İ N S A N V E Ş E H İ R
Y a z a n : E r t u ğ r u l M E N T E Ş E Y. M i m a r , Ş e h i r c i İ n s a n : İ l k D e v i r l e r d e n b e r i İ n s a n , D i ğ e r •canlı m a h l û k l a r ü z e r i n d e k i ü s t ü n l ü ğ ü n ü d a i m a m u h a f a z a e t m i ş t i r . İ n s a n , b u ü s t ü n l ü ğ e t o p l u y a ş a m a p r e n s i b i n i t e s p i t e d e b i l d i ğ i v e o r t a y a k o y d u ğ u n i z a m a u y m a s ı n ı b i l d i ğ i i ç i n e r i ş e b i l m i ş t i r . E t r a f l a r ı n d a k i t e h l i k e l e r e k a r ş ı koy-m a k ü z e r e (5 - 1 0 ) k i ş i n i n b i r l e ş koy-m e s i y l e m e y d a n a g e l e n i l k i n s a n t o p l u l u k l a r ı bu-g ü n m i l y o n l a r ı a ş a n c e m i y e t l e r h â l i n d e b ü y ü k ş e h i r l e r d e h a y a t l a r ı n ı i d a m e etti-r i y o etti-r l a etti-r . Ş e h i r : E n e s k i y a z a r l a r B a b i l , A s u r , Ku-d ü s , ' t e n b a h s e Ku-d e r l e r k e n b i r i n s a n Ku-d a n b a h s e d i y o r l a r m ı ş g i b i t a r i f l e r i n i y a p a r -l a r d ı . H e r h a l d e d i k k a t b u y u r m u ş s u n u z -d u r ; s e y a h a t e t t i ğ i n i z s ı r a l a r -d a y e n i b i r ş e h i r e v a r ı n c a , o ş e h r i ya çok s e v m i ş s i -nizdir, v e y a o n a h i ç ı s ı n m a m ı ş s ı n ı z d ı r . T ı p k ı y e n i b i r i n s a n ı t a n ı d ı ğ ı n ı z z a m a n -ki t e p k i l e r sizde u y a n ı v e r m i ş t i r . İ ş t e b u n d a n s e z i y o r u z ki b i r ş e h i r b i r in-s a n ı n k i k a d a r h a y a t i y e t i , k a r a k t e r i v e r u h u o l a b i l i y o r . B a z a n b i r ç e ş m e m e y -d a n ı n -d a b ü t ü n t a r i h g ö z ü m ü z ü n ö n ü n -d e c a n l a n ı v e r i r v e o k ö ş e y i o k ö y ü c a n d a n b i r a r k a d a ş gibi severiz. B a z a n d a ç o r a k ve r u h s u z b u l d u ğ u m u z b i r y e r d e n , veba-d a n k a ç a r c a s ı n a u z a k l a ş m a k a r z u s u n u d u y a r ı z . P a r i s t e S a i n t G e n e v i e v e ' d e , V e n -d ö m e m e y -d a n ı n -d a , P a r i s i n â -d e t a kalbi-n i kalbi-n ç a r p t ı ğ ı kalbi-n ı d u y a r ı z Z a r a f e t i , y a ş a m a zevki o l a n ilim m e r k e z i g ö b e ğ i n d e bu-l u n d u ğ u m u z k u v v e t bu-l e h i s s e d e r i z . Y a y v a n ve 9. m i l y o n n ü f u s l u L o n d r a n ı n cazibesi h e p l i m a n ı n d a t o p l a n ı r . N e w Y o r k , p a r ı l d a y a n G r a t s i y e l e r i y -le, b ü t ü n g e n ç l i k g u r u r i y l e , o r t a l ı ğ a m e y d a n o k u r e d a ş i y l e a y a k l a n m ı ş t ı r . T a r i h î V i y a n a n ı n m e ş h u r R i n g ' i b o y u n -ca s ı r a l a n m ı ş h a ş m e t l i s a r a y l a r ı n bize y u k a r d a n b a k a n a z a m e t l i t a v ı r l a r ı var-d ı r . Güzel İ s t a n b u l u m u z u n k a r a k t e r i Mar-m a r a d a n S a r a y b u r n u n a k ı v r ı l d ı ğ ı Mar-m ı z a n d a a n l a ş ı l ı r . T e c r ü b e l i b i r göz ş a y e t az ç o k ş a i r b i r i n s a n gözü i s e Y a h y a Ke-m a l i n şu Ke-m ı s r a ı n ı i ç i n d e n o k u Ke-m a y a baş-l a r : T a l i h b a n a d ö n s e n a z i k â n e B i r yıldız v e r s e m a l i k â n e B i g â n e k a l ı r o i l t i f a t a İ s t a n b u l a d ö n m e k i s t e r i m ben.. D e m e k k i h e r ş e h r i n ç a r p a n b i r kal-bi, k o n u ş a n b i r dili, b i r b e n l i ğ i v a r d ı r . Ş e h r i n y a ş a y a n b i r o r g a n i z m a d a n i b a r e t o l d u ğ u n u i l i m d e t e y i d e t m i ş t i r ; b i l i r s i n i z h e r ş e h r i n b i r mazisi, b i r h a l i h a z ı r ( b u g ü n k ü ) vaziyeti v e y a r ı n alaca-b i r ç e h r e s i v a r d ı r . Çok k e r e y e n i f e n n î t e r a k k i l e r k a r ş ı s ı n d a e s k i d e n k u r u l m u ş ş e h i r l e r g ü n ü n h a y a t ş a r t l a r ı n a a y a k uy-d u r a m a z o l u r . Ş e h i r h a s t a a uy-d uy-d e uy-d i l i r v e b i r D o k t o r ç a ğ r ı l ı r . B u ç a ğ r ı l a n ş e h i r m ü t e h a s s ı s ı d ı r . Ş e h i r c i o l m a k h e r k e s i n h a r c ı değil-dir. B ü y ü k b i r k ü l t ü r s a h i b i , i n s a n ha-İ s t a n b u ly a t ı n ı y a k i n e n b i l e n , d ü n y a y ı g e z m i ş toz-m u ş v e g e z d i ğ i y e r l e r i n â d e t l e r i n e , toz- mi-m a r î s i n e , mi-m u s i k i s i n e , e d e b i y a t ı n a v a k ı f b i r âlim, i k t i s a d î p r o b l e m l e r i n ö z ü n ü bi-l e n b i r h o c a , t a b i a t ı v e h e m c i n s bi-l e r i n i se-v e n b i r a r t i s t se-v e s o s y o l o g a n c a k ş e h i r c i v a s f m