EKSİK BASKINLIK
Bazı karakterler n, baskın ya da çek n k genler b rb r ne üstünlük sağlayamaz ve ortaya yen b r karakter çıkar. Buna eks k baskınlık den r. Eks k baskınlık endülüs tavuklarında, akşam sefası b tk s nde, atlarda ve sığırlarda görüleb l r.
Endülüs tavuklarında, tüy reng n bel rleyen s yah tüylülük gen (TS) ve beyaz tüylülük gen (TB) olmak üzere k çeş t alel gen vardır.
Ancak Endülüs tavuklarında s yah, beyaz ve mav olmak üzere üç farklı fenot p görülür.
Eks k Baskınlık ve Eş Baskınlık
Çünkü tüy reng n oluşturan s yah tüy ve beyaz tüy genler eks k baskındır. S yah horozlarla, beyaz tavukların çaprazlanmasıyla oluşan F1 dölünün tamamı mav renkl olur.
F1 dölünün kend leşt r lmes nden oluşan F2 dölünde s yah, mav ve beyaz olmak üzere üç farklı fenot pte b reyler görülür.
NOT: Eks k baskınlığın görüldüğü monoh br t çaprazlamalarda, fenot p ve genot p ayrışım oranı her zaman 1:2:1 d r.
Eks k baskınlık durumunda, canlının fenot p ne bakılarak genot p bel rleneb l r. Endülüs
tavuklarında fenot p s yah se genot p TSTS, beyaz se TBTB şekl nde olur. Mav fenot pl tavuklar se TSTB genot pl olur.
EŞ BASKINLIK
Alel genler n fenot ptek etk ler n n b rb r ne eş t olması durumu, eş baskınlık olarak b l n r.
Heteroz got durumda, alel genler n her k s etk s n b rl kte göster r.
Eş baskın olarak kalıtılan karakterlerde, eks k baskınlıkta olduğu g b ara fenot p oluşumu görülmez. Heteroz got b reyler, hem annen n hem babanın fenot p n göster r.
Örneğ n; nsanlarda MN kan grubundan sorumlu gen n aleller arasında eş baskınlık görülür. Bu s stemde M, N ve MN olmak üzere 3 farklı fenot pte kan grubu vardır. Bu gruplandırmalar, alyuvar hücreler n n yüzey nde bulunan M ve N olarak adlandırılan ant jenlere (prote n) göre yapılır.
Alyuvarları üzer nde M ant jen (prote n ) bulunduran nsanlar M kan grubundan, N ant jen bulunduranlar se N kan grubundan olur. MN kan gruplu nsanların alyuvarlarında se M ve N ant jenler b rl kte bulunur.
İnsanlara a t olan; LM ve LN alel genler , alyuvarlarıyüzey nde lg l ant jenler n oluşumunu sağlayarak fenot pte etk s n göster r.
EKSİK VE EŞ BASKINLIK ÖRNEK SORULARI
Örnek 1
S yah renkl horoz le beyaz renkl tavuk çaprazlandığında, bütün c vc vler n mav renkl olması aşağıdak lerden hang s yle açıklanab l r?
A) Eşeye bağlı kalıtım B) Eks k baskınlık
C) Mod f kasyonun gerçekleşmes D) Ayrılmama olayı
E) Çok allell k durumu Çözüm ..
B r karaktere etk eden genler dom nant (baskın) özell kte veya reses f (çek n k) özell kte olab l r. Bu durumda baskın gen, çek n k olan gen n özell ğ n göstermes n engeller.
Örneğ n; kahvereng göz gen (K) le mav göz gen (k) yan yana gel rse, heteroz got (Kk) kahvereng gözlü b reyler oluşur.
Ancak, bazı durumlarda k gen arasında baskınlık veya çek n kl k olmaz. Heteroz got b reyler her k homoz got atanın arasında b r fenot p göster rler. (Eks k baskınlık).
Örneğ n; endülüs tavuk ırkında, s yah horoz (S) le beyaz tavuğun (s) çaprazlanmasından, mav (Ss) renkl c vc vler n oluşması.
Cevap B
