1 — Mardin evlerinin eıı güzel tarafları, iç avlularıdır. Bunlar stil bakımından gü- zel oldukları kadar iklime de uygundurlar.

Ş e h i r c i l i k !

f i i l i m

1 — Mardin evlerinin eıı güzel tarafları, iç avlularıdır. Bunlar stil bakımından gü- zel oldukları kadar iklime de uygundurlar.

MARDİN ŞEHRİ KESİN İMAR PLÂNI İZAH NOTU

Y. Müh. Mimar Nezihe v

Pertev TANER

Tarihte Mardin:

Mardin şehrinin kuruluş tarihi çok eski devirlere kadar gitmektedir. Tarihin tanıdığı her devirde burada bir şehir mevcuttu. Bugün elimizde mevcut tarihî malûmata göre, şehrin tarihi milâttan evvel 2850 senesinden beri malûm, öte tarafı karanlıktır.

Milâttan evvel 2S50 tarihinde Sümerlerden Brek Kralı Akdeniz seferine çıkarken Mardin'i de zaptetmişti. O tarih- ten sonra Etiler, Asurlar ve iskender şehri alanlar içerisin- dedir. Akkoyunlular üç asırdan fazla Mardin'de saltanat sürerek çok muhteşem eserler bıraktılar. Hicrî 812 tarihinde Akkoyunluların son hükümdarı Melih Salih Mardinî Aklco- yululara teslim etti. Bunlardan Karakoyunlular aldılar ve nihayet Hicrî 923 te Yavuzun bir serdarı olan Bıyıklı Meh- met Paşa tarafından Osmanlı İmparatorluğunun hudutları içine alındı.

B u g ü n k ü M a r d i n ş e h r i :

Mardin şehrinin, diğer Anadolu şehirlerine nazaran ken- dine mahsus bir hususiyeti vardır. Tarihten çok evvel ku- rulmuş olan Mardin modern 'bir şehrin ihtiyaçlarını karşıla- yacak durumda değildir. Çünkü bu şehir tarihten evvelki devirlerde sırf müdafaa noktayı nazarından .burada kurul- muştur. Fakat şehrin başka bir tarafa nakli çok büyük müşkülâta ve masrafa mütevakkif olduğundan şimdilik buna

imkân görülmediğinden gayet ufak bir kaç değişiklikle ol- duğu yerde bırakılmasına karar verilmiştir.

Ş e h r i n n ü f u s v e s a h a v a z i y e t i : Yirmi yıl içerisinde şehrin nüfusunda hissolunur derece- de bir azalma görülmektedir.

1927 sayımında 23.257 kişi

1935 sayımında 22,517 kişi

1910 sayımında 23,270 kişi

1945 senesinde 18,519 kişi

Mardin imar plânı,

Murdinden bir sokak Bir sokak köşesinden minarenin görünüşü

5 — Latifiye camii Melik Salih'in Lâtif adlı oölu tarafından yaptırılmıştır.

Bıı nüfusun azalmasının sebepleri şöyle hülâsa edile- bilir.

1 — Mardin şehri uzun seneler kuzey Mezopotamyanın merkezi idi. Fakat bu mümbit mahsuldar topraklar birinci cihan harbinden sonra Suriye toprakları içinde kalmıştır.

2 — İçme ve kullanma suları günden güne azalmaktadır.

3 — Demiryolunun Dİ3'arbakıra ulaşması ve doğuya doğru ilerlemesi İle Mardin'in bütün doğu bölgeleri için bir transit ve dağıtma merkezi olmasını kaybetmesidir.

Bu sebeplerden dolayı Mardin şehrinin inkişaf sahası nispeten ufak tutulması düşünülmüştür. İnkişaf sahaları, şehrin dogu ve batı istikametindeki mevcut tatlı meyilli sırtlara alınmıştır.

6 — Zinciriye Medresesi ıırfcastüda» Mardin Kalesinin görünüşü.

Bu kale tabiatın ve insan elinin işlediği bir âbide 0tbi Mardin!»

arkasında d'-irmafctachr.

Y o l l a r :

Mardin şehri kuzeyden güneye doğru inen bir amfi şek- linde kurulmuştur. Şehrin alt ve üst kısımlarının rakımı 1030 ilâ 1280 arasında değişmektedir. Şehirde kuzeyden gü- neye doğru çok keskin bir oıeyil vardır. Bu sebeple yolların kısmı azamı merdivenli olup tekerlekli nakil vasıtalarına açık değildir. Bu yollarda eşyalar ancak hayvan sırtında taşınabilmektedir. Tekerlekli nakil vasıtaları ile ancak do- ğu ve batı istikametindeki ana caddeden geçilefoilmektedir.

İmar plânında bu yol birinci derece yol olarak alınmış icap eden kısımları da onarılarak şehrin giriş -ve çıkış istikame- tine doğru uzatılmıştır.

Birinci derece yolun kuzeyinden ve .güneyinden paralel olmak üzere iki tane ikinci derece yol açılmıştır.

Diğer ikinci derece yollar, imar plânında görülmektedir.

Bu yollardan ibaşka şehirde yeşil yollar da düşünülmüştür.

