‹zmit Körfezi’nin do¤usu, Adapazar›, Sakarya Deltas› ve çevreleri Geç Kuvaterner (Holosen) çökellerinin özellikleri

(1)

‹zmit Körfezi’nin do¤usu, Adapazar›, Sakarya Deltas› ve çevreleri Geç Kuvaterner (Holosen) çökellerinin özellikleri

The aspects of the Late Quaternary (Holocene) setting belong to the eastern Gulf of Izmit, Adapazar›, the delta of Sakarya and their environments

‹. Erdal KEREY

¹

, Engin MER‹Ç

²

, Atike NAZ‹K

³

, Cemal TUNO⁄LU

⁴

, Niyazi AV- ﬁAR

³

, Sevinç KAPAN-YEﬁ‹LYURT

⁵

, Funda AKGÜN

⁶

, Musa ULUDA⁄

⁷

, Nuﬂin AGAS‹

⁸

, Murat TIRAﬁ

¹

, Esra Ç‹L

¹

ve M. Serkan AKK‹RAZ

⁶

1 ‹stanbul Üniversitesi, Jeoloji Mühendisli¤i Bölümü, 34850 Avc›lar, ‹STANBUL

2 ‹stanbul Üniversitesi, Deniz Bilimleri ve ‹flletmecili¤i Enstitüsü, 34470 Vefa, ‹STANBUL

3 Çukurova Üniversitesi, Jeoloji Mühendisli¤i Bölümü, 01330 Balcal›, ADANA

4 Hacettepe Üniversitesi, Jeoloji Mühendisli¤i Bölümü,06532 Beytepe, ANKARA

5 Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi,Jeoloji Mühendisli¤i Bölümü, Terzio¤lu Kampüsü, 17100 ÇANAKKALE

6 Dokuz Eylül Üniversitesi, Jeoloji Mühendisli¤i Bölümü, 35100 Bornova, ‹ZM‹R

7 Bal›kesir Üniversitesi, Co¤rafya Bölümü, 10100 BALIKES‹R

8 Altyap› Temel Mühendisli¤i Taahüt ve Tic. Ltd. fiti., 80260 fiiflli, ‹STANBUL

ÖZ

Bu çal›flma; ‹zmit Körfezi’nin do¤usu, Adapazar›, Sakarya Deltas› ve çevrelerinde Holosen yafll› çökeller içinde gerçeklefltirilmifl olup, karotlu sondajlardan derlenen 86 örne¤in ayr›nt›l› incelenmesine dayanmaktad›r. Adapaza- r› çevresi sondajlar›ndan elde edilen polen diyagram›nda Erken Holosen (yaklafl›k olarak 11.300 BP y›l)’de özel- likle Chenopodiaceae ve Compositae’li yüksek otsul polen yüzdesi ve Pinus ile Quercus’un varl›¤› gözlenmekte- dir. Deltaik ortamda hiçbir foraminifer türünün bulunmam›fl olmas›, delta üzerinde deniz etkisinin olmad›¤›n›n gös- tergesidir. Orta Pleyistosen’de Sakarya Nehri ile ba¤lant›l› olan ‹zmit Körfezi’nin Geç Holosen’de bat›ya çekildi¤i saptanm›flt›r. Ayr›ca sondaj kotlar› dikkate al›nd›¤›nda, de¤iflik derinliklerde, birbirinden çok farkl› say›sal yafllar›n elde edilmifl olmas› (11.300-3.780 BP y›l), bölgenin alçalma ve yükselmeler fleklinde tektonizma kontrolünde oldu-

¤unu belirtmektedir.

Anahtar kelimeler: Adapazar›, foraminiferler, gastropodlar, Holosen, ‹zmit, Kuvaterner, ostrakodlar, pelesipodlar, Sakarya Deltas›.

ABSTRACT

This study is carried out on the settings of Holocene at eastern Gulf of ‹zmit, Adapazar›, Sakarya Delta and its vi- cinity, and based on 86 samples collected from the boreholes. The pollen diagram, based on the data from the bo- reholes drilled at Adapazar› and its vicinity, suggested that high herbaceous pollen percentages of particularly Chenopodiaceae and Compositae, and Pinus and Quercus were present during the Early Holocene (approxima- tely 11.300 BP years). Absent of the foraminifers in deltaik environment indicates that there was no any sea effect on the delta. In addition, the Gulf of ‹zmit, which was connected to Sakarya River in the Middle Pleistocene, mo- ved to west. Moreover, when the elevations of the boreholes and different numerical ages (11.000-3.780 BP ye- ars) assigned at different depths are considered, it can be concluded that the region was under the control of tec- tonic activities in the forms of subsidence and uplift.

Key words: Adapazar›, foraminifera, gastropoda, Holocene, Izmit, ostracoda, pelecypoda, Quaternary, Sakarya Delta.

E. Meriç

E-mail: algan@istanbul.edu.tr

(2)

G‹R‹ﬁ

Bu araflt›rma, ‹zmit Körfezi kuzeydo¤usunda ve

‹zmit ili do¤usunda yap›lm›fl olan SK-3 (11 ör- nek) ve SK-4 no.lu (8 örnek) sondajlar (fiekil 1) ile Adapazar›’n›n kuzeybat›s›nda MU-1 (14 ör- nek), kuzeyinde S-1 (8 örnek), kuzeydo¤usunda MU-2 (23 örnek) ve Sakarya Nehri deltas›nda MS-562 B (22 örnek) no.lu 6 sondaja ait (fiekil 1) toplam 86 örnek üzerinde yürütülmüfltür.

Amaç, 6 sondaj›n yap›lm›fl oldu¤u üç farkl› böl- genin Geç Kuvaterner (Holosen) boyunca geçir- mifl oldu¤u evrimi belirlemektir.

Çal›flma, Sakarya Nehri a¤›z› bat›s›nda, ‹hsani- ye güneydo¤usu ve Kavak mahallesi kuzeydo-

¤usunda, +2.10 m kotunda yap›lan ve 52.80 m derinlikteki MS-562 B, Gökçeeren Ovas›’n›n kuzeybat›s›nda (Evrenköy civar›) ve Çarksuyu’nun ovay› terk etti¤i yerde +25.00 m kotunda yap›lan ve 17.00 m derinlikteki MU-1, Sakarya Nehri yata¤›nda (Ma¤ara Köyü civar›), +20.00 m kotunda yap›lm›fl olan ve 33.00 m derinlikteki MU-2, Çarksuyu ile Sakarya Nehri’nin birleflti¤i noktada, +14.50 m kotunda yap›lan ve 18.00 m derinlikteki S-1, ‹zmit flehri do¤usunda +1.50 m kotunda yap›lan 10.00 m derinlikte SK-3 ve yine

ayn› yörede +2.00 m kotunda yap›lm›fl olan 10.00 m derinlikteki SK-4 no.lu sondajlara ait 86 örnek üzerinde gerçeklefltirilmifltir. SK-3 ve SK- 4 no.lu sondajlara ait örneklerde foraminifer, ostrakod, pelesipod ve gastropodlar; MU-2 ve S-1 no.lu sondajlar›n örneklerinde ostrakodlar ve MS-562 B no.lu sondaj›n örneklerinde de ostrakod, pelesipod ve gastropodlara rastlan›lm›fl- t›r. MU-1 no.lu sondaj›n örneklerinde ise, herhangi bir organizma gözlenmemifltir.

Foraminifer cins ve türlerinin tan›mlanmas›nda Yanko ve Troitskaja (1987), Cimerman ve Lan- ger (1991), Sgarella ve Moncharmont-Zei (1993), Meriç vd. (1995, 1998, 2000a); ostrakod topluluklar›n›n belirlenmesinde Von Morkhoven (1963), Kristic (1977), Gökçen (1979), Yassini (1979), Freels (1980), Guillaume vd. (1985), Sywula vd. (1995); pelesipod ve gastropodlar›n isimlendirilmesinde Patrini ve Sarra (1930), Wenz (1938-1944), Nevesskaja (1963), Moore (1964-1969), Palla (1967), Bouccheri (1970), Greco (1970), Rosso (1979), Taner (1981, 1990 ve 1995), Menesini ve Ughi (1983), Poppe ve Goto (1991 ve 1993), Corselli ve Bernocchi (1992), Kapan-Yeflilyurt vd. (1998) gibi araflt›r- mac›lar›n çal›flmalar›ndan yararlan›lm›flt›r.

fiekil 1. ‹zmit Körfezi do¤usu ve Adapazar› çevresi sondaj yerleri bulduru haritas›.

Figure 1. Location map of the boreholes drilled at eastern part of Gulf of ‹zmit and vicinity of Adapazar›.

(3)

SONDAJ VER‹LER‹N‹N DE⁄ERLEND‹R‹LMES‹

Litoloji ve Paleontoloji

MS-562 B no.lu sondaj: Sakarya Nehri delta- s›nda +2.10 m kotunda yap›lm›fl olan bu sondajda (bkz. fiekil 1) temele ulafl›lmam›fl olup, sondaj 52.80 m’de genç çökeller içerisinde b›rak›l- m›flt›r. Sondaj çal›flmalar› darbeli ve dönel (rota- ri) sondaj tekni¤i ile gerçeklefltirilmifltir. Üst dü- zeylerdeki mikal›, bitki k›r›nt›l›, boz renkli silt-mil- ler ile yeflilimsi-boz, organik gereç kapsayan demir oksitli killerin ardalanmas›, sakin bir çökel- menin ürünüdür. Bu tür düzeyler, nehir k›y›s› üst çökelleri olup, as›l ortam olarak taflk›n düzlükle- rini temsil eder. 15.00-14.50 m aras›nda saptanan kaba kumun, polijenik kökenli çak›lc›kl›

(0.3-1.00 cm) ve orta-iyi boylanmal› olmas›, bu tür kumlar›n da¤›t›m kanallar›nda oluflabilece¤i- ni göstermektedir. Özellikle 18.00 m’de geliflen turba fluviyal etmenlikte geliflen delta üstü çö- kellerinin ast ortamlar›ndand›r ve böyle bir orta- m›n ürünüdür. Alt seviyelerde de turbiyerin ye- rinde olufltu¤unu belirten kök parçalar› bulunmaktad›r. 33.00 ve 20.00 m’ler aras›nda yeralan yeflilimisi boz killer sapropelik olup, k›r›lm›fl Dre- issenaile gastropod kavk› parçalar› içerir. Bu tür düzeyler da¤›t›m kanallar› aras›nda oluflan kör- fez çökelleridir. 38.00 m de yeralan çok iyi y›- kanm›fl kumlar içerisindeki opak minerallerin bask›nl›¤› ve organik malzeme, bu tür çökellerin do¤al setlerde oluflabileceklerini düflündürmek- tedir. En altta 50.00 m’deki çökellerin tane boyu- nun iri, köfleli olufllar› ve kum matriks içerisinde yeralmalar›, bunlar›n kanal dolgusu oldu¤unu göstermektedir. Üzerinde yeralan yeflil ve boz killer deniz düzeyindeki yükselmeyi belirtmekle birlikte, demir oksitli olmalar› zaman zaman böl- genin karasal etki alt›nda kalm›fl oldu¤unu belir- tir (fiekil 2).

