T.C.
ANKARA ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ ÖZEL HUKUK (TİCARET HUKUKU)
ANABİLİM DALI
ANONİM ORTAKLIKLARDA YÖNETİM KURULU ÜYELERİNİN HUKUKİ
SORUMLULUĞU
YÜKSEK LİSANS TEZİ
Umurbek OSORKHAN
Ankara-2004
T.C.
ANKARA ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ ÖZEL HUKUK (TİCARET HUKUKU)
ANABİLİM DALI
ANONİM ORTAKLIKLARDA YÖNETİM KURULU ÜYELERİNİN HUKUKİ
SORUMLULUĞU
YÜKSEK LİSANS TEZİ
Umurbek OSORKHAN
Tez Danışmanı
Yrd. Doç. Dr. Mertol CAN
Ankara-2004
T.C.
ANKARA ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ ÖZEL HUKUK (TİCARET HUKUKU)
ANABİLİM DALI
ANONİM ORTAKLIKLARDA YÖNETİM KURULU ÜYELERİNİN HUKUKİ SORUMLULUĞU
Yüksek Lisans Tezi
Tez Danışmanı : Yrd. Doç. Dr. Mertol CAN
Tez Jürisi Üyeleri
Adı ve Soyadı İmzası
... ...
... ...
... ...
... ...
... ...
... ...
Tez Sınavı Tarihi ...
İÇİNDEKİLER
İÇİNDEKİLER...I
KISALTMALAR ...VIII KAYNAKÇA ... X
GİRİŞ ... 1
BİRİNCİ BÖLÜM
TÜZEL KİŞİLERDE ORGAN KAVRAMI, ANONİM ORTAKLIK YÖNETİM KURULU İLE YÖNETİM KURULU ÜYELERİNİN ORGAN VASFI VE TÜRK TİCARET KANUNU’NDA YÖNETİM KURULU ÜYELERİNİN HUKUKİ SORUMLULUĞUNUN DÜZENLENME TARZI I. TÜZEL KİŞİLERDE ORGAN KAVRAMI... 3II. ANONİM ORTAKLIKLARDA ORGANLAR ... 6
A. GENEL OLARAK ...6
B. YÖNETİM KURULU ...7
1. Zorunlu Organlardandır ... 7
2. İdare ve Temsil Organıdır... 7
3. Sürekli Bir Organdır ... 8
4. Kurul Halinde Çalışan Bir Organdır ... 9
C. YÖNETİM KURULUNUN OLUŞMASI VE YÖNETİM KURULU ÜYELERİNİN ORGAN VASFI ... 9
1. Yönetim Kurulunun Oluşması ... 9
a) Üye Sayısı... 9
b) Yönetim Kurulu Üyeliği Sıfatının Kazanılması... 10
c) Yönetim Kurulu Üyeliği İçin Gerekli Nitelikleri ... 10
aa) Gerçek Kişi Olmak ... 10
bb) Pay Sahipliği ... 11
cc) Ehliyet... 11
dd) Seçilme Engellerin Bulunmaması ... 11
d) Yönetim Kurulu Üyeliği Sıfatının Kaybedilmesi ... 12
2. Yönetim Kurulunun ve Yönetim Kurulu Üyelerinin Organ Vasfı... 12
III. TÜRK TİCARET KANUNU’NDA YÖNETİM KURULU ÜYELERİNİN HUKUKİ SORUMLULUĞUNUN DÜZENLENME TARZI ... 14
A. GENEL OLARAK ...14
B. YÖNETİM KURULU ÜYELERİNİN HUKUKİ SORUMLULUĞUN TEMEL ÖZELLİKLERİ... 14
1. Müteselsil Sorumluluk... 14
a) Kusursuzluğun İspatı... 16
b) Ferdi Sorumluluk Esasının Geçerli Olduğu Haller ... 16
2. Kusura Dayanan Sorumluluk... 17
a) Kusur Karinesi ... 18
b) Özen Borcu ... 20
İKİNCİ BÖLÜM YÖNETİM KURULU ÜYLERİNİN SORUMLULUĞUN HUKUKİ NİTELİĞİ
I. SORUMLULUĞUN HUKUKİ NİTELİĞİ ... 26
A. GENEL OLARAK ...26
B. ANONİM ORTAKLIKLA YÖNETİM KURULU ÜYELERİ ARASINDAKİ İLİŞKİNİN HUKUKİ NİTELİĞİ... 26
1. Hizmet Akit Olduğu Görüşü... 27
2. Vekalet Akit Olduğu Görüşü ... 27
3. Görüşlerin Değerlendirilmesi... 28
C. YÖNETİM KURULU ÜYELERİNİN SORUMLULUĞUNA UYGULANACAK HÜKÜMLERİNİN HUKUKİ NİTELİĞİ ... 29
II. SORUMLULUĞUN ŞARTLARI ... 30
A. GENEL OLARAK ... 30
B. HUKUKA AYKIRILIK ...31
C. KUSUR... 31
D. ZARAR ... 31
1. Ortaklığın Zararı ... 32
2. Ortakların Zararı ... 33
3. Ortaklık Alacaklarının Zararı... 33
E. İLLİYET BAĞI ...34
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
TÜRK TİCARET KANUNU’NA GÖRE YÖNETİM KURULU ÜYELERİNİN HUKUKİ SORUMLULUĞUNU GEREKTİREN HALLER
I. İNCELEME YÖNTEMİ... 35
II. MÜTESELSİL SORUMLULUK HALLERİ... 35
A. HİSSE SENET BEDELLERİNE MAHSUBEN PAY SAHİPLERİ TARAFINDAN YAPILAN ÖDEMELERİN DOĞRU OLMAMASI (TTK.m.336/b.1) ...36
B. DAĞITILAN VE ÖDENEN KÂR PAYLARININ HAKİKİ OLMAMASI (TTK.m.336/b.2)... 37
C. KANUNEN TUTULMASI GEREKEN DEFTERLERİN MEVCUT OLMAMASI VEYA BUNLARIN İNTİZAMSIZ BİR SURETTE TUTULMASI (TTK.m.336/b.3)... 39
D. GENEL KURULDAN ÇIKAN KARARLARIN SEBEPSİZ OLARAK YERİNE GETİRİLMEMESİ (TTK.m.336/b.4) ... 40
1. Geçerli Genel Kurul Kararlarının İcrasından Doğan Sorumluluk... 41
2. Genel Kurulun Sakat Karalarının İcrasından Doğan Sorumluluk... 42
E. GEREK KANUNUN, GEREK ESAS SÖZLEŞMENİN KENDİLERİNE YÜKLEDİĞİ SAİR GÖREVLERİN KASTEN VEYA İHMAL NETİCESİ OLARAK YAPILMAMASI (TTK.m.336/b.5) ... 45
