T.C.
SAKARYA ÜN VERS TES SOSYAL B L MLER ENST TÜSÜ
AVRUPA’DA M LL YETÇ AYRILIKÇI
HAREKETLER:
IRA VE ETA ÖRNEKLER
YÜKSEK L SANS TEZ
Ömer Behram ÖZDEM R
Enstitü Anabilim Dalı : Uluslararası li kiler Enstitü Bilim Dalı : Uluslararası li kiler
Tez Danı manı: Doç. Dr. Ertan EFEG L
TEMMUZ – 2012
BEYAN
Bu tezin yazılmasında bilimsel ahlâk kurallarına uyuldu unu, ba kalarının eserlerinden yararlanılması durumunda bilimsel normlara uygun olarak atıfta bulunuldu unu, kullanılan verilerde herhangi bir tahrifat yapılmadı ını, tezin herhangi bir kısmının bu üniversite veya ba ka bir üniversitedeki ba ka bir tez çalı ması olarak sunulmadı ını beyan ederim.
Ömer Behram ÖZDEM R 30.07.2012
ÖNSÖZ
Kuzey rlanda ve Bask meselelerini azınlık milliyetçilikleri, silahlı hareketler ve siyasi partiler ba lıkları altında ele aldı ım tezimde bana desteklerini esirgemeyen tez danı manım Doç. Dr. Ertan Efegil’e ve Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü’nde birlikte çalı ma fırsatına sahip oldu um Prof. Dr. Kemal nat’a te ekkürü bir borç bilirim. Ayrıca bu vesileyle süreç içinde desteklerini hiç esirgemeyen aileme de
ükranlarımı sunarım.
Ömer Behram ÖZDEM R 30.07.2012
Ç NDEK LER
KISALTMALAR ... iii
EK L L STES ... v
ÖZET ... vi
SUMMARY ... vii
G R ... 1
BÖLÜM 1. AZINLIK M LL YETÇ L KLER ... 6
1.1.Bask Milliyetçili i ... 6
1.1.1 Bask Ülkesi ve Basklar ... 6
1.1.2. Foral Sistem ... 8
1.1.3. spanyol Liberalizmi ve Bask Kimli ine Etkileri ... 12
1.1.4. Karlist Sava ları ve Foral Hakların Sonu ... 14
1.1.5. Bask Milliyetçili inin Do u u ve Sabino Arana ... 16
1.2. rlanda Milliyetçili i ... 23
1.2.1. rlanda Adası ve rlandalılar... 23
1.2.2. Katolikli in rlanda Kimli inin Parçası Haline Gelmesi ... 26
1.2.3. Büyük Kıtlık’tan Ba ımsızlı a rlanda Milliyetçili inin Geli imi ... 33
BÖLÜM 2. AVRUPA’DA S LAHLI AYRILIKÇI HAREKETLER ... 41
2.1 ETA ... 41
2.1.1. Kurulu u ve Fikriyâtı ... 41
2.1.2 Bir Terör Örgütü Olarak ETA: Franco Dönemi ... 46
2.1.3. Franco Sonrası spanya’sında ETA ... 50
2.1.4. Devletin Kar ı Terör Hamlesi: GAL ... 56
2.1.5. Ajuria Enea Paktı ... 59
2.1.6. spanya-Fransa birli i ve Aznar Dönemi: ETA’nın Kan Kaybedi i ... 60
2.1.7. 2000’li Yıllar: Ibarretxe Planı, AB’nin ETA’ya Bakı ı, ETA’nın Dü ü ü ... 63
2.2. IRA (Provisional IRA) ... 67
2.2.1. Bogside Muharebesi, ngiliz Ordusu’nun Adaya Geli i ve Provisional IRA’nın Kurulu u ... 67
2.2.2. Kanlı Pazar ... 76
2.2.3. Ulsterizasyon, Kriminalizasyon ve Do rudan Yönetim ... 77
2.2.4. 1980’li Yıllar: Açlık Eylemleri ve Thatcher Dönemi ... 81
2.2.5. Belfast Anla ması ve Silahlara Veda Süreci ... 87
BÖLÜM 3. AZINLIK M LL YETÇ S S YASAL PART LER ... 92
3.1.PNV (Bask Milliyetçi Partisi) ... 92
3.1.1. Sabino Arana ve Kurulu Dönemi ... 92
3.1. 2. spanya ç Sava ı ve Franco Dönemi ... 96
3.1. 3. Franco Sonrası spanya Demokrasisi n a Edilirken ... 98
3.2.Herri Batasuna-Batasuna-Sortu-Bildu-Amaiur ... 103
3.2.1. Herri Batasuna’nın Kurulu u ... 103
3.2.2. 1990’lar: Çatı ma Döneminde Siyaset ... 106
3.2.3. 2000’li Yıllar: Herri Batasuna’nın Kapatılması ve Abertzale Solun Birlik Arayı ları ... 108
3.3. rlanda Milliyetçisi Siyasi Partiler: Sinn Fein ve SDLP ... 113
3.3.1. 1970’li Yıllarda Sinn Fein ... 113
3.3.2. Etkin Bir Siyasi Aktör Olarak Sinn Fein: Gerry Adams Dönemi ... 115
3.3.3. 80’li Yıllar: Cumhuriyetçile tirme ve Pan Nasyonalizm ... 118
3.3.4. SDLP (Sosyal Demokrat çi Partisi) ... 121
SONUÇ ... 124
KAYNAKÇA ... 130
ÖZGEÇM ... 142
KISALTMALAR
CNV: Milliyetçi Bask Komünyonu DUP: Demokratik Birlik Partisi EA: Bask Dayanı ması Partisi EIA: Bask Devrimi Partisi ETA: Bask Vatanı ve Özgürlük GAL: Anti-terör Özgürlük Grupları HASI: Halkın Sosyalist Devrimci Partisi HB: Herri Batasuna (Birlik)
INLA: rlanda Ulusal Özgürlük Ordusu IRA: rlanda Cumhuriyet Ordusu IRB: rlanda Cumhuriyetçi Karde li i
KAS: Sosyalist Yurtseverler Koordinatörlü ü NICRA: Kuzey rlanda nsan Hakları Örgütü OSF: Resmi Sinn Fein
PCE: spanyol Komünist Partisi PCTV-EHAK: Bask Komünist Partisi PIRA: Geçici rlanda Cumhuriyet Ordusu PNV: Bask Milliyetçi Partisi
PP: Halk Partisi
PSE: Bask Ülkesi Sosyalist Partisi PSF: Geçici Sinn Fein
PSNI: Kuzey rlanda Polis Te kilatı PSOE: spanyol Sosyalist çi Partisi RIC: rlanda Kraliyet Polis Te kilatı RIRA: Gerçek rlanda Cumhuriyet Ordusu RSF: Cumhuriyetçi Sinn Fein
RUC: Ulster Kraliyet Polisi
SDLP: Sosyal Demokrat çi Partisi SF: Sinn Fein
UDA: Ulster Savunma Birli i
UDR: Ulster Savunma Alayı UFF: Ulster Özgürlük Sava çıları UVF: Ulster Gönüllüler Gücü
EK L L STES
ekil 1: 1300’lü yılların ba ında rlanda adasından Normanlar ile yerli rlandalıların topraklarının da ılımı... 20 ekil 2: ngilizlerin rlanda’da uyguladı ı yerle tirme politikasına ait bir harita ... 23 ekil 3: Cromwell döneminin rlanda’daki Katoliklerin toprak mülkiyetleri üzerine
etkisini gösteren bir rlanda haritası ... 25 ekil 4: Britanya birliklerinin Derry’e girdi i döneme ait bir foto raf ... 61 ekil 5: Belfast’ın Andersonstown banliyösünde 1970’de meydana gelen Falls
Road’daki soka a çıkma yasa ına kar ı direni e adanan bir duvar resmi ... 64 ekil 6: Belfast Falls Road’da Bobby Sands anısına yapılmı bir duvar resmi ... 72 ekil 7: Birle ik Krallık Ba bakanı Tony Blair Sinn Fein liderleri Gerry Adams ve
Martin McGuinness ile House of Commons’daki müzakereler esnasında .. 101 ekil 8: Belfast’ta bir duvar resmi. “Yeni Bir rlanda için Sinn Fein’e oy ver ... 103
Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tez Özeti
Tezin Ba lı ı: Avrupa’da Milliyetçi Ayrılıkçı Hareketler: IRA ve ETA Örnekleri
Tezin Yazarı: Ömer Behram ÖZDEM R Danı man: Doç. Dr. Ertan EFEG L
Kabul Tarihi: 30.07.2012 Sayfa Sayısı: vii (ön kısım) + (tez) 142
Anabilimdalı: Uluslararası li kiler Bilim Dalı: Uluslararası li kiler
bu tezde ayrılıkçı hareketler ve terör denildi i vakit akla Avrupa kıtasından gelen ilk örnekler olan Kuzey rlanda ve Bask sorunları 3 ba lık altında incelenerek bu sorunların büyümesi, silahlı mücadeleye dönü mesi ve barı süreçleri ele alınmı ve elde edilen farklı ve ortak noktalar üzerinden bir ayrılıkçı hareket analizi yapılmı tır.
lk bölümde rlanda ve Bask milliyetçiliklerinin ortaya çıkı ları ekilleni leri ve talepleri ele alınmı tır. Karlist Sava larının ve Büyük rlanda Kıtlı ı’nın spanya ve Britanya yönetimlerine kar ı güvensizlik ortamı do urmasının azınlık kimlikleri üzerindeki etkisi incelenmi tir. kinci bölümde ise ayrılıkçı hareketlerin silahlı mücadele ayakları olan IRA ve ETA örgütleri ele alınmı tır. Bu örgütlerin kurulu ları, talepleri, eylemleri ve hükümetlerin bu örgütlerle mücadelesi ele alınmı gerek örgütlerin gerekse de hükümetlerin birbirlerine benzer tavırları gözler önüne serilmi tir. Üçüncü bölümde ise Sinn Fein, SDLP, PNV ve Abertzale çizgisindeki ayrılıkçı partiler ideolojileri, süreç içerisinde birer aktör olarak etkileri açısından ele alınmı ve seçim sonuçları üzerinden ülke ve bölge siyasetindeki konumları yorumlanmı tır.