ı t a ş ı y a b i l i r . Y a l n ı z m e s l e ğ i n i n m e k t e b i n d e n m e z u n o l m a k b i r ş e h r i n i s t i k b a l i n i t a y i n e d e b i l m e k i ç i n k â f i gel-m e z . A s ı r l a r b o y u n c a h e r y ö n d e n g e l e n d ı ş t e s i r l e r i n d ö n ü m n o k t a s ı v e k a r ı ş ı k c e r y a n l a r ı n d ö n e m e ç n o k t a s ı o l a n şe-ş e h i r h a s t a l ı k l a r ı n ı n t e şe-ş h i s i b i l e başe-şlı- başlı-b a ş m a başlı-b i r m e s e l e d i r . O n u n i ç i n ş e h r i n y a r ı n k i ç e h r e s i n i t a y i n e d e c e k o l a n k i m -s e n i n ü -s t ü n b i r i n -s a n v e b i l h a -s -s a ç o k h a s s a s b i r a r t i s t v e t e k n i s y e n o l m a s ı ge-r e k i ge-r . M e s e l â i n s a n v e t a b i a t sevgisi o l a n b i r ş e h r e ş e h i r c i l i k b i l g i s i a ş ı l a n a b i l i r se b e l k i ç o k i y i b i r ş e h i r c i o l a b i l i r . F a -k a t b u d a -k â f i j i e ğ i l d i r . Ş e h i r l e r i n ge-ç i r d i ğ i i n k i ş a f v e t e k â m ü l l e r i b i l m e k l e b e r a b e r 50 - 1 0 0 s e n e s o n r a i n s a n l a r ı n y a ş a m a t a r z ı n ı n n e o l a c a ğ ı n ı b i r J u l e s -V e r n e g i b i k e s t i r e b i l m e k d e ş e h i r c i olm a k i ç i n ş a r t t ı r . B u N o k t a y ı b e l i r t t i k -t e n s o n r a h a s -t a ş e h i r h a k k m d a -t e ş h i s k o m a m e t o d l a r ı n ı g ö r e l i m . Ş e h i r h a s t a l ı ğ ı n a t e ş h i s k o y m a m e -t o d l a r ı : İ k i m e t o d v a r d ı r : Analitik m e t o d u ve Zoning Metodu. A — Analitik Metod. B u m e t o d u n 3 s a f h a s ı v a r d ı r . a ) K e m i y e t v e e h e m m i y e t d e r e c e -s i n e g ö r e i h t i y a ç l a r ı n t e -s p i t i . b ) E l d e m e v c u t i m k â n l a r a ş e h i r h a y a t ı n d a g ö r ü l e n a k s a k l ı k l a r ı n g i d e r i l -m e s i ç a r e l e r i n i n t e s p i t i . c ) İ s l â h p r o g r a m ı n ı n s e n e l e r e v e k ı s ı m l a r a b ö l ü n e r e k t a t b i k a t a g e ç i l m e s i . 18. A s r ı n s o n u n a k a d a r ş e h i r l e r çok a ğ ı r b i r t e m p o i l e d e ğ i ş i k l i k v e i n k i ş a f -l a r -l a g e -l i ş m i ş -l e r d i r . B ü y ü k k a n a -l i s a z y o n ş e b e k e s i n i a n a y o l l a r v e n e h i r l e r t e ş k i l e d e r d i , e v l e r e su, ç e ş m e d e n , s a k a l a r ta-r a f ı n d a n g e t i ta-r i l i ta-r d i . A y d ı n l a t m a o ta-r t a ç a ğ b o y u n c a ş a h s î i m k â n l a r a b ı r a k ı l ı r k e n a n c a k 17 inci a s ı r d a P a r i s d e B e l e d i y e h i z m e t l e r i a r a s ı n a g i r d i . B u g ü n k ü u m u m î h i z m e t l e r t e ş k i l â t ı n ü v e s i n i 1 inci N a p o l -y o n a t t ı . 19. a s r ı n b a ş ı n d a b a ş l ı y a n s a n a y i i n k ı l â b ı : B u h a r l a i ş l e y e n m a k i n e l e r i n k e ş f i e l e k t r i k m o t ö r ü g i b i b u l u ş l a r l a ta-biî i h t i y a ç l a r ı n n o r m a l b e l e d i y e vazife-l e r i n e s o k m a ğ a s e b e p o vazife-l m u ş t u r . B u g ü n k ü T e k n i k s e r v i s l e r i n başlıca-l a r ı : a ) S o k a k v e a y d ı n l a t m a b ) T e m i z l i k i ş l e r i c ) T r a f i k i ş l e r i d ) S u e ) İ s k â n m e s e l e l e r i n i n h a l l i f ) İ ş v e İşçi B u l m a K u r u m l a r ı n ı n t e ş k i l i g ) A r z v e t a l e p e s a s l a r ı n a b a ğ l ı o l a n i ş ç i ü c r e t l e r i n i n a y a r l a n m a s ı için k o m ş u m e m l e k e t l e r d e n u c u z a m e l e m ü b a d e l e s i b ü y ü k ş e h i r l e r i n i d a r e s i n d e h a l l o l u n m a s ı z a r u r î m e s e l e l e r t e ş k i l e d e r . Ş e h i r l e r i n b i r n e v i i d a r î p o l i t i k a s ı b ö y l e c e d o ğ d u v e b u g ü n m u n c i p a l i s m e ( i l e r i B e l e d i y e c i l i k ) i s m i a l t ı n d a h e r m e m e l e k e t t e o k u t u l m a k t a d ı r . E v v e l c e İ n g i l t e r e , A l m a n y a ve H o l l a n d a d a t a t b i k e d i l e n M u n c i p l i s m e b u g ü n h e r m o -d e r n m e m l e k e t t e t a t b i k g ö r ü r . Y u k a r ı -d a z i k r e d i l e n ş e h i r p r o b l e m e l e r i a r a s ı n d a a c t u e l p r o b l e m o l a r a k sosyal, sağlık, t r a f i k , v e n a k l i y a t p r o b l e m l e r i b a ş t a ge-lir. S O S Y A L P R O B L E M : H e r y e r d e H a l l i h u s u s u n d a e n az t e r a k k i g ö s t e r e n b i r m e s e l e d i r . H a r p -l e r i n t a h r i b a t v e s a n a y i -l e ş m e d e n d o ğ a n k ö y l e r d e n ş e h i r l e r