MS-562 B no.lu sondaj tipik olarak, fluviyal etmenlikte geliflen bir deltan›n üst düzeylerindeki çökelleri içermektedir. Ast ortam olarak, da¤›t›m kanallar›, da¤›t›m kanallar› aras› körfezler, kanal kenar› do¤al setleri, bank üstü çökeller ve taflk›n düzlü¤ü çökelleridir. ‹stif çökelleri içinde herhangi bir foraminifer gözlenememifltir. Buna karfl›n, 42.00 ile 20.00 m aras›ndan derlenen 7 örnekte ostrakod toplulu¤u olarak Cyprideis sp., Tyrrhenocythere amnicola Sars, Loxoconcha sp., Darvinula sp., Candona neglecta Sars ve

Candona paralella pannonica Zalanyi gibi cins ve türlere rastlan›lm›flt›r. Ostrakod toplulu¤u, ac›su ve tatl›su koflullar›n› belirtmektedir. Ancak topluluk, ac›su koflullar›n›n daha bask›n oldu¤u lagüner/geçifl ortam koflullar›n› yans›tmaktad›r.

Yine, sondaj›n 41.50-21.00 m’leri aras›nda pe- lesipodlardan Mysella bidentata (Montagu), Dreissena polymorpha(Pallas), Pisidium sp. ile gastropodlardan Fagotia (Fagotia) sp. ve Valva- ta sp. tan›mlanm›flt›r (Çizelge 1). De¤inilen bu cins ve türler, tatl›su-akarsu ortam›n› karakterize eden tiplerdir. Dolay›s›yla incelenen sondaj çevresinde tatl›su fasiyesinin bask›nl›¤› ortaya ç›kmaktad›r.

MU-1 (Evrenköy) no.lu sondaj: Bu sondaj, Gökçeeren Ovas›’n›n kuzeybat›s›nda, Çarksu- yu’nun ovay› terk etti¤i noktada 1998 y›l›nda araflt›rma amaçl› olarak yap›lm›flt›r (Uluda¤, 1998). Tavandan tabana do¤ru MU-1 no.lu son- dajdaki 17.00 m’lik istifin ilk 13.00 m’lik bölümü

Çizelge 1. Sakarya Deltas›nda yap›lan MS-562 B no.lu sondaja ait ostrakod ve mollusk faunas›.

Table 1. Mollusc and ostracod fauna of borehole MS- 562 B drilled at Sakarya Delta.

(4)

kireçtafl› k›r›nt›l›, beyaz-sar› kil ve kaba kumdan oluflmaktad›r. Bu kil istifinin alt›nda ince bir kat halinde turba tabakas› ve onun alt›nda da yine bir di¤er ince kil tabakas› bulunmaktad›r. Daha altta ise, ince taneli 2.50 m kal›nl›¤›nda sar› bir kum band› yeral›r. 16.50 m’den itibaren de gri kuma girilmektedir. 13.00 m’den sonra gözlenen turba kat› ise, Gökçeeren Gölü’nün kenar k›s›m- lar›ndaki taban düzeyine karfl›l›k gelmektedir.

Sondaj›n 14.25 m’sinden derlenen örnek üzerin- de ¹⁴C metodu ile yap›lan say›sal yafl de¤erlen- dirmesi 8.610±170 BP y›l olarak belirlenmifltir (fiekil 3). MU-1 (Evrenköy) sondaj›ndan derlenen örneklerde herhangi bir foraminifer, ostrakod ve molluska rastlan›lmam›flt›r.

MU-2 (Ma¤ara Köyü) no.lu sondaj: Tümü ka- rotlu olan MU-2 no.lu sondaj çok derin olmama- fiekil 2. MS-562 B no.lu sondaj›n sedimantolojik kesiti.

Figure 2. Sedimentological section of the borehole MS-562 B.

Toprak örtüsü

Boz, silt-mil, ince mikal› ve demiroksitli.

Taflk›n düzlü¤ü, sakin sedimantasyon.

Yeflilimsi boz kil, organik maddeli, ince mikal› ve demiroksitli.

Boz silt-mil, ince mikal›, demiroksitli, kömürleflmifl dal parçal›, bitki k›r›nt›l›

Koyu gri kaba kum, 0.3-1 cm çak›lc›kl›, orta-iyi boylanmal›, polijenik, köfleli, siyah kireçtafl›, kuvarsit ve ofiyolitten türeme derekumu.

Turba, siyah-yeflilimsi kil ara katk›l›, saç›lm›fl karbonat topac›kl›.

Yeflilimsi-gri kil, bitki k›r›nt›l›, kömürleflmifl parçalar, gastropod’lar.

Yeflilimsi-gri kil (sapropel ?), kavk› k›r›nt›l› (Dreissena ve gastropod).

Koyu gri silt-mil, organik gereçli, k›r›nt›l›, ikincil jipsli, kavk› k›r›nt›l›.

Yeflilimsi kil, a¤aç kökleri, demir oksit bantlar› içeriyor.

Yeflilimsi kil (sapropel ?), kavk› k›r›nt›l›, Dreissena ve gölsel gastropodlar.

Yeflilimsi-boz kil, az organik malzemeli, kavk› k›r›nt›l› (Dreissena).

Yeflilimsi kil (sapropel), kavk› (Dreissena) ve az organik k›r›nt›l›

‹nce taneli kum, siyah›ms›, iyi boylanm›fl, opak mineraller bask›n, fosilsiz

Yeflilimsi boz kil, mikal›, demiroksitli, organik k›r›nt›l›.

Boz kil, kavk› ve organik k›r›nt›l›, demiroksitli.

Yeflil kil (sapropel), kavk› k›r›nt›l› (Dreissena), organik maddeli, demiroksitli.

Çak›lc›kl› ince kum, 0.3-1 cm çapl›, bafll›ca kireçtafl› çak›ll›, organik malzemeli, kavk› k›r›nt›l›

Dreissena Gastropod KUVATERNER HOLOSEN

Sistem Seri Derinlik(m)+2.10m

L‹TOLOJ‹

ORTAM YORUMU

Bank üstü çökelleri

Da¤›t›m kanallar›

Delta üstü çökeli

Körfez çökeli

Do¤al set

Kanal dolgusu

(5)

s›na ra¤men (33.50 m), havzan›n genel geliflim evresini ortaya koymak ve bunlar› kronolojik bir yaflland›rmaya tabi tutmak amac›yla önemli bir özellik tafl›maktad›r (Uluda¤, 1998). Tavandan tabana do¤ru, istifin ilk 7.00 m’lik bölümü durgun

ortam özelli¤i gösteren kahverengi-sar› silt-mil- kil unsurlar›ndan meydana gelmektedir. Daha sonra 5.00 m’lik bölümü kumlardan oluflmakta- d›r. Bunun ilk 3.00 m’si kahverengi-sar› olup, daha sonra gelen 2.00 m’lik k›sm› ise gri renklidir.

fiekil 3. MU-1, MU-2 ve S-1 no.lu sondajlar›n deniz düzeyine göre konumlar› ve 14C yaflland›rmalar›n›n karfl›lafl- t›r›lmas›.

Figure 3. Positions of the boreholes MU-1, MU-2 and S-1 with respect to sea level and comparison of the ages based on 14C method.

Çak›lKaba kumOrta kum‹nce kumSiltKil Çak›lKaba kumOrta kum‹nce kumSiltKil Çak›lKaba kumOrta kum‹nce kumSiltKil

Çak›lKaba kumOrta kum‹nce kumSiltKil Çak›lKaba kumOrta kum‹nce kumSiltKil

DEN‹ZSEV‹YES‹

(6)

Kumun alt›nda 12.50 m ‘ye kadar gri kil istifi ye- ralmaktad›r. Kil tabakas›ndan sonra ise, yaklafl›k 1.50-2.00 m kal›nl›¤›nda y›kanm›fl iri taneli kuma geçilir. Bu kum bölümünün daha alt›nda (20.00 m), eski bir göl taban›na karfl› gelen turba ortam› bulunmaktad›r. Yaklafl›k 0.50 m’lik bir kal›nl›k gösteren bu turbadan al›nan örnek üze- rinde yap›lan ¹⁴C yaflland›rmas›nda istifin bu bölümünün say›sal yafl› 3.780±50 BP y›l olarak saptanm›flt›r (Uluda¤, 1998). Turban›n hemen alt›ndaki çok ince bir kumlu kil tabakas›ndan sonra yaklafl›k 3.00 m kal›nl›¤›nda di¤er bir kum bölümüne geçilmektedir. Bu bölümden sonra sondaj 33.50 m’ye kadar karbonatl› gri kil dü- zeyleri ile devam etmektedir. Bu bölümden elde edilen say›sal yafl ise yine ¹⁴C yöntemi ile 4.620±100 BP y›l olarak belirlenmifltir (bkz. fiekil 3) (Uluda¤, 1998). ‹stifte, ostrakodlar d›fl›nda 26.00 m’de kömürlü düzeylerde tatl›su ortam›n›

belirten pelesipodlardan cf. Unio sp. ile gastro- podlardan Melanopsis sp. ve Theodoxus sp.

gözlenmifltir.

Sondaj›n 27.00 m’sinde Candona (C.) paralella pannonica Zalanyi’n›n varl›¤›na karfl›n, 15.50- 12.20 m’leri aras›nda Tyrrhenocythere amnicola Sars, Candona (C.) paralella pannonica Zalan- yi, C. candida (O.F. Müller), Candona (Pseudo- candona)sp., Cypridopsis vidua (O. F. Müller), Ilyocypris biplicata (Koch), I. gibba (Ramdohr), Lymnocythere sp., Cytherissa lacustris (Sars) ve Cypris pubera (O. F. Müller) gibi zengin bir ostrakod faunas› saptanm›flt›r. Sondaj›n 7.50- 1.00 m’leri aras›nda ise, zay›f bir ostrakod toplulu¤u gözlenmifltir (Çizelge 2). Genelde tatl›su ortam›n› simgeleyen bu tiplerden Tyrhenocythe- re amnicola Sars, Cypridopsis vidua (O.F. Mül- ler), Ilyocypris biplicata (Koch), I. gibba (Ram- dohr) gibi bir bölümü günümüzde Sakarya Neh- ri’nde yaflamaktad›r (Gülen ve Alt›nsaçl›, 1999).