Sonuç bölümünde ise bu iki ayrılıkçı hareketin büyüyüp kitlelere ula masında, silahlı harekete dönü mesinde ve silahlı hareketlerin döneminin kapanmasındaki ortak noktalar ele alınmı ve sorunların çözülmesinde hangi yolların izlendi i irdelenmi tir.
Anahtar kelimeler: Ayrılıkçı hareketler, Kuzey rlanda, Bask, ETA, IRA
Sakarya University Institute of Social Sciences Abstract of Master’s Thesis Title of the Thesis: Secessionist Nationalist Movements In Europe: The Cases of IRA and ETA
Author: Ömer Behram ÖZDEM R Supervisor: Assoc. Prof. Dr. Ertan EFEG L
Date: 30.07.2012 Nu. of pages: vii (pre text) + (main body) 142
Department: International Relations Subfield: International Relations
In this thesis Northern Ireland and Basque separatist movements are analyzed under three titles which analyze the historical processes of these two cases. Analysis of separatist movements is made from the perspective of commonalities and differences of these cases which are obtained from the studies.
In the first part of the thesis social and historical roots of Basque and Irish nationalism are reviewed in the light of political history readings on Basque and Irish history. Such as The Great Famine and Carlist Wars. In the second part IRA and ETA are examined on their foundations, aims and actions. Responds from the governments against IRA and ETA are also scrutinized in this part of the thesis. In the third part, ideologies and political influences of separatist parties such as Sinn Fein, SDLP, PNV and Abertzale left are the main themes.
In the conclusion part, the common points of these two cases in the processes of conflicts and peace are scrutinized with the ways of solutions that works for the end of conflicts in Northern Ireland and Spain. The commonalities and differences in the conflict processes and peace building are presented in order to reach new insights into the cases and the causes of secessionism in Europe.
Keywords: Separatist movements, Northern Ireland, Basque, ETA, IRA
G R
Günümüzde Kürt sorununun çözümü üzerine edilen kelamların olmazsa olmazlarından biri de Kuzey rlanda ve Bask sorunları gibi içinde silahlı mücadelenin de yer aldı ı azınlık sorunlarına atıfta bulunmaktır. IRA ve ETA ile ngiliz ve spanyol hükümetlerinin mücadele yöntemlerinin yanı sıra gerçekle tirilen barı görü meleri sürekli verilen örnekler arasında yer almaktadır. Türkiye’ye benzer ekilde etnik çe itlilik olarak zengin co rafyalar olan spanya ve Birle ik Krallık’ın azınlık milliyetçisi silahlı gruplara kar ı tecrübeleri Türkiye için de örnek alınabilecek bir yol olarak sunulmaktadır. bu tezde rlanda ve Bask milliyetçilikleri mümkün oldu unca detaylı ekilde ele alınmı tır. Bask ve rlanda milliyetçiliklerini ve bu milliyetçiliklerin ekillendirdi i rlandalı ve Bask kimliklerini etkileyen siyasi ve sosyal etkenler incelenmi tir. IRA’nın ve ETA’nın ortaya çıkı ını tetikleyen baskı uygulamalarının yanı sıra bu örgütlerin yapıları, eylem yöntemleri ve ideolojileri de mercek altına alınmı tır.
Ayrıca ngiliz ve spanyol yönetimlerinin IRA ve ETA ile mücadelede kullandıkları illegal yöntemler ve bunların azınlık milliyetçilikleri üzerindeki etkisi de incelenmi tir.
spanya ve Kuzey rlanda’da barı sürecine giden yolda hükümetlerce demokratik bir ortam yaratma amacıyla çıkarılan yasalar, anayasalar ve imzalanan anla maların süreç üzerindeki olumlu etkileriyle birlikte ayrılıkçı hareketlerin siyasal uzantısı siyasi partiler de talepleri ve bölge seçmeni üzerindeki güçleri ekseninde incelenmi ve bu iki örnek sorun ı ı ında azınlık milliyetçiliklerinin do u u, yükseli i, silahlı mücadele evresi ve barı süreci üzerine çıkarımlarda bulunulmu tur.
“Azınlık Milliyetçilikleri” ba lı ı altında birinci bölümde rlanda ve Bask milliyetçiliklerinin derin bir tarih okuması yapılmak suretiyle röntgeni çekilmeye çalı ılmı tır. Bask Milliyetçili i ba lı ı altında Endülüs devrinden ba lamak üzere bölgedeki Bask varlı ı ve Baskların ba ta spanyollar olmak üzere bölgedeki di er aktörlerle ili kileri ele alınmı tır. Bask kimli inin en önemli bile enlerinden olan Foral hakların Fransız Devrimi ve spanyol liberalizminin de erleri kar ısında ya adı ı yenilgi Karlist Sava ları üzerinden ele alınmı ve Bask milliyetçili inin do u undaki yeri ve önemine de inilmi tir. Sabino Arana’nın ekillendirdi i Bask milliyetçi
dü üncesi ve Arana’nın talepleri de bu ba lık altında kendine yer bulmu ve Bask milliyetçili i ve Bask kimli inin in a edilmesi süreci tartı ılmı tır. rlanda milliyetçili i alt ba lı ında ise Keltlerin rlanda adasına geli in ardından adada ya anan Viking ve Norman i galleri ile adanın tarihine giri yapılmı tır. Cromwell dönemi ve Boyne Muharebesi üzerinden ngiltere ve rlanda arasındaki mücadelenin mezhep sava ına dönü mesinden söz edilmi gerek gerçekle en Katolik isyanları gerekse de ngilizlerin rlanda’da uyguladıkları sert politikaların ada toplumunun Katolik ve Protestan olarak keskin bir ekilde ikiye ayrılmasına etkisi tartı ılmı tır. Büyük Patates Kıtlı ı’nın rlanda’nın demografik yapısı üzerindeki etkileri ve sonuçları ilk dönem rlanda milliyetçisi gruplar çerçevesinde dile getirilmi tir. Fenianlar ba ta olmak üzere Birle ik Krallık’tan ayrılarak özgür bir rlanda kurmak adına silahlı mücadeleyi savunan gruplardan da hem rlanda ba ımsızlık sava ı bahsini hem de IRA’nın tarihsel arka planını anlayabilmek için bahsedilmi tir.
“Avrupa’da Ayrılık Silahlı Hareketler” ba lı ı altındaki ikinci bölümde ise ETA ve IRA örgütleri kurulu ları, talepleri, yöntemleri çerçevesinde ele alınmı tır. Bask milliyetçi gençli inde ya anan fikir ayrılıkları sonucundaki kopu larla ETA’nın do u una giden yol ele alınırken Krutwig’in ETA’nın devrimci sava ideolojisine etkisinden bahsedilmi ve ETA’nın geleneksel Bask milliyetçi hareketinden ayrıldı ı noktalar ele alınmı tır. Franco rejiminin baskıcı politikalarının ETA’ya Bask toplumunda kazandırdı ı sempati ve destekten örnek olaylar üzerinden bahsedilirken Franco sonrası dönemde ETA’nın demokratik dönü üm sürecini baltalama çabaları da yine aynı ekilde örnek olaylar üzerinden tartı ılmı tır. spanyol hükümetinin ETA ile mücadele için kullandı ı illegal GAL örgütünün yapısından ve GAL davasından bahsedilirken Bask toplumunun spanya içindeki konumunu belirlemeye yönelik Guernica Statüsü ve Ibarretxe planından bahsedilmi bu ekilde otonomi tartı malarının Bask meselesinde izledi i yol hakkında fikir edinilmesi amaçlanmı tır. Son olarak ise spanya-Fransa i birli i çerçevesinde ETA üzerinde yo unla an operasyonların ETA’nın çözülmesi üzerindeki etkileri tartı ılmı tır. IRA ba lı ı altında ise 1960’lı yıllarında sonunda IRA içinde Kuzey rlanda merkezli ya anan fikir ayrılıkları sonucunda hareketin ikiye bölünmesi ve bu iki yeni IRA’nın talepleri ve rlanda milliyetçili inde üzerinde bulundukları çizgi tartı ılmı tır. Bogside Muharebesi ve Kanlı Pazar’da ngiliz güvenlik
güçleri tarafından gerçekle tirilen orantısız güç kullanımının IRA’nın popülaritesine yaptı ı etki ele tirel bir dille konu edilmi tir. Açlık grevleri ve Feniancı eylemler üzerinden 1980 sonrasında IRA’nın kullandı ı yöntemlerden bahsedilmi tir. Son olarak ise Belfast Anla masına giden süreçte IRA’nın ngiltere ile gerçekle tirdi i müzakereler ve kademeli ekilde silah bırakması silahlı mücadeleden demokratik çözüme giden yolda ne gibi süreçlere ihtiyaç duyuldu unu göstermek adına anlatılmı tır.
