Sabah Gazetesi (5742-6471. Sayılar-İnceleme Ve Seçilmiş Metinler)

(1)

T.C.

NİĞDE ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ

TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI ANABİLİM DALI TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI BİLİM DALI

SABAH GAZETESİ

(5742-6471. SAYILAR-İNCELEME VE SEÇİLMİŞ METİNLER)

Yüksek Lisans Tezi

HAZIRLAYAN Kağan KARİPER

DANIŞMAN

Yrd. Doç. Dr. Genç Osman GEÇER

NİĞDE-2014

(2)

YEMİN METNİ

Yüksek Lisans Tezi olarak sunduğum “Sabah Gazetesi (5742-6471. Sayılar-İnceleme ve Seçilmiş Metinler)” başlıklı bu çalışmanın, bilimsel ve akademik kurallar çerçevesinde tez yazım kılavuzuna uygun olarak tarafımdan yazıldığını, yararlandığım eserlerin tamamının kaynaklarda gösterildiğini ve çalışmamın içinde kullanıldıkları her yerde bunlara atıf yapıldığını belirtir ve bunu onurumla doğrularım. 12/06/2014

Kağan KARİPER

(3)

(4)

I

ÖZET

Bu çalışmada Türk Edebiyatı tarihinin en önemli kaynaklarından birisi olan ve 1876 yılında yayın hayatına başlayan Sabah gazetesinin 1905-1907 yılları arasında yayımlanan 5742-6471 arasında bulunan sayıları bilimsel metotlar ışığında incelenmiştir. Çalışmamız öncelikli olarak Türk Edebiyatı araştırmalarına kaynaklık edecek olup bunun yanı sıra sosyal bilimlerin diğer sahalarına da önemli ışık tutacak malzemeleri ortaya çıkarma amacını taşımaktadır. Tez, üç ana bölümden meydana gelmektedir. Birinci Bölüm incelenen sayıların içerdiği bütün başlıkları ihtiva eden bir tablodan oluşmaktadır. İkinci Bölüm’de ise Sabah gazetesinde yer alan yazıların konu ve türlerine göre sınıflandırılması yapılmıştır.

Seçilen edebi metinlerin Latin alfabesine aktarıldığı bölüm ise çalışmanın Üçüncü

Bölüm’ünü oluşturmaktadır. Sonuç Bölümü ve İndeks ile çalışma tamamlanmıştır.

(5)

II

ABSTRACT

In this study of the history of Turkish literature and is one of the most

important sources the newspaper Sabah, which launched in 1876, published

between the years 1905-1907 the number of between 5742-6471 were examined in

the light of scientific method. Our study will primarily Turkish Literature source

for research, as well as the social sciences and other fields to shed light on the

important materials that are intended to elicit. The thesis is composed of three main

parts. The number contained in the first section viewed from a table containin

gallheaders consist. In the second chapter the subject of the article in the newspaper

Sabah and were classified according to type. Selected literary texts are transferred

to the Latin alphabet constitutes the third part of the study section. The work was

completed with the results and the Index parts.

(6)

III

ÖN SÖZ

Gazeteler, toplumsal olayların tarihi seyri içinde süreklilik gösterdiği bütün yönlerini ifade eden, politik var oluşlarla birlikte sosyal bir gereklilik olarak hizmet veren araçlardır. Bir takdim ve telkin vasıtası olarak değerlendirebileceğimiz gazeteler, geçmişten günümüze zihinlerin ortak bir noktada buluşmasını sağlamış, farklılıklar veya benzerliklerle toplumun reaksiyonlarını, duygu ve düşünce yapısını arşivlemiş tarihi birer tanıktır.

Matbaanın Osmanlı Devleti’ne gelişini geciktiren nedenler göz önüne alındığında, gazetecilik hayatının da buna paralel olarak Avrupa’dan çok sonraları başladığı söylenebilir. Fakat gazetelerin yayın hayatımızın içinde yer almasından itibaren üstlendikleri görevleri ve işlevleri itibarı ile her açıdan incelenmeye değer olup, toplumumuzun hayat serüveninde önemli birer vesika oldukları göz önüne alınmalıdır. Bu noktadan hareketle, bu çalışma sadece edebî faaliyetlerin açıklanması ve incelenmesi değil, aynı zamanda diğer bilim dallarının da yakından ilgilenebileceği alanlara temel kaynaklık edecektir.

Bu çalışma, Sabah gazetesinin 1905-1907 yılları arasında yayımlanan 5742- 6471 arasında yer alan sayılarının incelenmesi üzerine kurulmuştur. İncelenen bu sayılar oluşturulmak istenen bir Sabah gazetesi külliyatının parçalarıdır. Bu proje ile Sabah gazetesinin 1876 yılında çıkan ilk sayısı ile 1922’de gazetenin kapanmasına kadar geçen süre zarfında yayınlanan bütün sayıların bir araya getirilerek başta edebiyat tarihimiz olmak üzere, dönemin bütün hadiselerine ışık tutacak malzemeleri ortaya çıkarmak amaçlanmaktadır.

Tez üç bölümden meydana gelmektedir. Birinci Bölüm, 5742. sayıdan başlayarak, kronolojik bir sıra takip etmek suretiyle, gazete numarası, tarih, sayfa, yazar adı, yazı adı, yazı türü ve yer alan yazının kısa açıklamasıyla ana başlıkları içeren bir tablodan oluşmaktadır. İkinci Bölüm’de tahlilî fihrist yapılarak, gazetede duyuru ve ilanlar hariç olmak üzere, yer alan metinlerin varsa yazar adı, konu ve türlerine göre tasnifi yapılmıştır. Seçilen metinlerin Latin alfabesine aktarılması ise üçüncü ve son bölümü oluşturmaktadır. Metinlerin seçiminde kendi türlerine örnek teşkil edecek nitelikte metinler olmasına dikkat edilmiştir. Metinlerin Latin alfabesine aktarımı sırasında Ferit Devellioğlu’nun Osmanlıca Türkçe Ansiklopedik Lügat’i ve Şemsettin Sami’nin Kamus-ı Türkî isimli sözlüklerinden faydalanılmıştır. Bununla birlikte Türkçe kökenli olmayan kelime ve tamlamaların yazımı sırasında günümüzde yaygın olan ve Türk Dil Kurumu tarafından hazırlanan Türkçe sözlükteki kullanım ve yazım şekilleri esas alınmıştır.