1. Genel Kurulla İlgili Görevler... 46
2. Bilanço ve Yıllık Raporları ile İlgili Görevler ... 46
3. Kanuni ve İhtiyari Yedek Akçelerinin Tesisi ve Dağıtımına İlişkin Görevler ... 46
4. Tescille İlgili Görevleri... 47
5. Memur ve Müstahdemlerin Tayini ... 47
6. Toplantıya İştirak Etmek ve Ortaklığın Sırlarını Saklamak... 47
7. Nezaret Görevi... 47
8. Tahvil Çıkarma Hükümlerine İlişkin Görevi ... 48
9. Vergi Hukuku ile İlgili Görevleri ... 48
F. YÖNETİM KURULU ÜYELERİNİN, MÜDÜRLERİN SEBEBİYET VERDİKLERİ ZARARLARDAN DOĞAN
SORUMLULUĞU (TTK. m. 342-346)... 48
1. Genel Olarak... 48
2. Yönetim Kurulu Üyelerinin Sorumluluğu ... 49
H. GENEL KURUL KARARLARI ALEYHİNE YÖNETİM KURULUNUN VEYA MÜNFERİDEN YÖNETİM KURULU ÜYELERİNİN İPTAL DAVASI AÇMALARINDAN DOĞAN SORUMLULUKLARI... 50
E. ESAS SERMAYENİN ARTTIRILMASI VEYA AZALTILMASI HALİNDE, YÖNETİM KURULU ÜYELERİNİN KANUN HÜKÜMLERİNE AYKIRI DAVRANMALARINDAN DOĞAN SORUMLULUĞU (TTK. m. 392/II)... 51
1. Esas Sermayenin Arttırılmasından Doğan Sorumluluk ... 51
2. Esas Sermayenin Azaltılmasından Doğan Sorumluluk... 52
İ. YÖNETİM KURULU ÜYELERİNİN TİCARET KANUNU’NUN TAHVİLLER HAKKINDAKİ HÜKÜMLERİNE AYKIRILIKTAN DOĞAN SORUMLULUĞU (TTK. m. 433)... 52
III. YÖNETİM KURULU ÜYELERİNİN MÜNFERİDEN SORUMLU OLDUKLARI HALLER ... 53
A. YÖNETİM VE TEMSİL YETKİSİNİN ESAS SÖZLEŞME UYARINCA BİR VEYA BİRKAÇ YÖNETİM KURULU ÜYESİNE VERİLMESİ HALİNDE BUNLARIN SORUMLULUĞU (TTK. m. 336/b. 5 f. 2 delaleti ile TTK. m. 319)... 53
B. YÖNETİM KURULU ÜYELERİNİN HAKSIZ FİİLLERDEN DOLAYI SORUMLU OLMALARI (TTK. m. 321/ son, MK. m. 50, BK. m. 51)... 55
C. YÖNETİM KURULU ÜYELERİNİN SADAKAT BORCUNA AYKIRI DAVRANMALARINDAN DOĞAN SORUMLULUĞU ... 55
1. Müzakerelere Katılma Yasağının İhlalinden Doğan Sorumluluk (TTK.m.332)... 56
2. Ortaklıkla İşlem Yapma Yasağına Aykırılıktan Doğan Sorumluluk (TTK.m.334)... 57
3. Rekabet Yasağının İhlalinden Doğan Sorumluluk (TTK.m.335) ... 59
D. YENİ SEÇİLEN VEYA TAYİN EDİLEN YÖNETİM KURULU ÜYELERİNİN SORUMLULUĞU (TTK. m. 337)... 61
E. YÖNETİM KURULU ÜYELERİNİN YANLİŞ BEYANLARI İLE VERDİKLERİ ZARARLARDAN DOĞAN SORUMLULUĞU (TTK. m. 339)... 62
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
ANONİM ORTAKLIK YÖNETİM KURULU ÜYELERİNE KARŞI AÇILACAK SORUMLULUK DAVASI I. SORUMLULUK DAVASINI AÇACAK OLANLAR (DAVA HAKKINI HAİZ OLANLARI) ... 64A. GENEL OLARAK ...64
B. ANONİM ORTAKLIĞIN DAVA HAKKI ... 65
1. Genel Olarak... 65
2. Ortaklık Namına Açılacak Davada Gereken Şartlar ... 66
a) Genel Olarak ... 66
b) Genel Kurul Kararı Uyarınca Ortaklığın Dava Açması ... 66
c) Esas Sermayenin Onda Birini Oluşturan Azınlığın Talebi ile Ortaklığın Dava Açması ... 68
3. Davada Anonim Ortaklığın Temsili... 70
C. ANONİM ORTAKLIK ORTAKLARI İLE ORTAKLIK ALACAKLILARININ DAVA HAKKI... 71
1. Genel Olarak... 71
2. Ortakları ile Ortaklık Alacaklılarının Dolayısı ile Uğradıkları Zararları Nedeni ile Dava Hakkı... 73
a) Genel Olarak ... 73
b) Davanın Şartları ve Nitelikleri ... 74
3. Doğrudan Doğruya Görülen Zararlarda Ortakların ve Ortaklık Alacaklılarının Dava Hakları ... 76
4. Ortaklığın İflası Halinde Ortakların ve Ortaklık Alacaklılarının Dava Hakkı... 77
D. ÜÇÜNCÜ KİŞİLERİN DAVA HAKKI ...77
II. SORUMLULUK DAVASININ TABİ OLDUĞU USULÎ ESASLAR ... 78
A. YETKİLİ MAHKEME...78
B. GÖREVLİ MAHKEME ... 79
C. DAVADA TAKİP EDİLECEK USUL ... 79
BEŞİNCİ BÖLÜM
SORUMLULUĞUN SONA ERMESİI. YÖNETİM KURULU ÜYELERİNİN SULH VE İBRASI ... 80
A. SULH... 80
B. İBRA... 81
1. Genel Olarak... 81
2. İbra Kararları ve Kapsamı... 82
a) Açık İbra Kararı 82 b) İbra Varsayımı ... 83
c) İbra Kararlarının Kapsamı... 83
3. İbra Kararının Alınması ... 85
a) Genel Olarak ... 85
b) İbra Kararının Sakatlığı... 86
4. İbra Davası... 87
5. İbranın Sorumluluk Davasına Etkisi... 88
a) İbranın Ortaklığın Dava Hakkına Etkisi... 88
b) İbranın Ortakların ve Ortaklık Alacaklılarının Dava Haklarına Etkisi... 88