“Azınlık Milliyetçisi Siyasi Partiler” ba lı ı altında ise Sinn Fein, Abertzale Bask solu, PNV ve SDLP gibi ayrılıköı milliyetçi partiler talepleri ve sahip oldukları seçmen gücü üzerinden ele alınmı ve bölgedeki etkileri tartı ılmı tır. Sinn Fein’in ikiye bölünmesi, IRA ile arasındaki ba ları ve Gerry Adams dönemiyle birlikte partinin etkin bir siyasal aktöre dönü mesindan bahsedilmi tir. Sinn Fein’in Gerry Adams dönemine kadar Kuzey rlanda siyasetinden izole olmu olarak ya adı ı dönemde etkin olan SDLP’nin Sinn Fein ve IRA ile söylem ve yöntemlerdeki farklılıklarından bahsedilmi ve bu iki partinin Belfast Anla ması ile birlikte tamamlanacak barı sürecindeki etkileri tartı ılmı tır. PNV ba lı ında Arana döneminde in a edilen parti kimli i ile günümüz PNV’sinin zihinsel kodları resmedilirken PNV’nin spanya’nın demokratikle me sürecinde Bask siyasetinde aldı ı inisiyatif ve sahip oldu u “liderlik” rolü tartı ılmı tır.
Abertzale sol hareketlerin ise ETA ile organik ba larının uzunca bir dönem ba ımsız bir iradenin gösterilmesine ve özgün bir söylemin üretilmesine olumsuz etkileri ele tirel bir dille tartı ılırken ETA’nın eylem kabiliyetini kaybetmesi ve çözülmesi ile sonuçlanan yakın dönemde ya anan sürecin Abertzale solun üzerindeki ETA gölgesini kaldırması ile Abertzale solun son seçimlerde elde etti i büyük ba arı arasında seçim sonuçları üzerinde bir ili ki kurulmu tur.
Sonuç kısmında ise ETA ve IRA örneklerin silahlı mücadelenin ba langıcı, merkezi hükümetler tarafında çözüm için kullanılan yöntemler ve silahlı mücadelelerin sona ermesi süreçleri kar ıla tırılarak ortak noktalara vurgu yapılmı ve Kürt sorunu ile kıyas edilerek bu iki örne in Kürt sorunu iörne ine benzer yönlerine atıfta bulunulmu tur.
Çalı manın Önemi
Bu çalı ma Kuzey rlanda ve Bask sorunlarını derinlemesine inceleyerek azınlık milliyetçiliklerinin motivasyonlarının neler oldu una, ne gibi politikaların sonucunda azınlık milliyetçiliklerinin silahlı mücadele yolunu seçtiklerine, silahlı mücadelenin bir çözüm aracı olmaktan çıkarılması adına gerek ayrılıkçı grupların gerekse de hükümetlerin ne gibi yöntemler uyguladıklarına ı ık tutmak ve üzerine çok konu ulmasına kar ın detaylıca bilgi sahibi olunmayan bu iki sorun hakkında hem yeni bilgiler hem de bu bilgilerden mütevellit yeni bakı açıları getirmeyi amaçlamı tır.
Demokratik mücadelenin yegane çözüm yolu olarak kabul görmesi ve silahlı mücadelenin önemini kaybetmesine yol açan sürecin her iki ülkede nasıl gerçekle ti i hangi zorluklarla kar ıla ıldı ı ve bu zorluklara kar ın ne tür refleksler gösterildi i Türkiye gibi Kürt sorununa çözüm yolları arayan ülke için ders alınacak örnekler içermektedir. Sürekli örnek olarak ortaya sürülen Kuzey rlanda ve Bask sorunlarının geli imi ve barı çıl çözüm yolları üzerine yapılan bu çalı ma örneklerin içinin doldurulabilmesi açısından önem arz etmektedir.
Çalı manın Amacı
Bu çalı manın amacı rlanda ve Bask milliyetçiliklerinin analizi ba ta olmak üzere IRA ve ETA hareketlerini do uran süreci ele alarak öncelikle bu iki silahlı grubun hangi motivasyonlarla ve hangi yöntemlerle sava tı ı ile alakalı bir kanıya varmaktır. rlanda ve Bask milliyetçiliklerinin özelliklerini, taleplerini bunlara kar ılık merkezi hükümetlerin bu sorunların büyümesine etki edecek uygulamalarını ve en sonunda barı sürecinde her iki tarafın politikalarını inceleyerek ETA ve IRA meselesine çok yönlü ve daha farklı bir bakı açısı getirebilmek i bu tezin yegâne amacıdır.
Çalı mada Uygulanan Yöntem
Çalı mada öncelikle rlanda ve Bask milliyetçilikleri kavramları üzerinde durulmu tur.
Azınlık grupların kimliklerinin önemli parçaları olan mezhep ayrımları ve mâli
ayrıcalıklar gibi pek çok unsurun kökenine bakılmı ve bunun için siyasi tarih okumalarının haricinde Bask ve Britanya tarihi okumaları da yapılmı tır. Bunda amaç toplumsal refleksleri ekillendiren tarihi hadiselerde hadisenin boyutunu ve toplum üzerindeki etkisine katkı sa lamı olan tarihi detayları es geçmemektir. Böylece 19.yy’da ortaya çıkmaya ba layan rlanda ve Bask milliyetçiliklerinin dayandı ı tarihi temellere hakim olarak in a edilen azınlık milliyetçili inin taleplerini ve kendini tanımlarken kullandı ı dili anlayabilmek daha mümkün olmu tur. Çalı manın olaylara tek pencereden bakan sadece bir tarafın yorumlarına yer veren bir tez olmasını arzu etmedi im için mümkün oldu unca çok ve birbirinden farklı kaynaklar üzerinde çalı tım. Kuzey rlanda meselesine hem Protestanların hem Katoliklerin penceresinden, spanya meselesine de hem ETA’cıların hem de di er Bask milliyetçileri ve spanyol söylemini dile getirenlerin penceresinden bakabilmek ortaya çıkan bu tez için faydalı olmu tur kanaatindeyim.
Çalı manın Azınlık Milliyetçilikleri bölümünün dı ında Silahlı Ayrılıkçı Hareketler ve Azınlık Milliyetçisi Siyasal Partiler bölümlerinde de çok sayıda kayna a ba vurulmu bunun yanı sıra anlatımlar görsellerle desteklenmi tir. 100’ün üstünde kitap, dergi ve rapordan faydalanılmı tır. ngilizce, Fransızca ve Türkçe olmak üzere 3 farklı dilden kaynaklardan yararlanılmı tır. Tüm bunların haricinde Kuzey rlanda ve Bask meselesindeki güncel geli meler için de pek çok internet kayna ına atıfta bulunulmu tur.
BÖLÜM 1. AZINLIK M LL YETÇ L KLER
1.1.Bask Milliyetçili i
1.1.1 Bask Ülkesi ve Basklar
Bask ayrılıkçı hareketinin do u u ve geli imini ve verdi i tepkileri anlamak için üzerine in a edildi i Bask toplumu ve ülkesinin geçmi ini genel hatlarıyla da olsa bilmemiz ilerleyen sayfalarda de inece imiz Bask Milliyetçili i kavramını da tam olarak anlayabilmemiz açısından fayda sa layacaktır. Baskça “Euskal Herria” olarak adlandırılan tarihsel Bask Ülkesi spanya’nın kuzeyi ve Fransa’nın güneyinde yer alan 7 bölgeden olu maktadır. Bu 7 bölgeden Alava, Bizkaia, Gipuzkoa ve Nafarroa bölgeleri spanya’da yer alırken Lapurdi, Behe Nafarroa ve Zuberoa bölgeleri ise Fransa içinde yer alır ve “ parralde” olarak bilinen “Kuzey Bask Ülkesi”ni kapsamaktadır.
spanya’daki Bask toprakları denilince sadece Bask özerk bölgesi “Euskadi”nin akla geliyor olmasına kar ın Nafarroa (Navarra) bölgesi ayrı bir özerk yönetim bölgesidir.
Bir di er deyi le spanya içindeki Bask bölgeleri “Euskadi” ve “Navarra” bölgelerini kapsamaktadır.
Baskların kökeni hakkında ise bilim dünyasının tam manasıyla mutabakata vardı ı ortak bir teori yoktur. Bununla birlikte yapılan arkeolojik çalı malarda 50.000 yıllık Neanderthal insanı bulgularına rastlanması ve yine bölgede bulunan di er tarih öncesi kalıntılardan bölgede ufak bir etnik grubunu 50.000 yıllık bir geçmi e sahip oldu unu i aret etmektedir1. Popülasyon genetikçisi Luca Cavalli Sforza ise Mezolitik Devir’de bölgeye yapılan yeni göçlere müteakip toplulukların karı ması ve genetik yapılarının de i mesinden Baskların bölgedeki di er toplulukların aksine en az etkilenen topluluk oldu unu belirtmi tir2. Baskların genetik yapılarındaki bu dı etkilerden korunmu luk durumu Bask Milliyetçili i’nin kurucusu Sabino Arana’ya da ilham vermi tir.
Arkeologlar ve antropologların ula tıkları prehistorik bulgular haricinde Baskların bölgenin eski ve kendi kültürünü, özünü koruyabilmi bir milleti oldu una dair tezleri
1Zekine Türkeri, Bask Meselesi, Dipnot Yayınları, Ankara: 2007, s.16-17.