Okunamayan kelimeler köşeli ayraç şeklinde […], doğru okunduğundan emin

olunamamış kelimeler veya özel isimler ise parantez içerisinde soru işareti ile (?)

gösterilmiştir. Çalışmada yer alan tarihlerin yazımında miladi takvim esas

alınmıştır.

(7)

IV

Çalışmamıza kaynaklık eden ilgili sayıların büyük bir kısmı Atatürk Kitaplığı’ndan bir kısmı ise Milli Kütüphane’den temin edilmiştir. Bu çalışmanın kapsamında yer almasına ve ciddi çabalar sarf edilmesine rağmen gazetenin yedi sayısına ulaşılamamıştır.

Bu çalışmanın yürütülmesinde ve tamamlanmasında yardımlarını gördüğüm değerli hocam Yrd. Doç. Dr. Genç Osman GEÇER’e teşekkürlerimi sunarım.

Kağan KARİPER

(8)

V

İÇİNDEKİLER

ÖZET ... I ABSTRACT ...II ÖN SÖZ... III İÇİNDEKİLER ... V KISALTMALAR ... VIII GİRİŞ ... IV A. Osmanlı Devleti’nde Basının Doğuşu ve Gelişimi ... IV B. İkinci Abdülhamit Döneminde Osmanlı Basını ... XI C. Sabah Gazetesi ve İncelenen Sayılar Üzerine (5742-6471) ... XIII

BİRİNCİ BÖLÜM

SABAH GAZETESİNİN İÇİNDEKİLER TABLOSU I. SABAH GAZETESİ 5742-6471 NUMARALI NÜSHALARIN

İÇİNDEKİLER TABLOSU ... 1

İKİNCİ BÖLÜM TAHLİLÎ FİHRİST I. SABAH GAZETESİNİN TAHLİLÎ FİHRİSTİ ... 574

A. Yazar Adına Göre ... 574

B. Türlerine Göre ... 636

1. Musahabeler (Sohbet Yazıları) ... 636

2. Fıkralar ... 668

3. Makaleler ... 693

4. Şiirler ... 695

5. Romanlar (Tefrika Romanlar) ... 696

6. Yayın Tanıtımları ... 696

7. Seyahat Anıları ... 703

C. Konularına Göre Yazılar. ... 704

1. Edebî ... 704

2. Tıbbî ve İlmî ... 706

3. Ziraat ve Hayvancılık ... 708

4. Ekonomi ve Ticaret ... 710

(9)

VI

5. Denizcilik ... 712

6. Duyuru ve Tanıtım ... 713

7. Teknolojik Gelişmeler ... 720

8. Çocuklar ... 721

9. Kadınlar ... 723

10. Eğitim ... 725

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM SEÇİLMİŞ METİNLER SABAH’TAN SEÇİLENLER ... 727

A. SEYAHAT ANILARI ... 727

Kutup Seyahatleri ... 727

Kaptan Pîrî’nin Kutb-i Şimalî Seyahati ... 732

Afrika’da Seyahat ... 735

Afrikalılar ... 737

B. HAYATA DAİR ÇEŞİTLİ YAZILAR ... 742

Çay İçmek ... 742

Şerbetler (Limon, Portakal, Turunç) ... 745

Karanfil ve Çiçekçilik (I) ... 749

Kâğıt ... 754

Karanfil ve Çiçekçilik (II) ... 758

Çocuklarda Eğlence-Oyun ... 762

Bayram... 766

Şark Medeniyeti ... 772

Avrupa’da Aktör ve Aktrisler ... 776

Çiçek ... 780

Kaht-ı Hizmetkâran ... 784

C. KÜTÜPHANELER VE KÜTÜPHANECİLİK ... 791

Umumi Kütüphaneler (I) ... 791

İngiltere’de Umumi Kütüphaneler Tarihi ... 795

Mini Mini Ayaklı Kütüphaneler ... 798

Amerika’da Kütüphaneler ve Gazeteler ... 802

Hususi Kütüphaneler ... 806

Umumi Kütüphaneler (II) ... 808

(10)

VII

D. DİL VE EDEBİYAT YAZILARI ... 811

Esperanto ... 811

Bülbül ... 815

Gül ... 818

Türbe-i Cenab-ı Nasrettin ... 824

Kitaplar ... 827

Etfale Mahsus Kitaplar ... 831

İngiltere’de Edebiyat-ı Etfal ... 835

Esperanto’ya Nazire ... 838

Lisan Kongresi ... 838

E. KİTAP TANITIMLARI ... 839

Kadim Bir Eser-i Tıbbî ve Tabâbet-i Beytiye ... 839

Hediyelik Kitaplar ... 847

Kitapçılık Sergisi ... 851

F. GAZETE VE GAZETECİLİK İLE İLGİLİ YAZILAR ... 852

Gazete Muhabiri ... 852

Vilayât Gazeteleri ve Osmanlı Mensucatı ... 856

G. EĞİTİM İLE İLGİLİ YAZILAR ... 859

Paris’te Dilsiz Mektebi ... 859

SONUÇ... 864

KAYNAKÇA ... 866

DİZİN ... 867

(11)

VIII

KISALTMALAR

c. :Cilt Dr. : Doktor nr. : Numara s. :Sayfa S. : Sayı s.y. : Sayı Yok t.y. : Tarih Yok vb. : Ve Benzeri vs. : Ve Saire

[…] : Okunamayan kelime

(?) : Okunduğundan emin olunamayan kelime ve özel isimler

(12)

