FASİKÜL
1.
• Yer Kabuğunun Yapısı
• Dünya’mızın Hareketleri
Yer Kabuğu ve Dünya’mızın Hareketleri
Etkinlik
Yer Kabuğunun Yapısı
1. Aşağıdaki şemada verilen boşlukları uygun kelimelerle tamamlayalım.
Yer kabuğu ... oluşur.
... sertlik, ... boşluklu yapı ve ... sınıflandı- rılmasında etkilidir.
Mineraller ...
oluşturur.
... çeşidine ve yoğunluğuna göre...
farklılık gösterir.
2. Kayaçlar, gece ve gündüz arasında oluşan sıcaklık farkından veya rüzgâr gibi hava olaylarından dolayı parçalanır.
Kayaçlar ... ... ... ...
Bu bilgiye göre kayaçların parçalanmasıyla oluşan maddeleri sıralayalım.
Kayaçlar, gece ve gündüz arasında oluşan sıcaklık farkından veya rüzgâr gibi hava olaylarından dolayı parçalanır.
Kayaçlar ... ... ... ...
3. Aşağıdakilerden hangisi kayaçlara örnek gösterilebilir? İşaretleyelim.
Taş Ağaç Kum Balık Mercan
kayaçlardan kayaçları ufalanabilirlik
parlaklık, renk
Mineral
kayaçlar
Kaya
✘ ✘
Taş Çakıl Kum
Etkinlik
Yer Kabuğunun Yapısı
Ekonomik değeri olan kayaçlara maden adı verilir. Madenler çok çeşitli alanlarda kullanılır. Bazı madenlerin kullanım alanları aşağıda verilmiştir. Bu kullanım alanlarının hangi madene ait olduğu- nu beliyerek numarasını ilgili madenin altına yazalım.
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
Jet ve roket yakıtı olarak kullanılır.
Elektrikli cihazların yapımında iletken olarak kullanılır.
Ayna üretiminde kullanılır.
Elektron mikroskoplarının yapımında kullanılır.
Ray yapımında kullanılır.
Elektrik enerjisi üretiminde ve asfalt yapımında kullanılır.
Termometre üretiminde kullanılır.
Tencere kapaklarında kullanılır.
Termik santrallerde ısı amaçlı kullanılır.
Mezarlıkta ve süs eşyaları yapımında kullanılır.
linyit taşkömürü altın cıva bor
bakır mermer aliüminyum gümüş demir
6 9 4 7 1
2 10 8 3 5
Etkinlik
Fosiller ve Oluşumu
“Fosiller” ile ilgili olarak verilen soruları cevaplayalım.
Nasıl Oluşur? Nedir?
Oluşması için en uygun koşullar nasıldır? Bize nasıl yarar sağlar?
...
...
...
...
...
...
...
...
...
...
...
...
...
...
...
...
...
...
...
...
...
...
Toprak, çamur ve taşların al- tında kalan canlının ölmüş vü- cudu minerallerle etkileşerek fosili oluşturur.
Nemli çökeltilerde hayvanların ani gö- mülmesi
Volkanik küllerdeki ana gömülme Sabit ısı koşulları
Çok yoğun mineral içeren yeraltı suları Oksijen
Kömür, petrol, doğal gaz gibi yer altıkay- nakların oluşmasını sağlar. Ayrıca bugün yaşamayan, soyları tükenmiş bitki ve hayvanlar hakkında bilgi verir. Canlıların uğradığı değişimi fark etmemizi sağlar.
Yeryüzünün farklı dernilkleride çok uzun zaman önce yaşamış olan canlıların günümüze ula- şan kalıntı ve izleridir.
Etkinlik
Dünya’mızın Hareketleri
1. Aşağıda belirtilen varlıkların hangi hareket türünü yaptığını işaretleyelim.
2. Dönme ve dolanma hareketleri arasındaki farkı açıklayalım.
...
...
...
...
...
...
...
Dönme hareketi
Dolanma hareketi
Dönme hareketi Dolanma hareketi
Dönme hareketi
Dolanma hareketi
Dönme hareketi
Dolanma hareketi
Dönme hareketi Dolanma hareketi
Dönme hareketi
Dolanma hareketi
Bir varlığın kendi ekseni etrafında tur atmasına dönme hareketi denir. Dönme dolap, pervane gibi cisimler bir nokta etrafında dönme hareketi yapar. Bir varlık belli bir yörüngede bir varlığın etrafın- da tur atıyorsa dolanma hareketi yapıyor demektir. Dünya kendi ekseni etrafından dönme hareketi yaparken, Güneş’in etrafında dolanma hareketi yapar.
