13)

A Y $ E D A L Y A N

ii ga$nlde matbu u dil-pezlr ve e$ ‘ar-i abdar-i ate$-te ‘slri ‘amglrlukdc $i'r-i Necatiye bedil ii nazlrdiir.”

(189b/563) Safayi Tayyibi i<?in; “ ‘A sn h $u'arasmdan olmagla asarmdan bu musanna' nazm-i abdar

geklde-i ge§me-i nihad-i giiher-nisan olan asarmdandir.” ( 166a/361) Giifti lgin: “. . . (asnri $uc arasmdan e$‘ar-i abdar-i pak ve taze lehge-i guftarl tabnakdir.” (237b/508)

Sozliik anlami "<;e$ni, lezzet, tat; tadimlik” olan; Anadolu sahasi tezkire terminolojisine Baharistan ile ge9en (Durmu§, 2007: 91) “s&jni” terimi, Latifi’nin tamtimini yaptigi $airlerin iisluplanni degerlendi- rirken; Safayi’nin de bir §airde, sozliik anlamiyla kullandigi goriiliir. Latifi Mevlana Ahmedi Sahib-i Iskender-name igin; “A m m a bir vevhle §i‘r-i y a v e ve nazm-i sadediir ki kat‘a eser-i m eze ve suz u

$evkden birun ve reng ii gd^niye ve sanayic u m a ‘anlye gayr-i metrun ve ekabir-i selefden sirf terce- me ve tira§ oldukdan m a ‘da reng ii ga$nl ne halavet-i elfaz ve ne letafet-i m a‘dnl." (40a/164) Halil-j

Zerd i^in; “E$‘ar-i m a ‘anlden ve elfaz u edasi ga$nidan birun deguldiir." ( 73a/252) M u‘idi i<;in; “Galiba

qa$nl-i nazmi tiba'-i nasa m atbu* gelmedi. ” (166b/502) Safayi Mezaki ign; “M ezbur ‘ayya$-i ruzgar olup heml$e ga$nl-i sahba ile plrln-mezak olmagla . . . ” (254a/540)

Sozliiklerde “tatlilik, §irinlik, zevk” olarak ge$en “halavet” terimi yine aym anlamla tezkirelerde ye- rini bulur. LatifT’nin ve Safayi’nin tezkirelerinde tanittigi §airlerin usluplariyla ilgili degerlendirme- ler yaparken kullandiklan goriiliir. Latifi Safayi i?in; “Amma mayide-i kelaminda gendan ga$nl ve

halavet bulmaduklan ecilden em zice-i enama m atbu‘ gelm eyiip isti'm aline ragbet gostermediler.”

(11 lb-112a/355) Firdevsi-i Rumi igin; “A m m a ne nazminda nezaket ii lezzet ve nesrinde letafet ii

halavet var.” (137a/425) Kandi-i Sirozi i?in; “Egergi $i‘r ile gen dan me$hur degiildiir amma iislub-i §i‘r-i$lrln-ida'ire-ihalavetden dahldurdegiildiir.” (146a/449) Safayi Siikkeri i<;in “...kalulekarlnin$asi ve gayet mergub hatt u imlasi ve halavet-i e$‘an ve letafet-i giiftan olmagla... ” (122a/279) Faytk i?in;

“ ‘A sn h $u ‘arasmdan halavet-i e§‘an §ehd-i fayik ve letafet-i giiftan medhe layik ve nazm-i $ahid-asan

five-engiz-i letafet ve zade-i tab‘-i sihr-kan ho$-hiram-i minassa-i fesahatdir. ” (221 a-221 b/475)

