Opioid (Narkotik Analjezikler)
Prof.Dr.A.Tanju
ÖZÇELİKAY
Ağrı ile ilgili Kavramlar
Ağrı, perifer ve SSS deki kompleks mekanizmalar sonucu akut ya da kronik olarak gelişebilen hoş olamayan duyusal ve duygusal bir deneyim olarak tanımlanmaktadır.
Ağrı, etyolojik açıdan çok faktörlüdür.
Ağrı Sınıflaması
Süreye göre
- Akut ağrı NSAİİ
- Kronik ağrı Narkotik analjezikler
Patofizyolojisine göre
- Nosiseptif (somatik ve visseral)
- Nöropatik (gabapentin, amitriptillin)
- Psikojenik (antidepresanlar)
Medulla spinaliste ağrı modülasyonuna aracılık eden nörotransmitterler
Glutamat, P-maddesi, GABA
Noradrenalin, serotonin
Endojen opioid peptidler (endorfin,
enkefalinler, dinorfin)
OPİOİD ANALJEZİKLER
Analjezikler:
SSS ve periferal ağrı mekanizmaları etkileyerek bilinç kaybı yapmaksızın ağrıyı azaltan ilaçlar - NSAİİ
- Opioidler
papaver somniferum
( Haşhaş Afyon )
Opium
Friedrich Wilhelm Serturner
Alma Eczacı
1803’te morfini izole ediyor.
Greek god of Dreams “MORPHEUS”
OPİOİD ANALJEZİKLER
Opiyat: Opiumdan elde edilen doğal ürünler (morfin, kodein gibi)
Opioid: SSS ve periferdeki Opioid reseptörlerine bağlanarak morfin benzeri etki gösteren maddeler. (doğal, yarısentetik ve sentetik olabilir)
Endojen opiod peptidler: Opioid benzeri özelliklere sahip endojen peptidler (Enkefalinler, endorfinler, dinorfinler)
Narkotikler: Analjezi, SSS depresyonu fiziksel bağımlılık,
karakter ve davranış değişikliklerine neden olan opium benzeri
bileşikler (Kokain, mariyuana, LSD gibi )
NARKOTİK ANALJEZİKLER
Narkotik analjeziklerin antipiretik veya antiinflamatuvar etkileri yoktur.
Yaptıkları analjezi (ağrı duyumsamama) tamamiyle santral sinir sistemi üzerindeki etkilerinin bir sonucudur.
Yaygın depresif etkileri nedeniyle verilen dozun büyüklüğüne göre narkoz hali oluştururlar.
Hepsinde az veya çok, ilaç bağımlılığı yapma potansiyeli vardır.
Bu gruptaki tüm ilaçlar vücuttaki spesifik
opiod reseptörlerine bağlanarak endojen
peptid nörotransmitterlerin (endorfinler,
enkefalinler ve dinorfinler) etkisi taklit
ederler.
Opioid Reseptörler
Mü ()- Endorfinler
Delta ()- Enkefalinler Kappa () - Dinorfinler Sigma ()
Epsilon ()
Opioid Reseptörler
Narkotik analjeziklerin çoğunluğu -opioid reseptörlerini uyarır
-opioid reseptörlerin aktivasyonu
Analjezi, öfori, sedasyon, solunum depresyonu,
bulantı, kusma, azalmış GI motilite, tolerans, fiziksel bağımlılık
-, -opioid reseptor agonistleri
-opioid yan etkiler yapmaksızın analjezi oluşturur.
NARKOTİK ANALJEZİKLER
Reseptör düzeyindeki etkilerine göre;
Opioid agonistler
- Güçlü opioid agonistler
- Orta-güçlü opioid agonistler
Karma Etkili Opioidler (Agonist-Antagonist Opioidler)
Opioid Antagonistler
Opioid Agonistler
Morfin, Kodein, Meperidin,
Agonist-Antagonist Opioidler Pentazosin, nalbufin,butorphanol Buprenorfin
Opioid Antagonistler
Naloxone, Naltreokson, Nalmefen
Opioid peptidlerin nöron düzeyindeki inhibitör etkilerine aracılık eden transmembranal transdükleme mekanizmaları :
i) Adenilil siklazın inhibisyonu
ii) Presinaptik oralak nöron membranındaki voltaja-bağımlı kalsiyum kanallarından hücreye Ca
2+girişinin azaltılarak ağrı iletiminin engellenmesi (NA, DA, 5-HT, GABA and Glutamat salıverilmesi inhibe olur)
iii) postsinaptik düzeyde G
iproteini aracılığı ile nöron
membranındaki K
+kanallarının açılarak postsinaptik iletimin
engellenmesi
Morfin
Güçlü opioid analjeziklerin Prototipi
Orta ve şiddeti ağrınıniyileşmesinde kullanılır.
Ağrı hissini azaltır
MORFİN, KODEİN VE YARI SENTETİK TÜREVLERİ
MORFİN
Morfin im, iv sc, epidural, bukal , TTS veya oral uygulanır.
Oral yolla İlk geçiş metabolizmasına uğrar.
KC, böbrek, dalak dokusuna dağılır
Beyin dokusuna yavaş geçer
Plasenta bariyerini kolaylıkla aşar. Fötusta solunum
depresyonu ve bağımlılık yapar.
Morfin - Farmakokinetiği
Metabolizması:
KC de suda çözünen glukuronidasyon ürünlerine dönüşür.
Morfin-6- Glukuronid – analjezik etki yapar.
Böbrek yetmezliğinde analjezi uzar
Morfin-3-Glukuronid – analjezik etkisi yoktur – nöroeksitatör etki yapar
Atılım:
İdrarla atılır.
Morfin ve Opioid Agonistlerin Farmakolojik Etkileri
SSS üzerine etklieri - Analjezi
- Öfori (suistimal edilme ve bağımlılık nedeni) - Sedasyon (bilinç kaybı olmadan)
- Zihin bulanıklığı
- Solunum depresyonu (solunum hızı ve hacmi azalır) - Öksürük kesici etki
- Miyosis
- Bulantı ve kusma
Morfin ve Opioid Agonistlerin Farmakolojik Etkileri
Periferik Etkileri
- Kardiyovasküler sistem (hipotansiyon)
- Gastrointestinal kanal motilitesinde azalma - Safra yolu düz kaslarında kasılma
- Üreter ve mesane tonüsünde artış - Uterus tonüsünde azalma
- ADH ve prolaktin düzeyinde artış, luteinleyici hormon ve kortizol düzeyinde azalma
Yüksek oranda bağımlılık yapıcıdır. Tolerans, fiziksel ve
psikolojik bağımlılık hızlı gelişir
Günde 3-4 kez morfin injekte edilen hastalarda 1- 2 haftada hafif bir fiziksel bağımlılık ve tolerans meydana gelişir.
Morfine bağımlılık kazanmış bir kimsede morfin'in birden kesilmesi son dozdan 8-12 saat sonra
başlayan yoksunluk sendromuna neden olur.
Tolerans
Aynı yanıtı elde etmek için dozun artırılması
Analjezik, öfori, sedasyon ve solunum depresyonuna karşı gelişir
Opioid agonistler arasında çapraz tolerans gelişir.
Fiziksel Bağımlılık
İlacın aniden kesilmesi sonucu yoksunluk sendromu gelişir.
Yoksunluk sendromu
İlacın yarı ömrüne
Fiziksel bağımlılığın derecesine bağlıdır.