IX

GİRİŞ

A. Osmanlı Devleti’nde Basınının Doğuşu ve Gelişimi

Osmanlı Devleti’nin Şark’a bağlılığı bizde matbaaya dayalı basın ve yayın hareketlerinin Avrupa’ya göre çok daha geç başlamasına neden olur. Osmanlı, yeniliğe açık bir padişah olan III. Ahmet ile Sadrazam Damat İbrahim Paşa döneminde, sanayi devrimini geride bırakan Avrupa devletlerinden de etkilenerek Batı ile olan ilişkilerini geliştirmiştir. Bu dönemde üç kütüphane kurulmuş ve bir tercüme heyeti oluşturularak bazı Doğu kaynaklı eserlerin Türkçeye çevrilmesine başlanmıştır. Çevirinin ve kültürün gelişimine dikkat çeken bu girişimler matbaanın açılmasına bir hazırlık dönemi oluşturmuştur. İlk Türk matbaasının kurulması işte bu sürece bağlı olarak gelişmiş ve ilk Türk basımevi İbrahim Müteferrika ve Sait Efendi tarafından 14-16 Aralık 1727’de kurulmuştur.

“Matbaada ilk olarak Arapçadan Türkçeye Van Kulu Lügati (1729) basılır”

(Korkmaz ve Diğerleri, 2005: 22). Bu gelişmelerin ardından Türk basın-yayın hareketinin tarihi seyrinde yabancı dilde yayın yapan gazeteler ve Türkçe yayın yapan gazeteler olmak üzere iki taraflı bir ilerleyiş söz konusu olmuştur.

“Fransa’da yayınlanmış olan (Annuaire des Deux Mondes) gazetesinin 1850 tarihli bir sayısında, İstanbul’da ve ayrıca Osmanlı İmparatorluğu’nun diğer vilayet ve eyaletlerinde yayınlanan gazetelerin adları ve hangi dilde yayınlandıkları açıklanmıştır. Bu gazete haberine göre o tarihte İstanbul’da beş Fransızca, dört İtalyanca, bir Rumca, bir Ermenice; İzmir’de iki Fransızca, bir Rumca, bir Ermenice, bir Musevi dilinde olmak üzere on beş kadar gazete yayınlanmaktadır.

¹

Fransız Devrimi’ni izleyen yıllarda, Fransızlar (Fransız Elçiliği Basımevi) tarafından çıkarılan ilk gazeteler, Bulletin des Nouvelles (Haberler Bülteni, 1875) ve Gazete Française de Constantinopol (İstanbul’un Fransız Gazetesi, 1876), basın hayatımıza girmiştir. Daha sonra İzmir’de yayınlanan Le Smyrne (1824) ve Le Spectateur Oriental (1821), La Turque (1866), Impartial (1841-1912) gibi gazeteler günlük/aylık olarak karşımıza çıkar” (Topuz, 1973: 7).

1George Weill 1833 yılında İstanbul’da 13 gazetenin yayınlandığını işaret etmektedir. (s. 194)(1868 yılında Fransa’nın ünlü Politika ve Ekonomi dergisi (RevuesdesDeuxMondes) yayınlanmıştır. M.

Nuri İnuğur, Basın ve Yayın Tarihi, , Der Yay., 3. Baskı, İstanbul, 1983, s.165.

(13)

X

İlk Türkçe gazetelerin yayını ise diğer ülkelerde olduğu gibi ülkenin siyasal, ekonomik, sosyal durumunun halka bildirilmesi şeklinde değil, daha çok hükümetin yaptığı icraatların halka duyurulması yönündedir. Gerçek anlamda gazetecilik özelliğini sonradan kazanan bir yapı vardır.“Hiçbir yerde gazete bizdeki role benzer bir rol oynamamıştır. Başka yerlerde o, düşüncenin daha geniş surette topluma yayılması için seçtiği hareket sahalarından biridir. Arkasında bütün cemiyet müesseseleri ve devam halinde olan, hayatla daima münasebetdar bir düşünce dünyası vardır” (Tanpınar, 2006: 231). Yönetimde yenilik yapılması konusunda oldukça çaba harcayan II. Mahmut döneminde ilk Türkçe gazete olan Takvim-i Vakayî yayın hayatına başlamıştır. 1 Kasım 1831 tarihinde haftalık yayın yaparak gazetecilik hayatına giren Takvim-i Vakayî’de ilk çeviri ve ilanlar yer almaya başlamıştır. “Haftalık olarak yayınlanmak üzere çıkartılan Takvim-i Vakayî hiçbir zaman haftalık olmamış, yılda anacak 15-20 ve en çok 31 sayı çıkartılabilmiştir. Belirli sürelerde çıkartılamayan Takvim-i Vakayî böylece taze haber verebilme olanağını da zamanla yitirmiştir” (Topuz, 1973: 7). Bu süreci takiben özel sermaye ile çıkarılan ilk Türkçe gazete Ceride-i Havadis (1840) ve ardından Tercüman-ı Ahval (1860) gazeteleri de yayın hayatına başlar. “Takvim-i Vakayî, sadece devlet eliyle çıkarılmıştır ve içeriği de resmî hayata dair neşriyattan ibarettir. “Ceride-i Havadis ilim, ahlak ve edebiyat üzerine makaleler yayınlayarak bu daireyi daha çok genişletir” (Tanpınar, 2006: 141). Churchill’in Ceride-i Havadis’e rekabet amacıyla çıkardığı Ruzname-i Ceride-i Havadis, 1860’ta;

Şinasi’nin neşrettiği Tasvir-i Efkâr ise 1862’de yayınlanmaya başlar. Böylece gazete yayını günlük hayatta giderek artan bir şekilde kendine yer bulmuştur.

Gazetenin ve gazeteciliğin etkisini hızla gösterdiği I. Meşrutiyet’in ardından yaşanan II. Abdülhamit’in baskıcı yönetimi ve basına uyguladığı sıkı sansür ise basın-yayın hayatına büyük bir darbe vurmuştur.

