Bekir obanzde

Tam metin

(1)Ceyircn: Prof. Dr. Huseyin AYAN**. i. ",F?;. 2. &;. ; -. Son 20-30 ydda, Sovyetler Birlikinde Tiirkoloji'nin gelitjmesinde buyiik rol oynayan Prof. Bekir COBANZADE, Tiirk Dili ve Edehiyati sahasmm mukemmel uzmani, talvnmig bir filolog olarak 90. yilini dddurmugtur. . Bekir Vahab oglu ~OBANZADE, 15 Mayis 1893 de eski Tabrik dly e w ~ a r a s u ~ a ' z akasabasinda, ri gobadkla geqinen b+ ailenin qocugu olarak dogdu. bogduku kasabada ilk ve ortaokulu bitirdikten sonra Bekir Cobanzlde, 1908 ylinda fstanbul'a, tahsiline devam iqin gitti. Liseyi orada okudu. Oniversitenin Arapqa ve Fransizca kurlanna devam etti. 1914 y h d a Budapegte (Macaristan) %iversiteeinin Dil ve Tarih Fakiiltesine girdi. Orada Turk, Fin-Ugor ve fbrani diJleri bolumiinii ik. ma1 etti. Hocalan arasinda LGolsiyer ve if. Nemet gibi garhyatqdar vardm. Bekir CobanzPde, 1920 yllinda, "Codex Cumannicus" iizerine hawlad$$ doktora tezini baganyla mudafaa ederek ''Doktor" iinvaninr aidi. 1920 y h d a memleketine donen B.C., Simferopol'daki Dil kiirsusun&e doqent, 1922'de Dokudilleri Fakiilte&de profeeor ve 1924'te de Kinrn Oniversitesinin rektorii oldu. Onun Oniversitedeki dersleri arasmda, Tiirkqe'nin mukayeseli grameri hakkindakiler bilhassa onem tqirlar. -. 1925 y h l n sonbahannda BakL'ya gelerek Turk Alfabesinin yenilenmesinde gorev alan komiteye bagkanhk etti. Azerbaycan Devlet k v e r sitesinin Azerbaycan Dil ve Edebipati Kiirsiisii profesorii ve ifniversitenin Do& Dilleri Fakiiltesi dekanli&ni yapti. "Azerbayacan'l fnceleme ve Aragtirma CemiyetiWndede qaligti. B.C.'nCn, 1926 ydlnda BakL'daki Birinci Tiirkoloji Kongresi'nin toplanma~indabuyuk erne@gegti. Burada. "Tiirk Lehceleri Arasrndaki Kar*. '**. SovesUtaym Tiirkologiya adli dergiden terciime edilmigtir. Fwat oniv. Fen-Edebiyat Fak, &&retim oyesi.

(2) 7. .. Kargzltklz f@ler" ad11 teblikini sundu. Ayrica Tiirk-Tatar ilmi terminolojisinin prensiplerinin ne olmasinm gerektigine parmak basan ilcinci tebligni sundu. I. B.C.'nin Turk Lehpelerinin Alfabesinin geligtirilmesi, i m l l s ~ve tatbiki terminolojisi hususunda biiyiik emegi geqmigtir. 1927 yllinda B.C., "Sovyetler Birliii Yeni Alfabeler Merkez KOmitesi'he seqildi. 1928'de ise Moskova'daki Do& Halklari Enstitiisii azahg yaninda, 1929'da Azerbaycan'in Pedagoji ve Psikoloji sahasmda Devlet f l m ~Aragtuma EnstiFsii'niin fall azasl idi, 1925-1933 ydlan arasinda B.C. Aazerbaycan terminoloji komitesinin yoneticisi, daha soma bigkan vekili ve komisyon bagkanhginda gijriinmektedir. 1930-1934 ylllarinda B.C., Fergana'daki Devlet Enstitiisii'niin Ozbek Dili ve Edebiyat~kursusiinun bagindad~r.1935 yllinda Ozbek Devlet U'niversitesi'nde ve Buhara Pedegoji enstitusunde dilciliginin esaslar~ iizerine dersler ,verdi. 1932 yllinda B.C., Sovyetler Birlig flimler Akademisi'nin Kafkaslar gubesinin Azerbaycan kismlna aza se~ildi. 1935'te ise Sovyetler Birligi flimler Akademisi'nin Azerbaycan gubesi fall azal~giile taninmq Fransiz lengiiistikqisi A. Meye'nin teklifi iizerine Paris Lengiiistikqiler Cemiyeti fahrP azah@na seqildi. B.C.'nin edebi ve sanat hayatl biyografisi, 1905'lerde edebiyat konulannda gosterdigi dirayeti ile baglar. flk eseri 1911 de yaymlandi. B.C.'nin Turk Dili hakhndaki ilmi aragtlrma ve incelemeleri 150'den fazladu: Buyiik sayida makale, tenkid, notlar vs. gibi olup ilmi ve ilmi metodlar karakteri taglrlar. Bunlar Rusga, Macarca, Almanca, Franslzca ve Tiirkqe (Azerbaycan, Kinm-Tatar, Ozbek, Tiimen, Kazak lehqelerinde) yaydanm~glardlr.Bu biiyiik llim, ana dilinin yaninda Ruqa, Ermenice ve Gurciice gibi Sovyetler Birliginde konugulan dillerin hepsini rahatqa konugup, yazardi. O,, yabanci dillerden Macarca, Cekqe, Lehce,' Almanca, Frans~zca,Arapqa ve Farsqa'yi da fevkalPde bir gekilde bile yordu. B.C.'nin ilmi mirasl, genig ve qok qegitli konulari ihtiva eder. Onun, teorik konular kadar pratik hususlar da ilgisini qekmigtir. Turk filolojisinin kargillkl~en dar allkalarl yanmda en hususi konulari, dil bilgisinin u m u d ve huswi meseleleri megguliyet sahas~dlr. B.C.'nin 20-30 yaglari arasmdaki qalqmalari qok bereketlidir. Tiirkolojinin bu yorulmaz Plim ve tegkiliitqlsmm ilgilenmedigi bir filo-.