e d o ğ r u a k ı n , rasyon e l ş e k i l d e i rasyon s a rasyon l a r b a r ı rasyon d ı r m a i ş i rasyon i f e v k a l â d e g ü ç l e ş t i r m i ş t i r . Ç a l ı ş m a , d i n l e n m e , e ğ i t i m v e b a r ı n d ı r m a i ş l e r i n i n a y a r -l a n m a s ı n d a m ü n f e r i t H a -l s u r e t -l e r i bu-l- bul-m u ş ise de, t o p l u v e t a t bul-m i n e d i c i b i r h a l ç a r e s i h e n ü z y o k t u r . S A Ğ L I K İ Ş L E R İ : B u Y o l d a s a r f e d i l e n g a y r e t l e r saye-s i n d e ç o c u k y a ş t a k i l e r i n k a y b ı v e â n i ö l ü m v a k a l a r ı a z a l m ı ş o l m a s ı d o l a y ı s i y l e y e n i n e s i l l e r d a h a y ü k s e k b i r r a n d ı m a n la ç a l ı ş a b i l m e k t e v e b u s u r e t l e i s t i h s a l i n a r t m a s ı m ü m k ü n o l m a k t a d ı r . B i l h a s -sa A l m a n y a b u r a d a ö n d e r l i k e t m i ş t i r . G a y r e t l e r 4 n o k t a ü z e r i n d e t e k s i f e d i l d i . 1 — H a s t a h a n e v e s a n a t o r y u m l a r ı n a r t m a s ı 2 — İ ç m e s u l a r ı n ı n v e g ı d a m a d -d e l e r i n i n k o n t r o l ü 3 — M a h a l l e içi b a h ç e l e r i n i n s p o r s a h a l a r ı n ı n v e y e ş i l s a h a l a r ı n ç o ğ a l m a s ı T R A F İ K : Ş i m d i l i k i y i t r a f i k polis k a i d e l e r i n -d e n i l e r i g i -d i l e m e m i ş t i r . M e s e l â ş e h i r d e n v e s a i t i n s ü r a t l e d ı ş ç e v r e l e r e g ö t ü r e n , t r a f i k n i z a m l a r ı gibi,
ı
f a k a t ş e h i r l e r a r a s ı d ı ş y o l l a r ı n r a h a t a k ı ş ı n a k a r ş ı l ı k ş e h i r içi y o l l a r ı n d a k i t r a f i k a k ı ş ı n d a g e n e % 70 k a y ı p v a r d ı r . N a k l i y a t : L o n d r a n m «City» s i n d e ç a l ı ş m a l a r ı n ş e h i r ç e v r e s i n d e o t u r a n l a r ı n n a k i l l e r i d o l a y ı s i y l e 3 ç e ş i t n a k l i y a t k a b u l edil-m i ş t i r . O t o b ü s , T r a edil-m v a y , T r e n . G ü n d ü z d o l a n g e c e b o ş a l a n t i c a r e t m e r k e z i n i n n a k l i y a t ı b ü y ü k ş e h i r l e r i n p r o b l e m i ol-m u ş t u r . T r e n e n ol-m a h z u r l u ç a r e d i r . Z i r a b ü y ü k i n s a n k i t l e l e r i n i b i r a n d a b ı r a k -m a k l a t r a f i k k a r ı ş ı k l ı k l a r ı n a s e b e p o l u r . E n s o n k u r t u l u ş ç a r e s i y e r altı n a k l i y a t ı o l a n m e t r o d a b u l u n m u ş t u r . B u n a r a ğ m e n L o n d r a ç e v r e s i n d e o t u r a n b i r k i m -s e n i n iş m e r k e z i n e g e l m e -s i 2,5 -s a a t - sü-r e sü-r . A n a l i t i k M e t o d u n m a h z u r u : E k s e -r i y a g ü n ü n i c a b ı n a g ö -r e g e ç i c i v e s u n ' i h a l ç a r e l e r i t e m i n e t t i ğ i n d e n p e k t a t m i n e d i c i o l m u y o r . Z i r a z a m a n g e ç t i k -çe, i h t i y a ç l a r d e ğ i ş t i k ç e y e n i ç a r e l e r i n a r a n m a s ı i c a p e d i y o r . H a l b u k i Z o n i n g M e t o d u d a h a d e r i n b i r a r a ş t ı r m a n e t i c e s i t e m i n e t t i ğ i n d e n t a b i k a t t a d a h a v e r i m l i o l u y o r . Ş i m d i Z o n i n g M e t o d u n u g ö r e l i m . B — Z O N İ N G M E T O D U : T A R İ F : D o ğ u ş u n d a n b u y a n a ş e h r i n g e t i r d i -ği d e ğ i ş i k l i k l e r l e v e t e k â m ü l l e r i n e t ü d ü s a y e s i n d e b i r ş e h r i n i l e r i v e i s t i k a m e t i n i t a y i n e y a r a y a n u s u l e Z o n i n g M e t o d u de-n i r . Z i r a ş e h i r i y a p a n öz m a h a l l e l e r i , s e m t l e r i y a n i «Zone» l a r ı d ı r . B u m a h a l l e l e r i n t e k e r t e k e r t a h l i l i m e y d a n a g e t i r d i k l e r i ş e h r i n t a h l i l î de-m e k t i r . Ş e h r i n g e ç i r d i ğ i g e l i ş m e s a f h a l a r ı n a a i t d o k ü m a n l a r titizlikle t o p l a n a r a k gra-f i k l e r v e h a r i t a l a r ü z e r i n d e m ü ş a h h a s ş e k i l d e b e l i r t i l i r . D e m o g r a f i k n e t i c e l e r l e n ü f u s k e s a f e t h a r i t a l a r ı , m e ı ' k e z d e b i r n o k t a d a n b i r n o t a y a v a r m a k i ç i n geçi-r i l e n z a m a n ö l ç ü l e geçi-r i t e s p i t e d i l i geçi-r . M a h a l l e d e n m a h a l l e y e n ü f u s k a y m a -ları, b ö l g e l e r i n h a s t a l ı k d e r e c e l e r i s e ç i m n e t i c e l e r i , e m l â k k i y m e t l e r i , h u s u s î r e n k -l e r -l e i ş a r e t -l e n d i k t e n s o n r a h e r h u s u s î g r a f i ğ i n d i ğ e r i y l e a l â k a s ı vazih ş e k i l d e b e l i r i r .