24 Temmuz 1908’de İkinci Meşrutiyet’in ilan edilmesi üzerine sansürün de

basın yayın üzerindeki etkisi kırılmıştır. Bu dönemde İkdam, Sabah, Tercüman,

Saadet gibi gazeteler yayın hayatına devam eder. Ayrıca İkinci Meşrutiyet’in

ilerleyen yıllarında basında gruplaşmaların yer almaya başladığı görülür. Daha

sonraki süreçte Milli Mücadele’yi de içine alan bir devamlılıkla Cumhuriyet

Dönemi gazeteciliği ile gazete ve yayın hayatımız bugünkü şeklini almıştır.

(14)

XI

B. II. Abdülhamit Döneminde Osmanlı Basını

Osmanlı Devleti'nin 19. yüzyıl içerisinde gücünü büyük ölçüde kaybetmesi

ve sürekli gerileyen bir siyasi hayata sahip olması, Osmanlı padişah ve aydınını

yeni çareler armaya yöneltmiştir. Bununla birlikte çok uluslu bir yapıya sahip olan

Osmanlı İmparatorluğu, Fransız İhtilali’nin getirdiği ulusçuluk akımından en fazla

etkilenen devlettir. İlk anayasanın kabulü ve ilk meclisin açıldığı dönemi ifade eden

Birinci Meşrutiyet yıllarında özgürlük ortamı kendini kısa sürede hissettirir. Fakat

basında oluşan bu canlılık ve eleştiri ortamı, zamanla sağlam temellere

dayandırılamadığı için sansüre uğrar. Basınla ilgili ilk yasaklar henüz sadece iki

gazete (Takvim-i Vakayî, Ceride-i Havadis) yayında iken 1858 de kabul edilen

Ceza Kanunu ile başlar. 1877-1878’de cereyan eden Osmanlı Rus Savaşı’nı

gerekçe gösteren Sultan II. Abdülhamit, 14 Şubat 1877’de meclisi kapatarak

sıkıyönetim ilan eder. “Osmanlı tarihinde Abdülhamit’in otuz buçuk yıllık

diktatörlük yönetimini kapsayan ve bu nedenle “İstibdat Dönemi” olarak

nitelendirilen, özgürlüklerin en fazla kısıtlandığı yıllar, Türk basınının en karanlık

çağıdır” (İnuğur, 1993: 261). Bu dönemde, Türkçe ve azınlıkların dilleriyle

yayınlanan gazetelerin sansürü, Türkiye’de ve dışarıda yabancı dillerde basılan

gazetelerin sansürü ve yerli ve yabancı kitap sansürü olmak üzere üç türlü basın

sansürü göze çarpar. “Sansürün baskısı herkesi sindirmiş, basını ister istemez

hükümetin malı kılmıştı. Padişahın oturduğu Yıldız Sarayı’ndan verilen direktifler,

Matbuat Müdürlüğü aracılığıyla gazetelere bildiriliyor, emirlere aynen uyulmaması

halinde en şiddetli cezalar uygulanıyordu” (İnuğur, 1993: 262). Basına uygulanan

sansür, bazı kelimelerin gelişigüzel kullanılmasını dahi engeller bir hal almasına

yol açmış, bu durum yazarların kendilerini olabildiğince gizlemesine ve herhangi

bir konuda yazılmış güncel yazıların dahi imzasız (yazarı belirtilmeden)

neşredilmesine neden olmuştur. Bu noktada toplumun ortak vicdanına dair izler

taşıyan gazeteler, özgürlük ortamından uzak sadece belirli kıstaslara dayandırılarak

yayın hayatına devam etmek zorunda kalmıştır. Öyle ki gazetelerde yer alan duyuru

ve ilanlara dahi sansür uygulanmış, bu sebeple gazete sütunlarının bir kısmı boş

bırakılarak yani “tayy” edilerek yayınlanmıştır. Matbuat Müdürlüğü (Matbuat-ı

Dâhiliye, Matbuat-ı Hariciye) ve Encümen-i Teftiş ve Muayene isimli kurullar

(15)

XII

tarafından yürütülen sansür uygulaması, İstibdat Dönemi içerisinde fikrî hareketleri kısıtlamakla birlikte gazetecilik ve basın hayatını da oldukça verimsiz kılmıştır.

“Hamit devrinde neşriyat ve kültür hareketleri çok talihsiz bir zaman geçirdi. Cülûsunda ilan edilen I. Meşrutiyet pek kısa sürdü.

Ondan sonra takip edilen müstebidane idare-i hükümet sistemi, alelumum neşriyatı, her gün biraz daha artan şiddet ile sistematik bir şekilde felce uğrattı. Bu devrin neşriyatı için tatbik ettiği siyaset maarife tatbik ettiğinin aynı idi; her ikisinde de tam bir Avrupalılık yerine softa süzgecinden geçmiş, softadan korkan, aciz ve fakat zalim bir siyaset…” (İskit, 2000: 67).

“İstibdat Dönemi’nde Sabah gazetesinin en büyük rakibi İkdam gazetesidir. Her vesile ile bu iki gazete arasında, hakarete varan ve işi fikirlerden ziyade kişilere dayandıran sert tartışmalar yapılagelmiştir.

İkdam’ın sahibi Ahmet Cevdet’in, Mihran Efendi için “Hamaldır, okuyup yazması pek azdır.” dediği, Mihran Efendi’nin de Ahmet Cevdet’i “Kafası et doludur, beyinden eser yoktur.” şeklinde nitelendirdiği ileri sürülmektedir” (İnuğur, 1993: 74).

