ÇOCUK SAĞLIĞI KAVRAMI VE ÖNEMİ
ÇOCUK SAĞLIĞINI ETKİLEYEN FAKTÖRLER
BEBEK VE ÇOCUK SAĞLIĞINA İLİŞKİN GÖSTERGELER
Doç. Dr. Ender DURUALP
Tüm toplumlarda çocuklar, geleceğin yetişkini olarak özenle yetiştirilen, eğitilen ve eldeki olanakları en üst düzeyde kullanarak, tüm gereksinimleri karşılanmaya çalışılan değerli bireylerdir.
E. Durualp 2
Çocuklar çeşitli sağlık sorunlarına duyarlı ve riskli bir grup olarak düşünülürler.
Çocuklarda hastalık örüntüleri ve
hastalıkların yönetimi erişkinlerden farklıdır.
Çocuklar her zaman özel bakım
gereksinimleri olan bireylerdir ve çocuk sağlığının korunması ve geliştirilmesi, tüm toplumların öncelikli hedefleri
arasındadır.
E. Durualp 3
Anne sağlığı, aile sağlığı, sosyoekonomik durum, çevre ve sosyal destek, çocuk
sağlığını etkileyen önemli faktörlerdir. Anne sağlığı, çocuk sağlığının temel bir
belirleyicisidir.
Annenin yaşı, gebelik öncesi sağlık ve beslenme durumu, antenatal (doğum
öncesi) bakım, doğum aralıkları çocuğun
sağlığını etkileyen anneye ilişkin faktörlerdir.
Çocuk Sağlığını Etkileyen Faktörler
E. Durualp 4
Çocuk sağlığı ailenin yaşam şekli, kültürü, dini uygulamaları, gelenekleri, alışkanlıkları ve çocuk yetiştirme uygulamalarından da etkilenmektedir.
Ailenin ekonomik durumu, çocuk sağlığında çok önemli bir faktördür. Yoksulluğun etkileri tüm yaş
gruplarında görülmekte birlikte yoksulluktan en fazla etkilenen grup çocuklardır.
Yapılan araştırmalar ekonomik düzeyi düşük olan ailelerin çocuklarının boy ve kilolarının normal
değerlerin altında olduğunu göstermiştir.
E. Durualp 5
İlköğretim çağında olup okula gidemeyen çocukların üçte ikisinin kız çocuğu olduğu bilinmektedir. Doğu bölgelerinde ve kırsal kesimde yaşayan kız çocukları en
dezavantajlı grubu oluşturmaktadır.
Hijyenik olmayan bir çevre birçok hastalığın sorumlusudur. Ev hijyeni, aile hijyeni,
yeterli ve güvenilir su bulunmaması, atıklar ve benzeri faktörler çocuk sağlığını tehdit etmektedir.
E. Durualp
6
Yoksulluk çocukların her alanda sömürülmesine de neden olmaktadır.
Halen 180 milyon
çocuk, çocuk işçiliğinin en kötü biçimleri olarak tanımlanan işlerde
çalışmakta ya da çalıştırılmaktadır.
Türkiye’de 6-14 yaş
arası çocukların yüzde 4.2’si ve 15-17 yaş
arası çocukların %28’i çalışmaktadır.
E. Durualp
7
Sağlık durumunun değerlendirmesinde sağlık sorunu olan kişi sayısı sağlık sorunlarının
boyutlarını yansıtmamaktadır. Risk altında olan toplumun büyüklüğü ve sağlık sorunu olan kişi sayısının birlikte değerlendirilmesi gereklidir. Bu nedenle de sağlık ölçütleri
kullanılarak sağlık düzeyinin değerlendirilmesi yapılmaktadır.
ÇOCUK SAĞLIĞINA İLİŞKİN GÖSTERGELER
E. Durualp 8
Bir toplumun demografik yapısı, hastalık ve ölüm nedenleri; o
toplumun gelişmişlik düzeyi, sağlık durumu, yüksek riskli yaş grupları ve öncelikle ele alınması gereken
sorunlarla sağlık hizmetlerinin hedefleri ile ilgili düzenlemelere ilişkin önemli bilgiler verir.