6. Kuruluştaki Yolsuzluklardan Dolayı İbranın Tahdidi... 90
II. ZAMANAŞIMI ... 90
A. GENEL OLARAK ...90
B. TTK. m. 309’un UYGULAMA ALANI İÇİNDE ZAMANAŞIMI SÜRELERİ ... 91
1. TTK. m. 309’un Uygulama Alanı... 91
2. TTK. m. 309’da Öngörülen Zamanaşımı Süreleri ... 91
a) İki Yıllık Süre... 91
b) Beş Yıllık Süre 93 c) Ceza Zamanaşımı 94 C. TTK. m. 309/IV HÜKMÜNÜN UYGULAMA ALANI DIŞINDA KALAN ZAMANAŞIMI SÜRELERİ ... 94
1. Rekabet Yasağının İhlalinde Zamanaşımı ... 94
2. Sair Hallerde Zamanaşımı ... 94
D. ZAMANAŞIMIN KESİLMESİ ...95
E. ZAMANAŞIMI DEF’İNDE İSPAT YÜKÜ... 95
SONUÇ ... 96
ÖZET...98
SUMMARY... 100
KISALTMALAR
ABD :Amerika Birleşik Devletleri AEM :Adliye Encümeni Mazbatası
AÜHFD :Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi age :adı geçen eser
agm :adı geçen makale B :bası
b :bent BATİDER :Banka ve Ticaret Hukuku Dergisi
BK :Borçlar Kanunu
bkz :bakınız
C :Cilt Çev :Çeviren dpn :dipnot
E :Esas Numarası
f :fıkra
HD :Hukuk Dairesi
HUMK :Hukuk Usulü Muhakemeleri Kanunu İBK :İsviçre Borçlar Kanunu
İHFM :İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası İKİD :İlmi ve Kazai İçtihatlar Dergisi
İktisat Maliye :İktisat ve Maliye Dergisi
K :Karar Numarası
karş :karşılaştırınız
KVK :Kurumlar Vergisi Kanunu
m :madde
MK :Medeni Kanun
No/N :Numara
RG :Resmi Gazete
S :Sayı
SerPK :Sermaye Piyasası Kanunu sh :sahife TTK :Türk Ticaret Kanunu
TD :Ticaret Dairesi
vb :ve benzeri
vd :ve devamı
vs :ve sair
VUK :Vergi Usul Kanunu
Y :Yargıtay
YHGK :Yargıtay Hukuk Genel Kurulu YKD :Yargıtay Kararlar Dergisi YTD :Yargıtay Ticaret Dairesi
GİRİŞ
Anonim ortaklıklar, küçük sermaye sahiplerinin tasarruflarını da bir araya getirerek büyük sermaye birikimlerinin oluşmasını sağlayan ticaret ortaklıklardır. Anonim ortaklıkların işleyişinin ülke ekonomisi üzerinde de etkili olması, onları devletin de müdahale ettiği bir ortaklık haline getirmiştir.
Zira, bir anonim ortaklık çatısı altında sürdürülen faaliyetler dolayısı ile ortaya çıkan sorun ve aksaklıklar sadece pay sahiplerinin ve ortaklıktan alacaklı olanları değil; kamunun da bazı menfaatlerini zedeler. Hal böyle olmakla birlikte, biz bu çalışmada, sadece anonim ortaklık yönetim kurulu üyelerinin ortaklık başta olmak üzere ortaklar ve ortaklıktan alacaklı olan kişilerin şahsi menfaatlerini zedeleyen iş ve işlemlerini inceleyeceğiz.
Anonim ortaklığın en çok kontrol edilmesi gereken organı, yönetim kuruludur. Çünkü yönetim kurulu, ortaklığın idare ve temsil organıdır ve aynı zamanda ortaklık işlerinin yürütülmesinde, işletme sahibi konumundadır. Organların hukuki işlemlerinin tüzel kişiyi borç altına sokacağına ilişkin genel hükmün bir yansıması olan Türk Ticaret Kanunu’nun 336’ncı maddesinin birinci fıkrası uyarınca, yönetim kurulu üyeleri ortaklık adına yapmış oldukları sözleşmelerden ve giriştikleri işlemlerden dolayı şahsen sorumlu değildirler. Genel kural bu olmakla birlikte, Türk Ticaret Kanunu’nun muhtelif maddelerinde yönetim kurulu üyelerinin sorumluluğunun öngörüldüğü görülmektedir.
“Görev ve yetki ölçüsünde sorumluluk” ilkesinin bir gereği olarak TTK’nda yönetim kurulunun bu geniş yetkileri, sorumluluk hükümleri ile dengelenmeye çalışılmıştır. Yönetim kurulunun sorumluluğunu düzenleyen hükümler ve öngörülen müeyyideler, korunması gereken menfaatlere kanun koyucunun atfettiği öneme göre değişik olmaktadır. Kanun koyucu, yönetim kurulu üyeleri için sadece hukuki sorumluluğu yeterli bulmamış, bunun yanında cezai sorumluluk hükümleri de sevk etmiştir. Örneğin, TTK. m. 64, 67, 308 gibi hükümlerde yönetim kurulu üyelerinin cezai sorumluluğundan söz edilmektedir. Bu tezde anonim ortaklık yönetim kurulu üyelerinin kurul halinde ve münferiden ortaklığa, ortaklara ve ortaklıktan alacaklı olan kişilere karşı “hukuki sorumluluğu”
incelenecektir. Yani, çalışmamızda yönetim kurulu üyelerinin cezai sorumluluğu ele alınmayacaktır.