K a l e - v e c i v a r ı :

Mardin kalesinin turistik ve tarihî ehemmiyeti göz önün- de tutularak 'kale ve civarının yeni baştan restore edilmesi lâzımdır. İmar plânında kale kapısına kadar çıkabilecek bir otomobil yolu bir kaç yaya yol aranarak bulunmuştur. Çok büyük bir tarihî kıymeti olan bu kalenin üzerine bir paıicla bir kır kahvesinin yapılması şayanı tavsiyedir.

Kalenin kuzey etekleri bağ ve bahçelerle süslüdür. Fakat

şehre bakan kısmı çıplak kayalık olduğu için zaman zaman

kale eteklerinde geniş bir sahanın sık olarak ağaçlan,dırıl-

üzerine yuvarlanmaktadır. Bu tehlikeyi önlemek maksadiyle

kale eteklerinde geniş bir sahanın sık olarak ağaçlandırıl-

ması set vz hendeklerin yapılması ve diğer lüzumlu tedbirle-

rin alınması lâzımdır.

Kasımiye Medresesinin ky'jbçvi. S — Kasımiye Medresesi. Bir Mardin evinin terası.

H a s t a n e l e r :

Diyarbakır giriş kapısı ile Savuı- çıkış kapısı üzerinde kasabada iki büyük hastane binası mevcuttur. Bunlar es.aslı şekilde onarılır hakkiyle istifade edilirse memleketin ihtiya- cım 'karşılayacak durumdadırlar.

Bugünkü ekonomik sebepler göz önüne alınarak şehirde büyük bir değişiklik yapılmamıştır. Fakat istikbalde mevcut caddeler kasabaya çok dar geleceğinden üçüncü derece yol- lar da yapılacak yeni inşaat yol ortasında gösterilen aks çiz- gisinden dört buçuk metre geriye yapılacaktır.

Ş e h r i n m e y d a n l a r ı :

Hâlen Mardin'de şehircilik kavaidine göre tanzim edil- miş bir meydan mevcut değildir. Şehrin bu önemli ihtiyacını nazarı itibara alarak, ana yo] üzerindeki ve şehrin mer-

kezindeki. boş seha plânda Cumhuriyt alanı olarak tanzim edilmiş ve meydanın zemini parke döşenerek ilerde yapıla- cak olan hükümet vo belediye binaları ile çevrelenmiştir.

Cumhuriyet Meydanından başka şehrin giriş ve çıkış yerlerinde birer ufak meydanla hastanenin önünde bir oto park yeri ayrılmıştır.

H a l i h a z ı r s a h a :

Merdin gayet sağlam taşlardan inşa edilmiş eski bir şehirdir. Binaların ekserisi asırdide oldukları halde bugün tamamen yen.i inşa edilmiş hissini vermektedir. Bu şekilde inşa edilen binalar şehirde yukardan aşağıya doğru amfi

şeklinde yukardan aşağıya doğru biribirlerine dayanarak

inşa edilmişlerdir. Bu bakımdan kasabanın alt tarafından bir binanın yıkılmasiyle o binaya istinat eden binalar da kendi kendilerine yıkıldıkları görülmektedir. İmar plânın- da bu durum nazarı itibara alınarak kasabanın halihazır kısmında büyük bir değişiklik yapılmamıştır.

10 Bir evin tastan yapıimış cumbası mahallî karakteri

güzel canlandırmaktadır.

Hükümet Konağı civarının ttın.2İ?»i.

Y e n i i n k i ş a f s a h a s ı :

Yirmi yıl içinde Mardin şehri nüfusunun hissedilir dere- cede azaldığı görülmektedir. Bu sebeple Marsin şehrinin inkişaf sahası nispeten ufak tutulmuştur. Kasabanın yeni inkişaf saha=ı olarak Diyarbakır şoselerinin giriş kısmı ile büyük bir kıynı da doğudaki tatlı meyilli sırtlara alınmış- tır.

E s k i e s e r l e r i :

Mardir.de bilhassa Artık Oğullarından kalma pek kıy- metli âsâr vardır. Bunlar imar plânında aynen muhafaza edilmiş birinci derece kıymeti haiz olanların etrafları açı- larak yeşillendirilmiştir.

M a r d i n â s â r i :

1 — Kale Camii 3 — Çabuk Camii 2 — Kırgız Kalesi 4 — Camii

5 — Camii 6 — Camii 7 — Cami 8 — Cami 9 — Cami

10 — Şah Zarrar Camii 11 — Lâtifiye Camii

12 — Mesçit 13 — Kırmızı Kilise 14 _ Mesçit 15 _ Mesçit 16 — Medrese 17 — Han 18 — Ulucami 19 — Hamam

20 — Mescit 21 — Mesçit 22 — Şchidiye Camii 23 — Tarihî ev 24 — Mesçit 25 — Kışla 26 — Mesçit 27 — Mesçit 28 — Mcscit 29 — Hamam

30 — Savur Kapı Camii 31 — Mesçit

32 — Mezarlık Camii

33 — Şth Hamza Türbesi

34 — Tarihî ev