KOMŞULUK ONIJESI ^ ..İKAMEJ CJk'lJ£sî J - V —ILK OKCJL . J A L ı T ı C A J 2 E J M E R K E Z I ^OEMİRgOLa İSTASYON UMUMI SERVIŞLERV) • [ D / â ı r - r c ı — — ' -acısjiK -JC1RİSJIK BOLG?
ESAS TICAKET BÖLGESI
B u r g Ü n i t e s i n e g ö r e e t ü d e d i l m i ş T ü r k ş e h r i Ş e m a s ı - N u f u s 55.000 k i ş i H i n t e r l a n d i l e ş e h i r i n t i c a r e t i , eko-n o m i k h a r i t a l a r ı eko-n m e y d a eko-n a g e l m e s i eko-n e y a r d ı m e d e r . E s k i ş e h i r h a r i t a l a r ı , g e o l o j i k vazi-y e t v e m a h a l l e l e r i n e t ü d ü n d e n ç ı k a r ı l a n n e t i c e l e r « M o r h p o l o g i e U r b a i n e ' e » y a n i ş e h i r ç e h r e s i n i n u m u m î h a t l a r ı n ı n t e s p i -t i n e y a r a r . N e -t i c e d e İ n g i l i z l e r i n ş e h i r d o s y a s ı t â b i r e t t i k l e r i e t ü d n e t i c e l e r i e l d e e d i l i r . V e A k t ü e l ş e k i l d e ş e h r i n iç b ü n y e s i t ı p k ı iç u z u v l a r ı n R ö n t g e n fil-m i n d e g ö r ü l d ü ğ ü g i b i a y d ı n l a n ı r . E l l e B u l u n a n b u R ö n t g e n f i l m i n d e h a s t a l ı k l a r ı n t e ş h i s i k o l a y l a ş ı r , â r ı z a l ı o l a n b ö l g e l e r i n t e d a v i s i n e b ü y ü k i s a b e t -le g i r i ş i l e b i l i r . Ş e h i r c i m ü t e h a s s ı s o zam a n ş e h r i n i l e r i ç e h r e s i n i t a y i n e d e b i -lir. B u y o l d a ş e h i r c i n i n t a k i p e d e c e ğ i p r e n s i p l e r k ı s a c a ş u n l a r d ı r . İyi b i r ş e h i r c i n i n 2 e s a s g a y e s i o l u r ; E s k i y i m u h a f a z a e t m e k v e y e n i y i yar a t m a k . Z i yar a ş e h yar i y a p a n T a yar i h v e A n a -n e l e r i -n m u h a f a z a s ı ç a l ı ş m a k -n e k a d a r m ü h i m s e ş e h r i g ü n ü n i c a p l a r ı n a a y a k u y d u r u r h a l e g e t i r m e k d e o k a d a r m ü -h i m d i r . Ş e -h r i n -h a k i k î ç e -h r e s i y l e vicd a n ı n mazi v e i s t i k b a l a r a s ı n vicd a k i i r t i b a t ı k u r a n i l i m e u r b a n i s m a d e n i r . G ö r ü -y o r s u n u z k i i n s a n n e s i l l e r i n i n d o ğ d u ğ u , y a ş a d ı ğ ı v e k a y b o l u p g i t t i ğ i ş e h i r l e r i n , i n s a n l a r ı n k e n d i e v l e r i g i b i s e v e b i l m e -l e r i v e r a h a t ö m ü r s ü r m e -l e r i i ç i n b i r ç o k ç a r e l e r a r a n m ı ş t ı r v e a r a n m a k t a d ı r . B u y o l d a ç a l ı ş m a l a r o d e r e c e t e k â -m ü l e t t i r i l -m i ş t i r k i b u g ü n a r t ı k ş e h r i n y a l n ı z k e n d i b ü n y e s i i ç e r s i n d e n i z a m l a n -m a s ı n d a n v a z g e ç i l e r e k e v v e l e -m i r d e u z a k h i n t e r l a n d ı v e b u l u n d u ğ u g e o g r a f i k b ö l g e n i n m e m l e k e t ç a p ı n d a e t ü d edil-m e s i n d e n b a ş l a n ı r v e s o n r a ş e h i r n a z a r ı i t i b a r a a l ı n ı r . « R e g i o n a l Z o n i n g » v e y a m e m l e k e t i n b ö l g e p l â n ı d a h a e v v e l yap ı l ı r v e ş e h i r b u b ö l g e i ç e r i s i n d e g ö r e -c e ğ i v a z i f e l e r e g ö r e m ü t a l â a e d i l i r . İ k t i s a d î m ü l â h a z a l a r göz ö n ü n d e t u t u l a r a k m e y d a n a g e t i r i l e n « R e g i o n a l P l â -n i -n g » b i r m e m l e k e t i -n k a l k ı -n m a h a r i t a s ı v e p r o g r a m ı n ı t e ş k i l e d e r . Y u k a r ı d a n b e r i , m a k i n e v e a t o m d e v r i n d e i n s a n l a r ı n r a h a t ö m ü r s ü r m e -l e r i i ç i n v a r ı -l a n s o n ş e h i r b i -l g i -l e r i n i a ç ı k l a m a ğ a ç a l ı ş t ı m . M E T R O P O L L E R İ N I S L A H I : M e t r e p o l i s t i p i ş e h i r l e r d e m o t o r l u v a s ı t a l a r ı n y a r a t t ı ğ ı d e r t l e r i n ç a r e l e r i a r a ş t ı r ı l ı r k e n b i r y a n d a n d a b u d e v şe-h i r l e r i n i d e a l b i r v ü c u t b i r o r g a n i z m a g i b i ç a l ı ş m a s ı n ı t e m i n e d e c e k t e d a v i u s u l l e r i a r a n d ı . L o n d r a