(3) loji disiplini veya Tiirk lengiiistiiinin her hangi bir d h m bulundugu soylenemez. Bunun en giizel delilini pdqmalarmm agagidaki listesi verebilir : C. 1- Rusya Tatarlarznm Kultur Hayattntn Geligmesi uzerine bir Deneme, 1915. 2- Turk Edebiyatznda Yeni Aktmlar, 1916 3- Turk-Tatar Dilindeki Gazeteciligin Geligmesinde Temel Mesele%r, 1918, 4- Turk-Tatar Dilinin Aktuel Meseleleri, 1923. 5- ~ & r m Tatarcastntn Grameri Hakktnda flmi bir Deneme, 1924. 6- Turk-Tatar Dilbilimine Girig, 1924,. 7- K u m u k ~ atfzerine flk Haberler, 1925.. 8- Fuziili'nin Dili tfzerine, 1925, 9- Turkqe (Aierbaycan) nin ()gretilmesinde Metod, 2 c., 1. c., 1925, rkinci cild: 1927, 10- Kumuklartn Dili ve Sozlii, ~ d e b i ~ u uzerine tt Etiidler, 1926, 11- Rursyadaki Sarktyat flmi Ara~tzrmalannrnve Muesseselerinin Geligmesi Tarihi tfzerine bir Deneme, 1926, 12- Neucii'nin Dili tfzerine, 1926, 13- Kumuklarzn Dili ve Sozlu Edebiyatt Notlan, 1927,. -. 14- Turk-Tatar Diyalektolojisi (1927), 15- V . T O M S E N (1927), 16- Turk (Azerbaycan) Dili-Gramer (1928), 17- Liigat ve Onun Organizasyonu (1928),. 18- Azerbaycan Turk Edebiyatr tfzerine Umumi Deneme, (1928) 19- A.N. S A M O Y L o V f C (1928), 20- Alfabenin Birlegtirilmesinin Temel Mese1e.leri (1929), 21- Azerbaycan Turk Edebiyatzntn Yeni Donemi (1930).. '. 22- Azerbaycan Tiirk Dilinin flmi Grameri (1930), 23- Yabanct Dil C)gretiminin Temel Metodu Meseleleri, (1932). 24- Azerbaycan Tiirk Dilinin flmi Grameri Meselebri, (1932).. s.

(4) 25- Azerbaycan Tiirk Edebi Dilinin Devrelere Ayrdmasz uzerine Deneme, (1932), I 26- dzbek Dilinin (Turkgesinin) dgretiminin Temel Metodu, (1932)'. 27- Karaqay-Balkar Dili Uzerine Notlar (1932), 28- Tiirkqe7de Belirlilik (ma'ltimluk) Meseleleri (1933)' 29- $ah fsmail Hatciyi7nin, XVI-XVII. Yiizyallaran~nDili Karakteristigine Ba@ Olarak, Dili ve Edebi Sanatr Uzerine, 1933 (Yazma halinde).. '. 30- Lenin ve Dilbilimi (1933).. '. 31- f h i Miihenncinrn Tiirk Grameri( 1933), *. 32-' Tiirk Dilinde Gramer Kategorileri Meseleleri, (1934), 33- Leylci ile Mecniin Konusunun Tarihine Dogru, (1934)' 34- Sehniime ve Diinya Epik Edebiyatz7 (1934), 35- Engels ve' Dilbilimi, (1935), 36- Kitcib-a Dedem Korkut'un Edebf-Lengiistik Tahlili, (1935); Y a z ma halinde. 37- Azerbaycan SSC7de Dil Kuruculu~u, (1936), H.K. Bahiroglu ile birlikte.. B. Cobanzide'nin i l d galqmalarma dair gikardan b u liste ozeti de gostermektedir ki, onun eserleri bugiin de onemini muhafpza etmektedir. Onlarin ihata, i l d kullanimi, mernleket v e Sovyet Turkolojisi tarihindeki yerlerini tayin meselesi, bizim Tiirkologlarimizin Ziniinde duran gerefli bir hedef olmalidir. (Kardag Edebiyatlar, 1983).

(5)