2 Cavalli-Sforza, L. L., P. Menozzi, A. Piazza, The History and Geography of Human Genes, Princeton University Press, Princeton, 1994, p. 60.
destekleyen en önemli noktalardan biri de Bask dili Euskara’dır. Kavimler göçü sonrası Avrupa’ya hakim olan ve 6. yy’dan itibaren neredeyse kendinden önceki tüm dilleri kıtadan silen Hint-Avrupa dil ailesinin asimile edici etkisine ra men Bask dili kendisini koruyabilmi tir. u anda Avrupa’da konu ulan tek “ailesiz” dil olan Baskça ayrıca Kavimler Göçü’nden önce ya ayan ve hali hazırda da konu ulan Avrupa’nın en ya lı dilidir. Victor Hugo eseri “Gülen Adam”da Baskça için “Bask dili vatanın kendisi ve neredeyse bir dindir” demi tir. Öyle ki uluslar arası alanda Bask Ülkesi olarak kullanılan “Euskal Herria” kavramının Baskça tam olarak kar ılı ı “Bask dili halkı”dır3. Günümüzde yakla ık olarak 700.000’in üzerinde ki inin konu tu u4 Bask dili
“Euskara” hali hazırda “Euskadi” Özerk bölgesinde birinci5, “Navarra” Özerk bölgesinde ise ikinci resmi dil6 statüsündedir. Bask Milliyetçi söyleminde en az Bask etnik kökeni kadar önem ta ıyan Bask dilinin Bask Milliyetçili i’nin geli imi ve yükseli i süreçleri üzerindeki etkisi ilerleyen bölümlerde ele alınacaktır.
Baskların kökenleri üzerine yapılan ara tırmalar göstermektedir ki Antik Ça ’da Aquitania’da (Günümüzde Güney Fransa) Baskça konu an toplulukların ya adı ı bir gerçektir. Bununla birlikte Bask adının kökeni Pirenelerin güneyinde bugünki Navarra ve kuzey Aragon’da ya amı olan “Vaskon” kabilesinden gelmektedir. Watson’a göre7 Roma mparatorlu u hakimiyetindeki bölgelerde ya ayan Basklar’ın farklı bir etnik kimlik olarak tarih sahnesinde kendilerini göstermesi M.Ö. 264-146 yılları arasında sürmü olan Roma ile Kartaca arasındaki Pön Sava ları’dır. Her ne kadar Roma yönetimine kar ı çıkmı “Bagaudae” isyanları özellikle Bask bölgelerinde etkin olmu olsa da Roma ile Baskların ili kileri hep olumlu bir seyir izlemi tir. 407’de Sueviler, Vandallar ve Alanlar’ın Hispania’ya8 kar ı gerçekle tirdikleri saldırılar Romalı Komutanlar Didimus ve Verinianus komutasındaki Basklar tarafından geri püskürtülür.
2 yıl sonra Germenler Hispania’nın güney ve batısını ele geçirirken Bask bölgelerine ise tabiri caiz ise bula mamı ve sadece bölgeler arası geçi te bir yol olarak kullanmı lardır.
3 Zekine Türkeri, s.18.
4 EUSTAT (Bask statistik Enstitüsü) , 2008
http://www.eustat.es/elementos/ele0004700/ti_The_number_of_Basque_speakers_grows_by_118000_between_2001 _and_2006/not0004712_i.html
5 http://www.euskadi.net/r33-2220/eu
6 http://www.navarra.es/home_es
7 Cameron Watson, “Folklore and Basque Nationalism: Language, Myth, Reality”, Nations and Nationalism, Vol.2, No.1, 1996, p. 18.
8 Hispania: ber Yarımadası’nın Romalılar tarafından kullanılan adı.
Afrika’ya giri kapısı sayılan Hispania’nın elden çıkmasının Vandalların Afrika’ya yayılmasına sebep olaca ı korkusuna kapılan Roma yönetimi ise bölgedeki haklarını Vizigot’lara vermi tir. Toulouse merkezli Vizigotlar Hispania’nın büyük bölümünü ele geçirerek bölgede yeni bir dönemi ba latmı tır.9
Basklar bir yandan Vizigotlar ve Franklar ile egemenlik sava ı verirken öte yandan bölgenin yeni taraflarından Müslümanlara kar ı da sava mak durumunda kalırlar.
Müslümanların bölgeyi istilası ile iyice zayıf dü en Vaskonya Dükalı ı’nın zayıflaması ile Pireneler’deki Frank hakimiyetinin ardından bölgede olu an otorite bo lu unu Navara Krallı ı dolduracaktı. 778’de Pireneler’de Basklara kar ı tarihe “Roncevaux Sava ı” olarak geçen a ır bir yenilgi alan Franklar aynı dönemde Müslümanlara kar ı da üstünlük sa layamayınca bölge hakimiyetlerini kaybederler. 714’de Kont Cassius’un slam’ı kabul edip Müslüman olması ile Tudela’da kurulan10 Banu Qasi devleti bölgedeki “Müslüman-Bask” devleti olarak Müslümanların ileri karakolu vazifesi görürken Franklar’ın tutunamadı ı Pireneler ve çevresinde ise Inigo de Aritza önderli indeki11 “Bask devleti” Pamplona Krallı ı 824’te tarih sahnesine çıkar. 905’te meydana gelen bir hanedan de i ikli inin ardından tahta I. Sancho geçmi tir. 11.yy’ın ba larında tahta geçen III. Sancho dönemi’nde altın ça larını ya adıktan sonra adı Navara Krallı ı olarak de i ir. Takip eden dönemlerde 11. ve 12. yy’larda kısa sürelerde spanyol hakimiyeti altına giren Navarra Krallı ı Kuzey ve Güney olarak ikiye ayrılır. Aynı zamanda Navarra Kralı olan IV Henry’nin Fransa tahtına çıkması ile Kuzey Navarra Fransa’yla birle ir. Güney Navarra ise 16. yy’ın ilk yarısında spanyol saldırılarına direnememi ve Kastilya egemenli ine girer.
1.1.2. Foral Sistem
Fransız ve spanyol devletleri gibi hakim oldukları bölgelerde din, dil ve kimlik üzerine tahakküm koymalarıyla nam salmı asimilasyoncu iki devletin arasında adeta tampon bir bölge gibi kalan Baskların kendi dil ve kimliklerini koruyabilmi olması “Fuero”
olarak da bilinen Foral sistem ile do rudan orantılıdır. Bir nevi bölgesel anayasa
9 Peter Heather, The Visigoths From the Migration Period to the Seventh Century: An Etnographic Perspective, Boydell Press, 2003, p.227-228
10 Clay Stalls, Possessing the Land: Aragon’s Expansion Into Islam’s Ebro Frontier Under Alfonso the Battler (1104- 1134), Brill, 1995, p.8
11 Wayne Anderson, ETA: Spain’s Basque Terrorists, Rosen Publishing Group, 2004, p.9
niteli inde olan “Fuerolar” hem bölge yönetiminde Baskların etkinli inin devamı anlamına gelmi hem de ileride Bask ulusal kimli ini in a edecek dü ünürlerce Baskların tarih boyunca kendi kendini yöneten özgür bir halk oldu unu iddia ederlerken bu tezlere dayanak noktası olu turmu tur. Bask dili ile birlikte Bask kimli inin üzerine in a edilidi i en önemli temel olan “Fuerolar”12 kendi içinde nitelik olarak ayrılırlar.
“Hak” ve “ayrıcalıklar” olmak üzere iki tür “Fuero” vardır ve Bask fueroları “hak”
niteli indedir13. Daha do ru bir ifade ile bu fuerolar Kral tarafından özel olarak verilmi ayrıcalıklar de il aksine Bask halkına en ba ından beri ait olan haklar çerçevesidir.
Siyasi, mâli, idari ve adli ya ama dair kural ve uygulamalar bütünü diyebilece imiz
“Fuero”ların ilk olarak hangi dönemde Bask co rafyasında ortaya çıktı ına dair tam olarak net bir bilgi yoktur. Bununla birlikte bilinen ise halk meclisi benzeri meclislerce uygulanan pratik çözümlerin toplum hafızası eliyle gelenekselle mesi ve Fuero’nun ya atılmasıdır. Kastilya ve Fransa hakimiyet dönemine girildikten sonra Fuero sistemi Baskların korunmasında etkili olmu tur. Lakin Navarra Genel Fuero’sunun 1237 tarihinde onaylandı ını14 göz önüne alırsak Kastilya’nın mutlak hakimiyetinden evvelde de Fuero düzeninin var oldu unu görmü oluruz. Keza Bask bölgesinde gene hatlarıyla birbirine benzemekle birlikte detaylarda farklılık gösteren pek çok farklı bölge Fuero sistemi vardır. Bizkaia, Lapurdi, Zuberoa, Gipuzkoa Fueroları gibi pek çok fuero da Baskların yönetimlerinde etkili olmu tur.
Bask ulusal hareketi self determinasyon isteklerini dile getirirken buna tarihsel dayanak olarak da Fuero yasalarının uygulandı ı dönemlerde Baskların kendi bölgelerinin otoritesi oldu unu ve kendi kendilerini yönettiklerini dile getirirler. Fuero sisteminin bölge yönetiminde bir araç oldu u dönem ise Kuzey Bask bölgesinde Fransız Devrimi (1789) ile biter. spanya içindeki Güney Bask da ise 1876 yılına kadar Fuero düzeni devam etmi tir. Günümüzde “Abertzale” olarak da bilinen Yurtsever Bask Solu ise ba ımsızlık tezlerini dile getirirken Bask topraklarının Kastilya ile birle ene kadar özgür ve ba ımsız olduklarını öne sürerler.
12 Scott A. Bollens, Cities, Nationalism and Democratization, Routledge, 2007, p.135
13 Zekine Türkeri, s.23.
14 Ann Trindade, Berengaria: In Search of Richard the Lionheart’s Queen, Four Courts Press, 1999, p.39
Fuero sisteminin detaylarına baktı ımızda ise taraflar arasında hem siyasi hem de hukuki bir mutabakattan bahsedebiliriz. Anla manın taraflarından alt kademede yer alan
“bey” (Bask beyleri oluyor. Örne in Bizkaia Beyi) üst kademede yer alan beyi ( Kastilya Kralı) kendi üstü olarak tanıyorken kar ılı ında da kendi yasalarının tanınıp, savunulaca ına dair yemin alıyordu. Kastilya Kralı aynı zamanda Bask topraklarının da beyi oldu u için bölgesel meclislerin (Juntas Generales) ve bölgesel hükümetlerin (Diputacion) de onay vermesi durumunda vergi ve yardım benzeri maddi kar ılıklar elde ediyordu15 . Cantabria ve Galiçya gibi Kastilya’ya yeni katılan veya Extremadura ve Endülüs gibi Müslümanların elinden alınan yerlerin aksine böylesine haklara sahip olmak Bask toplumunun ulusal kimli inin ekillenmesinde oldukça etkili olmu tur.