II. Abdülhamit’in tahtta bulunduğu süreçte padişaha övgü ve padişahın

Cuma namazına gidişi basmakalıp ifadelerle hemen her gazetede yer alır. Bununla

birlikte padişahın doğum günü ve dinî günlerde ise yine padişah için dualar ve

kasideleri hemen her gazetede görmek mümkündür. Bununla birlikte sansür

uygulanan kelimelerin ise tek tek belirlenmiş olması dikkat çekicidir. “Vatan,

anarşi, özgürlük, hürriyet, grev…” gibi kelimelerin tamamen yasak edilmesinin

yanında, herhangi bir söyleşi esnasında “tahtakurusu” gibi alelade kullanılabilecek

bir kelimenin “tahtın kurusun” ifadesine gönderme yapabileceği düşüncesi dahi

zihinlere yer almış; sansür, bazı gülünç kelimelerin yasaklanmasına kadar basının

içerisine girmiştir. Örneğin, “büyük burun” (Abdülhamit’in burnu kast ediliyor)

kelimesinin kullanımı, kimyada O: AH (Abdül Hamit kelimelerinin baş harfleri)

gibi simgeler sansür uygulamasını gerektiriyordu. Günlük gazetelerde yer alan ve

sadece haber niteliği taşıyan sütunların takip edilişi ise hangi bölgelerden

bahsedildiği (Girit, Kıbrıs vb.)hususuna kadar incelenmiş ve olumsuz bir içeriğe

sahip olduğu düşünüldüğü anda sansüre uğratılmıştır. Bütün bunlara rağmen,

Sabah, İkdam, Tercüman-ı Hakikat, Mizan gibi gazeteler bu dönemde yayın

(16)

XIII

hayatına devam etmişlerdir. Basın üzerinde oluşan bu sansür 1908’de II.

Meşrutiyet’in ilanı ile ortadan kalkmış; basındaki hareketlilik ve canlılık bu tarihten itibaren artan bir şekilde devam etmiştir.

C. Sabah Gazetesi ve İncelenen Sayılar Üzerine (5742-6471)

Papadopulos adında bir Rum tarafından çıkarılan Sabah gazetesi, 1293/1876 yılında yayın hayatına başlamıştır. “Gazete o sıralarda 10 paraya satılır. Şemsettin Sami’ye göre, “Gazeteden halkın yararlanması, ancak yazı dilinin sadeliği ile ve fiyatının ucuzluğuyla kabildir.”İlk defa Miladi tarihin kullanıldığı bu gazetede haberlere önem verilir” (Topuz, 2003: 67, Şapolyo, 1969: 155).

“Günlük siyasi gazete olarak İstanbul’da çıkan Sabah gazetesinin yayın hayatını dört devrede toplamak mümkündür:

1- 12 Safer 1293/10 Mart 1876 tarihinde üç sütun küçük boy olarak yayın hayatına giren Sabah’ın müdürü: Mihran, sahib-i imtiyazı:

Papadopulos, başmuharriri ise Şemsettin Sami’dir. Gazetenin bu evrede tam olarak kaç sayı çıktığı, koleksiyonların eksik olmasından dolayı belli değildir.

2- 31 Ağustos 1889 tarihinde numara yenileyen Sabah, Mihran’ın yönetiminde (daha sonraları da sahib-i imtiyaz sıfatıyla) yayın hayatına devam etmiştir. Bu devrede Sabah’ın başyazarı D(iran) K(elekyan)’dır.

3- Sabah 31 Kanunusani 1335/1919 tarihinde 11821. sayıdan itibaren daha evvelce Ali Kemal tarafından çıkarılan Peyâm gazetesi ile birleşerek Peyâm-ı Sabah adını almış fakat 15 Eylül 1338/1922’de 11787. sayıdan itibaren Peyâm’dan ayrılarak eski adıyla ve kaldığı numaradan yayınına devam etmiştir.

4- Peyâm’dan ayrıldıktan sonra 7 Teşrinisani 1338/1922 tarihli 11838, nüshasında daha düzenli hatta resimli çıkmak üzere yayınına geçici bir süre ara veren Sabah daha sonra tekrar yayınlanmamıştır.”

(Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi, 1980: 382).

Yazarları arasında, Hüseyin Cahit, Ahmet Mithat, Şemsettin Sami, Ahmet

Rasim, Halit Ziya, Cenap Şahabettin, Üsküdarlı Talat, Ali Emirî, Sâmih Rıfat,

(17)

XIV

Abdullah Zühtü, Selanikli Tevfik, Bedri Kamil, Mehmet Halit, Mustafa Fazıl, Doktor Rusçuklu Hakkı, Adnan Adıvar, Ata Bey, Hamit Vehbi, Ahmet Emin Yalman, Arif Cemil gibi isimleri sayabileceğimiz Sabah gazetesi, günlük olarak yayın hayatına devam eder. Bununla birlikte gazete zaman zaman sansüre uğrar.

Sansürün uygulanmaya başlandığı dönem içerisinde Sabah gazetesi ilk gün, sansürün yasakladığı yazıların yerlerini boş bırakarak yayımlanır. Gazete, iç ve dış haberleri genellikle ikinci ve üçüncü sayfalarında verdiği için bu sayfaların yarısının yazısız çıkması, okurlara sansürlenen haberlerin içeriğini açıkça gösterir.

Gazetede sansürlenen yerlerin beyaz bırakılarak yayınlanması yöntemini dünyada ilk kez uygulayan gazeteci Sabah gazetesi başyazarı Şemsettin Sami’dir.

1905-1907 yılları süresince neşredilen Sabah gazetesi sayılarını (5742-6471) konu edindiğimiz çalışmamızda sadece yirmi dokuz adet imzalı yazıya rastlamamızı padişah II. Abdülhamit yönetiminin basın üzerindeki etkisi ile açıklamak mümkündür. Dr. Galip Ata (bazı yazılarda Galip Ata imzası yer almıştır) ve Dr. Hakkı imzaları ile “Musahabe-yi Tıbbiye” başlığı altında tıp ile ilgili on dokuz yazı; Sâmih imzalı (Sâmih Rıfat) yazılarda ise Bayram isimli bir ve müzik ve müzik vezinleri ile ilgili toplam altı yazı, Selanikli Tevfik’e ait avcılık, ormancılık ve bahar ile ilgili dört adet imzalı yazı ve Radolin imzalı siyasi içerikli (Fas Konferansı) bir yazı yer almaktadır. Bu yazılar dışındaki bütün yazılar imzasız olarak neşredilmiştir. Bunun yanında gazetede yer alan yazıların birçoğu dönemin basın anlayışına uygun düşecek biçimde “siyasetten maada” güncel içerikler ihtiva eder; eleştiri ya da değerlendirmelere yer verilmez. Hemen her sayıda yer alan başlıklar ve içerikler ise şu şekilde sıralanabilir:

Selamlık Resm-i Âlisi: Padişahın Cuma namazına gidiş törenlerini konu edinen yazılardır. Haftada bir yayınlanır.