m i s a l i b ü y ü k ş e h i r l e r d e , e v i n d e n k a l k a n i ş i n e g i d e n b i r k i m s e n i n g ü n ü n 4 - 5 s a a t i n i y o l l a r d a g e ç i r m e s i . İ s k â n m ı n t ı k a l a r ı n d a g e l i ş i g ü z e l i n ş a e d i l m i ş f a b r i k a l a r ı n h a v a y ı t e n e f -f ü s E d i l e m e z h a l e s o k m a s ı v e n i h a y e t m a k i n e d e v r i m i z d e r a h a t v e h u z u r l a r ı k a ç a n i n s a n l a r ı n , o k u m a , b a r ı n m a , sıh-h a t l i y a ş a m a , a l ı ş v e r i ş e t m e , T a n ı ş m a , k o n u ş m a , d i n l e n m e v e e ğ l e n m e i h t i y a ç l a r ı n ı e n r a h a t b i r ş e k i l d e k a r ş ı l a y a b i l m e k için e s k i h a y a t ş a r t l a r ı n a g ö r e k u r u l m u ş v e i n k i ş a f e t m i ş ş e h i r l e r i n m u a -s ı r ş a r t l a r a g ö r e i -s l â h e d i l m e -s i n e k a r a r v e r i l d i . . . H e p i n i z b i l i r s i n i z ; e n y a k ı n z a m a n -l a r a k a d a r i n s a n -l a r k i -l i s e m e y d a n ı n d a v e y a c a m i A v l u s u n d a b u l u ş u r l a r , t a n ı -ş ı r l a r , d e r t l e -ş i r l e r d i . . . B ö y l e c e a r a l a r ı n d a b i r n e v i h e m ş e h -r i l i k s e v g i s i , b a ğ l ı l ı k v e t e s a n ü t s a ğ l a n ı -r d ı . U f a k k a s a b a l a r d a v e y a m a h a l l e l e r d e gö-r ü l e n b u t e s a n ü t , b ü y ü k ş e h i gö-r l a gö-r d e ta-m a ta-m e n y o k o l ta-m u ş t u r . P a r a d o k s a l o l a r a k
V i y a n a R i n g ü z e r i n d e m e ş h u r o p e r a n ı n g e c e m a n z a r a s ı P a r i s « S s i n e » n e h r i k e n a r ı n d a n T i p i k b i r m a n z a r a : K i t a p v e g r a v ü r s a t ı c ı l a r ı v e n ö t r e D a m e k a t e d r a l i
e n k a l a b a l ı k m e t r o p o l l a r d a i n s a n k e n d i -sini y a p a y a l n ı z h i s s e d e r . D e m e k k i vak-t i y l e i n s a n l a r ı n b i r a r a d a vak-t o p l a n a r a k ce-m i y e t k u r ce-m a k v e h a y a t l a r ı n ı b i r l i k t e i d a m e e t t i r m e k g a y e l e r i b u s e f e r k a r ş ı -l a n a m a z o -l d u v e o n i s p e t t e k a -l a b a -l ı k k i t l e l e r i n i d a r e s i g ü ç l e ş t i . B u m e y a n d a y a ş a m a ş a r t l a r ı d a t a h a m m ü l s ü z ş e k i l d e zorlaştı. B u v a z i y e t t e n e y a p m a k l â z ı m d ı ? D ü ş ü n ü l d ü — D e n d i k i : V a k t i y l e İ n s a n l a r a r a s ı n d a c a m i ve-ya k i l i s e n i n o y n a d ı ğ ı b a ğ d a ş t ı r ı c ı r ö l ü b u g ü n m e k t e p , ç a r ş ı ve sosyal k l ü p l e r g ö r e b i l i r . İ n g i l i z l e r ç a r ş ı v e y a s o s y a l m e r k e z ' e i l â v e t e n b i r h a l k b a h ç e s i d ü ş ü n d ü . İ n s a n y a s a s ı n a u y g u n y e n i b i r ş e h i r t e r -t i p s i s -t e m i p o s e e d i l d i . « N e i g h B o u r h o o d U n i t » s i s t e m i ve-ya « h ü c r e s i s t e m i » . Y a ş a y a n b i r m a h l û k n a s ı l çeşitli h ü c r e l e r i n y a n y a n a g e l m e s i n d e n t e ş e k -k ü l e d i y o r s a ş e h i r d e ö y l e -k u r u l m a l ı idi. P r e n s i p k a b u l e d i l i n c e h ü c r e l e r i va-z i f e l e n d i r m e k v e i s i m l e n d i r m e k k o l a y ol-du. Ç ü n k ü b u n u n i ç i n i n s a n ı n y a ş a y ı ş t a r z v e i h t i y a ç l a r ı n ı h a t ı r l a m a k k â f i idi. V e b ö y l e c e y a p ı l d ı . Ü s t e l i k h ü c r e s i s t e m i n e u y u l a r a k yapıl a n ş e h i r p yapıl â n ı n d a i s t a t i s t i k yapıl e r ' e d a y a -n ı l a r a k b e k â r , az ç o c u k l u v e k a l a b a l ı k a i l e l e r n i p e t i n e g ö r e l o j m a n e b a d l a r ı t a y i n e d i l e b i l d i v e k a l a b a l ı k a i l e l e r i n t e r c i h e n v i l l â t i p i b i n a l a r d a , d i ğ e r l e r i n i n ise a p a r t m a n b l o k l a r ı n d a o t u r t u l m a -sı e n m a k û l ç a r e o l a r a k k a b u l edildi. ( N e i g h b o u r H o o d ) v e y a h ü c r e sis-t e m i n i n c e sis-t v e l o l a r a k i f a d e s i n e g e l i n c e . Ü Ç G R U B A T A K S İ M E D İ L D İ : a ) İ k a m e t ü n i t e s i ( Ü n i t e R e s i d e n t i e l l e ) : 1000 ilâ 2400 n ü f u s l u b i r t o p l u -l u k t e ş k i -l e d e r d e n d i . b ) K o m ş u l u k ü n i t e s i ( ü n i t e d e voi-s i n a g e ) : 3 ilâ 5 i k a m e t ü n i t e voi-s i n d e n iba-r e t d e n d i (3.000 i l â 10.000). c) K a s a b a ü n i t e s i ( Ü n i t e d e b o u r g ) : 8 k o m ş u l u k ü n i t e d e n m ü t e ş e k k i l d i r . 