Bask milliyetçileri bu hakları Kral’dan ba ımsız olarak orta ça dan beri sahip oldukları haklar olarak görürlerken spanyol milliyetçileri ise tam tersini iddia ederek bu
“Fuero”ların spanyol Kralının garantisi altına alınmı onun tarafından Basklara bah edilmi “ayrıcalıklar” olduklarını öne sürmektedirler16.
Foral yapıdaki bu sistemde egemenlik aygıtı Fuero’lardır. Bu açıdan Fuero’lar spanya ve Fransa arasında kalmı , her iki devletin içinde de parçaları olan Bask topraklarının yönetilmesi esnasında ortaya çıkan ittifaklara ya da güvenlik sorunlarına kar ı Fransız-
spanyol-Bask tarafları arasında gidilen ortak düzenlemelerin de bir sonucudur17. Fuero’lara göre gümrük kapıları Bask topraklarına aitti ve Basklar ba ta gümrük olmak üzere pek çok vergiden ya muaftılar ya da di er bölgelere göre çok daha az ödüyorlardı.
Keza Kastilya’ya ba lı di er bölgelerin aksine Fuero ile yönetilen bölgelerde “zorunlu askerlik” hizmetinin de olmayı ı Fuero’nun salt siyasi de il sosyal ya amda da Basklara sa ladı ı geni li i anlamak için yeterli bir örnektir. Baskların zorunlu askerlik ve vergi düzenindeki muafiyet ve özel hakları 1876’ya kadar sürecektir.18
Fuero’ların bölge ile Kastilya arasındaki ili kinin sınırlarını belirleyen ba lıca kurallar19:
15 Zekine Türkeri, s.25.
16 Gloria P. Totoricagüena, Identity, Culture, and the Politics in the Basque Diaspora, University of Nevada Press, Nevada, 2004, p.29.
17 Zekine Türkeri, s.25.
18 Robert P. Clark, The Basques: The Franco Years and Beyond, University of Nevada Press, 1981, p.31
19 Zekine Türkeri, s.25.
1) Fransa Foix’ı ve Kastilya yönetimi bir tarafta olup kar ısında Bask Bölgeleri di er taraftır.
2) Anla ma Kastilya’da ya anan her taht de i iminde tahta yeni geçen Kastilya Kralı’nca yeniden onaylanır.
3) bu siyasi birlik ne tek parçalı bir Kastilya Krallı ı’na ne de Baskların Kastilya Kralı’na ba lı oldu u manasına gelmektedir. Basklar bölge meclisleri olan
“Juntas Generales” yapılarına ba lıdır.
4) Fuero yasalarının kayna ı bölgede ya ayan halktır.
5) bu foral düzen “süreklilik” ve “gözlem” garantisi ihtiva eder.
6) Bölge meclislerinin (Juntas Generales) iradesine kar ı gelen kim olursa olsun cezası infazdır.
spanyol devletinin sınırları geni ledikçe yayılmacı devletin ihtiyaçları da artmı tı.
Okyanus a ırı seferlerin yol açtı ı maddi külfetin kar ılanmasında Basklar’dan alınan ekstra vergiler ve harçlar önemli yer tutmu tur. Lakin yıllar geçtikçe bölgesinde büyük bir güç haline gelen spanyol devleti adem-i merkeziyetçi yapıdan uzakla arak günden güne daha Merkeziyetçi bir devlet haline gelmekteydi. Özellikle 18.yy’da spanyol merkezi yönetiminin politikaları bilhassa Bask foral sisteminin Basklara kazandırdı ı hakların ve imtiyazların çerçevesini daraltmaya ve bölgenin özerk yapısını tehdit etmeye ba lamı tı. spanyol mparatorlu unun deniz a ırı topraklarının payla ılmasına yönelik spanya Veraset Sava ları esnasında spanya Kralı V. Felipe tarafından Aragon, Katalunya, Mallorca ve Valencia fueroları askıya alınmı tır.20 1717’de V. Felipe tarafından yayınlanan ve Baskların ekonomik imtiyazlarını ortadan kaldıran fermanla birlikte merkezi tüm Bask bölgesi olan ve “Machinada” olarak adlandırılan ekonomik temelli kırsal bir isyan hareketi ortaya çıkmı ve bu isyan Kastilya tarafından oldukça güç ve de kanlı ekilde bastırılmı tır21.
18.yy. ile birlikte spanya hem liberalizmden hem de Fransız Devriminden etkilenmi tir idari açıdan. Yönetime hakim zihniyetin bölgesel farklılıkları tanımayarak ba ta Basklar olmak üzere bölgesel ve etnik hakları ve imtiyazları yava yava ortadan kaldırma
20 Kledja Mulaj, Violent Non-State Actors in World Politics, Columbia University Press, 2010, p.72
21 Stanley G. Payne, Basque Nationalism, University of Nevada Press, 1981, p.25.
arzusu Fransa’dan dünyaya yayılan “ulus” kavramının bu co rafyada da kar ılık bulması ve bir spanyol ulusu meydana getirme amacını ta ımaktaydı. spanyol yönetiminin bölgesel farklılıklara tahammülsüzlü ü ve bir spanyol ulusu in a etme amacı Basklar için de tarihi bir dönüm noktası olmu ve Bask milliyetçili inin dolayısıyla da Bask kimli inin do ması ve geli mesine yol açmı tır.
1.1.3. spanyol Liberalizmi ve Bask Kimli ine Etkileri
Akın Özçer Bask Milliyetçili inin periferik bir milliyetçilik oldu unu söyler. Bunu söylemesinin sebebi olarak da periferik milliyetçiliklerde çevrede bulunan azınlı ın merkezde bulunan yönetime kar ı o yönetimin milli bir devlet haline gelmesine tepki olarak ortaya çıkmasını gösterir22. Buradan hareketle Bask milliyetçi fikriyatının do u unda ve tabi ki Bask milli kimli inin olu umunda da spanyol milliyetçili inin payı yadsınamayaca ı için Bask Milliyetçili inin ortaya çıkı ını anlatırken spanya siyasi tarihinde ya anan zihniyet de i iminden de bahsetmek gereklidir ki i bu tezin muhtelif yerlerinde de spanya siyasi tarihinden alıntılar yer almaktadır.
Bask Milliyetçili i’ni Avrupa’daki di er pek çok azınlık milliyetçili inden farklı kılan husus Bask Milliyetçili inin do u undaki itirazlar ve tezlerdir. 19.yy.’da Avrupa’nın dört bir yanına milliyetçilik rüzgarı ula ırken Fransız Devrimi ile dünyaya yayılan laiklik, liberalizm, e itlik gibi de erler de etnik grupların ulusla ma serüveninde etkin rol oynamı lardır. Bask milliyetçili i ise laiklik ve liberalizm gibi iki ba at de ere itiraz olarak ortaya çıkmı tır. spanya’nın milli bir devlet yapısına bürünmesi ve devlet aklında ya anan liberalle me süreci Bask milliyetçili inin habercisi do um sancılarına neden olmu tur.
Bir Cizvit rahibi olan ve Baskların Kastilya ile arasındaki ba ı ilk kez açıkça sorgulayan23 erken dönem Bask milliyetçilerinden Manuel Larramendi ba ta olmak üzere Bask milliyetçileri Bask milletinin ve dilinin kökeni olarak Tanrı figürünü kabul ederler. Bask milliyetçili inin muhafazakar Katolik reflekslere sahip olmasının yanında
22 Akın Özçer, Euskal Herria spanya Siyasi Tarihinde Bask Milliyetçili i, I. Cilt, Do an Kitap, 1999, s.17.
23 Thomas V. Millington, The Crossroads of Basque Identity: The Dichotomy Between Basque Ethos and Basque Self, Author House, 2005, p.49
varlı ının Tanrı’ya dayandırılması Siyonizm’de bir benzerini gördü ümüz din referanslı bir ırkçılı a da yol açmı tır. Bask kilisesinden güç alan Bask milliyetçili inin bu dindar Katolik kolu do ası itibariyle anti-liberal bir özelliktedir24. Liberalle tikçe merkezile en spanyol yönetiminin bölgesel imtiyazları kaldırmak amacıyla hayata geçirdi i ekonomik kararlar Bask toplumu için hayati önem arz etmekteydi.
spanya’nın liberalizm ile tanı ması ise Napolyon Fransa’sıyla girilen büyük sava ın sonuna denk gelir. spanyol zenginli inin bir nevi dire i olan kıtaa ırı sömürge düzeninin yıkıldı ı ve spanyol ekonomisinin a ır darbe aldı ı bu sava ın sonlarına do ru Fransa Endülüs bölgesini i gal etmi ti. Bunun üzerine bugün “Cadiz Meclisi”
olarak da adlandırılan ve me ruiyeti hala sorgulanan kurucu meclis dönemin liberallerinin öncülü ünde meydana getirilmi ve o dönem sadece ka ıt üzerinde kalmı olsa da - 2 yıl sonra yürürlükten kaldırılmı tır- 1812’de spanya’nın ilk anayasasını ilan etmi tir.25 Liberal de erlere i aret eden bu anayasanın ve liberallerin o dönem spanya siyasal hayatında etkin durumda olmamaları da liberal hareketin ne halk tabanında ne de aristokrasi de azınlık olmaktan öteye henüz geçememi olmasıydı. Sava ın sona ermesi ve spanya’daki dü man i galinin sona ermesi de kaos ortamında i lev gören liberal kurucu meclis ve siyasi hareketini i levsizle tirip atıl bırakmı tır zira toplumda kar ıladıkları bir ihtiyaç kalmamı tır.