Tebligat-ı Resmiye: Resmî duyuru, ilan ve reklamların yer aldığı bölümlerdir.

Zübde-i Havadis: Yurtiçi ve yurtdışında cereyan eden ve haber niteliği taşıyan olayların anlatıldığı bölümdür. Değerlendirme ve yorumlardan uzak bir tutum sergilenmiştir.

Telgraf: Telgraf kanalıyla iletilen haberlerin yayınlandığı bölümdür.

(18)

XV

Umur-ı Siyasiye-i Mühimme: Dünyada meydana gelen önemli olayların okura aktarıldığı, konferanslar ve yabancı devletler hakkında bilgi verilen bölümdür.

Muhtıra: Muhtelif konularda ortaya atılan yeni icatlar ve gelişmeler ile ilgili bilgi verilen bölümdür. Hemen her konuda yazılmıştır. Bu bölümde yer alan yazılar, nicel değerler veren ve fıkra türünde yazılmış yazılardır.

Şu’ûn-ı Dâhiliye: Yurt içinde meydana gelen genel/günlük olaylardan bahsedilen bölümdür.

Musahabe: Sohbet türünde hemen her konuda yazılmış yazıları içeren bölümdür.

Makale-i Mahsusa: Çeşitli konularda gözlem ve deneyimlere dayalı olarak bilgilendirici yazıları ihtiva eden bölümlerdir. Yayınlanma sıklığı oldukça farklılık göstermiştir.

İlan: İlan ve duyuruların yer aldığı bölümdür.

Yayın Tanıtımları: Yeni çıkan kitap, dergi, hikâye kitapları ve gazeteler hakkında yazılan duyuru niteliğindeki yazıların yer aldığı bölümdür.

Tevcihat: Devlet büyüklerine verilen rütbelerin duyurulduğu bölümdür.

Tefrikalar: Sabah gazetesinin 5742-6471. sayılarında toplam sekiz roman tefrika edilmiştir. Bunlar: Bir Parislinin Devr-i Âlem Seyahati (daha önceki sayılarda başlamıştır), Altın Madenlerinde, Kaplanlar Memleketinde, Altın Volkanı, Kanyon, Define Adası (3 bölüm yayınlandıktan sonra iptal olmuştur), William ve Marian (daha sonraki sayılarda devam etmiştir.).

Nişan: Devlet büyüklerinin aldığı ödül ve madalyaların ilan edildiği bölümdür.

Şu’ûn-ı Muhtelife: Yurt içinde meydana gelen olayların ve çeşitli haberlerin anlatıldığı bölümdür.

Şu’ûnât-ı Medeniye: Batı’da cereyan eden olayların ve gelişmelerin anlatıldığı bölümdür.

Borsa: Yayınlanan güne dair borsa değerlerinin verildiği bölümdür.

(19)

XVI

Leyle-i Celile-i Berat-ı Feyz-Ayat: Beraat gecesi hakkında yazılmış yazıları içeren bölümdür. (Beraat kandili dolayısıyla yayınlanmıştır.)

Şu’ûn-ı Garibe: Yurt içinde meydana gelen olay ve haberlerin yayınlandığı bölümdür.

Rûz-ı Velâdet-i Bâhiru’s-Saadet-i Hazret-i Hilâfet-Penahi: Padişahın yaş günü vesilesiyle yayımlanan iyi dilekler ve tebrik kasidelerini içeren bölümdür.

(Padişahın doğum günü dolayısıyla yayınlanmıştır.)

Ramazan Gufrân-İktirân: Ramazan’ın Birinci günü olması münasebetiyle padişahı öven şiirler ve Ramazan ayını öven yazıların yer aldığı bölümdür.

(Ramazan ayı dolayısıyla yayınlanmıştır.)

Ziyaret-i Hırka-i Saadet-i Pîrâye-i Hazret-i Risalet-Penâhi: Topkapı Sarayı’nda mahfuz bulunan Hırka-i Saadet’in ziyarete açıldığını bildiren duyuruların yer aldığı bölümdür. (Belirli bir tarihi belirtmesi dolayısıyla yayınlanmıştır.)

Musahabe-i Tıbbiye: Dr. Galip Ata ve Dr. Hakkı imzaları ile sağlık ve tıp konuları ile ilgili yazıların yer aldığı bölümdür. Musahabe-i Tıbbiye başlığı altında yazılan dört yazıda ise imza yoktur.

Sabah gazetesinde yürütülen edebî faaliyetler, çoğu zaman farklı türde yazılarla ortaya konmuştur. Makale, sohbet, fıkra, muhtıra gibi türler oldukça sık kullanılmıştır. Fakat şiir türünde yok denecek kadar esere yer verilmiştir. Bu durumu şiirlerin o dönemde gazetelerden ziyade dergilerde yayınlanmasının tercih edilmesi ile açıklamak mümkündür.

Fotoğraf 1: Sabah Gazetesi 6445. Sayının Başlık Klişesi

(20)

XVII

Sabah gazetesinin başlık klişesi yukarıdaki gibidir. Çalışmamıza konu olan sayılardan önceki sayılar incelendiğinde, bu klişenin (5742-6471 arası sayılarda da) aynen kullanıldığı görülmektedir.

“Başlık klişesinin sağ tarafında “Mahall-i İdaresi: Bâb-ı âli Caddesinde 7 Numaralı “Matbaa-i Mahsusa”dır, “Umur-ı İdare ve Tahririye gazeteye müteallik hususat-ı saire sahib-i imtiyaz namına müracaat olunur. Posta ücreti verilmemiş mektuplar kabul olunmaz.

Mekâtib-i varide gazeteye derc olunsun olunmasın iade edilmez.”