Ayrıca, yönetim kurulu ile üyelerinin mali mevzuatımızdan kaynaklanan sorumlulukları da çalışmamızın konusuna dahil edilmemiştir.
Sermaye piyasasının gelişimine önemli katkı sağlayan halka açık anonim ortaklıklarda sermayenin mülkiyeti ile idaresi birbirinden tamamen ayrılmış, küçük tasarruf sahibi sermayesinin idaresini ortaklık yöneticilerine bırakmıştır. Bu nedenle anonim ortaklık yönetim kurulu üyeliği özellikle halka açık anonim ortaklıklarda daha da önem arz eden bir sorumluluk mevkiidir. Yöneticiler halka ait bir malvarlığını yönetme sorumluluğunu taşımaktadırlar. Yönetim kurulu üyeleri bu sorumluluk mevkiinin gerektirdiği bilgi ve tecrübeye de sahip olmak zorundadırlar. Halkın küçük tasarruflarından meydana gelen bir malvarlığının idaresi kendisine bırakılan yöneticilerin geniş
yetkileri, etkin bir sorumluluk sistemi ile dengelenmelidir. Ayrıca, küçük tasarruf sahiplerinin anonim ortaklıkların sermayesine iştirakının sağlanması ve sermaye piyasasında güven ortamının yaratılması bakımından, onların zarara uğramaları riskin azaltan bir hukuki yapının sağlanmış olması da gerekir.
Bu mahiyette bir hukuki yapının, ortaklık alacaklıları bakımından da mevcut olmasının, ortaklıkla ilişkiye giren kişilerin sayısını arttıracağı ve bunun da ticari hayata canlılık getireceği malumdur.
Böyle bir hukuki yapının sağlanması için bu piyasayı oluşturan ortaklıklarla ilgili sorumluluk hukukunun gözden geçirilmesi, buna bağlı olarak yönetim kurulu üyelerinin sorumluluğunun da etkili bir hukuki çerçeveye alınması gerekir. Bununla beraber anonim ortaklık yöneticilerinin sorumluluk çerçevesinin gereğinden fazla geniş olması da (örneğin her türlü zarar halinde kusursuz sorumluluk ilkesinin uygulanması gibi) yöneticilerin hareket serbestisini sınırlar ve bunun doğal sonucu olarak ortaklık işlerinde yavaşlama ve hatta duraklama görülebilir. İşte çalışmamızın amacı, bu zikrettiğimiz özellikleri taşıyan mahiyette bir hukuki yapının veya etkin bir sorumluluk sisteminin anonim ortaklıklara dair mevcut hükümler ile gerçekleşmesinin mümkün olup olmadığının araştırılması ve tespit olunan eksiklikler için çözüm önerilerinin getirilmesidir. Bunun yapılmasının, tatbikata ve kanun koyucuya ışık tutacağı açıktır.
Tezin birinci bölümünde, tüzel kişilerde organ kavramı üzerinde durulacak ve yönetim kurulunun mahiyeti ve oluşması ile yönetim kurulu üyelerinin, organ vasfını haiz olup olmadıkları saptanmaya çalışılacaktır. Daha sonra, Türk Ticaret Kanunu’nda yönetim kurulu üyelerinin hukuki sorumluluğunun düzenleme tarzı incelenecektir. Bu yapılırken yönetim kurulu üyelerinin sorumluluğunun temel özellikleri, bilhassa müteselsil ve kusura dayanan sorumluluk ilkesine yer verilecektir. Kusura dayanan sorumluluk ilkesi incelenirken de yönetim kurulu üyelerinin özen borcuna ilişkin eleştiriler üzerinde durulacaktır.
Tezin ikinci bölümünde, yönetim kurulu üyelerinin sorumluluğunun hukuki niteliği ve şartları incelenecektir. Bu amaçla, önce anonim ortaklıkla yönetim kurulu üyeleri arasındaki ilişkinin ve sorumluluklarına uygulanacak olan hükümlerin hukuki niteliği tespit edilecektir. Çünkü, yönetim kurulu üyelerinin sebep oldukları zararın, hangi kurallara göre tazmin edileceğinin tayini, sorumluluğun hukuki niteliğinin tespiti bakımından önemlidir.
Çalışmamızın üçüncü bölümünde, yönetim kurulu üyelerinin sorumluğunu gerektiren haller, üyelerin sorumluluğunun müteselsil olup olmadığına göre incelenecektir. Bu aşamada, yönetim kurulu üyelerinin sorumluluğunu gerektiren haller tek tek ayrıntılı olarak ele alınacak ve öğreti ve uygulamadaki farklı görüşlere yer verilecektir.
Dördüncü bölüm yönetim kurulu üyeleri hakkında açılacak olan tazminat davasının tabi olduğu usulî esasların ele alınmasına ayrılmıştır.
Beşinci bölümde ise, yönetim kurulu üyelerinin sorumluluğunu sona erdiren sulh, ibra ve zamanaşımı üzerinde durulacaktır.
Çalışmamızın konusu içine giren hususlar hakkında, gerek öğreti, gerek yargı içtihatlarında muhtelif görüşler ortaya atılmış, bazı konulara ise hiç değinilmemiştir. Bu incelemede, öğretideki farklı görüşlerin yanı sıra, birbirleri ile çelişen yargı içtihatlarının da gündeme getirilmesine gayret edilecektir.
SONUÇ
Anonim ortaklık yönetim kurulu üyelerinin sorumluluğu ile ilgili münferit meseleler hususunda vardığımız sonuçları, ilgili konularda açıklamış bulunuyoruz. Şimdi bu incelemelerimiz sonucu ortaya çıkan bazı noktalara özet olarak işaret etmek istiyoruz.
1. Türk Ticaret Kanunu’nda yönetim kurulu üyeleri için getirilmiş bulunan kusur esasına dayalı sorumluluk sistemi bizce doğru olmakla birlikte, kanun koyucunun bunu öngören hükümleri sistematik şekilde bir araya toplamamış olması, önemli bir eksiklik gibi gözükmektedir. Bu nedenle olması gereken hukuk bakımından sorumluluğa ilişkin hükümlerin sistematik olarak tek bir başlık altında toplanarak, birbiriyle uyumlu şekilde düzenlenmesini ve varılmak istenen sonuçlara kısa ve kolay anlaşılır hükümler koymak yolu ile ulaşılmasını öneriyoruz.