Lakin 1812’de ya anan bu küçük çaplı liberal hareketlenmenin en önemli sonucu spanyol ordusu içinde üst rütbeli pek çok subayın liberal ilkeleri benimsemesine yol açmasıdır ki bu liberalizmin bir nevi silahlı güce sahip olmu olması manasına gelmekteydi. VII. Fernando’nun yönetiminde ülke finansal olarak dibi görmeye yakla ınca ordu rejime müdahale etmi ve Fernando’nun 1812 Anayasasını tekrar yürürlü e sokmasını sa lamı lardır. Ordunun yönetime müdahil olması sebebiyle bir dönüm noktası sayabilece imiz bu hadise Fransız güçlerinin spanya’ya sava açmaları ile birlikte yine istenilen etkiyi pek verememi ti. Lakin kısa süre içinde spanya’da iki kez anayasal düzen denemesi ya anmı ve bu süreç özellikle de aristokrasi ve burjuva’da liberal fikirlerin taraftar bulması ile sonuçlandı. Buna kar ında kilise ba ta
24 Akın Özçer, s.19.
25 Sonya L. Rivera ve Juan Pedro Alban, Propriety and Permissiveness in Bourbon Mecixo, Rowman & Littlefield Publishers, 1999, p.23
olmak üzere kırsalda hakim olan muhafazakar kesimin liberal de erlere kar ı tavır aldı ını göz önüne alırsak spanya ve özelde Bask toplumu içinde o dönemde tohumu atılmı bir muhafazakar-liberal kutupla ması oldu unu söyleyebiliriz.
Fransa’daki örne inin aksine taban hareketinden ziyade bir üst kademe hareketi hatta saray hareketi olan spanyol liberalizmi ile mutlakıyetçi muhafazakarların iktidar çatı maları 19.yy.ın ilk çeyre inde gözle görülür hale gelmi ti. Bu iki kutup arasındaki sürtü meler Bask milliyetçili inin geli mesinde önemli paya sahip olan çatı ma ortamını da do urmu tur. 1826’da köylülerden olu an ve kilise deste ini alan26 “Kralcı Gönüllüler” adını kullanan on binlerce ki i Kral Fernando’nun icraatlarına daha do rusu liberalizme kayan çizgisine kar ı isyan etmi ti. Merkezi Katalunya olan ve hükümet tarafından güçlükle bastırılabilen bu isyan aslında iki siyasi kutup arasındaki çeki menin neredeyse bir sava haline dönü tü ünün ilk i aret fi e iydi.
1.1.4. Karlist Sava ları ve Foral Hakların Sonu
Kral Fernando’ya kar ı IV. Carlos’un o lu olan Carlos Maria Isidro destekleniyordu muhafazakar gelenekçi kesim tarafından. Fernando’nun ölümü sonrası taht küçük ya taki Isabel’e dolayısıyla da Isabel’in annesi olan Maria Cristina’ya geçince Carlos Isidro ile Maria Cristina’nın taraf oldu u bir büyük iç sava patlak verdi. Karlist sava ı olarak adlandırılan bu iç sava ın spanya siyasi tarihindeki izdü ümü tepeden inmeci liberal reformlara kar ı muhafazakar gelenekçi kitlenin ortaya koydu u tepkidir. Liberal reformlarla birlikte bölgelere has hakların sınırlarının daralması yüzyıllarca bu haklara sahip ekilde hayatlarını devam ettiren kitleleri oldu u kadar Fransa’daki muadili gibi liberalle me sonrası gücünü ve imtiyazlarını kaybetme tehlikesini hisseden kiliseyi de tedirgin eden bir tehditti. Böylece özellikle kırsal kesimde ya ayan Basklar “fuero”larını kaybetme tehlikesine kar ın geleneksel Katolik monar ik yapıyı destekleyen Carlos yanlıları ile birlikte liberal Maria Cristina’nın güçlerine kar ı ayaklandılar.27 Bu sava a Carlos yanlılarından ötürü Karlist Sava ı denmi tir (1833-1839).
26 Charles W. Crawley, The New Cambridge Modern History: Volume 9, War and Peace in an Age of Upheaval 1793-1830, Cambridge University Press, 1965, p.452
27 John Sullivan, ETA and Basque Nationalism: The Fight for Euskadi 1890-1986, Routledge, 1988, p.4
Sava ın büyük kısmının Bask bölgelerinde cereyan etmesi sava ın her iki taraf üzerinde de önemli ve kalıcı etkiler bırakmı tır. Liberal kesimin yanında bulunan ordunun
“merkezi ve milli” bir devlet, bir “ulus” olu turma sürecinde pay sahibi olmak iste i spanyolca konu ulmayan topraklarda bu kavramlar u runa sava masıyla daha da perçinlenmi tir. Devleti merkezile mesi ve bölgesel farklılıkların ortadan kaldırılarak homojen bir toplum, “ulus” yaratılmaya çalı masına kar ı muhafazakâr gelenekçilerle sava a giren Basklar içinde ise milliyetçi bir hareketin peyda olmasına sebep olmu tur bu sava . Bu ilk sava spanyol hükümetinin galibiyetiyle sonuçlanmı olsa da ilk etapta spanyol hükümeti ile yapılan anla ma ile geleneksel bölgesel yasaların tanınması hükme ba lanır. Sava esnasında öz yönetim, ordu, hazine ve üniversitesi ile neredeyse paralel bir devlet haline gelen Basklar için ilk etapta bu anla ma yeterli geldiyse de spanyol hükümeti merkeziyetçi anlayı la reformlara devam eder ve Navarre meclisini fesheder.
lk sava ın sonunda yenik cephede yer alan ve süregelen merkeziyetçi reformlardan rahatız olan Basklar ile merkezi hükümet arasında 1872 senesinde ba layacak ve 4 yıl sürecek II. Karlist Sava ı patlak verir. Kraliçe Isabel’in ordu içindeki liberal komutanların da dahil oldu u komplolar sonucu tahttan uzakla tırılması ve yerine I.
Amadeo’nun tahta geçmesinin28 hemen ertesine dü mektedir sava . Yönetimleri, askeri güçleri, ekonomileri ile bir güç olan Basklar sava sonunda haklarının korunması ve bölgesel egemenliklerinin tanınması kar ılı ında yine Karlistlerin yanında yer almı lardır. Bu ikinci büyük sava da spanyol devleti tarafından kazanılır. Bölgesel hakları u runa spanyollarla girdikleri iki büyük sava ta da kaybedenler tarafında olan Basklar masada da kaybeden olmu tur haliyle. 1876’da çıkarılan bir yasayla Valencia ve Katalunya’da da oldu u gibi Bask fuero’ları iptal edilerek yürürlükten kaldırılmı tır.29
Ba ta en köklü foral yapı olan Bask “fuero”ları dahil olmak üzere foral sistemin ortadan kaldırılması spanyol liberalizminin bir zaferiydi. Bu zafer bir spanyol “ulus”u yaratma çabasındaki devletin “ulusal birli i” sa laması manasına gelmekteydi. Liberalizm orta
28 Carl Cavanagh Hodge, Encyclopedia of the Age of Imperialism 1800-1914, Greenwood, 2008, p.138.
29 John Sullivan, p.4.
vadede spanya co rafyasının tüm köklü geleneklerini yenerek merkeziyetçi bir yönetimi gerçekle tirmi ti. Basklar ise kimliklerinin en önemli yapı ta larından olan
“fuero”ları kaybetmi lerdi. Lakin spanyollar içinde sava ın iki farklı tarafı oldu u gibi Basklar içinde de sava ın her iki tarafında olanlar vardı. Ticaretteki foral kısıtlamaların ba ta maden ihracı olmak üzere ticaret hacmini daralttı ı görü ünde olan Bask burjuvazisinin spanyol aristokrasisiyle i birli i içinde olan bir kısmı bu sava ta liberal merkeziyetçilerin tarafında yer almı tır30. Demir ve kömür madenlerinin yo un olarak bulundu u Bask bölgesi liberal merkez için spanyol sanayile mesinin merkezi durumundaydı. Foral yapının kaldırılması ve dolayısıyla gümrük vergilerinin kalkmasıyla birlikte ba ta Bask bölgesi olmak üzere spanya sanayile mede vites arttırmı tır. Sanayile me ile birlikte bölgenin sosyo-ekonomik yapısı da hızla de i meye ba lamı ve tüm bunlar Bask Milliyetçili inin ortaya çıkmasına zemin hazırlamı tır.
1.1.5. Bask Milliyetçili inin Do u u ve Sabino Arana
Bask milliyetçili i fikrinin do u una zemin hazırlayan siyasal ve kültürel etkenlere baktı ımızda Karlist Sava larının bir dönüm noktası oldu unu görmekteyiz. Karlist Sava larının ardından devletin ya adı ı liberal dönü üm ile birlikte foral sistemin önce kapsamının daraltılması sonra da tamamen iptal edilmesi en ba lı siyasal nedenlerden biriydi. Liberal politikaları sonucu oldukça hızlı bir sanayile me ve dolayısıyla sosyo- politik de i im ya ayan bölgede foral sisteme duyulan özlem ve yeni düzene duyulan tepkiden hasıl olan ve Bask milli kimli inin ekillenmesinde de pay sahibi olacak olan foral sistemci romantik bir edebiyat akımı ekillenmi ti.
ki Karlist Sava ı’nın da Bask topraklarında cereyan etmesi Bask tarih anlatımında bu sava ların muhafazakarlar ile liberaller arasında bir sava tan ziyade Baskların
“fuero”ları geri kazanmak için çarpı tı ı muhabereleri olarak geçmesinde etkili olmu tur. Foral yapının restore edilmesi için mücadele eden Bask Karlizminden evrilmi bu akıma da “fuerismo” denilmi tir.31 Bask “fuero”cu akımı “fuero”larda sözü geçen hakların ve vergilere kar ı ba ı ıklıkların spanya tarafından verilmi haklar olmadı ını aksine iki topluluk arasındaki tarihi bir anla maya dayandı ını iddia eder.