30.000 ilâ 50.000 kişi. a ) G r u b u n d a : C r e c h e , ( ç o c u k y u v a -sı) kollektif y e m e k h a n e , ç o c u k b a h ç e s i . b ) G u r u b u n d a : İ l k okul, h a m a m , sosyal m e r k e z , ç a r ş ı v e a n t r e n m a n i ç i n k ü ç ü k s p o r s a h a l a r ı . c) G r u b u n d a : B e l e d i y e , o r t a ve tek-n i k okul, k ü t ü p h a tek-n e , m ü z e , d i tek-n î b i tek-n a v e k a p a l ı s p o r s a h a l a r ı . C r e c h e ( Ç o c u k b a k ı m e v i ) , i l k o k u l V e y a B e l e d i y e binası, i n s a n g u r u p l a r n ı k a y n a ş t ı r ı c ı u n s u r v e a y n ı z a m a n d a ih-t i y a ç l a r ı n ı c e v a p l a n d ı r a n f a k ih-t ö r l e r ola-r a k k a b u l e d i l d i . B u g ü n y e n i b i r ş e h i r k u r u l m a k i s t e n s e h e p b u p r e n s i p ü z e r i n d e n y ü r ü -n ü r . B ü y ü k m e t r o p o l l e r i n i s l â h ı da b u p r e n s i p l e r d a h i l i n d e ele a l ı n ı r . Ş E H İ R Y O L L A R I : M o t o r l u v a s ı t a l a r ı n ş e h i r içi nakli-y a t ı n d a b ü nakli-y ü k b i r k o l a nakli-y l ı k g e t i r d i k l e r i m u h a k k a k t ı r . F a k a t b u n a m u k a b i l m a h -z u r l a r ı o d e r e c e f a -z l a l a ş t ı ki ş e h i r l e r d e Y a y a g i d i p g e l e n l e r e y a ş a m a h a k k ı kal-m a d ı . M i s a l l e r h e r g ü n g ö z ü m ü z ü n ö n ü n d e s o k a k t a k a r ş ı t r o t u v a r a g e ç e b i l m e k b i r m e s e l e h a l i n e geldi. M e ş h u r A m e r i k a n m i m a r î F . L. W r i g h t ' a s o r m u ş l a r : K a r ş ı T r o t u v a r a g e ç m e k i ç i n ç a r e ? « Y o k t u r » d e m i ş v e d e v a m l a « d a h a d o ğ r u s u var-d ı r : O t r o t u v a r ı n b u l u n var-d u ğ u t a r a f t a d o ğ m u ş o l m a k » . İ ş i n g ü l ü n ç t a r a f ı b u , b i r d e acı ta-r a f ı v a ta-r ; 5 k i ş i y e b i ta-r o t o m o b i l i s a b e t e d e n A m e r i k a B i r l e ş i k D e v l e t l e r i n d e se-n e l i k O t o m o b i l k a z a se-n e t i c e l e r i se-n d e e l d e e d i l e n r a k a m l a r b i r u m u m î h a r p t e ölen-l e r i n a d e d i iölen-le k ı y a s ölen-l a n d ı r ı ölen-l a c a k k a d a r k a b a r d ı . B u n a b i r ç a r e d ü ş ü n m e k h ü k ü m e t -l e r i n t a b i î b i r v a z i f e s i o -l d u ; g e n e ş e h i r m ü t e h a s s ı s l a r ı t r a f i k m ü t e h a s s ı s l a r ı ça-ğırıldı, y e n i y e n i p r e n s i p l e r k o n d u : 1 — Ş e h i r d e n ş e h i r e u l a ş t ı r a n a n a y o l l a r ı n ş e h i r i ç i n d e n d e ğ i l de, ş e h i r ç e v r e s i n d e n g e ç i r i l m e s i n e k a r a r v e r i l d i . 2 — Ö n m e l i y o l l a r ı b i r b i r l e r i y l e k a t e t t i r m e k s i z i n alt-üst g e ç i t l e r l e tehli-keli k r u z m a n l a r a m a n i o l u n d u . 3 — Y o l g e n i ş l i k l e r i n i , ü z e r i n d e n g e ç e n v a s ı t a a d e d i n e g ö r e t a y i n e t m e k v e y o l u n ç e v r e s i n d e b u l u n a n i n s a n top-l u top-l u k top-l a r ı n a g ö r e a y a r top-l a m a k . 4 — Y o l l a r n e v i l e r i n e g ö r e h a f i f , ağır, yavaş, s ü r ' a t l i , ç o k s ü r ' a t l i o l a r a k s ı n ı f l a n d ı r ı l d ı v e E b a d l a n d ı r ı l d ı . Y a y a y o l l a r ı d a t r a f i k y o l l a r ı n d a n t a m a m e n a y r ı l d ı . B u g ü n a r t ı k ş o s a n ı n k e n a r ı n d a t r o t u v a r y a p m a k m o d a s ı t a m a m e n t e r k e -d i l m i ş t i r . Y e p y e n i k u r u l a n ş e h i r l e r e ya-y a l a r e v d e n eve, ç a r ş ı d a n ç a r ş ı ya-y a , oku-la; b a h ç e l e r i ç e r i s i n d e k e n d i l e r i n e ay-r ı l m ı ş h u s u s î y o l l a ay-r d a n g e ç e ay-r l e ay-r v e h i ç o t o m o b i l l e k a r ş ı l a ş m a z l a r . 