✔
✔
✔
✔
✔
✔
Etkinlik
Dünya’mızın Hareketleri
1. Aşağıdaki öğrencilerin sorduğu soruların cevaplarını yazalım.
Kars’ta, Güneş’in Çanakkale’den önce doğmasının nedeni nedir?
Türkiye’de gündüz yaşanırken aynı anda Amerika’da gece yarısı olmasının nedeni nedir?
Güneş’in, hareket etmemesine rağmen gün içinde hareketliymiş gibi görünmesinin nedeni nedir?
Dünya’mız kendi ekseni etrafında dönmeseydi ...
...
2. Sedef’in cümlesi nasıl tamamlanmalıdır? Yazalım.
...
...
...
...
...
Dünya’nın kendi ekseni etrafında dönmesi sonucunda gece-gündüz oluşur. Ama Dünya’mız kendi ekseni etrafında dönmeseydi Dünya’nın bir tarafı hep gündüzü diğer tarafı da hep geceyi yaşardı.
Ayrıca Dünya’nın kendi ekseni etarfında dönmesiyle günlük sıcaklık farkı oluşur. Ama Dünya dön- meseydi bu olay da meydana gelmeyecekti.
Güneşin doğudan doğmasıdır.
Dünya’nın şeklindedir.
Dünya’nın kendi ekseni et- rafında dönmesidir.
Etkinlik
Dünya’mızın Hareketleri
1. Aşağıda, bazı doğa olaylarının sonuçları verilmiştir. Bunların yaşanmasının nedenlerini yazalım.
Gece gündüz oluşur.
Hakkâri’de Güneş, İzmir’den
önce doğar.
Mevsimler oluşur.
Güneş, gökyüzün- de hareket ediyor- muş gibi görünür.
2. Aşağıdaki şekle göre soruları cevaplayalım.
N Nilüfer
Metin Serpil
Kemal L
M
K
Dünya üzerinde verilen noktalarda yaşayan kişilerden hangisi,
• öğle vaktini yaşıyor olabilir? ...
• gece yarısını yaşıyor olabilir? ...
Bu noktalarda bulunan kişileri, ilk önce gece yarısına ulaşacak olandan en geç gece yarısına ula- şacak olana doğru sıralayalım.
...
Dünya’nın kendi ekse- ni etrafında dönmesiy- le
Dünya’nın kendi ekse- ni etrafında dönmesiy- le
Kemal Nilüfer
Nilüfer - Serpil - Metin - Kemal
Güneş’in doğudan doğmasıyla
Dünya’nın Güneş etra- fında dolanımıyla
Kavrama Soruları
Kelime sandığında yer alan kelimeleri kullanarak boşlukları tamamlayalım.
1. Dünya’nın kendi ekseni etrafında dönmesiyle ...
ve ... oluşur.
2. Ekonomik değeri olan kayaçlara ... adı ve- rilir.
3. Yeryüzünün farklı derinliklerinde çok uzun zaman önce yaşa- mış olan canlıların günümüze ulaşan kalıntı ve izlerine ...
... denir.
4. Dünya’nın karalardan oluşan en dış katmanına ...
... adı verilir.
5. Dünya, kendi ekseni etrafındaki dönüşünü ...
... tamamlar.
6. Kayaçlar çeşitli ... oluşur.
7. Dünya’nın, Güneş etrafındaki dolanım süresi ...
... olarak kabul edilir.
8. Yer kabuğunu oluşturan ana malzeme ...
olarak. adlandırılır.
9. Dünya, ... etrafındaki dönüşünü 365 gün 6 saatte tamamlar.
10. Dünya kendi ekseni etrafında ... , Güneş etrafında ... hareket yapar.
11. Dünya, kendi ekseni etrafında ... doğru döner.
12. Kayaçların çeşitli etkenlerle parçalanması sonucu ...
... oluşur.
13. Dünya’nın Güneş etrafında dönmesi sonucu ...
... oluşur.
1 yıl
taş Güneş
batıdan doğuya fosil dolanma
dönme maden
yer kabuğu
gece mevsimler minerallerden gündüz
24 saatte kayaç gece
gündüz
maden
fosil
yer kabuğu
24 saatte
minerallerden
1 yıl
kayaç
Güneş
dönme dolanma
batıdan
taş
mevsimler
Kavrama Soruları
gece gündüz gün dönme maden kayaç yer kabuğu
mevsimler dolanma
mineral yıl
Aşağıdaki kavram haritasını verilen sözcüklerden uygun olanlarıyla tamamlayalım.
Hava küre Su küre Manto Çekirdek ...
...