30 Zekine Türkeri, s.28.
31William Safran ve Ramon Maiz, Identity and Territorial Autonomy in Plural Societies, Routledge, 2000, p.85
Manuel Larramendi Karlist Sava larından bir asır evvel bu tarihsel kar ılıklı anla madan bahsetmi ve spanyollar anla maya uymazlarsa Baskların ayrı bir millet olarak ayrı bir devlet kurabilece inden söz ederek Baskların ba ımsızlı ı fikrini dile getirmi tir.32 spanyol devletinin foral sistemi iptal etmesi foral sistemci ideolojiyi radikalle tirmi ve Bask toplumu içinde daha da yayılmasını sa lamı tır. II. Karlist Sava ı sava süresince spanya’nın geri kalan co rafyasıyla ba ı kesilen, hazinesi, silahlı gücü ve kurumlarıyla bir nevi devlet içinde devlet konumuna gelen Basklar için foral sistemin tekrar ihya edilmesi için verilmi bir sava olmasının yanında ayrılıkçı fikirlerin de ilk kez ye ermeye ba ladı ı dönem olmu tur. Lakin yine de Karlist Sava larını “foral” sistemin korunması için meydana gelmi çarpı malar olarak ele almak olaya tek düze bakmak olacaktır. Gerek spanyol Karlistlerin gerekse de destekçisi Bask grupların ortak paydaları “Katoliklik” ortak refleksleri de muhafazakarlıktı. “Din için sava mak” temalı sloganların Karlist cephenin sürekli kullandı ı sloganlar olması ve Bask tarafında da kilisenin ve papazların oldukça etkin oldu unu göz önüne alırsak “din”in sava sebebi olarak “foral” sisteme göre çok daha etkin oldu u anla ılır. Yani bir ba ka deyi le foral sistemin yanı sıra kiliseyi korumak da bir ba ka motivasyon unsuru olmu tur.33 Karlist Sava larını Fransız Devrimi’nin rüzgarı ile sallanan spanya’da iktidarı payla mak istemeyen laik-liberal kesim ile gücünü kaybetmek istemeyen kilisenin sava ı olarak nitelendirmek, bu sava ı “foral yapıyı koruma” sava ı olarak nitelendirmekten çok daha sa lıklı olacaktır.
Foral yapının ortadan kaldırılmasına müteakip bölgede ya anan hızlı sosyo ekonomik de i im haliyle bölge içindeki siyasi dengeleri de de i tirmi tir. Foral sistemi kontrolü altında tutan bölgenin en güçlü kesimi “soylular” foral yapının iptaliyle güçlerini ve egemenliklerini sanayi ve ticaret ile güç kazanan yeni Bask burjuvasına kaybetmi lerdir.
Karlist sava larında liberal merkezin yanında bulunan Bask burjuvasının spanyol milliyetçileriyle ili kileri istenilen düzeyde olmakla birlikte Bask milliyetçileriyle aralarında husumet vardı.
32 Javier C. Atienza, The Origins, Ideology and Organization of Basque Nationalism 1876-1903, University of Nevada Press, 2006, p.85
33 Jeremy MacClancy, The Decline of Carlism, University of Nevada Press, 2000, p.57
Bask Milliyetçili i’nin babası olarak kabul edilen Sabino Arana’nın ekillendirdi i Bask milliyetçili i liberal politikalarla uyum gösteren Bask burjuvazisini dü man olarak görmekteydi. Lakin Bask Milliyetçili inin “ırkçı” özellikler ta ıyan bir azınlık milliyetçili i olarak nitelendirilmesine yol açacak ekilde spanyol göçmen i çi sınıfına kar ı var olan bakı da dü mancaydı. spanya’nın ekonomik potansiyeli en yüksek bölgesi olan Bask bölgesine özellikle sanayile me furyasıyla birlikte pek çok fakir spanyol da çalı mak amacıyla göç etmi ti. Gerek sanayile menin tetikledi i sosyal geli meler sonucu Katolik inancının ve Euskara’nın toplum hayatında gerilemesi gerekse de bölgeye göç eden spanyol i çilerin de bölgede ekonomisinden pay almaya ba laması Basklarda ya anan liberalle me sürecinin kendi ellerinden dillerini, dinlerini ve ekmeklerini aldı ı fikrini yerle tirmi tir. Bask Milliyetçili i aynı anda hem spanyol kökenli göçmen i çi sınıfına hem de liberal Bask oligar isine tepki olarak ortaya çıkmı tır diyen ve sanayile me ve kapitalizmi Bask halkının dü manı olarak gören34 Bask tarihçisi Granja Sainz’a göre Navarre bölgesinin Bask milliyetçi akımından di er Bask bölgelerine nazaran daha az etkilenmesinin sebebi de bölgenin Vizcaya gibi bir sanayile me süreci ya amaması ve geleneksel toplum yapısında de i im ya amamasıdır35.
Tüm bu Bask milliyetçili ine zemin hazırlayan süreçlerden sonra bu akımın babası Arana’dan ba layarak Bask milliyetçili inin do u u ve geli imine bakabiliriz artık.
1865’te Bilbao’da do an ve Karlist bir ailede büyüyen Sabino Arana Barcelona’da hukuk e itimi aldıktan sonra Bask bölgesine geri dönmü ve ba ta Bask tarihi olmak üzere Euskara ve foral sistem üzerine ara tırmalar gerçekle tirmi ve pek çok makale yazmı tır. Daha 20’li ya larının ortalarında Bizkaia’nın ba ımsızlı ı fikrinden söz etmi tir.36 Sadece 1876’da foral yapıyı ortadan kaldıran anayasaya de il ayrıca 1839 ve 1841’de çıkan ve foral sistemi spanyol monar isinin anayasal birli ine ba layan iki yasaya da kar ı olan Arana’ya göre 1839’dan önceki dönem Baskların ba ımsızlık dönemidir ve bu dönemdeki duruma geri dönülmelidir. Foral sistemi Bask tarihinin ba lanıgıcı olarak gören Arana spanyollarla aradaki yegane ba olarak da 15.yy’da
34 Cameron Watson, Modern Basque History: Eighteenth Century to the Present, University of Nevada Press, 2004, p.180
35 Akın Özçer, s.50.
36 M.K. Flynn, Ideology, Mobilization and the Nation: The Rise of Irish, Basque and Carlist Nationalist Movements in the Nineteenth and Early Twentieth Centuries, Palgrave MacMillan, 2000, p.106
Kastilya Kralının aynı zamanda Bizkaia derebeyi olmasını kabul etmektedir. Lakin bu durumun ki isel bir taht tecrübesi oldu unu ve Bizkaia’nın Kastilya’nın bir parçası olmadı ını belirtir.37
Bask Milliyetçili inin babası ve ilk Bask siyasi partisinin kurucusu Sabino Arana’nın fikirlerinde ya adı ı de i im aslında Bask milliyetçili inin ba langıcı ve geli iminin de rotasını belirlemi tir. Arana’nın Bask milliyetçili i söylemi incelenirken ya amı 3 döneme ayrılarak incelenir: Öze dönü çü (Esencialista) Bask milliyetçili i, Olabilirci (posibilismo) dönem38 ve Özerkçilik (Autonomismo). Öze dönü çü milliyetçi akım bölgecilik ve ırkçılı ı yaymı ve 20.yy fa ist hareketlerine temel in a etmi tir. Arana’ya göre bir millet için belirleyici yegane unsur ırktır diyerek ırkı kutsalla tıran bir dil kullanmı tır.39 Euskara’nın önemi ancak onu konu acak Basklar sayesinde vardır. ayet ırk yoksa dilin de bir ehemmiyeti kalmayacaktır. Bu yüzden Arana Bask bölgesi için kullanılan ve “Baskça konu ulan topraklar” anlamına gelen “Euskal Herria” yerine ırka vurgu yapan “Euskadi” kelimesini üretmi ve daha ziyade bu kelimeyi kullanmı tır.
Safkanlı a büyük önem veren Arana spanyollar için “Maketa” Bask bölgesi haricinde kalan spanya toprakları için de “Maketania” ismini kullanmı tır. Ve bir Bask’ın
“Maketa”larla karı ıp safkanlı ını bozmasını kabul edilemez görmektedir. Bu yüzden spanyol göçmenleri Maketani’dan gelen Maketalar diyerek küçümsemekteydi.40 spanyolların Yahudi ve Müslümanlara kar ı güttü ü kin ve kafatasçı ırkçı yakla ımın bir benzerini Arana da öze dönü çü fikirlere sahip oldu u bu dönemde (1893-1898) spanyollara kar ı göstermi tir. Safkan bir Bask milleti ve ülkesi tahayyülüne sahip Arana için sanayile me ile birlikte demografik yapısı da de i en Bask bölgesinin durumu bir spanyol i gali manasına gelmekteydi. Bölgedeki spanyol i çilere yapılan haksızlıkları zaman zaman kabul etse de kırsaldan Bask bölgesine gelen bu göç akımının i galin bir parçası oldu unu dü ünmekteydi Arana. Sosyalist fikriyata taban tabana zıt olan Arana ve Bask milliyetçi hareketi için spanyol Sosyalist çi Partisi’ni
37 Michael Keating ve Sujit Choudhry (ed.), Constitutional Design for Divided Soceties: Integration or Accomodation, Oxford University Press, 2008, p.322
38 Joseba Gabilondo, Imagining Basques: Dual Otherness from European Imperialism to American Globalism, RIEV, 2008, p.161
39 Sergio Germani ve D.R. Kaarthikeyan, Pathways Out of Terrorism and Insurgency: The Dynamics of Terrorist Violence and Peace Processes, New Dawn Press, 2004, p.244
40Daniele Conversi, The Basques, The Catalans and Spain: Alternative Routes to Nationalist Mobilisation, University of Nevada Press, 2000, p.219
(PSOE) destekleyen Bask topraklarındaki spanyol i çiler spanyol i galinin yanı ba larındaki ni aneleri olarak görülüyordu.