Bu durum günümüzden yaklafl›k 3.000 y›l önce, Geç Holosen’de bölgedeki akarsu rejiminin ve bu kesimdeki Sakarya Nehri yata¤›n›n varl›¤›n›

aç›k bir flekilde kan›tlamaktad›r.

S-1 (Seyfiler) no.lu sondaj: Adapazar› ve Sö-

¤ütlü kuzeydo¤usunda yap›lm›fl olan bu sondajda (bkz. fiekil 1) karotlu olarak 17.00 m’ ye inil- mifltir. ‹stif tavandan tabana do¤ru; 4.50 m killi silt, bunu izleyen 1.00 m siltli kum, 2.50 m ince boyutlu kum, 2.00 m ince çak›ll› kum, 2.00 m kumlu çak›l, 0.50 m kumlu silt, 2.50 m ince kum-

lu silt, 0.50 m ince kum, 1.00 m ince kumlu silt ve 1.50 m siltli kumdan oluflmaktad›r. Seyfiler sondaj› çökel istifinde, çok az bir bölüm hariç, çak›ll› düzeye rastlan›lmam›flt›r. Az miktardaki çak›l›n varl›¤› ise, sondaj›n çok derin olmamas›

ve iki akarsuyun birleflti¤i noktada aç›lm›fl olma- s›ndan kaynaklanmaktad›r. DS‹ 3. Bölge Mü- dürlü¤ü taraf›ndan sa¤lanan 17.00 m’lik karotun 17.00. m’sinden al›nan örnek üzerinde ¹⁴C yön- temi ile elde edilmifl olan say›sal yafl 11.300±120 BP y›ld›r ve bu de¤er Adapazar›

çevresinden elde edilen en büyük say›sal yaflt›r (bkz. fiekil 3). ‹stifin 14.20. ve 17.00. m’lerinde yaln›zca ostrakodlardan Candona (C.) paralella pannonicaZalanyi gözlenmifltir (Çizelge 3). Çö- kellerde herhangi bir foraminifer ve molluska Çizelge 2. MU-2 Ma¤ara Köyü sondaj› ostrakod ve

mollusk faunas›.

Table 2. Mollusc and ostracod fauna of borehole MU- 2 drilled in Ma¤ara village.

(7)

rastlan›lmam›flt›r. Bu sondajdan elde edilen bul- gulara göre, Holosen dönemi boyunca bölgede akarsu rejimi hakimdir.

SK-3 (‹zmit) no.lu sondaj: ‹zmit’in güneydo¤u- sunda, Çulhane Dere güneyinde DS‹ taraf›ndan araflt›rma amaçl› ve karotlu olarak yap›lm›fl olan 10.00 m’lik SK-3 no.lu sondaj (bkz. fiekil 1), tavandan tabana do¤ru 1.50 m’ye kadar boz renkli, granit kökenli?, mikal› çökelleri içerir. 1.50- 3.00 m aras›nda kaba kum, çak›lc›kl› (0.5 cm, bafll›ca kuvars, kireçtafl›, yeflilimsi silt) nehir ku- mu; 3.00-4.00 m aras›nda yeflilimsi boz renkli, ofiyolit kökenli?, muhtemelen kavk› k›r›nt›l› ince kum; bunun alt›nda 1.00 m kal›nl›kta çak›lc›kl›

(bazalt?, çamurtafl›, kuvars vb) ve ince kum matriksli, 0.50 m kal›nl›kta ince kum, böbre¤imsi bordo renkli mollusk k›r›nt›l› çamurtafl›, 0.70- 0.75 m kal›nl›kta çak›lc›kl› (ofiyolit, kuvars, yeflilimsi silttafl›) gastropod kavk›l›; yine yaklafl›k ay- n› kal›nl›kta, çok bol gastropod, az pelesipod, ofiyolit kökenli? fallum; 0.50 m’lik bol gastropod, az pelesipodlu ve ofiyolitten türeme ince kum;

9.00 m’ye kadar devam eden gastropodlu ve pelesipod kavk› k›r›nt›l›, lifi bitki parçac›kl›, kü- çük çak›ll› (0.3-0.5 cm çapl›, bafll›ca kuvars, ba-

zalt, gabro ve çamurtafl›) ince kum matriksli kaba kum ve 10.00. m’ye kadar devam eden köfle- li çak›lc›kl›, yeflilimsi boz, kum matriksli, çok az kavk› k›r›nt›l› kum düzeyleri gözlenir.

fiekil 4. Adapazar›, ‹zmit Körfezi ve Anadolu Hisar›

alanlar›ndaki palinomorf bolluk gruplar›.

Figure 4. The abundance groups of the palynomorph at the Adapazar›, ‹zmit and Anadolu Hisar›

areas.

Pinus, Carpinus, Quercus, Alnus, Fagus, Lycopodium Myricaceae, Juglandaceae, Corylus, Tricolporopollenites spp., Graminae, Chenopodiaceae, Compositae, Polypodiaceae, Ulmus

Abies, Liquidambar, Pseudotsuga, Castanea

Pinus, Abies, Quercus, Dinoflagellate sp.

Cupressaceae, Alnus, Fagus, Sambucus, Chenopodiaceae, Polypodiaceae, Taxodium

Ericaceae, Liquidambar, Planatus/Salix, Pseudotsuga, Castanea, Pterocarya

Carpinus , Quercus, Fagus, Lygodium, Dinoflagellate sp.

Pinus, Myricaceae, Ostrya, Corylus, Carya, Tilia, Alnus, Ulmus, Castanea, Graminea, Compositae,

Chenopodiaceae, Polypodiaceae Oleaceae, Ericaceae

Bol+Çok bol Var Nadir ve Seyrek

MA⁄ARA BO⁄AZI

‹ZM‹T KÖRFEZ‹

ANADOLU H‹SARI

%25

%32

%21

%29

%50

%9 %14

%77

%43 Çizelge 3. Seyfiler sondaj› ostrakod faunas›.

Table 3. Ostracod fauna of the borehole drilled at Seyfiler.

(8)

‹stifin taban bölümünde, 9.20-9.00 m aras›ndan derlenen mollusk kavk›lar›ndan ESR (Elektron Spin Rezonans) yöntemi ile 11.000±1.400 BP y›l ve 7.20-7.00 m aras›ndan da 5.700±800 BP y›l gibi say›sal yafllar elde edilmifltir (Çetin vd., 1995) (bkz. fiekil 3). Yine çökellerin 9.20-5.00 m aras›ndan derlenen örneklerde foraminiferler- den Quinqueloculina seminula (Linné), Nonion depressulum (Walker ve Jacob), Aubignyna perlucida (Heron-Allen ve Earland), Ammonia compactaHofker, A. parkinsoniana (d’Orbigny), A. tepida Cushman, Porosononion subgrano- sum (Egger) ve Elphidium macellum (Fichtel ve Moll) ile ostrakodlardan 9.20-4.00 m aras›ndan Cyprideis torosa (Jones), Cushmanidea lithodo- moides (Bosquet) ve Loxoconcha rhomboidea (Fischer) bulunmufltur (Çizelge 4a). 9.20-9.00 m ile 9.20-6.50 m aras›nda gözlenen Quinquelocu- lina seminula(Linné), Ammonia compacta Hof- ker ve A. parkinsoniana (d’Orbigny) ve 8.20- 8.00 m aras›nda bulunan Elphidium macellum (Fichtel ve Moll) bu alandaki k›smi bir deniz etkisinin varl›¤›n› belirtmektedir. Ostrakod toplulu¤u aç›s›ndan 7.70-7.00 m aras›nda tan›mlanan Lo- xoconcha rhomboidea (Fischer) ve Cushmani- dea lithodomoides (Bosquet) denizel, 6.50-4.00 m aras›nda sadece Cyprideis torosa (Jones)’n›n bulunmas› ile ac›su koflullar›n›n de¤inilen alan- da etkin oldu¤u anlafl›lmaktad›r. Loxoconcha

rhomboidea(Fischer) Atlantik ve Akdeniz’de ta- n›mlanan bir ostrakod cins ve türüdür (Yassini, 1979). Cyprideis torosa (Jones) ise ac›su orta- m›nda Avrupa, Asya, Orta Do¤u ve Kenya’da Turkana Gölü’nde saptanm›flt›r (Sywula vd., 1995). Mollusk faunas› aç›s›ndan de¤erlendiril- di¤inde istifin zengin bir toplulu¤a sahip oldu¤u dikkati çeker. Pelesipodlardan Ostrea (Ostrea) edulis Linné, Cerastoderma (C.) edule Linné, Parvicardium exiguum (Gmelin in Linné), Spisu- la (S.) subtruncata triangula (Reiner), Spisula sp., Abra sp., Dosinia lupinus (Linné) ile gastro- podlar’dan Gibbula sp., Tricolia sp., Hydrobia ventrosaMontford, Rissoa parva (da Costa), Pi- renella conica (Blainville), Bittium (Bittium) reti- culatum (da Costa), Bittium sp., Triphora (Trip- hora) perversa (Linné), Chrysallida (P.) inters- tincta (Montagu) gözlenmifltir (Çizelge 4b). 9.00- 7.00 m’ler aras›nda bulunan pelesipod ve gastropod toplulu¤u sondaj alan› çevresinde, istifin bu bölümünün çökelimi s›ras›nda varolan denizel etkinin bir göstergesidir. Bu cins ve türlerin büyük bir bölümü, Karadeniz mollusk faunas›n›

temsil eder. Sonuçta foraminifer, ostrakod, pelesipod ve gastropod faunas› birlikte dikkate al›n- d›¤›nda, istifin taban bölümünün oluflumu s›ra- s›nda yöredeki deniz etkisinin varl›¤› belirgin bir flekilde anlafl›lmaktad›r.

Çizelge 4. (a) ‹zmit SK-3 sondaj› foraminifer ve ostrakod faunas›, (b) Pelesipod ve gastropod faunas›.

