Prof.Dr. Gülsüm KİLLİ YILMAZ
TL1060 Hakas Türkçesi II Ders Notu: 13. Ders “Hakas Türkçesinde Belirtme, Belirsizlik ve Olumsuzluk Zamirleri”, Ankara Üniversitesi Çağdaş Türk Lehçeleri ve Edebiyatları
Bölümü, Ankara, 2021.
Hakas Türkçesinde Belirtme, Belirsizlik ve Olumsuzluk Zamirleri (Xfhslso| wkt ybvtc| jnhbцfntkьyfq местоимениелер)
Belirtme Zamirleri (Xfhslso местоимениелер)
Hakas gramerinde varlıkları niteleyen, niteliklerini belirten zamirler belirtme zamiri olarak ele alınmaktadır. Ghfq| gjkofy yf| gjkofys kf| ghfqps gibi zamirler bu gruba girerler: Gjkofy yf rwpw| ghfq xjy vb.
Belirtme zamirlerinin iyelikli biçimleri çoklukta iyelik ekleri alabilirler ve topluluk anlamı taşrlar: ghfqps,sc| ghfqpsafh| ghfqpskfhs, gjkofy yf rwpw.
Belirtme zamirleri ayrıca çokluk ve durum ekleri de alabilirler:
ghfapskfhsyfa| ghfqpskfhsyf vb. Bir adı nitelediğinde nitelenen, hem de tamlanan durumunda bulunabilir: ghfq muhtyzwkth| muhtyuzwkthywa ghfqps\
Örnekler:
Fys ghfqps gwkxt| rdhxt| bcxt\
Jk gjkofy yf b,pth yff ufptnfkfh foskxf\
Ghfqkfhs fysa [shbypfh jqkfc[fyyfh\
Belirsizlik Zamirleri (Wkt ybvtc местоимениелер)
Belirsizlik zamirleri Hakas Türkçesinde soru zamirleri ile -не, -да/ -де, -ла/ - ле, -даа/ -дее parçacıklarının ya da gwh sözcüğünün birleşiminden oluşmaktadır:
rtv-lt| rtv-ltt gjkpf| ybvt-lt| ybvt ltt gjkpf| [fqlf-lf| [fqlf lff| [fqps-lf|
ybvt-kt| [fzfy-lf| [fzfy lff| rtv-yt| [fq gwhttpw| [fq gwhcw vb.
Gwh sayı adı ve bazı adlarla kurulu öbekler de belirsizlik zamiri olarak kullanılır: gwh ybvt, gwh rwpw.
Örnekler:
Rbytnwy rtv-lt wpwr nj[kfls,sc[fy\
{fzfy lff shscnso gjk!
{fq gwhtt rwpwkth njosc[f b,lta xdhxtkth\
Fylf jk gwh ybvt rdh cfkofy\
Nf,sozskfhysa xf[sokfhsy njklshxf gfpf| [fq gwhcw cehsokfh gjkpf|
jk gjksc gbhthut [fzfy lff nbvlt\\
Jk| jujhjlcfh gfhsg| ybyzt ltt [sc[shpf| gwh ltt rwpw yfylsh,ffy\
İkileme biçimindeki soru zamirleri belirsizlik zamiri anlamında kullanılır:
rtv-rtv “biri”| ybvt-ybvt “bir şey”| yjj-yjj ybvt“bir şey”| [fqlf-[fqlf “bir yerde”| [fzfy-[fzfy “bir zamanlar, çok önce”\
Olumsuzluk Zamirleri (Jnhbцfntkьyfq местоимениелер)
Olumsuzluk zamirleri belirsizlik zamirlerinden oluşur ve olumsuzluk eki almış fiil ya da olumsuz yapıdaki adlarla kullanılır. Olumsuzluk zamirleri her zaman olumsuz cümlelerde kullanılır:
Ge nfc[skkfhlf [fh [fzfy lff [fqskf xjosk\
Gwh ltt rwpw rbk,tlw\
{fqlfo lff rwpw fysa cjjyzf gfh,fc\
Kaynaklar:
Korkmaz Z. (2002) Türkiye Türkçesi Grameri: Şekil Bilgisi, Ankara: TDK
Хакасский язык. Морфология./Под ред. Карпова В.Г. - Учебное пособие (на хакасском языке) для студентов, обучающихся по специальности 021700.02- Филология (Хакасский язык и литература) – Абакан: Изд-во ХГУ им. Н.Ф.
Катанова, 2004.
Патачакова Д.Ф. Хакас тiлi. I чардыoы. Лексика, фонетика, морфология:
педагогическай училищее учебник. Пастаoызын сыхча = Грамматика хакасского языка. Ч. I. Лексика, фонетика, морфология: Учебник для педагогического училища. Изд. 1-е. – Абакан: Хакас. кн. изд-во, 1955.