Menafi’-i umumiyeye müteallik ve gazetenin mesleğine muvafık olan evrak maa’l-memnuniye derc olunur. Gönderilecek mekatibin derc olunup olunmamasında idare mesul olmaz.” açıklamaları yer almaktadır. Klişenin sol tarafında ise,“Mahall-i İdaresi: Bâb-ı âli Caddesinde 7 Numaralı “Matbaa-i Mahsusa”dır, “Mecidiye Yirmi Kuruştan İstanbul için seneliği 100 altı aylığı 60, vilayet için posta ücreti ile beraber seneliği 180, altı aylığı 95 ve her nüsha ayrı ayrı gönderilecek mahaller ile memalik-i ecnebiye için seneliği 190 altı aylığı 100 kuruştur. İlanatın satırından 3ve banka ve şirket ve umur-ı sarrafiye ilanlarından 5 ve havadis sırasına yazılacak Mu’tena ilandan 15 kuruş alınır. Günü geçmiş nüshalar 5 kuruştur.” Bilgileri yer almaktadır. Başlık klişesinin üst kısmında sayı numarası, gün ve tarih bilgileri yer almaktadır. Alt kısmında ise “Nüshası 10 para” ve “Her gün neşrolunur” ifadeleri bulunmaktadır” (Üçpınar, 2012: 7).

“Sabah her devirde devlet ve hükümet yanlısı bir yayın politikası takip

etmiştir” (Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi, 1980: 328). Halkın

yararlanabileceği bir gazete neşretmeyi amaçlayan Sabah yönetimi yayın

anlayışını, ilk sayıda, “Herkesin anlayabileceği bir lisanla ve usanç vermeyecek

surette muhtasar olmak” ve “Herkes suhuletle alacak kadar ucuz olmak” şeklinde

açıklamıştır” (Enginün, 2013: 77). Yayın politikasını bu şekilde ortaya koyan

gazetenin çalışmamızda yer alan sayılarının her biri dörder varak ve sekizer

sayfadan meydana gelmektedir. Her sayfa ise 6-8 sütundan oluşmaktadır. Bazı

duyuru ve ilanlarda resim kullanıldığı görülmektedir. Şemsettin Sami’nin sade dil

anlayışını benimseyişi Sabah gazetesinin de sade bir dil anlayışı ile varlığını

sürdürmesini sağlamıştır. Çalışmamıza kaynaklık eden sayılarda imtiyaz sahibi

(21)

XVIII

Mihran Efendi’dir, fakat başmuharrir hakkında bir bilgi elde edilememiştir.

(Başmuharrir belirtilmemiş ayrıca herhangi bir yazara bir sütun ayrılmamıştır.)

Gazetede, yukarıda bahsedilen başlıklar altında, savaşlar, deniz ve kara kuvvetleri,

devletlerarası konferanslar gibi siyasi gelişmelerle; yeni çıkan donanma gemileri ve

ordudaki gelişmeler gibi askerî olaylarla; salgın hastalıklar ve tedavi yöntemleri,

yangınlar gibi toplumsal olaylarla; bitki yetiştiriciliği, tarım ve üretim gibi ziraat ile

ilgili alanlarda birçok bilgi verici yazı yer almaktadır. Bu yönüyle Sabah gazetesi

edebi yazılarının yanı sıra birçok farklı alanda bilgi birikimi barındırması

bakımından oldukça önemlidir.

(22)

1

SABAH GAZETESİ 5742-6471 NUMARALI NÜSHALARIN İÇİNDEKİLER TABLOSU NO TARİH SAYFA YAZAR

ADI

YAZI ADI TÜRÜ AÇIKLAMA

5742 7 Teşrinievvel 1905

1 [İmzasız] Selamlık Resm-i Âlisi Duyuru Padişahın cuma namazına gitme törenini anlatmaktadır.

1 [İmzasız] Tebligat-ı Resmiye Duyuru Resmi duyurulara yer verilmiştir.

1 [İmzasız] Zübde-i Havadis Haber Yurt içinde ve yurt dışında olan havadislerin hülâsası aktarılmıştır.

1 [İmzasız] Telgraf Duyuru Telgraf kanalıyla ulaştırılan havadisler

duyurulmuştur.

1-2 [İmzasız] Umur-ı Siyasiye-i Mühimme Haber Dünyada meydana gelen mühim olaylar anlatılmıştır.

2 Radolin Umur-ı Siyasiye-i Mühimme/Fas Konferans

Programı

Haber Yabancı bir gazeteden Fas Konferansı ile alakalı alınan bir haber yazsısıdır.

2 [İmzasız] Muhtıra/Sanayi Mekteplerinin Lüzum-u Teksiri

Fıkra Sanayi mekteplerinin arttırılması hakkında bilgilendirmeye yer verilmiştir.

2-3 [İmzasız] Şuûn-ı Dâhiliye Haber Yurt içindeki genel/günlük olaylar anlatılmıştır.

2 [İmzasız] Sabah’ın Tefrikası/Bir Parislinin Devr-i Âlem

Seyahati

Roman Bir Parislinin Devr-i Âlem Seyahati adlı romanın tefrikasıdır.

3 [İmzasız] Şuûn-ı Muhtelife Haber Yurt içinde gelişen çeşitli olaylar aktarılmıştır.

3 [İmzasız] Musahabe/Japonya’nın En Yeni Sefâ’in-i Harbiyesi

Sohbet Japonya’nın yeni savaş gemilerinden bahsedilmiştir.

4 [İmzasız] Borsa Duyuru Borsa değerleri verilmiştir.

4 [İmzasız] İlan Duyuru Çeşitli ilanlara ve reklam metinlerine yer

verilmiştir.

(23)

2 5743 8 Teşrinievvel

1905

1 [İmzasız] Tevcîhât Duyuru Devlet büyüklerine verilen rütbeler

duyurulmaktadır.

1 [İmzasız] Nişan Duyuru Devlet büyüklerinin aldığı ödül ve madalyalar

ilan edilmektedir.