Table 4. (a) Foraminifer and ostracod fauna, (b) Pelecypod and gastropod fauna of the borehole SK-3 drilled at

‹zmit.

(a) (b)

(9)

SK-4 (‹zmit) no.lu sondaj: Yine ‹zmit kentinin güneydo¤usunda, Çulhane Dere kuzeyinde DS‹

taraf›ndan karotlu olarak yap›lm›fl olan 10.00 m derinli¤indeki araflt›rma sondaj›na ait çökel istifi (bkz. fiekil 1) tavandan tabana do¤ru 3.00 m’lik sar›, kil matriksli, böbre¤imsi çamurtafl› yumru- lar›n› ve ufalanm›fl kavk› k›r›nt›lar›n› içeren toprak seviyesi ile bafllar. 3.00-6.20 m aras›nda bol gastropod ve pelesipod kavk› parçal›, yeflilimsi boz, a¤aç parçac›kl› kum, yaklafl›k 1.00 m kal›n- l›kta iyi y›kanm›fl, bol gastropod ve pelesipodlu, boylanm›fl ve ofiyolit kökenli gri kum; olas›l›kla denizel kökenli yaklafl›k 1.80 m kal›nl›k sunan, yeflilimsi boz, pelesipod ve gastropodlu, çamur- tafl› ile en altta 1.00 m kal›nl›kta ince taneli, kav- k› k›r›nt›l›, özellikle gastropodlu denizel kumdan oluflmaktad›r. SK-3 no.lu sondajda oldu¤u gibi, yine ESR (Elektron spin rezonans) yöntemi ile 9.20-9.00 m’den 9.700±1.300 ve 5.50-5.70 m’den 5.500±700 BP y›l gibi say›sal yafllar elde edilmifltir (Çetin vd., 1995) (bkz. fiekil 3). Holo- sen yafll› olan bu istifte, foraminiferlerden Noni- on depressulum (Walker ve Jacob), Aubignyna perlucida (Heron-Allen ve Earland), Ammonia compacta Hofker, A. parkinsoniana (d’Orbigny), A. tepida Cushman, Cribroelphidium poeyanum (d’Orbigny), Porosononion subgranosum (Eg- ger) ile ostrakodlar’dan Cushmanidea lithodo- moides (Bosquet), Heterocypris salina (Brady), Ilyocypris biplicata (Koch), I. gibba (Ramdohr), Cyprideis torosa (Jones) gibi cins ve türler göz- lenmifltir (Çizelge 5a). 7.55-7.35 m ile 5.70-5.50 m’de bulunan Ammonia compacta Hofker ile A.

parkinsoniana (d’Orbigny) bu noktada da yine k›smi bir denizel etkinin varl›¤›n› göstermektedir.

Ostrakodlardan Cyprideis torosa (Jones)’n›n 10.20-6.45 m’ler aras›ndaki varl›¤› nedeni ile sondaj alan› çevresinde ac›su ortam›n› simgeleyen koflullar›n bulundu¤u; 5.70-5.50 m aras›nda Heterocypris salina (Brady), Ilyocypris biplicata (Koch), I. gibba (Ramdohr)’n›n varoluflu ile orta- ma bir tatl›su girdisinin oldu¤u ve Cushmanidea lithodomoides (Bosquet)’de yörede denizel etki- nin bulundu¤unu göstermektedir. 5.500 y›l önce bu alanda çökelme s›ras›nda nehirle beslenme- li litoral koflullar›n geliflti¤i düflünülebilir.

Bu sondaj istifi de zengin bir mollusk faunas›n›

içermektedir. Pelesipodlar’dan Mytilaster line- atus (Gmelin in Linné), Chlamys sp., Ostrea sp., Loripes lacteus (Linné), Lucinella divaricata (Linné), Cerastoderma (C.) edule (Linné), Parvi- cardium exiguum (Gmelin in Linné), Spisula (S.)

subtruncata triangula(Reiner), Tellina sp., Scro- bicularia sp., Abra sp., Clausinella fasciata (da Costa), Gouldia (Gouldia) minima (Montagu), Gouldia sp., Paphia sp., Lentidium mediterra- nea (O.G. Costa) ve gastropodlar’dan Gibbula (Adriaria) albida (Gmelin), Gibbula sp., Tricolia sp., Hydrobia ventrosa Montford, Rissoa parva (da Costa), Bittium (Bittium) reticulatum (da Costa), Cylope sp., Mangelia costata (Dano- van), Chrysallida (P.) interstincta (Montagu) saptanm›flt›r (Çizelge 5b). SK-3 no.lu sondajda oldu¤u gibi, bu alanda da 9.00-5.50 m’ler ara- s›nda rastlan›lan zengin mollusk toplulu¤u ‹zmit Körfezi’nin do¤u bölümündeki Akdeniz etkisini kesin bir flekilde aç›klamakta ise de, SK-3 ve SK-4 sondajlar›n›n hemen hemen tümünde rast- lan›lan Spisula (Spisula) subtruncata (Linné)’n›n oldukça fazla say›da gözlenmifl olmas› (bkz. Çi- zelge 4b ve 5b), bu alandaki Karadeniz etkisinin henüz sona ermedi¤ini göstermektedir.

Her iki sondaja ait pelesipod ve gastropod faunas› dikkate al›nd›¤›nda; bolluk oranlar›na gö- re Bittium (Bittium) reticulatum (da Costa), Ris- soa parva (da Costa), Chrysallida (Parthenina) interstincta (Montagu), Spisula (Spisula) subt- runcata triangula (Reiner), Cerastoderma (Ce- rastoderma) edule(Linné) ve Parvicardium exi- guum(Gmelin in Linné)’un varl›¤› dikkati çeker.

Bunlardan Bittium (B.) reticulatum (da Costa) Kuvaterner’de Akdeniz ve Karadeniz’de, günü- müzde ise Norveç’in kuzeyinden bafllayarak tüm Akdeniz ve Karadeniz’de, gelgit alan›ndan 250 m’ye kadar olan derinliklerde kayalar›n ve bitkilerin üzerinde yaflar (Poppe ve Goto, 1991).

Rissoa parva (da Costa) Balt›k Denizi k›y›lar› d›- fl›nda tüm Avrupa sahillerinde, kayal›k k›y›larda 25.00 m derinlikte, sert yap›lar ve özellikle denizel bitkilerin üzerinde yaflamlar›n› sürdürür.

Chrysallida (P.) interstincta (Montagu) Holo- sen’de ve günümüz Avrupa s›¤ denizel alanla- r›nda yaflayan bir türdür (Poppe ve Goto, 1991).

Spisula (S.) subtruncata triangula (Reiner) Ku- vaterner’de Karadeniz’de, günümüzde ise gelgit alan›ndan 200.00 m derinli¤e kadar olan denizel bölümde çamurlu ve kumlu zeminlerde yaflar (Nevesskaja, 1963), Bat› Afrika, Akdeniz ve Ka- radeniz’de yay›l›m gösterir. Cerastoderma (C.) edule(Linné) Kuvaterner’de Akdeniz ve Karade- niz’de, günümüzde ise Bat› Afrika, Akdeniz ve Karadeniz’de yaflam›n› sürdürmektedir (Poppe ve Goto, 1993). Gelgit aras› düzlükten birkaç metre derinli¤e kadar olan alanlarda çak›ll›,

(10)

kumlu ve çamurlu zeminlerde yaflamaktad›r.

Bunun d›fl›nda akarsu a¤›zlar›ndaki kumlu ze- minleri de tercih eden bir türdür. Parvicardium exiguum (Gmelin in Linné) Kuvaterner’de Akde- niz ve Karadeniz’de, günümüzde ise Norveç De- nizi’nde, Akdeniz’in güneyi ve Karadeniz’de bu-

lunur. Çamurlu, kumlu ve çak›ll› zeminlerde k›y›- dan itibaren 55 m’ye kadar olan derinliklerde ya- flar. Bunlar›n d›fl›nda Ostrea (O.) edulis Linné, Norveç’den ‹spanya’n›n güneyine kadar olan k›- y› bölgesinde, tüm Akdeniz ve Karadeniz’de, derinli¤i 90 m’yi geçmeyen s›¤ sularda ve her türlü Çizelge 5. (a) ‹zmit SK-4 sondaj› foraminifer ve ostrakod faunas›, (b) Pelesipod ve gastropod faunas›.

Table 5. (a) Foraminifer and ostracod fauna, (b) Pelecypod and gastropod fauna of the borehole SK-4 drilled at Izmit.

(11)

dip ortam›nda yaflar. Mytilaster lineatus (Gmelin in Linné) Holosen döneminde hem Akdeniz ve hem de Karadeniz’de yayg›nd›r (Poppe ve Go- to, 1991 ve 1993). Sonuç olarak, her iki sondaja ait mollusk örneklerinin büyük bir ço¤unlu¤u- nun Akdeniz kökenli oldu¤u söylenebilir.

Palinoloji

Do¤u Akdeniz Bölgesi’nde Geç Kuvaterner palinoloji çal›flmalar›, son buzul dönemini izleyerek yay›l›m gösteren ormanlar› içeren bitki örtüsü- nün dinami¤ini ortaya ç›karmaktad›r. Öncelikle, kuzey yar›kürede yüksek enlemlerdeki buzul dö- nemlerinin, düflük enlemlerdeki pluviyal dönem- lerle iliflkili olduklar›n› dikkate almak gerekir.

Yaklafl›k 10.500 y›l önce, Artemisia ve Cheno- podiaceae steplerinin Yak›n Do¤u’nun genifl alanlar›n› kaplamas› ve odunsu (arboreal-AP) polenlerin birçok alanda düflük yüzdelerle kay- dedilmesi, so¤uk ve kurak bir iklimin sonucu olarak yorumlanmaktad›r (Van Zeist ve Bottema, 1988 ve 1991). Bu iklim faz›, ormanlar›n yay›la- bilece¤i s›cakl›k ve nemlilikte art›fl›n gözlendi¤i Geç Buzul veya Erken Buzul sonras› zamanlara kadar devam etmifltir (Atalay, 1992). Bununla birlikte, Do¤u Akdeniz Bölgesi içinde AP e¤rile- rinden yorumland›¤› gibi, ormanlar›n geliflme miktar›, kompozisyonu ve oran›nda belirgin fark- l›l›klar vard›r (Van Zeist ve Bottema, 1991). Su- riye, en yüksek AP de¤erlerini Geç Buzul döne- minde kazanm›fl, bu durum Bat› Anadolu’da Er- ken Holosen’de meydana gelirken (örn. Abant ve Yeniça¤), daha do¤u alanlarda, en yüksek AP de¤erlerine Orta Holosen’e kadar ulafl›lama- m›flt›r (örn. Zeribar, Mirabad-Bat› ‹ran; Van Ze- ist ve Bottema, 1991; Roberts ve Wright, 1993).