2. Kanunumuzda çelişik, hiç değilse yorum güçlüğü yaratan hükümler de vardır. Bu hususlardaki tereddütlerin giderilmesi faydalı olacaktır.
Bir kere, ticari defterlerin kanuna uygun veya gereği gibi tutulmaması halinde sorumluluğun doğrudan doğruya yönetim kurulu üyelerine ait olacağının öngörüldüğü TTK. m. 67 f. 2 hükmünün m.
336/b. 3 ile uyumlu hale getirilmesi yerinde olacaktır. Zira TTK. m. 67 f. 2’de kusursuz sorumluluk öngörülmüş olmasına karşılık, yönetim kurulu üyelerinin sorumluluğunda kural olarak kusurlu sorumluluk ilkesi geçerlidir. İşte sözü geçen iki hüküm arasındaki sistem farkı öğretide bazı tereddütlerin doğmasına yol açmıştır. Bu tereddütlerin ortadan kaldırılmasında yarar vardır.
Yönetim kurulu üyelerinin, ortaklık işlerinde göstermesi gereken özen borcunun niteliği, Türk Ticaret Kanunu’nda düzenlenmemiş ancak, TTK. m. 320 delaleti ile Borçlar Kanunu m. 528 f. 2 hükmüne atıf yapılmıştır. Anılan fıkra hükmünden, ücret alan üyenin özen borcunun objektif; ücret almayan üyeninkinin ise sübjektif olduğu anlaşılmaktadır. Ancak kanaatimizce, üye, ücret alsın yada almasın, ortaklık işlerinde objektif özeni göstermekle yükümlüdür. Türk Ticaret Kanunu’nda bu durum, “Yönetim kurulu üyelerinin özen borcu objektiftir” şeklinde bir hüküm sevk edilerek de açıklığa kavuşturulabilir.
TTK. 340’ncı maddesinin “ortakların ve alacaklıların tazminat davasına ait diğer hükümler”
başlığını taşıması; ortakların ve alacaklıların davaları konusunda zamanaşımı süresinin iki veya beş yıl, buna karşılık ortaklığın davasının zamanaşımının sadece beş yıl olduğu yolunda bazı fikirlerin ileri sürülmesine yol açmıştır. Bizce, TTK. m. 340 başlığında “anonim ortaklığın dava hakkı” şeklinde bir lafzın olmaması, ortaklıkla alacaklıların ve ortakların davalarının zamanaşımı sürelerinin farklı olacağı sonucunu doğurmaz. Ancak, yapılacak bir değişiklikte bu tereddüdün giderilmesi faydalı olacaktır.
Ayrıca TTK. m. 336’nın lafzından ve 1-4. bentlerinden çıkan tereddütler de giderilmelidir.
3. Yönetim kurulu üyelerine karşı ortaklığın zarar nedeni ile açılacak sorumluluk davaları bakımından azınlık haklarının korunmasına ilişkin hükümlerin gözden geçirilmesi de zorunlu gibi gözükmektedir.
4. Ortaklık alacaklıları ile ortakların dava haklarının ortaklığın dava hakkından bağımsız olduğu hususunun kanunda sarahatle vurgulanmasının, tatbikatta yaşanan tereddütlere son vereceği açıktır.
5. İbranın, ibra lehinde oy veren veya ibra kararını bilerek hisse senetlerini satın alan ortakları bağladığı; Türk Ticaret Kanunu’nda bu konuda hüküm olmamasına rağmen MK. m. 2 gereği varılan sonuçtur. Kanaatimizce, bu sonucun da ibraya ilişkin düzenlemeye dahil edilmesi, hatta ibra gibi sonuç doğuran bütün işlemler bakımından ibraya ilişkin hükümlerin geçerli olduğunun belirtilmesi yararlı olacaktır.
6. Yetkili mahkeme bakımından özel bir hüküm getirilmelidir ve ortaklığın, ortakların ve ortaklık alacaklılarının sorumluluğu söz konusu olan bütün kişi yada organlara karşı açtıkları davalarda, davaların görülmesi bakımından ortaklık merkezi mahkemesinin yetkili olduğu öngörülmelidir.
KAYNAKÇA1
AKÜNAL Teoman : Türk Medeni Hukukunda Tüzel Kişiler, 2.Bası, İstanbul 1995.
ANSAY Tuğrul : Anonim Şirketler Hukuku, 6.Bası, Ankara 1982.
ANSAY Tuğrul : “Anonim Şirket İdare Meclisi Kararlarının İptali Meselesi”, BATİDER 1964, C.II, S.3, sh. 371-381.
ANSAY Tuğrul : “Anonim Şirketlerin Ehliyeti, İdare Meclisinin İbrası, İdare Meclisi Aleyhine Mesuliyet Davası ve Yargıtay Genel Kurul Kararı”, BATİDER 1966, C.III, S.3, sh. 407-431 (İbra).
ARSEVEN Haydar : “Anonim Ortaklıklarda Genel Kurul Kararlarına Karşı Kötü Niyetle Açılan İptal Davasının Müeyyideleri”, Arslanlı’ya Armağan, İstanbul 1978, sh. 277 vd.
ARSLAN İbrahim : Anonim Şirketlerde Yönetim Yetkisinin Sınırlandırılması, Konya 1994.
ARSLANLI Halil : Anonim Şirketler I, Genel Hükümler, 3.Bası, İstanbul 1960 (I).
ARSLANLI Halil : Anonim Şirketler II-III, Anonim Şirketin Organizasyonu ve Tahviller, İstanbul 1960 (II-III).
ATAN Turhan : Anonim Şirketlerde İdare Meclisi Azalarının Hukuki Mesuliyeti, Ankara 1967.
AYTAÇ Zühtü : Anonim Ortaklıklarda İbra, Ankara 1980.
BAŞTUĞ İrfan : Şirketler Hukukunun Temel İlkeleri, İzmir 1974.
BERKİ Ali Hikmet : Mecelle-i Ahkâm-ı Adliye, Ankara 1990.
BİLGE Necip : Borçlar Hukuku, Özel Borç Münasebetleri, 2.Bası, Ankara 1971.
