SAYFA -
f
, a y ,
Yazan: A Z İZ ESENBEL Tefrika No. 14
İstanbul Ermenilerinin
meşhur 1895 isyanı
(Baştarafı 1 inci sayfada) ortalığı karıştırıyordu. Samsunda yapılacak tahkikat ve ıslahat hak kında büyük elçilerle mühim mü zakereler devam ederken İstanbul da kanlı bir Ermeni nümayişi vu- kubuldu. Ermenilerin gafil, cahil, işsiz takımı güruhundan bir küt le Ermeni ihtilâl komitelerinin tahriki ile ve ıslahat istemek ba- hanesile Patrik İzmirliyanı da a- Iıp Bâbıâlinin önünde büyük bir nümayiş yapmak istediler Patriği kandıramaymca Kumkapıdan ön lerine âdi bir Ermeni papası dü şürüp Bâbıâii yolunu tuttular, iki bin kadar tahmin olunan bu nü mayişçiler Divanyolunda ilerle melerine mâni olan bir jandarma süvari koluna taarruz ederek müf reze kumandanını tabanca ile kat letmişler ve efraddan da on beş kişi yaralamışlardır. Bundan son ra kendilerinden 60 ağır yaralı verdikten sonra dağılmışlardır. Ay ni gün İstanbulun muhtelif semt lerinde Ermeniler bazı evlere ve polis merkezlerine bomba Ve ta banca ile taarruzda bulundular. Müslüman ve Ermeniler arasında ve sapa yerlerde üç gün kanlı çar pışmalar vukubuldu. Beş yüzden ziyade yaralı ve yüzden ziyade maktul oldu. Bir çok Ermeniler korkularından dükkânlarını kapa dılar Çoluk çocuk dahil tahminen iki bin kadarı Kumkapı Ermeni patrikhanesine, Galata ve Beyoğ lu kiliselerine kapandılar. Bunlar dan patrikhaneye sığman beşyüz elli kişiden iki yüz kişisi silâhlı komiteci id.. Bâbıâlide içtima e- den Meclisi Vükelâ isyanı şiddet le tenkile karar vermişti. Lüzum lu tedhirlere tevessül edilerek mü sademelerin önü alınmış ve asayiş iade edilmiştir. Fakat kiliselere ve hassaten patrikhaneye kapa nanlar hükümetle sefaretlerin vermiş oldukları teminata rağmen çıkmak istemiyorlardı. Patrik Iz- mirliyan Ermenileri teskin edece ği yerde bilâkis Ermenilere Müs lümanların kendilerini katledecek lerine dair şayialar çıkarıyor, ırk daşlarmm heyecanını arttıran k o
m ite cile r ile b e ra b e r e cn eb i sefa
retlerine va hassaten Ingiltere Bü yük elçisine müracaatla imdad istiyordu. Gerek Patriğin ve ge rek ihtilâl komitelerine mensup olanların gayeleri sefirleri endi şeye sevkederek Avrupa efkârı umumiyesini aleyhimize tahrik etmek ve devletlerin tahakkümü altında Anadoluda ıslahat ile muh tariyete ve daha bir çok imtiyaz lara nail olmaktı. Vakıa sefirler telâş etmişlerdi. Bazı duvarlara Müslümanlaı- ile Ermenileri yek diğeri aleyhine tahrik edecek me aide yaftalar yapıştırılmıştı. Sefa retlerin maiyetindeki vapurlar derhal Tophane önüne getirildi, ikinci Sultan Abdülhamid Hari ciye Müsteşarı Artin Paşa ile Er meni ricalinden bazılarını patrik Izmirliyana gönderdi. Nasihatler ettirdi. Islahatın tamam: yle yapı
lacağına dair teminat verdi. Fa kat bunların hiç biri müessir ol madı. Bunun üzerine son bir tec rübe olmak üzere ikinci Abdül hamid Salih Münir Paşayı Patrik Izmirliyana gönderdi. ,
İzmirliyan Salih Münir Paşayı hürmetkârane kabul etmiş ve Pa
dişaha sadakatinden bahseiveğe başlamıştır. Odasında bir takım genç ve gûya istiklâlci Ermeniler de hazır bulunuyordu. Salih Mü nir Paşa İkinci Abdülhamidin e- mirlerini tebliğ ettikten sonra:
(Padişahın hakkınızda hüsnüni yetinden istifade ediniz. Ecnebi lerin vaadlerine bağlanmayınız. Onlar sizi kendi işleri yoluna gi rince yarı yolda yalnız başınıza bırakırlar. Unuturlar ve feda eder ler. imkânsız hülyalar arkasında beyhude koşmayınız. Bir çok bi günah Ermenilerin kabahatli olan larımza ve isyan hareketlerinize karıştırıp ezilmelerine, kırılmala rına sebep olmayınız. Komiteciler âsiliği ve ceb'barhğı bırakmaları ve artık dinamitle tabanca ile oy namamaları ve Ermeni vatandaşla rımızı tahrikten vazgeçmeleri lâ zımdır. Söz dinlemeyip âsilikte ısrar edilecek olursa ve Padişahın yapacağı ıslahat reddedilirse dev letlerin memnun olacaklarını zan netmek hatadır. Zâtı Şâhane Er meniler bize yabancı değildirler. Memleketimizin çalışkan, hünerli, sanatkâr ve müstahsil değerli bir unsurudurlar. iktisadiyatımızda mühim rolleri vardır. Binaenaleyh
J
emniyet içinde refahla yaşayıp u- mırnı servetimizin artmasına çalış malarını arzu ederiz buyurdular) demiştir.Patrik İzmirliyan cevap vermek için Salih Münir Paşadan iki gün müsaade istemiştir, iki gün sonra tekrar Patrikhaneye gelen Salih Münir Paşaya ikinci Sultan Ab- dülhamide arzedilmek üzere iz mirliyan şu cevabı başkâtibine o- kutmuştur:
(Ermeniler bir çok senedenbe- ri türlü haksızlıklara ve zalûm- lara, kürdlerin belâsına uğrayıp ezilmişlerdir. Hükümet tarafından hakikî sahabet görmemişlerdir. Patrikhanenin ve Ermeni ahalinin şikâyetlerine ehemmiyet verilmi yor. Vâdedilen ıslahat yapılmadı. Halimiz gittikçe berbad oldu. Er- meniierin Müslümanlar aleyhine davaları olunca bakılmıyor. Hak ları yerine getirilmiyor. Ermeni lerin canlarına, allarına taarruz eden Müslümanlar bir çok yer lerde çok defa cezasız bırakılıyor. Ermeniler ise bilâkis ufak bir se bep ve bahane ile cezalandırılıyor. Bizler Sason’da ve bu defa Is- tanbulda vukubulan kıtallerin deh şetinden ürküp tekerrüründen korktuğumuzdan ve hükümet me murlarının kabahatsizleri müda faadan âciz olduklarını gördüğü müzden devletlerin merhametine sığınarak ıslahatı, hayatımızın se lâmet ve emniyetini onlardan bek liyoruz. Artık ben bir şey yapacak
vaziyette olmadığımı Zâtı Şaha neye arzetmenizi rica ederim.)
Patrik izmirliyan bu cevabı ile devlete karşı vaziyet almış olu yordu.
(Devamı var)
Kişisel Arşivlerde İstanbul Taha Toros Arşivi