Do¤u Akdeniz’de herhangi bir yerde, örne¤in Yunanistan’›n güneyi ve Balkanlar’da, 14.000 y›l civar›nda AP de¤erlerindeki art›fllar›n, Balkan- lar’›n bu k›sm›n›n son buzul dönemi s›ras›nda a¤açlar için s›¤›nma alan› oldu¤u fikrini vermek- tedir.

Adapazar› çevresinde yap›lan üç sondajdan derlenen 40 örnekte spor, polen ve dinoflagellat olmak üzere 3 palinomorf grubuna rastlanm›flt›r.

Ma¤ara Köyü sondaj›ndan 6 örne¤in ve di¤er sondajlardan 9 örne¤in ya hiç palinomorf içer- medi¤i, ya da palinomorflar›n›n iyi korunmam›fl olduklar› gözlenmifltir. Say›sal ve simgesel ince- leme yap›labilen 20 örnekte 26 polen, 3 spor taksas› ay›rtlanm›fl (Levha 1 ve 2) ve bunlar›n

bolluk da¤›l›mlar› fiekil 5 ve 6’da gösterilmifltir.

Örneklerde Pinus, Fagus, Quercus, Alnus ve Carpinus egemen formlar olup, bunlara zaman zaman Corylus, Juglans, Ulmus, Chenopodi- aceae, Compositae ve Gramineae efllik etmek- tedir. Örneklerde Erken Tersiyer çökellerinden tafl›nm›fl Normapol polenlerine ve Dinoflagellat formlar›na rastlanm›flt›r.

Bu çal›flma kapsam›nda, Adapazar› çevresinde, Erken-Orta Holosen’de (yaklafl›k olarak 11.300 ile 3.780 y›l aras›nda), polenlere dayal› olarak ay›rtlanan bitki taksas›, yaflam ortam› aç›s›ndan afla¤›daki bitki topluluklar›n› oluflturmaktad›r.

Sazl›k ve Carex Turbal›¤›: Cyperaceae (papi- rüsgiller), Sparganiaceae (kozakam›fl›giller), Polygonaceae (karabu¤daygiller), Gramine- ae(bu¤daygiller), Sphagnum (riyo).

Çal›l›k batakl›¤›: Alnus (k›z›la¤aç), Myricaceae.

Batakl›k+Sequoia Orman›: Taxodiaceae-Sequ- oia(batakl›k selvisi-sekoya), Sparganium (koza- kam›fl›), Cyrillaceae, Myricaceae, Sambucus (mürver).

Kar›fl›k mezofitik orman (i¤ne yaprakl› ve her daim yeflil kar›fl›k orman): Pinus (çam), Abies (göknar), Pseudotsuga, Quercus (mefle), Fagus (kay›n), Liquidambar (günlük a¤ac›), Ulmus (ka- raa¤aç), Tilia (›hlamur), Sapotaceae, Juglans (ceviz), Corylus (f›nd›k), Carpinus (gürgen), Castanea (kestane).

Otsul ve çal›l›k karasal alanlar (Zemini kuru aç›k alanlar): Chenopodiaceae (kazaya¤›giller), Compositae (papatyagiller), Umbelliferae (may- donozgiller).

Orman alt› örtüsü (E¤reltiler): Lycopodium (kib- rit otu), Polypodiaceae.

Sucul polenlerden Cyperaceae, Sparganium, Sphagnum, Polygonaceae ve otsul formlardan Chenopodiaceae ve Compositae’nin zaman zaman bolluklar›n›n artmas›, Adapazar› çevresin- de, yerel s›¤ göl-batakl›k ve/veya otsul kurak alanlar›n varl›¤›n› düflündürmektedir. Egemen olarak; Pinus, Abies, Quercus, Alnus, Ulmus, Carpinus, Corylus, Fagus, Juglans, Myricaceae ve Tilia’dan oluflan konifer-angiosperm orman›

ile örtülü yüksekçe da¤l›k alanlar›n en yüksek enlemlerde katk›s›z konifer orman› ile desteklenmifl oldu¤u söylenebilir. Bu bitki örtüsü, Er- ken Holosen’de az nemli-so¤uk, Orta Holo- sen’de Liquidambar ve Castanea’ nin varl›¤› ile de desteklenen nemli-nispeten serin iklim koflul-

(12)

lar› alt›nda, hemen hiç de¤iflmeden varl›¤›n› sür- dürmüfl olmal›d›r. Serin ve nemli iklim koflulla- r›nda yetiflebilen Göknar’lar›n Orta Holosen’deki

bolluklar›n›, Geç Holosen’de (4.000 y›l önce) nemin azalmas› ve s›cakl›¤›n artmas› ile çamlara b›rakt›¤› belirtilmektedir (Van Zeist ve Bottema, fiekil 5. Ma¤ara Bo¤az› sondaj örneklerinde saptanan taksonlar›n bolluk da¤›l›mlar›.

Figure 5. Distributions of the abundance of the taxa determined from samples of the boreholes drilled at the Ma-

¤ara Bo¤az›.

(13)

1991; Kutluk, 1994). Erken-Orta Holosen süre- since, genelde nemli-nispeten serin olan iklim, bölgede egemen olan günümüz iklim koflullar›n›

an›msatmaktad›r. Evrenköy sondaj›n›n 1.50 m’sinde Pseudoschizaea formunun bollu¤una rastlan›lm›flt›r. Tatl› su algal kisti olarak tan›mla- nan Pseudoschizaea’nin, Lycopodium sporlar›, Umbelliferae, Cyperaceae (sedge) ve Composi- tae bitkileri ile desteklenmifl, genifl ve aç›k batakl›klardaki nemli topraklarda yaflad›¤› düflü- nülmektedir. Subtropikal s›¤ su batakl›k tortulla- r›nda Pseudoschizaea’nin zaman zaman bol bu- lunmas›, erozyonal ifllemlerin etkinli¤i ile iliflki- lendirilmektedir (Davies, 1992; Leroy, 1992;

Ward, 1988). Pseudoschizaea’nin Evrenköy sondaj›n›n ilk metrelerindeki bollu¤u, bölgede ormans›z alanlar›n geliflmesi (ilerlemesi) ve/veya ya¤›fllar›n artmas› sonucu toprak erozyonu- nun geliflmesine ve iklimde ›s›nmaya iflaret ede- bilir (Erol, 1979; Traverse, 1988; Van Zeist ve Bottema, 1991).

TARTIﬁMA

Bu bölümde bafll›ca üç grup veri ve bunlar›n so- nuçlar› tart›fl›lm›flt›r.

(1) ‹zmit Körfezi do¤usu ve Sakarya Nehri bo- yunca Geç Pleyistosen-Holosen çökellerinin ge- liﬂimi: Çal›flmada ‹zmit’in güneydo¤usunda ya- p›lan sondajlardan (SK-3 ve SK-4) elde edilen veriler; 11.000±1.400 ve 5.500±700 y›ll›k say›- sal yafllar (Çetin vd., 1995) ile paleontolojik bulgular bu alan›n, k›smen de olsa, deniz etkisi al- t›nda kald›¤›n› ve yörede zaman zaman denizel sedimanlar›n çökelmifl oldu¤unu göstermekte- dir. 50 y›l öncesi gibi yak›n zamana kadar bu bölge körfez sular›n›n etkisi alt›nda olup, batak- l›k halindeydi. Günümüzde ise, deniz bu alan- dan tamamen çekilmifl ve insan etkisi ile yöre kara haline dönüfltürülmüfltür.

Sapanca Gölü’nün do¤usu (bkz. fiekil 1) ince- lendi¤inde, gölün kuzeydo¤u ucundan bafllaya- fiekil 6. Seyfiler ve Evrenköy sondaj örneklerinde saptanan taksonlar›n bolluk da¤›l›mlar›.

Figure 6. Distributions of the abundance of the taxa determined from samples of the boreholes drilled Seyfiler and Evrenköy.

(14)

rak uzanan Çark Suyu’nun kuzeyde Sakarya Nehri ile birleflti¤i görülür. Sakarya Nehri ise, gü- neyde Geyve Bo¤az›’ndan gelerek, Adapaza- r›’n›n do¤usundan geçip Ferizli kuzeyinde Çark Suyu ile birleflir. Sakarya Nehri üzerinde yeralan MU-2, Çark Suyu ile Sakarya Nehri ‘nin birleflti-

¤i noktada yap›lan S-1 no.lu sondajlar ve en son olarak da Sakarya Nehri deltas›nda yeralan MS- 562 B no.lu sondaj bu aç›dan çok önemlidir.

MU-1’de 14.00 m ve MU-2’de 20.00 m’de gözle- nen turba seviyeleri oldukça düflündürücüdür.

Uluda¤ (1998)’a göre bu düzeyler eski Adapa- zar› Gölü’ne karfl›l›k gelmektedir ve buna ben- zer flekiller Seyfiler (S-1) sondaj›nda görülme- mektedir (bkz. fiekil 1). Bu saptamaya göre, Adapazar› Havzas› ile bunun kuzeyinde kalan Karadeniz Havzas› farkl› paleoco¤rafik koflullar alt›nda geliflmifltir ve aralar›nda bir su bölümü çizgisi mevcuttur. Ancak, bu su kütlesinin hare- keti sonucunda söz konusu iki havza birleflmifl ve Adapazar› Havzas› Karadeniz’e aç›lm›flt›r (Uluda¤, 1998).

Tüm sondajlarda Akdeniz etkisini gösteren fosil tipleri ve sediman çeflitlili¤i saptanamam›flt›r.

Say›sal yafl olarak en yafll› birimler Seyfiler (S- 1) sondaj›ndan elde edilmifltir (11.300±120 BP y›l). Kuzeydeki Sakarya Nehri deltas›nda yeralan MS-562 B no.lu sondajda Karadeniz tipi fa- unan›n bulunmas› da do¤ald›r. Kuzeybat› Ana- dolu’da yeralan Sakarya Nehri’nin drenaj havza- s› 46.400 km² ‘dir. Karadeniz’e y›lda ortalama 65.42 km³ su boflaltmakta ve y›lda ortalama 6.19x10⁶ ton çökel tafl›maktad›r (Hay, 1994).