BUCHER, Ö : Organschaft, Prokura, Stellvertreturng, Lebendinges Aktienrecht Festgabe für Wolfhart Friedrich Bürgi, Zürich, 1971 (İZMİRLİ
1 Aynı yazara ait birden çok eserin bulunması halinde, eserler arasındaki ayırım parantez içinde gösterilmiştir.
Yadigar: Anonim Şirketlerde Yönetim Kurulunun Organ Niteliğini Kaybetmesi ve Hukuki Sonuçları, Ankara 2001, sh. 10, dpn. 35’ten naklen).
ÇAMOĞLU Ersin : Anonim Ortaklık Yönetim Kurulu Üyelerinin Hukuki Sorumluluğu, İstanbul 1972.
ÇAMOĞLU Ersin : “Anonim Ortaklık Yönetim Kurulu Üyelerinin Rekabet Yasağı”, İktisat Maliye, 1969, C.XVI, S.9, sh. 357-360 (Rekabet Yasağı).
ÇAMOĞLU Ersin : “Anonim Ortaklık Yönetim Kurulu Üyelerinin Özen Borcu”, İmran Ökteme’e Armağan, Ankara 1970, sh. 389-402 (Özen Borcu).
ÇAMOĞLU Ersin : “Anonim Şirket İdare Meclisi Üyelerinin Umumi Heyet Kararlarının İcrasından Doğan Mesuliyeti”, BATİDER 1966, C.III, S.3, sh. 523- 532 (Umumi Heyet).
ÇAMOĞLU Ersin : “Anonim Ortaklık Yönetim Kurulu Üyelerinin Ortaklıkla İşlem Yapma Yasağı”, İktisat Maliye, 1970, C.XVII, S.2, sh. 77-82 (İşlem Yapma).
ÇAMOĞLU Ersin : “Anonim Ortaklık Yönetim Kurulu Üyelerinin İbrasının Sorumluluk Davalarına Etkileri”, İHFM 1971/1-4, C.XXXVI, sh. 323-348 (İbra).
ÇAMOĞLU Ersin : “Anonim Şirket İdare Meclisi Üyelerine karşı Açılacak Mesuliyet Davalarında Zamanaşımı”, BATİDER 1965, C.III, S.2, sh. 266-279 (Zamanaşımı).
ÇAMOĞLU Ersin : “Ticaret ve Hukuk Mahkemesi Ayrımının Hukuki Sonuçları, İHFM, C.IV, 1964, sh. 104-126.
ÇEVİK, O.N : Anonim Şirketler, 3.Bası, Ankara 1988.
DOĞANAY İsmail : “Anonim Şirketlerde Daha Önce Alınmış Bir Karar Olmadan, İdare Meclisi Aleyhine Açılan Davalar İçin, Şirket Genel Kurulunun Sonradan İcazet Vermesi Hali, Kararsız Olarak Açılmış Olan Davayı Muteber hale Sokabilir mi?”, BATİDER 1969, C.V, S.4, sh. 710-727.
DOĞANAY İsmail : Türk Ticaret Kanunu Şerhi, C.I, 3.Bası, Ankara 1990.
DOMANİÇ Hayri : Anonim Şirketin Kuruluşundan Doğan Mesuliyeti, İstanbul 1964 (Kuruluşundan Doğan).
DOMANİÇ Hayri : Anonim Şirketler, İstanbul 1978 (Anonim).
DOMANİÇ Hayri : Türk Ticaret Kanunu Şerhi, C.II, Anonim Şirketler Hukuku ve Uygulaması, İstanbul 1988.
EDİS Seyfullah : Medeni Hukuka Giriş ve Başlangıç Hükümleri, 6.Bası, Ankara 1997.
EREN Fikret : Borçlar Hukuku, Genel Hükümleri, C.I, 7. Bası, İstanbul 2001.
ERİŞ Gönen : Açıklamalı İçtihatlı Türk Ticaret Kanunu, Ticari İşletme ve Şirketler, Genişletilmiş 2.Bası, Ankara 1992.
ESENER Turhan : “Mümessilin Kendisi ile Mukavele Yapması”, AÜHFD 1957, C.III, sh.72 vd.
FRANKO Nisim : “Ticaret Şirketlerinde Rekabet Memnuiyeti”, BATİDER 1985, C.XIII, S.1, sh. 13-64.
HELVACI Mehmet : Anonim Ortaklık Yönetim Kurulu Üyesinin Hukuki Sorumluluğu, 2.Bası, İstanbul 2001.
HELVACI Mehmet : “Anonim Ortaklıkta Yönetim Kurulu Üyesinin Hukuki Sorumluluğunun Müteselsil Olmasının Anlamı ve İsviçre Borçlar Kanunu 759. Maddesi ile Getirilen Müteselsil Sorumluluğun Anlamının Tanıtılması”, Prof. Dr. Hayri Domaniç’e 80. Yaş Günü Armağanı, İstanbul 2001, sh. 218-232.
HIRSCH, E : Ticaret Hukuku Dersleri, 3.Bası, Ankara 1948.
İMREGÜN Oğuz : Anonim Ortaklıklar Hukuku, 4.Bası, İstanbul 1989 (Anonim).
İMREGÜN Oğuz : “Anonim Şirketlerde Pay Sahipleri Arasında Umumi Heyet Kararlarından Doğan Menfaat İhtilâfları ve Bunların Telif Çareleri”, İstanbul 1962 (Menfaat).
İZMİRLİ Yadigar : Anonim Şirketlerde Yönetim Kurulunun Organ Niteliğini Kaybetmesi ve Hukuki Sonuçları, Ankara 2001.
KALPSÜZ Turgut : “Anonim Şirketlerde İdare Meclisi Üyelerinin Şirketle Rekabet Teşkil Eden Davranışları”, Oğuzoğlu’na Armağan, Ankara 1972, sh.
347-385.
KALPSÜZ Turgut : “Anonim Ortaklıkta Yönetim Kurulu Üyelerinin İbrası”, BATİDER 1979, C.XI; S.1, sh.23-41.
KARAYALÇIN Yaşar : “Anonim Şirketlerde Yönetim Kurulunun Hangi Kararları Aleyhine Dava Açılabilir?”, Ticaret Hukuku ve Yargıtay Kararları Sempozyumu III (14-15 Şubat 1986), Ankara 1986, sh. 239-283.
KARAYALÇIN Yaşar : Özel Hukukta Meseleler ve Görüşler I, Ankara 1975.