5 — E s k i d e n k u r u l m u ş ş e h i r l e r : a ) A n a a r t e r l e r d e , a m u t s o k a k l a r -d a n giriş; -d u r a k l a m a l a r , k e s i ş m e l e r v e h e m z e m i n y a y a g e ç i t l e r i t a m a m e n kal-d ı r l kal-d ı . M e n e kal-d i l kal-d i . b ) Talî s o k a k l a r a b u a n a a r t e r l e r -d e n g i r i ş i m k â n l a r ı t a h -d i -d e-dil-di. c ) M a h a l l e içi l o k a l s o k a k l a r d a b u t a h d i d l e r o d e r e c e k e s i n d e ğ i l d i r . F a -k a t Y u -k a r ı d a z i -k r e d i l e n y a s a -k l a r d a n ötü-z a t e n b u r a l a r d a v a s ı t a a d e d i b i r h a y l i a z a l m ı ş t ı r . V e A n a a r t e r l e r e g ö t ü r e n k e s t i r m e i s t i k a m e t l e r k a l d ı r ı l d ı ğ ı n d a n v a s ı t a m u a y y e n y e r l e r d e n d o l a ş m a k mec-b u r i y e t i n d e mec-b ı r a k ı l d ı . 6 — K a v ş a k y e r l e r i n i n t e r t i b i n d e cok t a t m i n edici ş e k i l l e r e l d e edilmiş-tir. R e f ü j ş e k i l l e r i n e g ö r e v a s ı t a l a r ist e n i l e n i s ist i k a m e ist l e r k r u a z m a n s ı z v e r a -h a t b i r ş e k i l d e k a n a l i z e e d i l e b i l i y o r . B u t e d b i r l e r l e ş e h i r l e r d e h e m yaya-l a r ı n r a h a t g e z m e yaya-l e r i h e m d e v a s ı t a yaya-l a r ı n ş e h i r d a h i l i n d e kazasız v e n o r m a l b i r s ü r ' a t l e s e y i r e t m e l e r i s a ğ l a n d ı . B o ş a r a z i d e y e n i k u r u l a n b i r ş e h i r t e r t i b i n e t r a f i k y o l l a r ı m a h a l l e ç e v r e l e r i n d e d o l a ş t ı r d ı ğ ı n d a n ; m e s k e n k o m ş u -l u k ü n i t e -l e r i m a k b u -l s a y ı -l a n çarşı, o k u -l v e b a h ç e s i e t r a f ı n d a i ç i n e k a p a n m ı ş r a -h a t ç a l ı ş a b i l e n b i r -h ü c r e s i s t e m i olabil-m i ş t i r . Keza e s k i d e n k u r u l u ş e h i r l e r i n İs-l â h n d a m u a y y e n y o İs-l İs-l a r ı y a İs-l n ı z y a y a İs-l a r a t e r k e t m e k v e m u a y y e n y o l l a r ı l o k a l , h a f i f , s ü r ' a t l i y o l gibi s ı n ı r l a r a a y ı r m a k -la h a m a r a z i d e y e n i k u r u l a n i d e a l ş e h i r y o l l a r ı p r e n s i b i n e k ı s m e n y a k l a ş ı l a b i l -m i ş t i r . M E T R O P O L L E R İ N İ S L Â H I : D a h a y u k a r ı d a « N e i g h B o u r h o o d U n i t » y a n i ş e h r i b i r b i r i n e e k l e n m i ş can-lı h ü c r e l e r d e n i b a r e t b i r v ü c u d a benze-t e n s i s benze-t e m d e n B a h s e benze-t m i ş benze-t i r . B u e s a s l a r a u y a r a k , m ü n a k a l e s i tı-k a n m ı ş , b e l e d i y e s e r v i s l e r i i ş l e m e z h a l e g e l e n L o n d r a v ı f e r a h l a t m a k ü z e r e 30 ilâ 40 k m . ç e v r e s i n d e 25 ilâ 50.000 kişi-lik s a t e l l i t e ş a h i r c i k l e r k u r u l m a s ı yolu-n a gidildi. E n e v v e l A n g l o S a k s o n m e m l e k e t l e r i n d e t a t b i k e d i l e n b u s i s t e m i n i l k n u -m u n e s i « H a r l o w » S a t e l l i t e ş e h r i d i r . Sanayii, t i c a r e t i v e h e r t ü r l ü i h t i y a c ı b ü n -y e s i n d e t o p l a -y a n b u ş e h i r n u m u n e s i in-s a n y a ş a y ı ş n a e l v e r i ş l i i d e a l (40.000 ki-ş i l i k ) b i r ki-ş e h i r d i r . B u r a d a o t u r a n l a r ı n A l ı ş v e r i ş için, iş i ç i n L o n d r a n ı n i ş m e r k e z i n e k a d a r gid i p g e l m e l e r i n e l ü z u m k a l m a m ı ş t ı r . L o n -d r a ç e v r e s i n -d e t a t b i k o l u n a c a k b u n e v i k ü ç ü k ş e h i r l e r s a y e s i n d e h a s t a b i r ko-ca v ü c u d ü a n d ı r a n L o n d r a n ı n r a h a t a ka-v u ş t u r u l a c a ğ ı k u ka-v ka-v e t l e ü m i t e d i l i r .