Sonuç olarak, bu büyük miktardaki çökelin de- vasa bir delta oluflturmas› beklenirdi. Ancak, gü- nümüzde nehir tek bir kanal ile Karadeniz’e bo- flalmaktad›r. Delta tipi olarak, Nil Deltas› tipinde geliflti¤i söylenebilir. Di¤er bir ifadeyle denizel etmenlikte geliflen deltalara örnek gösterilebilir.

Eski delta düzlü¤ünde görülmesi beklenilen la- günler, Karadeniz’in deniz seviyesinin yüksel- mesi sonucunda gömülü halde kalm›fllard›r (Stanley ve Blanpaid, 1980; Ryan vd., 1997).

Ancak, güncel dönemlerde bu tip lagünler yeni- den meydana gelmifl ve Acarlar Gölü’nü olufltur- mufltur (bkz. fiekil 1). Ancak, MS-562 B no.lu sondajdan elde edilen veriler, Emre vd. (1999) taraf›ndan ayn› bölgede yap›lm›fl olan sondajla- r›n bulundu¤u alandaki varl›¤› ileri sürülen kan- yona ait delilleri tafl›mamaktad›r. Emre vd.

(1999) taraf›ndan belirtildi¤i üzere, altta örihalin formlar›n bask›n oldu¤u ac›su, üstte do¤ru ise

denizel ortam koflullar›n› yans›tan bu istifte Chi- one (Clausinella) gallina (Linné), Corbula (Lenti- dium) mediterranea (Costa), Cerastoderma (Cerastoderma) edule (Linné), Micromelania caspia lincta Mil., Mytilus sp., Rissoa (Rissoa) splendida (Eichwald), Mytilaster lineatus (Gme- lin in Linné), Chione (Clausinella) gallina corru- gatula (Siemaschko), Theodoxus (Theodoxus) pallasLindh, Chrysallida (Parthenina) intersinc- ta (Montagu), Donax (Serrula) trunculus Linné, Cardium sp., Solen vagina Linné ve Mytilus gal- loprovincialis (Lamarck) gibi pelesipod ve gastropodlar gözlenmifltir. MS-562 B sondaj› örnek- lerinde bulunan mollusk tipleri ad› geçen fauna- dan farkl› olup, tamamen tatl›su-akarsu ortam›- na aittir. Bu da, söz konusu sondaj›n di¤erlerine göre daha güneyde yap›lm›fl olmas›ndan ve deniz etkisinin bu bölümde varl›¤›n› göstermeme- sinden ileri gelmektedir (bkz. fiekil 1).

Karadeniz’in Akdeniz ile ba¤lant›l› oldu¤unu gösteren tipik faunaya sahip olan bu denizel istifin farkl› düzeylerinden ¹⁴C yöntemi ile 5.980±170, 5.810±160 ve 4.900±180 BP y›l yafllar› elde edilmifltir (Emre vd., 1999). Bu durum, Meriç vd. (2000b ve c) taraf›ndan ‹stanbul Bo¤az› kuzey alan›nda ortaya konan sonuçlar ile benzerlik tafl›maktad›r.

(2) Say›sal yaﬂ de¤erleri:‹ncelenmifl olan 6 sondajdan 5’inin farkl› düzeylerinden ¹⁴C ve ESR yöntemleri ile say›sal yafl de¤erleri al›nm›flt›r.

14C yöntemi ile MU-1 no.lu sondaj›n 14.25 m’sinden 8.610±170 BP y›l, MU-2 no.lu sonda- j›n 20.00 m’sinden 3.780±50 BP y›l, 26.00 m’sinden 4.620.±100 BP y›l gibi yafl de¤erleri elde edilmifltir. Bu farkl›l›k, Adapazar› Ovas›’n›n merkezi k›s›mlar›nda bir çökmenin oldu¤unu göstermektedir. Buna karfl›n, ESR yöntemi ile SK-3 no.lu sondaj›n 9.00-9.20 m aras›nda 11.000±1.400 BP y›l ve 7.00-7.20 m aras›nda 5.700±800 BP y›l ile SK-4 no.lu sondaj›n 9.00- 9.20 m aras›nda 9.700±1.300 BP y›l ve 5.50- 5.70 m aras›nda da 5.500±700 BP y›l yafl de-

¤erleri belirlenmifltir (Çetin vd., 1995). Normal olarak, bu say›sal yafllar Holosen dönemini karakterize etmektedir (bkz. fiekil 3). Emre vd.

(1999) taraf›ndan Sakarya Nehri deltas›nda ¹⁴C yöntemi ile saptanan say›sal yafllar 8.090±120 ile 2.610±125 BP y›l aras›nda de¤iflmektedir.

+1.83 m kotunda yap›lan KSK-20 no.lu sondaj›n 8. m’sinden 2.810±125, 11. m’sinden 5.980±170, 20. m’ sinden 7.230±280 ve 28.

(15)

m’sinden 8.090±120 y›l gibi say›sal yafllar elde edilmifltir. +1.49 m kotunda yap›lm›fl olan KSK- 18 no.lu sondaj›n yine 8. m’sinden 4.900±180 y›l ve +5.91 m kotunda gerçeklefltirilen KSK-4 no.lu sondaj›n yaklafl›k 9. m’sinden de 5.810±160 y›l gibi say›sal de¤erler belirlenmifltir (Emre vd., 1999). Bu son veriler ile Sakarya Nehri a¤›z›nda yap›lm›fl olan MS-562 B no.lu sondaj (+2.10 m kotunda) karfl›laflt›r›l›rsa, 52.80 m derinli¤inde olan bu sondaja ait çökellerin taban bölümünün muhtemelen son 20 m’sinin, kuflkulu da olsa, Geç Pleyistosen’e ait oldu¤u düflünülür. KSK-4, KSK-18 ve KSK-20 no.lu sondajlar›n yap›lm›fl oldu¤u alanlar›n kotlar› dikkate al›nd›¤›nda, +1.49 m kotundaki KSK-18 no.lu sondaj›n 8.

m’sinden 4.900±180 y›l ve +1.83 m kotunda ya- p›lm›fl olan KSK-20 no.lu sondaj›n yaklafl›k 8.

m’sinden ise 2.810±125 y›ll›k yafllar elde edilmifltir. KSK-4 no.lu sondaj›n (+5.91 m kotunda) 9. m’sinden 5.810±160 y›ll›k say›sal yafl de¤erleri hemen hemen efl düzeylerden elde edilmifltir. Bunun nedeni, KSK-4, KSK-18 ve KSK-20 no.lu sondajlar›n aras›ndaki Holosen dönemin- de oluflan genç faylard›r. Bu da; gerek Adapaza- r› çevresinde ve gerekse Sakarya Deltas›’nda Holosen’deki aktif tektonizmay› aç›k bir flekilde ortaya koymaktad›r.

(3) Paleoekoloji: Türkiye’nin kuzeybat›s›nda, Abant Gölü polen diyagram›na göre, Geç Buzul Dönemi s›ras›nda, yüksek otsul polen yüzdesi ve Pinus, Juniperus, Betula ve Cedrus vard›r (Van Zeist ve Bottema, 1991). Geç Buzul Döne- mi’nin sonuna do¤ru (10.430 y›l) Betula, Abies, Carpinus ve Quercus’tan oluflan orman örtüsü genifller, fakat step bitki toplulu¤u ortadan kalk- maz. Erken Holosen’de Abant ve Yeniça¤ çev- resinde orman, Geç Buzul Dönemi a¤açl›klar›- n›n (step) yerini alm›flt›r. Holosen’in ilk yar›s›nda s›cakl›k ve nemlilik günümüz seviyesinin alt›n- dad›r ve bu nedenle serin-kurak koflullara daya- n›kl› Pinus nigra ve kuzeye bakan daha nemli yamaçlarda Abies nordmanniana ve Fagus ori- entalisorman› ile daha düflük enlemlerde Quer- cus spp. lerin bask›n oldu¤u, Betula sp., Corylus sp., Carpinus betulus, Acer sp., Tilia sp., Ulmus sp.’lu genifl yaprakl› orman kufla¤›ndan sözedil- mektedir (Van Zeist ve Bottema, 1991). Abant çevresinde, Orta Holosen’de (6.000 y›l), Quer- cus spp., Corylus sp., Carpinus betulus ve Ul- mussp.’li yaprak döken ormanlar›n 1.000-1.500 m aras›ndaki yükseltileri kuflatmas›, Abies nord- mannianave Fagus orientalis orman›n›n alt s›n›-

r›n›n 1.000 m çekilmesi, günümüz ile karfl›laflt›- r›ld›¤›nda s›cakl›ktaki art›fl›n bir sonucu olarak yorumlanmaktad›r. S›cakl›ktaki bu art›fl, Holo- sen’in en ›l›k bölümünü (7.000-4.000 y›l aras›) tan›mlar (Erol, 1979; Traverse, 1988; Van Zeist ve Bottema, 1991).