... ...
oluşur.
oluşur.
sonucu oluşur.
hareketi yapar.
etrafında yapar.
sonucu oluşur.
ekonomik değeri olanlarıdır.
...
...
...
...
... ...
katmanlardan oluşur.
Kayaç Maden
Mineral
Yer kabuğu
Dönme
Gece ve Gündüz
Dolanma
Mevsimler Yıl
Gün
Kavrama Soruları
1. Dünya’nın hareketleri nelerdir? Bu hareketlerin sonucunda neler oluşur? Bu oluşumları süreleri ile birlikte aşağıdaki tabloya yazalım.
Hareket
Sonuçları
2. Kayaç nedir? Açıklayarak iki örnek verelim.
...
...
...
...
...
3. Madenlerin kayaçlardan farkını açıklayalım.
...
...
...
...
...
4. Fosili açıklayarak oluşumu için en uygun şartları yazalım.
...
...
...
...
...
Dünya’nın kendi ekseni etrafında dön- mesi
Taş, toprak vb. oluşumların tamamına kayaç denir. Yer kabuğu katmanını oluşturan ana malzeme kayaçlardır. Kayaçlar çeşitli minerallerden oluşmuştur. Örnek olarak granit, kaya tuz verilebilir.
Ekonomik değeri olan kayaçlara maden adı verilir. Madenler de birer kayaçtır ancak madenler diğer kayaçlar göre ekonomik değer taşıyan mineralleridir. Madenler, maden ocaklarından taş ve toprakla karışık olarak çıkarılır. Daha sonra ekonomik değer taşımayan taş ve topraktan arındırıla- rak ham maddeye ulaşılır.
Yeryüzünün farklı derinliklerinde çok uzun zaman önce yaşamış olan canlıların günümüze ulaşan ka- lıntı ve izlerine fosil denir. Geçmişte yaşayan canlıların günümüze bir fosil olarak gelebilmesi için canlı kalıntılarının, bakterilerin yaşamasına uygun olmayan yerlerde olması gerekir. Ayrıca nemli çökeltiler- de hayvanların ani gömülmesi, volkanik küllerdeki ani gömülme, sabit ısı koşulları, çok yoğun mineral içeren yeraltı suları, oksijen miktarı fosil oluşumu için gereken en uygun şartlardandır.
Gece ve Gündüz oluşur.
Dünya’nın Güneş etrafında dolanımı
Mevsimler oluşur.
Kavrama Soruları
5. Altın, gümüş ve taş kömürü madeninin kullanım alanlarına iki örnek verelim.
...
...
...
...
...
...
...
6. Güneş‘in gün içerisinde hareket ediyormuş gibi görünmesinin nedenini açıklayalım.
...
...
...
...
...
...
...
7. Kayaçların parçalanmasına neden olan etkenleri yazalım.
...
...
...
...
...
...
...
...
Altın: Takı ve mücevher yapımında
İlaç sektöründe (elektron mikroskopları) Gümüş: Fotoğrafçılıkta
Dişçilikte
Taşkömürü: Ev ve iş yerlerinin ısınmasında
Nükleer santrallerde kullanılmaktadır.
Güneş’in gün içerisinde hareket ediyormuş gibi görünmesinin nedeni aslında Dünya’nın hareke- tidir. Dünya’nın kendi ekseni etrafında dönmesiyle Güneş doğar ve batar. Dünya’nın herhangi bir yerinde duran biri 24 saat içinde Güneş’in tüm konumlarını görebilir.
Kayaçlar, gece ve gündüz arasında oluşan sıcaklık farkından veya rüzgar gibi hava olaylarından dolayı parçalanır. Bunun sonucunda büyük kaya parçaları, küçük taş parçalarına, ufak çakıl taşları- na ve en son olarak kum taneciklerine kadar parçalanır.
KARMA TEST 1. Etkinlikte yer alan soruları seçeneklerde
verilen açıklamalar ile eşleştirelim.
1.
2.
3.
2. İşaretlediğimiz seçenekte yer alan kullanım alanına ait madeni yazalım.
1. Fen Bilimleri dersi için hazırlanan etkinlik aşa- ğıdaki gibidir.
1. Yer kabuğu nedir?
2. Fosil nedir?
3. Maden nedir?
Aşağıdaki açıklamalardan hangisi etkinlikte yer alan sorulardan birinin cevabı değildir?
A) Ekonomik değeri olan kayaç.
