paolo soleri ve arcosanti
N. Arıkoğlu Baltimore U.S.A. Şehirci Mimar Paolo Soleri 21 şubatta Washingtonda Corcoran san'at galerisinde bir sergi açarak, çalışmalarını göstermeğe taşladı.
Kendisi Amerika B. Devletlerinde yaşı-yan ve şehir projelerinde üç buutlu çalış-ma ve deneme er yapan tek miçalış-mar olarak tanınmaktadır.
Soleri, modern şehir teorisini ortaya at-makla bir evolutionun lâzım geldiğini sa-vunmaktadır. Maketler kesitler ve kuşbakı-şı krokiler r e müzenin bütün alt ve kısmen üst kat salonlarını dolduran bu çalışma halk ve talebeler tarafından heyecan ve il-gi ile incelenmektedir. (Şehir tek ve bütün bir yapı olarak düşünüp planlanmalı dır.) Fikrini ortaya koyan So eri abstract formlardan faydalanmıştır. Gittikçe bozu-lup dağılmakta olan şehirlerde yaşamak zo-runda kalan topluma ilerisi için iyi bir ha-yat vaadeden mimar ancak bir evolutionun hemen herşevi halledeceğine inandığını söy-lemektedir. Teknik i'crlemeğe ayak uvdu-ramıyan şehrin ölüme mahkûm olduğunu bildirmekte. İyi fonksionel, medeni, rahat ve sıhhi bir şehrin, ileride alması icab eden görünüşünü bizlere açıklamaktadır.
Bu yolda C o s a n t i adını verdiği bir yardım fonu da açılmıştır, 1970 haziranın-da Arizonahaziranın-da 800 acre arazi üzerinde dene-me öğrendene-me amacile yeni şehrin nüvesi yapılmağa başlanacaktır, 3200 acre genişle-me çevresi olan bu genişle-merkezde talebe ener-jisinden faydalanılacak, ayrıca 2000 kişi sı-ra ile çalışmış olacaktır. Banka yatırımın-dan ziyade görüş ve fikrin asıl kuvvetine dayanarak başlanan, hemen hemen ilk iş olacaktır. Yapının oturma alanı şimdilik 8 acre olacak, yükseklik 130 feet = 45 m. yi bulacaktır. Burada küçük şehrin hayat aktivitesi birleştirilecektir. Aynı zamanda talebenin çalışma yaşama araştırma imkân-ları buradan Cosanti'den yönetilecektir. Bazı okul masrafları ödenecektir.
Gelir Kaynakları azalık ödenekleri: M.İ.T. basımının Archology isimli kitabının satışı ile bağışlardan ayni yardımlardan ibarettir. Archology. — İnsan hayalindeki şe-hir — adını alan kitap geçen ocakta basılmış olup fiatı 25 dolardır. Solerinin toptan ça-lışma, iddia ve felsefesini içinde toplamış bir eserdir.
1970 senesi yapı programı şudur : 1 — Arcosanti kasabasının planlarının meydana getirilmesi
2 — Bu alana lâzım olan yol ve su kuv-vetinin elde edilmesi
PAOLO SOLERİ:
1919 da Turinde doğdu ve orada okudu harpten sonra U.S.A. gelerek 1,5 sene F. Loyd Wright'in yanında çalıştı inşaatları hem kendi memleketinde hem B. Amerika-da isim bırakmıştır. Şimdi Arizona Amerika-da Phoenix de yerleşmiş bulunuyor. Seramik ve desen atelyeleri inşa etmiştir. Esas ça-lışmaları kendi ideali olan ( M e s a c i t y ) üzerindeki projeler olmuştur. Mimarî fel-sefesini açıklıyan bu çalışmalar sonunda burslar kazanmış (Graham Foundation) ve eserleri müzelerde sergilenmiştir.
E s a s f e l s e f e s i :
1 — Mimari ile şehircilik arasında ayı-rım yapmak toplumun geleceği için çok tehlikeli olabilir.