KENDİGELEN Abuzer : Anonim Ortaklıkta Yönetime Katılma Haklarında İmtiyaz, İstanbul 1999.
KENDİGELEN Abuzer : Sanayi Ticaret Bakanlığının İçticaret 1995/1 sayılı “Anonim ve Limited Şirketlerin Kuruluş ve Ana Sözleşme Değişikliği İşlemlerine İlişkin Esaslar Hakkında Tebliğ”inin Hukuki Açıdan Değerlendirilmesi, İHFM 1995-1996, C.IV, S.1-2, sh. 297-334.
KENDİGELEN Abuzer : Genel Hükümler ve Anonim Ortaklığın Kuruluşu, 40. Yılında, Türk Ticaret Kanunu, İstanbul 1997, sh. 69-108.
MİMAROĞLU, S. Kemal : Anonim Şirketlerde İdare Meclisi Azalarının Hukuki Mesuliyeti, Ankara 1967.
MOROĞLU Erdoğan : Anonim Ortaklıkta Genel Kararlarının Hükümsüzlüğü, Ankara 1993 (Hükümsüzlük).
MOROĞLU Erdoğan : Notlu İçtihatlı Türk Ticaret Kanunu ve İlgili Mevzuatı, 7.Bası, İstanbul 2001.
OĞUZMAN Kemal/SELÇİ
Özer/OKTAY Şaibe : Kişiler Hukuku (Gerçek ve Tüzel Kişiler) Yeniden Gözden Geçirilmiş ve Genişletilmiş 6.Bası, İstanbul 1999.
OĞUZOĞLU, H.C : Medeni Hukuk, Şahsın Hukuku, Ankara 1963.
ÖZSUNAY Ergun : Medeni Hukukumuzda Tüzel Kişiler, İstanbul 1982.
ÖZTAN Bilge : Medeni Hukuk Tüzel Kişilerinde Organı Kavramı ve Organın Fiillerinden Doğan Sorumluluk, Ankara 1970.
PEKCANITEZ Hakan : “Anonim Ortaklıklarda Denetçiler Tarafından Açılacak Davalar”, Kudret Ayiter’e Armağan, Ankara 1987, sh. 439-495.
PEKCANITEZ Hakan : Anonim Ortaklıkların İflası, Ankara 1991.
POROY Reha/TEKİNALP
Ünal/ÇAMOĞLU Ersin : Ortaklıklar ve Kooperatif Hukuku, Güncelleştirilmiş 8.Bası, İstanbul 2000.
POROY Reha/TEKİNALP
Ünal/TEKİNALP Gülören : “Ortaklılar Hukukunda Organların Sorumluluğu”, İHFM, C.XLV- XLVII, S.1-4, Doğumunun Yüzüncü Yılında Atatürk’e Armağan, İstanbul 1982, sh. 347-398.
POSTACIOĞLU İlhan E : “Anonim Şirketlerde İdare Meclis Azalarının Hukuki Mesuliyeti”, Halil Arslanlı’nın Anısına Armağan, İstanbul 1978, sh. 479-511.
PULAŞLI Hasan : Şirketler Hukuku, 3.Bası, İstanbul 2001.
von STEIGER, F
(Çev. ÇAĞA Tahir) : İsviçre’de Anonim Şirketler Hukuku, 3.Basıdan Çeviri, İstanbul 1968.
SUNGUR, H : Türk Ticaret Kanunu Şerhi, II, Ticaret Şirketleri, İstanbul 1959.
SUNGURBEY İsmet : Anonim Ortaklık Yönetim Kurulu yada Tasfiye Memurlarının İbrasının Hukuki Niteliği, Kapsamı ve Etkisi Üstüne, Medeni Hukuk Sorunları, C.II, İstanbul 1974.
SÜMER Ayşe : Anonim Ortaklıklarda Azınlık Haklarının Korunması ve Anonim Ortaklığın Haklı Nedenlerle Feshi, İstanbul 1991.
TANDOĞAN Haluk : Türk Mesuliyet Hukuku, Akit Dışı ve Akdi Mesuliyet, Ankara 1961 (Mesuliyet).
TANDOĞAN Haluk : Üçüncü Şahsın Zararının Tazmini, Ankara 1963 (Üçüncü Şahsın Zararı).
TANDOĞAN Haluk : “Hükmi Şahısların Anonim Şirket İdare Meclisinde Temsili”, BATİDER 1962, C.I, S.1, sh. 3 vd. (Temsil).
TANDOĞAN Haluk : “Anonim Şirket İdare Meclisi Azalarına Karşı Açılacak Mesuliyet Davalarının Müruruzamanı Hakkında Bazı Düşünceler”, BATİDER 1965, C.III, S.1, sh. 122-126.
TEKİL Fahiman : Anonim Şirketler, 2.Bası, İstanbul 1978.
TEKİL Fahiman : Anonim Şirketler Hukuku, İkinci Bası, İstanbul 1998 (Ders Kitabı).
TEKİNALP Ünal : Anonim Ortaklıkların Yönetim Kurullarında Tüzel Kişilerin Temsili, Ankara 1965 (Temsil).
TEKİNALP Ünal : “İçerden Öğrenenlerin Ticareti Sorunu”, İktisat Maliye, 1981, C.XXXIII, S.9, sh. 310-317.
TEKİNALP Ünal : “Azınlığın Hisse Senetlerini Rehin Olarak Tevdi Etmesi Zorunluluğunun Amacı ve Bazı Sorunlar”, İktisat Maliye, 1982, C.XXIX, S.8, sh. 322-325.
TEKİNAY, S. Sulhi/AKMAN Sermet/BURCUOĞLU Haluk/
ALTOP Atilla : Borçlar Hukuku, Genel Hükümler, 7.Bası, İstanbul 1993.
TEOMAN Ömer : Anonim Ortaklıkta Pay Sahibinin Oy Hakkından Yoksunluğu, İstanbul 1983.
TEOMAN Ömer : “Kendilerine Yasal Danışmanı Atanan Kişilerin Anonim Ortaklıklarda Yönetim Kurulu Üyesi Olup Olamayacağı Sorunu”, İktisat Maliye, 1979-1980, C.XXVI, S.2, sh. 417 vd.
TÜZÜN, H : Anonim Şirketler, Ankara 1962.