Sozliiklerde “renkli, parlak, boyali; giizel, ho§, latif, siislii” olarak ge^en “rengin” ve “renk”, Latifi ve Safayi tezkirelerinde “<;e§itli, degi§ik, yeknesak olmama” gibi anlamlarini da kazandigi goriiliir. Anado­ lu sahastna Sehi Beg araciligiyla Ali §ir N evayi’nin Mecalisii 'n Nefais tezkiresinden ge^mi^tir. (Dur- mu§ 2007: 91) R e n g v e rengin, her iki yazarin sik ba§vurdugu; $airlerin nazimlanm degerlendirirken kullandiklan terimlerdendir. Bu terimi Latifi, hemen hemen aym anlamda “9a$ni” terimiyle birlikte kullanmaktadir. Latifi Ezheri i9in; “Gergi sozde reng ii tasannu suretin gosteriir amma ma'nlde sade-

makaldiir.” (42a/170) Sebzi-i Hafiz i9in; “A m m a §i‘rinde gendan reng ii ga§ni ve bedayi‘ u ma'ani

oldukgadur.” (89b/296) Fevri Efendi i9in; “Siyem m a sayir fezayilinden fazla naziik ii $lrln $i‘r ii in$asi

ve eda-i rengin nazm-i dil-gii$asi vardur. ” (143b/442) Safayi Rahimi 19m; “A heng-i kilk-i nagme-serasi

revnak-i ser-bezm-i letafet ve suhan-i ferah-fermasi gonca-i rengln-i bagzar-i fesahat olup... ” (99b/235-

236) Zari i^in; “... m iizeyyen m anzum ve m ensur nice resa'il-i mii$gln-erkami leb-i dil-bergibi rengin

ve bl-had e§‘ar-i abdar-i sihr-kan vardir.” (1 14a/265)

Sonu^

Herat Ekoliiyle Anadolu sahasma ge9en §air biyografileri ilk kez Latifi tarafindan “tezkire” ismiyle kullamlmi§tir. Baharistan tezkiresinden Anadolu sahasma “9a§ni, ihtira, selika ve selakat” terimlen, M ecalisii’n Nefais tezkiresinden “9alak, rengin, tasarruf’ terimlerinin ge9tigi goriiliir. Bu terimlerden “9alak” gostergesini Latifi, tezkiresinde kullanmami§, Safayi’nin de “ibda‘, lead, ihtira*” terimlerinden “ihtira*” terimini tercih etmi§tir.

Qalak, derrak, ibda icad, ih tir a p iir -g u , selika-selakat, tasarruf, tiiti terimleri $airlerin sanatta. ede

biyatta kabiliyetli bir yaratili§ hali ve becerilerini gostermektedir. Bunlardan galak §airin ?iire olan yet kinligi ve zihin giicunii; derrak 9abuk anlayan, hizlt kavrayan; yazarlar bugiin kullandigimiz “icat goS tergesini niians farklanyla ib d a 1, icad, ih tira‘ olarak U9 farkli kelimeyle kar?ilami$lardir.

(14)

TEZKiRE G E L E N E G IN IN ONC USO LATIFI ILE G E L E N E G lN TA K IPC iSi S A F A Y i'N iN T E Z K jR E L E R lN D E B iY O G R A F tL E R l V ER lI.E N § A iR L E R IN SA iR A N E Y A R A D ILI§LA R IN A VE U SL U P L A R IN A D A lR D EG E R L E N D iR M E L E R IN K A R § IL A § T IR IL M A S I

Tezkire terminolojisinde “gok eser verm e” anlaminda kullamlan pur-gti terimini Safayi terminolojideki

manasiyla kullamrken, Latifi bu gostergenin sozliik anlammi tercih etmi?tir.

Latifi ve Safayi’nin tam tim lanm yaptiklari §airlerin iisluplanyla ilgili degerlendirmelerinden tespit etti- gimiz “ib-dar, ga§ni, halavet, reng-rengin” terimleri “taze, ge$itli, ho§, canli, lezzetli, tatli” anlam lany- la kaleme almi$lardir. Bunlar, her iki yazann da en gok tercih ettigi terimlerdendir. Yine bu terimlerin birbirlerinin kavram alamnda olduklan, yazarlar tarafmdan sik sik aym cumlede kullanildiklan goriilur.

Kaynaklar

Akta?, §erif, (1998), Edebiyatta Uslup ve Problemleri, Akgag Yay., Ankara.