E. Durualp 9
Bebek ve çocuk ölüm hızları ve nedenleri bir toplumda gelişmişliğin ve kalkınmanın en
önemli göstergelerinden biridir.
Çocuk sağlığının ve çocuk sağlığı
hizmetlerinin değerlendirilmesinde sık kullanılan ölüm göstergeleri perinatal, neonatal (yenidoğan), postneonatal
(yenidoğan sonrası), bebek ve beş yaş altı ölüm hızlarıdır.
Göstergeler
E. Durualp
10
Perinatal ölüm hızı, belirli bir
bölgede bir yıl içinde ölü doğan ve canlı doğup sıfır ile yedi günlük
iken ölen bebek sayısının
toplamının o yıl içinde olan toplam doğum (canlı ve ölü) sayısına
bölünmesi ve 1000 ile çarpılması,
E. Durualp 11
Neonatal (Yenidoğan) ölüm hızı, belirli bir bölgede bir yıl içinde canlı doğan ve bir ayını tamamlamadan ölen
bebek sayısının, o yıl içinde olan canlı doğum sayısına bölünmesi ve 1000 ile çarpılması,
E. Durualp 12
Postneonatal (Yenidoğan sonrası) ölüm hızı, belirli bir bölgede bir yıl içinde canlı doğan ve 30-365 gün içinde ölen bebek sayısının o yıl içinde olan canlı doğum sayısına bölünmesi ve 1000 ile çarpılması,
E. Durualp 13
Bebek ölüm hızı, belirli bir
bölgede bir yıl içinde canlı doğan ve bir yaşını tamamlamadan ölen bebek sayısının o yıl içindeki canlı doğum sayısına bölünmesi ve
1000 ile çarpılması,
E. Durualp 14
Beş yaş altı ölüm hızı, belirli bir bölgede bir yıl içinde canlı doğup beş yaşını tamamlamadan ölen bebek sayısının o yıl içinde olan canlı doğum sayısına bölünmesi ve 1000 ile çarpılması ile elde edilmektedir.
E. Durualp 15
Perinatal ölümler: Ülkemizde
perinatal ölüm hızı 2003-2008 yılları arasında %019 olarak hesaplanmıştır.
Perinatal ölüm hızları kentlerde kırsal bölgelerden, Batı ve Doğu Anadolu
Bölgelerinde diğer bölgelerimizden yüksektir.
Bebek ve çocuk ölümleri
E. Durualp 16
Perinatal ölüm hızı annenin öğrenim durumunun düşük olması, gebeliğin
istenmemesi, önceki gebelik ile aradaki
sürenin 24 ay ve daha kısa olması, annenin gebelik sayısının dörtten fazla olması,
doğum öncesi bakım almama, bebeğin doğum ağırlığının 2500 gramdan düşük olması, anne yaşının 40-44 arasında
olması, babanın işsiz olması, doğumun kendi kendine yapılması gibi risklerin varlığında yükselmektedir.
E. Durualp 17
Yeni doğan ölümleri: Ülkemizde yenidoğan ölüm hızı 2003-2008 yılları için %013’dür.
Sağlık Bakanlığının 2010 yılı için bildirimi ise
%08,5’dir. Bu dönemde meydana gelen ölümler bebek ölümlerinin %76’sını oluşturmaktadır.
Kırsal bölgelerde, eğitimsiz annelerin
bebeklerinde, Doğu Anadolu Bölgesinde, anne yaşının 40’tan büyük olması durumunda, iki
gebelik arasındaki süre iki yıldan kısa
olduğunda, bebeğin doğum ağırlığı 2500
gramdan düşük olduğunda daha yüksektir. Bu dönemin başlıca ölüm nedenleri doğum
travmaları, doğuştan anomaliler ve prematüreliktir.
E. Durualp 18
Yeni doğan sonrası bebek ölümleri: Bu hız 2003-2008 arası için %04 bulunmuştur.