2 — Tek gayretler meseleleri çözmek-ten gittikçe uzaklaşmaktadır.
3 — Toprağın kazılma ve atılması 4 — Grupların toplu gösteri ve iş yer-lerinin yapılması
5 - 30 - 40 kişinin barınması için mu-vakkat binaların yapılması.
İlk yapı, çapı 60 m. olan 7 gözden biri-nin temeli olacaktır. Bu 15 m genişlik 5 m. yükseklikte bir tonoz halkasıdır, bunun için 30 m. çapında bir çukur açılacak. Son-radan aynı yer anfi olarak düzenlenecektir. Bu iş temmuzdan eylüle kadar talebe ve işçinin yardımı ile bitirilecektir. Talebe ken-di kalacağı yeri de yapacak designlara işti-rak edecek, genel durumdan haberdar edi-lecektir. Ve her sene en az bir müsabaka açılıp ödüller verilecektir.
Washingtondaki sergide gösterilen 8 - 1 0 m. boyunda abstre şehir kesitleri, taşıt ve insan proporsiyonunun hiçe indirildiği ya-pılarla örülmüş bir durum gösteriyor ma-ketler küçük bir ev kadar büyüktür, kimisi şeffaf plâstik plâklar ve küblerden yapılmış içerileri aydınlatılarak katlar ve fonksiyon açıkça gösterilmek istenmiştir, gine yüksek bir yerde bulunan complex şehir maketle-rinden birine altından geçerek VS ayrıca merdivenlere çıkarak seyretmek sağlanabil-miştir. İnsan o kadar sıkıştırılmışdır ki, yer altında yaşıyan karıncaların durumunu
3 — İnsanlığın bu sade hayati ihtiyaç-larına cevap vermek için bile yapılarda evo-1-ition getiren fikirler denenmelidir.
4 — Yaşama zorlukları insanın yaratıcı kabiliyetini bu arada ideal şehir fikrini de yok etmektedir.
5 — Teknik ilerleme ve maddecilik en büyük güçlükleri dc beraberinde getirecek-tir.
6 — Tabiî yapısı yönünden antimateria-list, organik olan mimari ve şehircilik, mad-de üzerine kurulan sosyete ve toplum ile kolayca kaynaşıp düzene sokulmaz ancak evolution niteliği taşıyan yeni durumlar denenir ise birçok cevapların verilmiş ol-duğunu görebiliriz. Asıl fonksiyonlarımızın cevaplarını verecek yerde kısa hayatımızı bir takım fazla işlerle do'duruyoruz.
7 — Kişilerin ve toplumun vahşeti ahnek ve zarafete karşı olan isteğinizi körletiyor. Belki eski şehirleri artık kurtarmak imkân-sızdır. Yaşıyan bir şehir yaşıyan bir Mede-niyetin sonucudur. Eski şehirleri yaşatma-ğa çalışmadan önce kendi yaşama heyecanı-mızı bulmamız icabeder.
8 — Tabiatta (yer) gittikçe azalmakta ve kıymetlenmektedir bu yüzden karışık problemler karşısında kalınmaktadır neti-cede şehir (yüksek şehir) görünüşünü ala-caktır. Mimari elektronik devre rekâbet et-mek zorundadır. (Archology), asrın ilmi ile bağdaşan mimari anlamına gelen bu kelime Solerinin bir buluşudur. Ve (archeology) ile karıştırmamak icabeder.
hatırlamamak imkânsızdır, çok projelerde gök, deniz, ve yeşillik görmiyen apartman katlarında bir insanın yaşayabileceğini ta-savvur etmek biJe sıkıntı vermektedir. İn-san kökü toprakta başı güneşte narin bir tabiat parçasıdır, bir âlet ruhsuz bir ma-kina olamaz ve toplu yaşamak bahasına her türlü tabiî fonksiyon ve bağlantıların-dan vazgeçemez.
DÜŞÜNCELER
(Paolo So!eri)nin sergisi ve fikirlerini anlamaya çalışıyoruz şu sorular zihnimizi kurcalıyor.