Anadolu Hisar› (Meriç vd., 2000b), ‹zmit Körfezi (Akgün, 1995) ve Adapazar› fosil floralar› karfl›- laflt›r›ld›¤›nda (bkz. fiekil 4);

(a) Her üç bölgeden polenlerle tan›mlanan bitki toplulu¤unun günümüz Bat› Karade- niz ve Trakya’n›n kuzey kesimiyle büyük benzerlik tafl›d›¤›,

(b) Kar›fl›k mezofitik orman›n temel bileflen- lerindeki (fiekil 4’de bol ve çok bol olarak nitelenen taksonlar) küçük farkl›l›klar›n, örne¤in Anadolu Hisar›’nda Pinus’lar›n daha az bulunmas› ve Abies’ lerin hiç gözlenmemesi, bölgedeki denizin, iklimin yumuflat›c› etkisine ve topo¤rafyan›n di-

¤er bölgelere göre daha alçak olmas›na ba¤lanabilece¤i,

(c) ‹zmit Körfezi ve Adapazar› fosil floras›n- da ›l›k iklim koflullar›n› tan›mlayan Liqu- idambar, Castanea ve Pterocarya’n›n varl›¤›n›n bölgenin denizin etkisine aç›k olmas›yla iliflkilendirilebilece¤i ve Adapa- zar› çevresinde ise Liquidambar ve Cas- tanea’n›n, az da olsa görülmesinin iklim- deki hafif ›l›klaflman›n yan› s›ra, yüksek da¤lar aras›nda oluflan kuytu kesimlerde de bu bitkilerin korunabilece¤i,

(d) Palinomorf bolluk grup diyagramlar›nda

“var” olarak nitelenen taksonlar›n (bkz.

fiekil 4), alçak düzlüklerde akarsu kena- r›, akarsu taflk›n düzlü¤ü ve batakl›k bitki örtüsü ile aç›k otsul alanlar› tan›mlad›¤›, bu bitki örtüsünün çeflitlilik aç›s›ndan zengin bir flora ile nitelendi¤i ve di¤er iki bölgeden farkl› olarak Anadolu Hisa- r›’ndaki bu zengin çeflitlilikte gözlenen farkl›l›klar›n (Carya, Ostrya gibi), büyük bölümüyle tektonik kontrollü paleotopo¤- rafik de¤ifliklikler ve kuvvetli denizel etki- den kaynaklanabilece¤i,

(e) Adapazar› fosil palinomorf floras›nda gözlenen Erken Tersiyer (olas›l› Pale- osen ve/veya Eosen) polen, Normapol polen ve Dinoflagellat kistlerinin tafl›na- rak genç tortullaflmaya kat›ld›¤›,

(f) Haliç ve Sarayburnu-Üsküdar (Ediger, 1990; Kutluk, 1994) ve Kufldili-Kad›köy-

(16)

‹stanbul (Meriç vd., 1991; 2000c) fosil floralar› ve yans›tt›¤› iklim, Adapazar›, Ana- dolu Hisar› ve ‹zmit Körfezi fosil florlar›- n›n yans›tt›¤› özelliklerle büyük benzerlik tafl›d›¤› sonucuna ulafl›lmaktad›r.

SONUÇLAR

‹zmit Körfezi do¤usu, Adapazar› çevresi ve Sa- karya Nehri deltas›nda yap›lm›fl olan ve derinlik- leri 10.00 ile 52.80 m aras›nda de¤iflen 6 sondajdan elde edilen verilerin ›fl›¤›nda Adapazar›

çevresinde ve Sakarya Nehri deltas›nda fluviyal fasiyeslerin kanal egemenli¤i saptanm›flt›r. Son- daj yerlerinin kotlar› dikkate al›nd›¤›nda, farkl›

derinliklerden birbirinden çok de¤iflik say›sal yafllar›n elde edilmesi, yörede Holosen boyunca tektonizman›n aktif oldu¤unu desteklemektedir (bkz. fiekil 3).

Adapazar› çevresinde kal›nl›¤› 33.00 m’ye ula- flan Holosen yafll› çökellerin palinolojik içeri¤ine dayan›larak: (1) tortullaflma s›ras›ndaki egemen bitki örtüsü ve iklim belirlenmifl, (2) bitki örtüsü- nün yans›tt›¤› paleoiklimsel bulgular esas al›na- rak yafl yaklafl›m›nda bulunulmufl, (3) ‹stanbul çevresi ve Marmara’da genç çökeller üzerinde yap›lm›fl olan di¤er çal›flmalardaki palinostratig- rafik ve paleoekolojik bulgular karfl›laflt›r›lm›flt›r.

Sakarya Nehri deltas›nda yap›lm›fl olan MS-562 B no.lu sondaja ait örneklerde hiçbir foraminife- rin gözlenmemesi ve ostrakodlar ile çok bol ol- mayan pelesipod ve gastropodlara rastlan›lmas›

dikkat çekicidir. Tan›mlanm›fl olan mollusk faunas› tatl›su ve akarsu ortam›n› simgeleyen tiplerdir. Buna karfl›n, Adapazar› çevresinde yap›- lan MU-2 ve S-1 no.lu sondajlar›n örneklerinde tatl›su ortam›n› karakterize eden ostrakodlar ile pelesipod ve gastropodlar bulunmufltur. ‹zmit Körfezi kuzeydo¤usu’nda yap›lm›fl olan SK-3 ve SK-4 no.lu sondajlarda fazla say›da de¤il ise de, denizel ortam› simgeleyen farkl› foraminifer cins ve türleri belirlenmifltir. Bunun d›fl›nda; Quinqu- eloculina seminula(Linné), Ammonia compacta Hofker, A. parkinsoniana (d’Orbigny), Elphidium macellum (Fichtel ve Moll) gibi foraminiferler ile Loxoconcha rhomboidea (Fischer) ve Cushma- nidea lithodomoides(Bosquet) gibi ostrakodlar,

‹stanbul Bo¤az› ve ‹zmit Körfezi çökellerinde bu- lunan Mytilaster lineatus (Gmelin in Linné), Ost- rea (Ostrea) edulis Linné, Lucinella divaricata

(Linné), Parvicardium exiguum (Gmelin in Lin- né), Clausinella fasciata (da Costa), Dosinia lu- pinus(Linné) gibi pelesipodlar ile Gibbula (Adri- aria) albida (Gmelin), Pirenella conica (Blainvil- le), Bittium (Bittium) reticulatum (da Costa), Triphora (Triphora) perversa(Linné) gibi gastropodlar›n varl›¤› ‹zmit Körfezi’nin Holosen baflla- r›nda do¤uya do¤ru bir yay›l›m gösterdi¤inin ka- n›tlar›d›r. Ancak, elde edilen bu verilerin ›fl›¤›n- da Holosen ortalar›ndan itibaren denizin bat›ya do¤ru çekildi¤i, körfezde bir küçülmenin gerçek- leflti¤i, tüm mikro/makrofauna olarak taban bölü- münde birçok denizel tiplerin gözlenmesine karfl›n, üst düzeylere do¤ru ac›su ortam›n› karakterize eden cins ve türlerin bask›nlaflt›¤›, sonuçta bu bölgenin önce batakl›k ve sonra kara alan›na dönüfltü¤ü anlafl›lmaktad›r. Çünkü, 50-55 y›l ön- ce Gölcük-‹zmit karayolunun do¤u bölümünün bir batakl›k özelli¤i tafl›d›¤› yazarlarca gözlem- lenmifltir.

KATKI BEL‹RTME

Yazarlar, karot örneklerinin sa¤lanmas› konu- sunda katk›lar›ndan dolay› DS‹ Eskiflehir Bölge Müdürlü¤ü yetkililerine teflekkür ederler.

KAYNAKLAR

Akgün, F., 1995. ‹zmit Körfezi (Hersek Burnu-Kaba Burun) Kuvaterner istifinin palinolojik ince- lemesi. ‹zmit Körfezi Kuvaterner ‹stifi, E.

Meriç (ed.), 179-199.

Atalay, ‹., 1992. The paleogeography of the Near East (from Late Pleistocene to Early Holo- cene) and human impact. Ege Üniversitesi Yay›nlar›, 38 s.

Bouccheri, G., 1970. Una Malacofauna Calabriana del Territori di Siciacca (Sicilia, Süd-Occi- dentale). Geologica Romana, IX. 239-274, 3 fig., 3 tav.

Corselli, C., and Bernocchi, A., 1992. A Revision of the Mediterranean Plio-Pleistocene Dimyi- dae Fischer, 1886. Rivista Italiana Paleon- tologica Strat., 97 (3-4), 661-676.

Cimerman, F., and Langer, M. R., 1991. Mediterrane- an foraminifera. Slovenska Akademija Znanosti in Umetnosti, Academia Scienti- arum et Artium Slovenca. 118 p., 93 plts.

Çetin, O., Çetin, T. ve Ukav, ‹., 1995. ‹zmit Körfezi (Hersek Burnu-Kaba Burun) Kuvaterner istifinde gözlenen mollusk kavk›lar›n›n Elekt- ron Spin Rezonans (ESR) yöntemi ile ta- rihlendirilmesi. ‹zmit Körfezi Kuvaterner ‹s- tifi, E. Meriç (ed.), 269-275.

(17)

Davies, O. K., 1992. Rapid climatic change in coastal southern California inferred from pollen analysis of San Joaquin Marsh. Quater- nary Research, 37, 89-100 (missnamed

“Sporites”).

Ediger, V. fi., 1990. Palinoloji, ‹stanbul Bo¤az› güne- yi ve Haliç’in Geç Kuvaterner (Holosen) dip tortullar›. ‹.T.Ü. Vakf›, E. Meriç (ed.), 59-63.

Emre, Ö., Görür, N., Erkal, T., ‹slamo¤lu, Y., Sak›nç, M., Keçer, M. ve Akkök, R., 1999. Sakarya Deltas›’n›n oluflumu ve Karadeniz’de En Geç Pleyistosen-Holosen deniz seviyesi de¤iflimleri. Türkiye Denizlerinde Jeoloji- Jeofizik Araflt›rmalar›, Workshop V, TÜB‹- TAK-MTA-Üniversite Deniz Jeolojisi ve Je- ofizi¤i Ulusal Araflt›rma Program›. 24-25 May›s 1999, 51-55.

Erol, O., 1979. Anadolu’da Kuvaterner’de pluviyal ve interpluviyal koflullar ve özellikle güney ve iç Anadolu’da son buzul ça¤›ndan bu güne kadar olan çevresel de¤iflimler. Co¤rafya Araflt›rmalar› Dergisi, 9, 5-12.

Freels, D., 1980. Limnische Ostracoden aus Jungter- tiar und Quatar der Türkei. Geologisches Jahrbuch, B 39, 3-169, 2 Abb., 18 Taf.

Gökçen, N., 1979. Denizli-Mu¤la çevresi Neojen istifinin stratigrafisi ve paleontolojisi. Doçent- lik Tezi, Hacettepe Üniversitesi, 178 s., (yay›mlanmam›fl).

Greco, A., 1970. La Malacofauna Pliocenica di Cont- rada Cerausi Presso Serradifalco (Calta- nissetto).

Geologica Romana, IX, 275-314, 5 fig., 6 tav.

Guillaume, M. C., Peypouquet, J. P. et Tetart, J., 1985. Quaternaire et actuel Atlas des Ost- racodes de France. Ed. H. J. Oertli. Bulle- tin Centres Recherches Exploration et Production, Elf-Aquitaine. Mém. 9, 337- 377.

Gülen, D. and Alt›nsaçl›, S., 1999. The ostracoda (Crustacea) fauna of Sakarya River Basin.

Yerbilimleri/Geosound, 35, 69-84.

Hay, B. J., 1994. Sediment and water discharge rates of Turkish Black Sea rivers before and af- ter hydropower dam construction. Environ- mental Geology, 23, 276-283.