Camm, Ridvan, (2000), Latifi Tezkiretii ’$-$u 'ara ve Tabsiratu 'n-nuzama (Inceleme-Metin), Ataturk Kiiltur M erke­ zi Ba§kanhgi, Ankara.

£apan, Pervin, (2005), (N uhbetu’l-asar Min Fevd ’idi 7-ey ’ar) Inceleme-M etin Indeks, Ataturk Kiiltur Merkezi Ba§kanligi, Ankara.

--- , (2007), UTBS, Tezkire Terminolojisinde $air Dogmak veya $air Olmak, UTBS 2007 Bildiri Kitabi, 265-282, Erzurum.

fardak, Suleyman, (2006), Eski Tiirk Edebiyatinda Nesir (Diiz Yazi), Bilim ve Akim Aydmliginda Egitim: Divan Edebiyati, Yil:7, Sayi:77-78 Temmuz -Agustos, MEB, Ankara.

Durmuij, Mustafa, (2007), Osmanh Sahasi Tiirkqe $air Tezkirelerinin Tiir Ozellikleri, Basilmami? Doktora Tezi YOK, Ankara.

Ipekten, Haluk ve Digerleri, (2002), $air Tezkireleri, Grafiker Yay.:6, 1. Basim, Ankara.

[sen, Mustafa, (1997) Otelerden Bir Ses Divan Edebiyati ve Balkanlarda Tiirk Edebiyati Uzerine M akaleler (Tez­

kire), Akgag Yay. 1. Baski, Ankara.

Iz, Fahir, (1996), Eski Tiirk Edebiyatinda Nesir, Akgag Yay., Ankara.

Sarag, M. A. Yekta, (2004), Klasik Edebiyat Bilgisi Belagat, Gokkubbe Yay., Ista n b u l.

Tolasa, Harun, (2002), Seht, Latifi ve Ap k (,’elebi Tezkirelerine Gore 16. Yiizyilda Edebiyat Ara$tirma ve Ele$tirisi, Akgag Yay. Ankara.

Tural, Sadik Kemal, (1984), Gerqek, Hakikat ve Edebiyat Eserinde Gerqek Kavramlari Uzerine B ir Deneme, Tarih Incelemeleri Dergisi, Sayi: 2, 461-477, izmir.

Referanslar

Benzer Belgeler

Tiirkiye genelinde ABO kan gruplari tizerinde yapilan arastirmalarda, A kan grubu orant en dtigiik % 41.98 ile Saatcioglu (1978) tespit.. ederken, en yiiksek % 47.10 ile

Kirgiz ve TUrk Devletlerinin Egitim sistemlerinin geregince teorik, pratik baglaminda dersler uygun bir metodolojiye i§lenmi§ ve ogrencilerin dOzeyine uygun

G.Koretnin sanayilegmesinde de lokomotif giirevini tekstil sanayii yerine getirmekte olup, bu iilkenin 1987 plindaki tekstil + konfeksiyon ihra- cat1 9 milyar

4. Ancak hazu giyim sanayinin, zevk ve begenilerdeki ve talebin bilqimindeki degigimlere cevap verebilecek esneklige sa- hip olmas~ gerekmektedir. BOyle hir esneklik ise, en iyi

“Davah tarafin hargtan muaf oldugu nispi karar ve Ham harcina tabi bir davada, dava agihrken yatinlan maktu karar ve Ham harcinin yeterli olup olmadigi, boyle bir davanm kismi

tarafim1 za sunulmu~ olan Sirket' in Yonetim Kurulu Ba~karu Mehmet Koray Malhan ve Yonetim Kurulu Ba~kan Yardimc1 s1 Doruk Malban, iiyeler Abdullah Akdemir, Neslihan

“Davah tarafin hargtan muaf oldugu nispi karar ve Ham harcina tabi bir davada, dava agihrken yatinlan maktu karar ve Ham harcinm yeterli olup olmadigi, boyle bir davanin kismi

25 Ocak 2013 tarihli ve 28539 sayrh Resmi Gazete'de yayrmlanan ,.Aile Hekimlili uygulama Ydnetmelili'nin &#34;Aile salhgr merkezinin teknik donanrmr&#34; baghkh 24