B) Yerkürede canlıların yaşadığı karalardan oluşan katman
C) Yer kabuğunu oluşturan farklı tür mineral- lerden oluşan kütle
D) Uzun zaman önce yer kabuğunun farklı derinliklerinde yaşamış olan canlıların günümüze ulaşan kalıntısı
2. altın demir gümüş
Aşağıdakilerden hangisi yukarıda verilen madenlerden birinin kullanım alanı değildir?
A) Katran, akaryakıt ve parafin yapımı B) Uçakların kokpit camları
C) Pil üretimi D) Otomotiv sanayi
B
D
A
Linyit
KARMA TEST 3. Fosilleşmenin oluşumu için en iyi koşullar
nelerdir? Yazalım.
4. Yanlış olan ifadelerin doğrularını yazalım.
3. Uzun zaman önce yaşamış olan canlıların günümüze ulaşan kalıntı ve izlerine fosil denir.
Buna göre aşağıdaki öğrencilerden hangisi fosilleşmiş canlılara örnek vermemiştir?
A) Buzullarda donan canlı
B) Yanarak kül olan canlı
C) Toprak altında bulunan canlı
D) Denizin dibinde bulunan canlı
4. “Kayaçlar” ile ilgili olarak
★ Yer kabuğu katmanını oluşturan ana mad- dedir.
❤ Çeşitli minerallerden oluşmuştur.
✿ Tek çeşittir.
♦ Ekonomik değeri yoktur.
verilen ifadelerden hangileri doğrudur?
A) ★ ve ❤ B) ✿ ve ♦ C) ★ ve ✿ D) ❤ ve ♦
1- Nemli çökeltilerde hayvanların ani gö- mülmesi
2- Volkanik küllerdeki ani gömülme.
3- Sabit ısı koşulları
4- Çok yoğun mineral içeren yer altı suları 5- Oksijen miktarı
Kayaçlar tek çeşit değildir. Kayaçların eko- nomik değeri vardır. Ekonomik değeri olan kayaçlara maden denir.
KARMA TEST 5. Şemadaki yanlış ifade ya da ifadelerin doğ-
rularını yazalım.
6. Dünya’nın yaptığı diğer dönme hareketini model üzerinde gösterelim.
5.
Y Madenlerin çok farklı kullanım
alanları olur.
D
★ ❤
Y Fosilleşmenin gerçekleşmesi için bakterile- rin yaşamasına
uygun ortam gerekir.
D
✿ ●
Sertlik, ufalanabilirlik, boşluklu yapı, renk ve parlaklık kayaçların
sınıflandırılmasını sağlar.
D Y
Yukarıdaki ifadeler doğru (D) ya da yanlış (Y) olarak değerlendirip ilgili ok yönünde iler- lendiğinde hangi sembole ulaşılır?
A) ★ B) ❤ C) ✿ D) ●
6. K. 1 yıl oluşur.
L. Gece-gündüz oluşur.
M. 1 gün oluşur.
Dünya’nın kendi ekseni etrafında dönme- siyle yukarıda verilenlerden hangisi ya da hangileri oluşur?
A) Yalnız L B) K ve M C) L ve M D) Yalnız M
Fosilleşmenin gerçekleşmesi için bakterile- rin yaşamasına uygun olmayan ortam gere- kir.
KARMA TEST 7. Yanlış olan bilgiyi ya da bilgileri düzelterek
yazalım.
8. Yandaki olayların gerçekleşme sebepleri nelerdir? Açıklayalım.
7.
Yasemin
Mert
Tuğçe
Mevsimler, Dünya’nın kendi ekseni etrafında dönmesiyle oluşur.
Dünya, Güneş etrafındaki dönüşünü 365 gün 6 saatte tamamlar.
Gece ve gündüz, Dünya’nın kendi etrafında dönmesiyle oluşur.
Öğrencilerden hangisi ya da hangilerinin söylediği bilgiler doğrudur?
A) Yalnız Tuğçe B) Yalnız Yasemin C) Mert ve Yasemin D) Tuğçe ve Mert
8. Bir yıl ...★... gün ...●... saattir.
Bir gün ...✿... saattir.
Yukarıdaki cümlelerde ★, ● ve ✿ ile belirti- len yerlere gelmesi gerekenler, seçeneklerin hangisinde doğru verilmiştir?
★ ● ✿
A) 365 6 30
B) 360 10 25
C) 365 6 24
D) 365 12 30
Mevsimler, Dünya’nın Güneş etrafında dola- nımıyla oluşur.
Dünya, Güneş etrafında dolanımını 365 gün 6 saatte tamamlar. Bu süre 1 yıl olarak ka- bul edilir. Dünya’nın kendi ekseni etrafında dönmesi ile gece ve gündüz oluşur. Dünya bu dönüşünü 24 saatte tamamlar.