Arana’nın Bask tanımında Bask ırkının ayrıcalı ı dile getirilirken elbette bu tanımın bir temele dayandırılması gerekmekteydi. Bu yüzdendir ki Sabino Arana Bask tarihi üzerine çalı malarda bulunmu ve tabiri caiz ise ço unlukla mitler ve efsanelerden beslenen bir Bask tarihi söylemini ortaya çıkarmı tır.41 Bask milliyetçili inin yayılması için Bask tarihini oldukça i levsel ekilde kullanan Arana’nın kendinden önceki Bask tarihçilerine göre farkı ise spanya kralı ile Basklar arasındaki anla ma mevzusundadır.
Bizkaia’nın özgürlü ünün Tanrı’dan geldi ini ve Bask topraklarının aslında ba ımsız oldu unu savunan Arana bu yüzden de foral sistemin kabul edilmesi için Kastilya ile Basklar arasında herhangi bir anla manın olmadı ını savunmu tur. Ona göre Basklar ve Bask ülkesi geçmi ten günümüze ba ımsızlı ını korumu tur ta ki foral yasalar feshedilene ve bölge Arana’nın tabiriyle koloni haline gelene kadar.42 Foral sistemin Basklara kendilerini yönetme hususunda sa ladı ı avantajları göz önünde bulundurarak foral sistemin geçerli oldu u dönem ki spanyol hakimiyetinin ba ımsız Bask ülkesi fikrine mani olmadı ını öne sürmü tür. Foral sistemin Bask tarihi ile ya ıt oldu unu ve spanyol yönetimiyle Basklar arasında yazılı bir anla ma olmadı ından ötürü spanya’nın foral sistemi iptal etmek hakkı ve yetkisi olmadı ını belirten Arana’ya göre Fransa ve spanya içerisindeki Baskların özgürlükleri iddet yoluyla tahakküm altına alımı tı. Fransa’da 1789 Fransız Devrimi spanya’da ise I. Karlist Sava ı Baskların ba ımsızlıklarını kaybetmesiyle sonuçlanmı tır Arana için.
Bask milliyetçili inin spanya siyasal hayatında da yer alması gerekti i dü ünen Sabino Arana 1895 yılında Bask Milliyetçi Partisi PNV’yi kurar. Öze dönü çü milliyetçi söylem ile bir Bask ulusal kimli i, yeni bir ruh yaratmaya çalı an Arana PNV ile siyaset meydanına girdi inde yegane söylemi spanya’dan ayrılarak ba ımsız bir Bask devleti kurmak olan siyasi bir partinin spanya siyasi ya amında hareket alanının sınırlı olaca ını görmü tür. Bu yüzden “Olabilircilik” (posibilismo) dönemi (1898-1902) olarak adlandırılan ve söyleminin ba ımsızlık yerine özerkli e dönü tü ü bir zihinsel
41 Richard Maxwell, The Spectacle of Democracy: Spanish Television, Nationalism and Political Transition, University of Minnesota Press, 1994, p.16
42 Marianne Heiberg, Terror, Insurgency and The State: Ending Protracted Conflicts, University of Pennsylvania Press, 2007, p.24
dönü üm dönemi ya ar Sabino Arana. Özerklik fikrini “siyasi olmayan kısmi ve bölgesel bir ba ımsızlık”43 olarak gören ve tam ba ımsızlıktan farklı ve kısıtlanmı bir ey oldu unu makalelerinde belirten Arana’nın 4-5 yıl içerisinde özerklik fikrine yakla ması da politikaya oldukça hızlı bir ekilde uyum sa layabildi i eklinde yorumlanabilir.
lk dönem yazılarında özerkli i bölgecilik olarak adlandıran Arana özerkli in Euskadi’yi spanya’nın herhangi bir bölgesi gibi gösterece ine inandı ından tam ba ımsız Euskadi fikrini öne sürerken44 özerklik yanlısı foral sistemcileri ve özerklik temelinde odaklanan Katalancıları ele tirmi ti. Özerklik yanlılarını milliyetçi olarak kabul etmeyen Arana güttükleri özerklik yanlısı siyasetten ötürü Katalanları “ spanyol bölgecileri” olarak nitelendirmi tir45.
spanyolların 19.yy’ın sonlarında deniz a ırı son kolonilerini de kaybetmesi ve tekrar ber yarımadasına sıkı masına müteakip dönemde farklı etnik unsurların spanya siyasetindeki etkileri artmı ve daha aktif hale gelmi lerdi. Bilhassa Katalan Bölgesel Birli i’nin (Lliga Regionalista) siyasal ya amda kısa sürede etkin hale gelmesi Arana’yı da etkilemi ti. Baskların haklarını tekrar geri kazanabilmeleri için siyasette etkin olmanın öneminin farkında olan Arana’nın söyleminde özerkli e sıcak bakan bir kırılma ya andı. PNV çatısı altına liberal foral sistemci bir grubun katılmasına izin veren Arana Bölgesel Bask Konseyi’nin kurulması için yasa teklifi sunar. spanyol devletinden ayrılmanın mümkün olmadı ından ve spanyol egemenli ine saygı duyan Bask bölgelerinden bahseden Arana bu bölgeler arasında daha sıkı ba lar kurulmasının bölge halkları için faydalı olaca ını ileri sürer. Söylem olarak neredeyse spanyolcu olarak nitelendirilebilecek bu teklifin ve Arana’nın söylemlerinde ya anan de i imin altında büyük bir zihni dönü üm yoktur. Fikren bir de i im göstermese de söylem olarak de i im gösteren ve fikirleri ve söylemleri arasında büyük farklar olu an Arana için pragmatist sıfatını kullanmak yerinde bir harekettir. Katalanların siyasi partisi Lliga Regionalista’nın seçimlerde aldı ı ba arılı sonuçlardan ders çıkaran Arana daha yumu ak ve uzla macı bir söylemle Bask milliyetçi hareketine daha çok manevra alanı
43 Akın Özçer, s.69.
44José Maria Magone, Contemprorary Spanish Politics, Routledge, 2004, p.245
45 Akın Özçer, s.71.
kazandırmak istemi tir. Bununla birlikte fikirler ve söylemler arasındaki fark PNV içinde kutupla maların do masına yol açar. Sabinocular olarak adlandırılan tam ba ımsızlıkçılar ve partiye sonradan katılan liberal foral sistemciler arasındaki ayrı mada daha reel ve uygulanabilir politikaları prensip edinen liberal foral sistemciler PNV’nin siyasi hedeflerini belirlemek hususunda etkin bir duruma gelmi lerdir. Bu dönem için “Olabilirci” (posibilismo) denmesi Arana’nın Bask milliyetçili inin güçlenmesi için ula ılması nispeten daha kolay ve daha gerçekçi hedefler koyması ile do rudan alakalıdır.
Arana Küba sava ı esnasında spanya aleyhine yazdıkları için hapis cezası almı ve ömrünün son günlerini burada geçirmi tir. Cezaevinde geçirdi i kısa süre zarfında Arana’nın söyleminin “Olabilircilik”ten “Özerkçilik”e evrildi i görülmektedir. 1902’de hapse giren ve yazılarına buradan devam eden Arana ba ta liberal foral sistemcilerin yayın organı olan Euskalduna olmak üzere farklı mecralarda özerkli i savunan yazılar kaleme almı tır. 22 Haziran 1903’de La Patria gazetesinde çıkan yazısında46 Bask bölgelerinin de dahil oldu u spanya siyasi birli inin öneminden bahsetmi ve ba ımsızlık’tan özerkli e uzanan söylem dönü ümünü tamamlamı tır.
ABD tarafından ma lup edilerek son sömürge topraklarını da kaybeden spanya’da elde kalan mevcut toprakları koruma refleksiyle etnik milliyetçilik söylemine sahip bölgeci milliyetçiliklere kar ı devletin koydu u bir tavır vardı. Arana’nın Küba’yı özgürle tirdi i için Ba kan Wilson’a tebrik mektubu yazması hapse giri fermanını imzalaması sonucunu do urmu tu. Hapisteyken bile PNV’nin liderli ini yapan ve toplantılarda oturması gereken yere temsilen bir kitabı koyulan47 lider Arana için hapis yılları söylem de i ikli ine yol açmı tır. Hapis yıllarında Arana’nın özerklik söylemini benimsemesini siyasette etkin olmadan herhangi bir kazanım elde etmelerinin çok zor oldu unu ve siyasette etkin olmak için de tam ba ımsızlık gibi dönem itibariyle ütopik bir hedef yerine daha gerçekçi bir özerklik talebini dile getirmenin gereklili ine ikna olmasına yorabiliriz. Sabino Arana’nın söyleminde ya adı ı de i imi hedeflerin gerçekçi hale gelmesi süreci olarak görmek mümkündür. Arana Baskların durumunun
46 Akın Özçer, s.73.
47 Roland Vazquez, Politics, Culture and Sociability in the Basque Nationalist Party, University of Nevada Press, 2010, p.153