1 — Bu dev şehirlerin yapılması nasıl mümkün olacaktır? Betonarme ise kalıplık malzeme çimento vs. ile demirler hangi kaynaklardan elde edilecektir. Bu şehir bir anda mı yoksa 10 yıllarca süren devrelerde mi yapılacaktır?
2 — Arz üzerinde hangi rejion işçileri ve tabiî kaynaklarını deney bir şehir için tamamen kullanabilir?
3 — Bu mümkün olsa bile yüz binlerce, (eski şehirlerde oturmakta ve işi ile geçmi-şi ile, gelenek ve hisleri ile o şehirlere bağ-lı olmakta bulunan) halkı ne yolla yeni şeh-re getirmek mümkün olacaktır? onlara ne
vaadedilecektir ki, herşeylerinden vazgeç-miş olup bir otoriteye uyarak kişiliklerini adeta hiçe indirecek bu komp!exlere yerleş-meye razı olsunlar. İnsanların mesken hür-riyetleri ile bu toptan iskân muamelesi ka-bili telif olacak bir iş gibi gözükeka-bilir mi?
4 — Toplumlar ne kadar demokratik olurlarsa olsunlar kendi aralarında zekâ, iş, kazanç başarı vs. gibi konularda ayrılma görürler kendileri bundan şuurları ile ha-berdar olmasalar bile toplum onları en sosyalist milletlerde bile seçer ayırır, yük-seltir onlara iyi hayat şartları verir veya daha aşağı işlerde kullanarak yerlerini gös-terir, idarecilerin emirlerine havale eder yararlı hale getirmeğe çalışır. Acaba bu bir tek vucüd gösteren dev binaların hangi parçası iyi hangi parçası daha az iyidir? Kimler güneşli apartman dairelerine lâyık görülüp kimler yeraltı katlarına razı edile-cektir. ve bu işi kim ne otorite ile yapacak-tır? Yeni hiç bilinmiyen bir idare şekli mi düşünülüyor? bunu da hayal etmek ve bize anlatmak gerekmezmi?
5 — Sıhhat uğruna! öyle ya bedeni hu-zur ve ruhi esenlik istenecek yeni şehir ku-ruluyor, burada, başlangıçta bizi harekete getiren sebepten sonra asıl, istenen neticeyi alabileceğimizi kim temin ediyor bize? Ta-lebe, büyük anne ev kadını ve Baba bile evde ayrı ilişgiler gösteren çeşit yaşayışları olan ayrılmış kişilerdir. Aile parçalan, top-lum parçalan ve milletleri halâ ayn karak-ter göskarak-termekte olan bir dünya üzerinde yaşıyoruz, bir şahsın (hayali şehri) bütün bunların (toptan saadetlerinin olduğuna inanarak mı çiziliyor? yoksa bu yönler dü-şünülmüvormu? însanlan şuurlarından ayır-mak ayır-makina parçalan halinde arşiv gibi sıkışık apartman gözlerine taksim etmek gibi bir saflığa mı düşülüyor. Organik şe-hir organlan unutuyor mu?
6 — insan proporsivonu, ev proporsi-yonu ,şehir proporsion diye bir şey var mı?
var ise bu tek şehir, tek yapı hangisine katılabilir bir karakter taşıyor?