TURANBOY Asuman : İnsider Muameleleri, (Şirkete Ait Gizli Bilgilerin Haksız Kullanımı), Ankara 1990.
TÜRK Hikmet Sami : “Anonim Ortaklık Yönetim Kurulu Üyelerine Karşı Açılacak Sorumluluk Davalarında Zamanaşımı ve Başlangıcı”, Ticaret Hukuku ve Yargıtay Kararları Sempozyumu VI, (14-15 Nisan) Ankara 1989, sh. 1-51.
ÜNAL Mustafa : “Anonim Ortaklıklarda Yönetim ve Yönetim Görevlerinin Murahhaslara Bırakılması”, BATİDER 1982, C.XI, S.3, sh. 49-89.
WİELAND, K : Handelsrecht, Band II, München 1931 (ANSAY, T: Anonim Şirketler Hukuku, 6.Bası, Ankara 1982, sh. 103, dpn. 46’dan naklen).
YASAMAN Hamdi : Menkul Kıymetler Borsası, İstanbul 1992.
YAVUZ Cevdet : Türk Borçlar Hukuku, Özel Hükümler, Genişletilmiş ve Yenilenmiş 5.Baskı, İstanbul 1997.
ÖZET
Anonim ortaklığın en çok kontrol edilmesi gereken organı, yönetim kuruludur. Çünkü yönetim kurulu, ortaklığın idare ve temsil organıdır ve aynı zamanda ortaklık işlerinin yürütülmesinde, işletme sahibi konumundadır. Organların hukuki işlemlerinin tüzel kişiyi borç altına sokacağına ilişkin genel hükmün bir yansıması olan Türk Ticaret Kanunu’nun 336’ncı maddesinin birinci fıkrası uyarınca, yönetim kurulu üyeleri ortaklık adına yapmış oldukları sözleşmelerden ve giriştikleri işlemlerden dolayı şahsen sorumlu değildirler. Genel kural bu olmakla birlikte, Türk Ticaret Kanunu’nun muhtelif maddelerinde yönetim kurulu üyelerinin sorumluluğunun öngörüldüğü görülmektedir.
Tezin birinci bölümünde, tüzel kişilerde organ kavramı üzerinde durulacak ve yönetim kurulunun mahiyeti ve oluşması ile yönetim kurulu üyelerinin, organ vasfını haiz olup olmadıkları saptanmaya çalışılacaktır. Daha sonra, Türk Ticaret Kanunu’nda yönetim kurulu üyelerinin hukuki sorumluluğunun düzenleme tarzı incelenecektir. Bu yapılırken yönetim kurulu üyelerinin sorumluluğunun temel özellikleri, bilhassa müteselsil ve kusura dayanan sorumluluk ilkesine yer verilecektir. Kusura dayanan sorumluluk ilkesi incelenirken de yönetim kurulu üyelerinin özen borcuna ilişkin eleştiriler üzerinde durulacaktır.
Tezin ikinci bölümünde, yönetim kurulu üyelerinin sorumluluğunun hukuki niteliği ve şartları incelenecektir. Bu amaçla, önce anonim ortaklıkla yönetim kurulu üyeleri arasındaki ilişkinin ve sorumluluklarına uygulanacak olan hükümlerin hukuki niteliği tespit edilecektir. Çünkü, yönetim kurulu üyelerinin sebep oldukları zararın, hangi kurallara göre tazmin edileceğinin tayini, sorumluluğun hukuki niteliğinin tespiti bakımından önemlidir.
Çalışmamızın üçüncü bölümünde, yönetim kurulu üyelerinin sorumluğunu gerektiren haller, üyelerin sorumluluğunun müteselsil olup olmadığına göre incelenecektir. Bu aşamada, yönetim kurulu üyelerinin sorumluluğunu gerektiren haller tek tek ayrıntılı olarak ele alınacak ve öğreti ve uygulamadaki farklı görüşlere yer verilecektir.
Dördüncü bölüm yönetim kurulu üyeleri hakkında açılacak olan tazminat davasının tabi olduğu usulî esasların ele alınmasına ayrılmıştır.
Beşinci bölümde ise, yönetim kurulu üyelerinin sorumluluğunu sona erdiren sulh, ibra ve zamanaşımı üzerinde durulacaktır.
SUMMARY
Among the organs of a joint-stock company, the Board of Directors is the one over which the greatest control ought to be exercised. Since the Board of Directors is the administrative and representative organ of a company, which possesses, at the same time, the status of an owner of an enterprise in the management of the company. According to the Article 336 (Paragraph 1) of the Turkish Commercial Code, which is a reflection of general regulations stipulating that legal actions of the organ can lay a legal entity under an obligation, the members of the Board of Directors are exempt from personal liabilities as a result of contracts they made and actions undertaken on behalf of the company. Although this appears to be the general rule, certain articles of the Turkish Commercial Code stipulate liabilities of the members of the Board of Directors.
The first chapter of the Thesis focuses on the concept of organ in legal entities and examines the characteristics of the Board of Directors, and whether the members of the Board of Directors obtain the qualities of an organ upon its formation or not. Subsequently, the way in which the Turkish Commercial Code stipulated legal liabilities of the members of the Board of Directors is to be scrutinized. In the meantime, the main peculiarities of the liabilities of the members of the Board of Directors, namely the principles of joint and culpable responsibilities, are to be dwelt on. While examining the principle of culpable responsibility, criticism on the specific obligations of the members of the Board of Directors is taken into consideration.
The second chapter of the Thesis inspects the legal peculiarities and conditions of the responsibilities of the members of the Board of Directors. Therefore, the relationship between a joint- stock company and the members of the Board of Directors and legal quality of regulation to be applied to responsibilities would be delineated. Since the definition of regulations according to which the loss caused by a member of the Board of Director is to be compensated is of great importance.
The third chapter of the Thesis investigates the circumstances that require the responsibility of the members of the Board of Directors in the light of the appropriateness of joint responsibility. At this stage, the circumstances that require the responsibility of a members of the Board of Directors are to be thoroughly scrutinized taking into consideration different views in theory and practice.
The forth chapter dwells on procedural principles that regulate the action of damages brought against the members of the Board of Directors.
The fifth chapter describes the state of compromise, release and statute of limitations that conclude the responsibility of a member of the Board of Directors.