Kapan-Yeflilyurt, S., Taner, G. ve ‹slamo¤lu, Y., 1998.

Marmara Denizi tortullar›n›n Kuvaterner Mollusk Faunas› (Türkiye). Yerbilimle- ri/Geosound, 30, 217-227.

Kristic, N., 1977. The ostracod genus Tyrrhenocythe- re. Sixth International Ostracod Symposi- um, Saalfelden, 395-405.

Kutluk, H., 1994. Haliç Holosen polenleri. Doktora Te- zi, ‹stanbul Üniversitesi Deniz Bilimleri ve

‹flletmecili¤i Enstitüsü, 384 s (yay›mlanma- m›fl).

Leroy, S., 1992. Palynological evidence of Azolla ni- lotica in recent Holocene of the eastern Ni- le Delta and paleoenvironment. Vegetati- onal History Archaeobotany, 1, 43-52.

Menesini, E., and Ughi, R., 1983. I Molluschi del Gi- acimento di Vallebiaia; 2^aParte Gastropo- di e Scafopodi. Geologica Romana, 22 (1983), 223-247, 2 tavolas.

Meriç, E., Oktay, F. Y., Sak›nç, M., Gülen, D., Ediger, V. fi., Meriç, N. ve Özdo¤an, M., 1991.

Kufldili (Kad›köy-‹stanbul) Kuvaterner’inin sedimenter jeolojisi ve paleoekolojisi.

Cumhuriyet Üniversitesi Mühendislik Fa- kültesi Dergisi, Seri A-Yerbilimleri, 8 (1), 83-92.

Meriç, E., Yanko, V. ve Avflar, N., 1995. ‹zmit Körfezi (Hersek Burnu-Kaba Burun) Kuvaterner istifinin

foraminifer faunas›. ‹zmit Körfezi Kuvaterner ‹stifi, E.

Meriç (ed.), 105-151.

Meriç, E., Kerey, ‹. E., Avflar, N. ve Nazik, A., 1998.

Dilovas› (Gebze-Kocaeli) Kuvaterner istifi.

Yerbilimleri/Geosound, 32, 199-218.

Meriç, E., Kerey, ‹. E., Tuno¤lu, C., Avflar, N. ve Önal, B. Ç., 2000 a. Yeflilçay (A¤va-KD ‹stanbul) yöresi Geç Kuvaterner istifi’nin mikrofa- unas› ve sedimentolojisi. Türkiye Jeoloji Bülteni, 43 (2), 83-98.

Meriç, E., Kerey, ‹. E., Avflar, N., Taner, G., Akgün, F., Ünsal, ‹., Rosso, A., Nazik, A. ve Koral, H., 2000 b. Anadolu Hisar› (Do¤u Bo¤azi- çi-‹stanbul) Kuvaterneri. Yerbilimleri/Ge- osound, 36, 135-184.

Meriç, E., Kerey, ‹. E., Avflar, N., Tuno¤lu, C., Taner, G., Kapan-Yeflilyurt, S., Ünsal, ‹. ve Ros- so, A., 2000 c. Geç Kuvaterner (Holo- sen)’de ‹stanbul Bo¤az› yolu ile Marmara Denizi-Karadeniz ba¤lant›s› hakk›nda yeni bulgular. Türkiye Jeoloji Bülteni, 43 (1), 73- 118.

Moore, C. R., 1964-1969. Treatise on Invertebrate Paleontology. Geological Society of Ameri- ca, Kansas, 1-489, 491-952.

Nevesskaja, L. A., 1963. Bestimmungstabelle zweik- lappiger mollusken mariner Quatarsedi- mente oes Schwarzmeerbeckens. Akade- mie Der Wissenschaften USSR, Paleonto- logishe Institut, 96.

Palla, P., 1967. Gastrepodi Pliocenici della Bassa Val D’elsa (Toscana Occidentale). Rivista Itali- ana Paleontologica, V. 73 (3), 931-1020, tavola 71-75.

Patrini, P., and Sarra, R., 1930. La fauna Nana Pli- ocenica del Colle Di S Colombano Al Lambro. Rivista Italiana Paleontologica, 36, IX, 33-44, tavola 3.

Poppe, G. T., and Goto, Y., 1991. European Seashel- les,Vol. l (Polyplacophora, Caudofoveata,

(18)

Solenogastropoda, Gastropoda). Verlag Christa Hemmen, Wiesbaden, 352 pp.

Poppe, G. T., and Goto, Y., 1993. European Seas- hells, Vol. 2 (Scaphopoda, Bivalvia, Cep- haloopoda). Verlag Christa Hemmen, Wi- esbaden, 221 pp.

Roberts, N., and Wright, H. E., 1993. Vegetational, la- ke level and climatic history of the Near East and Southwest Asia. In H. E. Wright, Jr., J. E.,Kutzbach, T. Webb III W. F. Rud- diman, F. A. Sreet-Perott, and P. J. Bartle- in (eds.), Global climates since the last gla- cial maximum, 53-67. Minneapolis: Univer- sity of Minnesota Press (COHAMP Volu- me).

Rosso, J. C., 1979. Etude des organismes/biology, Geologie Mediterraneenne la mer pelagi- enne. VI (1), 143-170.

Ryan, W. B. F., Pitman, W. C., III. Major, C. O., Shim- kus, K., Moskalenko, V., Jones, G. A., Di- mitrov, P., Görür, N., Sak›nç, M., and Yü- ce, H., 1997. An abrupt drowning of The Black Sea shelf. Marine Geology, 138, 119-126.

Sgarella, F., and Moncharmont-Zei, M., 1993. Bent- hic foraminifera of the Gulf of Naples (Italy), systematic and autoecology. Bulle- tino della Societa Paleontologica Italiana.

32 (2), 145-264.

Stanley, D. J., and Blanpeid, C., 1980. Late Quater- nary water exchange between the Eastern Mediterranean and the Black Sea. Nature, 285 (5766), 537-541.

Sywula, T., Glazevska, I., Whatley, R. C., and Mogu- luilevsky, A., 1995. Genetic differentiation in the brackish-water ostracod Cyprideis torosa. Marine Biology, 121, 647-653.

Taner, G., 1981. Gelibolu Yar›madas›’n›n denizel Ku- vaterner Molluskalar›. Jeomorfoloji Dergisi, 10, 71-115.

Taner, G., 1990. Lamellibrachiata ve Gastropoda. ‹s- tanbul Bo¤az› güneyi ve Haliç’in Geç Ku-

vaterner (Holosen) Dip Tortullar›. ‹TÜ Vak- f›, E. Meriç (ed.), 81-93, 1-3.

Taner., G., 1995. ‹zmit Körfezi (Hersek Burnu-Kaba Burun) Kuvaterner istifinin pelesipod ve gastropod faunas›. ‹zmit Körfezi Kuvater- ner ‹stifi, E. Meriç (ed.), 219-239.

Traverse, A., 1988. Paleopalynology. London, Unwin Hyman, 600 pp.

Uluda¤, M., 1998. Adapazar› Ovas› ve çevresinin Geç Kuvaterner’deki jeomorfolojik geliflimi.

Doktora Tezi, ‹stanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Fiziki Co¤rafya Bilim Da- l›, 148 s, (yay›mlanmam›fl).

Van Zeist, W., and Bottema, S., 1988. Late Quater- nary vegetational and climatic history of southwest Asia. Proceedings, Indian Nati- onal Science Academy, 84 (A/3), 461-480.

Van Zeist, W., and Bottema, S., 1991. Late Quater- nary vegetation of the Near East Beihefte Zum Tübinger Atlas Des Vorderen Orients.

Reihe A (Naturwissenschaften) Nr. 18, Dr.

Ludwig Reichert Verlag Wiesbaden, 156 pp.

Von Morkhoven, F. P. C. M., 1963. Post Palaeozoic Ostracoda. Elsevier, Amsterdam, 2, 478 pp.

Ward, J., 1988, Palynology of Dosrae, eastern Caro- line Islands: recoveries from pollen rain and Holocene deposits. Review Palaeobo- tany and Palynology, 55, 247-271.

Wenz, W., 1938-1944. Gastropoda-Handbuch der Paleozoologi. Teil I, Berlin, 1639pp.

Yanko, V., and Troitskaja T., 1987, Late Quaternary foraminifera of the Black Sea. Moscow, Nauka, 111 pp.

Yassini, I., 1979. The littoral system ostracodes from the bay of Bou-Ismail, Algiers, Algeria. Re- vista Espanola de Micropaleontologia, 16 (3), 353-416.

(19)

LEVHA 1

(Tüm mikrofotolar x 500 kez büyütülmüfltür)

fiekil 1-3. Polypodiaceae MU-2: 12.50 m, 14.40 m, 15.50 m

4-6. Lycopodium (Lycopodiaceae) MU-2: 7.00 m, 7.50 m, 15.50 m

7-9. Stereisporites sp. (Sphagnaceae-Sphag- num) MU-2: 7.50 m, 12.50 m, 13.00 m 10-14. Pinus MU-2: 7.50 m, 12.50 m, 14.40,

15.50 m; S-1: 19.00 m 15. Abies MU-2: 7.50 m 16. Pseudotsuga MU-2: 7.50 m

17,18. Cupressaceae MU-2: 6.20 m, 13.00 m 19. Sequoia MU-2: 7.50 m

20-23. Triporopollenites sp. (Juglandaceae) MU- 2: 7.50 m, 16.00 m

24,25. Myricaceae MU-2: 13.00 m, 14.40 m 26-28. Corylus MU-2: 7.00 m, 15.50 m, 16.00 m 29-31. Carpinus MU-2: 12.50 m, 15.50 m; S-1:

19.00 m

32-34. Tilia MU-2: 16.00 m, 24.80 m; S-1: 19.00 35,36. Juglans MU-2: 7.50 mm

37. Cyperaceae MU-2: 7.50 m 38,39. Alnus MU-2: 12.50 m, 24.80 m 40,41. Ulmus MU-2: 12.50 m; S-1: 19.00 m 42-49. Quercus MU-2: 12.50 m, 13.00 m, 14.40

m, 15.50 m, 18.00 m, 18.50 m, 24.80 m 50-52. Castanea MU-2: 1.00 m, 7.50 m, 24.80 m 53,54. Sambucus MU-2: 7.00 m, 13.00 m

55. Cyrillaceae MU-2: 16.00 m

PLATE 1

(All microphotos are enlargement x 500 times) fiekil 1-3. Polypodiaceae MU-2: 12.50 m, 14.40 m,

15.50 m