7 — Yapıların istiklaline bakılarak şe-hirler yükselme karakteri gösteriyor den-mektedir. Demekki zannedildiği gibi za-manımızın şehirleri hayattan nasibi olmayan ölü birer varlık değil, bilâkis yavaş birer evo'usyon gösteren, yaşıyan bütünlerdir. Bu yavaş değişimi göremememizin sebebini hayatlarımızın kısalığında aranmalıdır. Büyük varlıkların değişimleri uzun sü-rer bir küçük köy 10 sene içinde tanın-maz hale ge'ebilir. Terkedilip gidilen nufu-su azalan modası geçen dünya köşeleri ol-duğu gibi 10 senede 3 - 5 misli genişliyen köyler dc vardır. Fakat büyük şehir güç ve yavaş da olsa değişmekte bu değişme pek farkedilememektedir. Meselâ Baltimore'un şehir merkezi 20 senede, yeni tiyatro ve ofis binalan parkları, araba bırakacak yer-altı ve yer üstü yapılan, genişletilmiş cad-deleri ile gözle görülür şekilde değişip yaşa-nır hale getirilmiştir. Demek istiyoruzki şimdiki şehirlerin ilk kuruluş sebepleri ya-bana atılmıyacak kadar hayatidir ve bu ha-yatî sebepler kaldıkça şehir ölü kabul edi-lemez bunları zaman zaman gelen hasta-lıklarından kurtarmak lâzım gelir. Aksi hal-de otomobil mezarlıkları gibi ölü şehir me-zarlıkları için yer effort etmiye mi kalkaca-ğız? Bunlardan halkı çekip çıkarır isek ruh-lar mı binaruh-ları kaplıyacak milyonruh-larca lira-ya ve sonsuz insan emeğine malolan tarihi ve tabiî hatıra ve güzellikleri ne yapacağız? Buna Soleri nasıl cevap bulmuştur bilemi-yoruz. Kitabını okumak lazım..
8 — Biliyoruz ki sebepler oldukça mese-leler incelenir ve kötü etkiler ortadan kal-dırılma yoluna gidilir bu insan nesli gibi tonhımunda Hayatını devam için gösterdi-ği tenkis'dir. Önce problemi yaratmak son-ra kötü etkilerini yok etmek yerine yavaş vavas belirli kötü sonuçlan tedavi etmek da-ha akla uygun değilmidir?
9 — İlerideki taşıtlar için geniş otost-ratlar plânlanıyor otomobillerin ömrü bir anda sona erebilir hava yollannm ucuz ta-rifeleri ve toplu taşıtı başarmalan, trenlerin ölüm sebebi olan otomobilden sonra ken-dilerini otomobilin ölüm sebebi yerine ge-tiremez mi? o zaman belki eski şehirler çok daha revaçta olacak trafik sıkıntısı hissedil-miyecek bina üstleri helikopterlerin konak yerleri olarak kullanılacaktır. Esasen şim-diden Nevvvorkta Manhattan ile Kennedy air port arasında bina tepelerinden istifa-de eistifa-den Helikopterler işlemektedirler Asan-sörler, (expres) ve her katta duran tipte olmak üzere şakuli taşıtı kolayca ve elekt-rikle başarmaktadır.
Zaten otomobil hele Amerikada yapılan otomobil normal ihtiyacı egzajere eden ko-caman birer dert haline gelmiş bulunuyor. Üstelik pollution da mühim rol oynuyorlar ve benzin kaynakları da azalmaktadır. Bu yüzden başka taşıtların bulunması zamanı gelmiştir bile. Şu halde (mesa city) * gibi hayali şehirlere otomobili taşıt aracı olarak koymak hata olmazmı?
10 — En önemli bir soru da şudur; Pek sıkışık durumdaki Avrupa memleketleri bu dev şehirlerin geniş çok geniş arazilerini nereden bulacaktır. Zirai yönden lazım olan topraklara mı yoksa sarp dağlara mı gidi-lecektir. Her milletin Arizona gibi hali top-rağı bulunur mu? yoksa bu bir kaç millete göre kurulmuş hususi bir teorimidir? Aca-ba bu ne derece iyi kabul gören bir araş-tırma yerine alınabilir?
Maryland üniversitesi mimari"bölümü talebeleri bu arada kaya Arıkoğlu ve Faruk yorgancıoğlu Soleri ile Amerikan mimarla-rının toplu tartışmalarında bulunmuşlardır. Söylediklerine göre Soleri yukardakine ben-zer sorular karşısında şöyle cevap vermek-tedir.
— Daha o kadar küçük detaylara ine-medim?