Sağlık Bakanlığı kayıtlarına göre 2009 yılı için yenidoğan ölüm hızı %03,1 ve 2010 yılı için %01,6 olarak bildirilmektedir.
Bu dönemin ölüm nedenleri yine doğuştan anomaliler, prematürelik gibi yeni doğan dönemi ölüm nedenlerine benzemekle birlikte alt solunum yolu enfeksiyonları, menenjit gibi enfeksiyon hastalıkları da sıralamaya girmektedir.
E. Durualp
19
Bebek ölümleri: Bir yıl içinde canlı
doğan her 1000 bebekten kaçının ilk yaş içinde öldüğünü gösteren sayı bebek
ölüm hızını verir. Bu hız TNSA 2008 de
%017 olarak hesaplanmıştır. Sağlık Bakanlığı bebek ölüm hızını 2009
yılı için %013 ve 2010 yılı için
%010,1 olarak bildirilmiştir.
E. Durualp 20
Bebek ölümleri Doğu ve Güney Anadolu’da, eğitimsiz anne
bebeklerinde, kırsal yerleşim
yerlerinde, anne yaşının 20 den küçük, 40 tan büyük olması durumunda,
düşük doğum ağırlıklı bebeklerde,
doğum aralığı iki yıldan kısa olduğunda ve dörtten sonraki çocuklarda
artmaktadır. Bebek ölümlerinin en sık nedenleri, perinatal hastalıklar,
pnömoniler ve diğer enfeksiyonlardır.
E. Durualp 21
Beş yaş altı ölümler: Bir yılda 0-4 yaş grubunda olan tüm ölümlerin o yıl canlı
doğan çocuk sayısına bölünmesi beş yaştan küçük ölüm hızını verir. Bu hız TNSA (2008)
%024 olup Sağlık Bakanlığının 2010 yılı için bildirimi %013’dür.
Çocukların (0-6 yaş grubu) son 6 ay içinde geçirdikleri hastalıkların görülme sıklıklarına bakıldığında; %38,7 ile üst solunum yolu
enfeksiyonu (tonsilit, orta kulak iltihabı,
farenjit), %26 ile ishal, %11,3 ile kansızlık,
%9,1 ile bulaşıcı hastalıklar ve %9 ile ağız ve diş sağlığı sorunları ilk beş sırayı almaktadır.
E. Durualp 22
Çocuk ölümlerinin hemen hemen yarısı Afrika’da meydana gelmektedir. UNICEF Dünya Çocuklarının Durumu 2014 raporuna göre; 5 yaş altı çocuk ölüm hızı Batı ve Orta Afrika’da binde 118, Doğu ve
Güney Afrika’da binde 77,Orta Doğu ve Kuzey
Afrika’da binde 30 iken; bu oran Güney Asya'da 60, Doğu Asya ve Pasifik’te binde 20, Latin Amerika ve Karayipler’de ise binde 19 dir. Dünya genelinde bu oran binde 48'dir. Türkiye, Ermenistan, Azerbaycan, Romanya, Rusya, vb. ülkeler için binde 19, Az
gelişmiş ülkelerde ise bu oran binde 85'tir.
E. Durualp 23
Çavuşoğlu, H. (2015). Çocuk Sağlığı Hemşireliği Cilt I-II.
(12. Baskı). Ankara: Sistem Ofset Basımevi.
Durualp, E. (2016). Anne Çocuk sağlığı ve İlk Yardım.
İçinde Öğretmenlik Alan Bilgisi Okul Öncesi Öğretmenliği.
(2. Baskı). (Ed: N. Aral, Ü. Deniz ve A. Kan), 107-158, Ankara: Kısayol Yayıncılık.
Törüner, E.K. ve Büyükgönenç, L. (2012). Çocuk Sağlığı Temel Hemşirelik Yaklaşımları. Ankara: Göktuğ Yayıncılık.
Erdem, Y. (2015). Çocuk Hastalıkları. Ankara: Vize Yayıncılık.
Deniz, Ü. ve Önder, Ö.R. (2015). Anne Çocuk Sağlığı ve İlk Yardım. Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık.
Kaynaklar
E. Durualp 24