İ s t a n b u l d i ğ e r e s k i p a y i t a h t l a r v e t a r i h î ş e h i r l e r g i b i L o n d r a n ı n g ö s t e r d i ğ i h a s t a l ı k â r ı z a l a r ı n ı g ö s t e r m e ğ e başla-m ı ş t ı r . S o n 30 s e n e z a r f ı n d a n ü f u s u 150.000 d e n 2 m i l y o n a v a r a n ş e h r i m i z i n d e r t l e r i a y n i d e r t l e r d i r . Ş u f a r k l a ki İ s t a n b u l u n j e o g r a f i k t e ş e k k ü l ü v e e s k i d e n k u r u l u ş t a r z ı mo-d e r n ş e h i r l e r c i l i k t a t b i k a t ı n a ç o k mo-d a h a e l v e r i ş l i d i r . Z i r a B o ğ a z i ç i n i n h e r i k i ya-k a s ı n d a A n a d o l u v e R u m e l i K a v a ğ ı n d a n M a r m a r a y a k a d a r u z a n a n (27 K m . ) gü-zel s a h i l l e r d e , Y e d i k u l e d e n F l o r y a y a kad a r M a r m a r a D e n i z i b o y u n c a v e A n a kad o -l u c i h e t i n d e Ü s k ü d a r d a n S u a d i y e y e ka-d a r v a r a n k ı v r ı m l ı k o y v e ç ı k ı n t ı l a r ka-d a n t e ş k i l o l u n a n d e n i z k e n a r ı h e p b i r b i r i n d e n y e ş i l l i k l e r e a y r ı l m ı ş s i t e l e r d e n m ü -t e k k i l d i r . İ ş t e b u s i t e l e r « N e i c b o u r H o o d » sis-t e m i n d e k a b u l e d i l d i ğ i g i b i İ s sis-t a n b u l u n b ü n y e s i n i t e ş k i l e d e n b i r b i r i n e e k l e n -m i ş c a n l ı h ü c r e l e r d i r . R o m a , P a r i s , L o n d r a v e y a H e r h a n -gi g a r b m e t r e p o l l e r d e n b i r i n i ele alır-s a k h i ç b i r i İ alır-s t a n b u l g i b i k u r u l m a m ı ş t ı r . E k s e r i y a e s k i iş m e r k e z l e r i e t r a f ı n d a y e l p a z e ş e k i l d e i n k i ş a f e t t i k l e r i n d e n b u m e t r o p o l l e r i n h ü c r e s i s t e m i n e i n k ı l â p e t t i r i l m e l e r i d a i m a p e k g ü ç o l u y o r . B u m e t r o p e l l e r e n a z a r a n ş e h r i m i z o k a d a r iyi e s a s l a r ü z e r i n d e k u r u l m u ş ki i n s a n â d e t a e c d a d ı m ı z ı n m u a s ı r şehirci-l i k e s a s şehirci-l a r ı n ı d a h a e v v e şehirci-l r d e n b u şehirci-l m u ş oşehirci-l- ol-d u k l a r ı n a i n a n m a k i s t i y o r . İ s t a n b u l u n b u ş e k i l d e k u r u l u ş se-b e p l e r i n i v e t a r i h ç e s i n i d a h a f a z l a iza-h a k a l k ı ş m a d a n şu n o k t a y ı k a t ' i o l a r a k b e l i r t e l i m . S e n e l e r d e n b e r i y e r l i v e ya-b a n c ı m ü t e h a s s ı s l a r ı n s e n e l e r d e n ya-b e r i ü z e r i n d e ç a l ı ş t ı k l a r ı İ s t a n b u l n â z ı m plâ-n ı plâ-n ı plâ-n a plâ-n a h a t l a r ı b i l h a s s a y o l ş e b e k e s i b a k ı m ı n d a n g ü n ü n ş e h i r c i l i k a n l a m ı n a p e k a y k ı r ı d e ğ i l d i r . D o l a y ı s i y l e t a t b i k e d i l e n y e n i yol ş e b e k e s i ş e h r i n İ s t i k b a -lini f e l c e u ğ r a t m a y a c a k t ı r . B i l â k i s y e n i i s t i m l â k h a r k e t l e r i y l e ş e h r i k u ş a t a c a k o l a n ç e v r e y o l u a s m a k ö p r ü i k m a l edil-diği g ü n t r a f i k g e n i ş b i r n e f e s a l a c a k t ı r . A n c a k İ s t a n b u l u n u m u m î ş e m a s ı n d a g ö r ü l d ü ğ ü v e ç h i l e İ s t a n b u l u k u ş a t a n a n a a r t e r d e n m u a y y e n m e r k e z l e r e i r t i b a t y o l l a r ı n ı n i s a b e t l i y e r l e r d e n g e ç i r i l e b i l -m e s i için ş i -m d i d e n İ s t a n b u l u s e -m t s e -m t a y ı r a r a k N e i c h b o u r h o o d s i s t e m i n e u y a n b i r s i s t e m e g ö r e ıslah e d i l m e s i l ü z u m l u -d u r . Y a n i g e c i k m i ş o l a n İ s t a n b u l u n Zo-n i Zo-n g E t ü d ü Zo-n e b i r a Zo-n e v v e l b a ş l a m a k lâ-z ı m d ı r .