1 [İmzasız] Tebligat-ı Resmiye Duyuru

1 [İmzasız] Zübde-i Havadis Haber

duyurulmuştur.

1-2 [İmzasız] Umur-ı Siyasiye-i Mühimme Haber 5743 8 Teşrinievvel

1905

2-3 [İmzasız] Şuûn-ı Dâhiliye Haber

3 [İmzasız] Şuûn-ı Muhtelife Haber

4 [İmzasız] İlan Duyuru/Reklam Terzi, doktor şampanya reklamlarına yer verilmiştir.

1 [İmzasız] Nişan Duyuru

1 [İmzasız] Zübde-i Havadis Haber Yurt içinde ve yurt dışında olan havadislerin hülâsası aktarılmıştır.

duyurulmuştur.

1-2 [İmzasız] Umur-ı Siyasiye-i Mühimme Haber

(24)

1905

2 [İmzasız] Muhtıra- Kahve Ziraatı Fıkra Kahve ziraatı anlatılmıştır.

Seyahati

4 [İmzasız] Çikolatanın Faidesi Nedir? Reklam 5744 9 Teşrinievvel

1905

4 [İmzasız] İlan Duyuru/Reklam

1 [İmzasız] Tevcîhât Duyuru

ilan edilmektedir.

1 [İmzasız] Zübde-i Havadis Haber Yurt içinde ve yurt dışında meydana gelen olaylara yer verilmiştir.

duyurulmuştur.

1905

Seyahati

(25)

1905

4 [İmzasız] İlan Duyuru/Reklam Terzi, doktor, şampanya reklamlarına yer

verilmiştir.

duyurulmuştur.

1905

Seyahati

ilan edilmektedir.

(26)

1905

duyurulmuştur.

1905

Seyahati

3 [İmzasız] Musahabe/Filde Zekâ Sohbet Fillerin zekâsının olup olmadığını irdeliyor.

3 [İmzasız] Şuûn-ı Garibe Haber Garip Olaylar

4 [İmzasız] Yeni Kitaplar Yayın Tanıtım Muhtasar Tarih-i Osmânî, Yazılı Yazısız Harita Defteri ve Yeni Elif-bâ ve Tekmîl-i Kırâat

kitaplarının tanıtımı yapılmıştır.

1 [İmzasız] Leyle-i Celîle-i Berât-ı Feyz- Âyât

Duyuru/Tebrik Berat Gecesi’nin önemini anlatan ve tebrik eden yazıdır.

1 [İmzasız] Nişan Duyuru Bazı devlet görevlilerine verilen ödül ve

madalyalar duyurulmuştur.

(27)

1905

1-2 [İmzasız] Telgraf Duyuru Telgraf kanalıyla ulaştırılan havadisler

duyurulmuştur.

2 [İmzasız] Umur-ı Siyasiye-i Mühimme Haber 5748 13 Teşrinievvel

1905

2-3 [İmzasız] Şuûn-ı Dâhiliye Haber Yurt içinde cereyan eden olaylar anlatılmıştır.

1 [İmzasız] Leyle-i Celîle-i Berât-ı Feyz- Âyât

Duyuru/Tebrik Berat Gecesi’nin önemini anlatan ve tebrik eden yazıdır.

1 [İmzasız] Selâmlık Resm-i Âlisi Duyuru Padişahın Cuma namazına gidiş töreni anlatılmıştır.

1 [İmzasız] Külliyat-ı Şerh-i Ceza Duyuru 5749 14 Teşrinievvel

1905

duyurulmuştur.

1905

Seyahati

(28)

1905

1-2 [İmzasız] Rûz-ı Velâdet-i Bâhiru’s- Saâdet-i Hazret-i Hilâfet-

Penâhi

Tebrik/Şiir Padişahın yaş günü vesilesiyle yayımlanan iyi dilekler ve tebrik kasideleri.

duyurulmuştur.

3 [İmzasız] Şuûn-ı Dâhiliye Haber

1-4 [İmzasız] Dünkü Rûz-ı Feyz-efrûz-ı Âli ve Dün Geceki Leyle-i Mukaddese-i Edadi’l-leyâlî

Tebrik/Şiir Padişahın yaş günü ile alakalı olarak, bir evvelki sayının devamı niteliğinde. Muhtelif tebrikler,

övgüler ve bir önceki gün yapılan kutlama ve etkinliklerden bahseder.

duyurulmuştur.

(29)

1905

1-2 [İmzasız] Telgraf Duyuru

2-3-4 [İmzasız] Şuûn-ı Dâhiliye Haber

1-2 [İmzasız] Tebligat-ı Resmiye Duyuru Resmî tebligatlar duyurulmuştur.

duyurulmuştur.

2-3-4 [İmzasız] Şuûn-ı Dâhiliye Haber

verilmiştir.

(30)

1905

1-2 [İmzasız] Tebligat-ı Resmiye Duyuru

duyurulmuştur.

3-4 [İmzasız] Şuûn-ı Muhtelife Haber

1-2 [İmzasız] Tebligat-ı Resmiye Duyuru

2 [İmzasız] Telgraf Duyuru

1905

verilmiştir.

(31)

1905

1 [İmzasız] Selâmlık Resm-i Âlisi Duyuru 5756 21 Teşrinievvel

1905

duyurulmuştur.

1905

4 [İmzasız] İlan Duyuru/Reklam Doktor reklamlarına yer verilmiştir.

duyurulmuştur.

(32)

1905

verilmiştir 5758 23 Teşrinievvel

1905

1 [İmzasız] Zübde-i Havadis Haber Yurt içinde meydana gelen olaylardan bahsedilmiştir.

1905

Seyahati

3 [İmzasız] Musahabe/Şifâ-yâb Olan Müteverrimler I

Sohbet Verem hastalığından kurtulan, iyileşenler ile ilgili bir yazıdır.

3 [İmzasız] Şuûn-ı Garibe Haber

(33)

1905

duyurulmuştur.

1905

2-3 [İmzasız] Şuûn-ı Dâhiliye Haber Yurt içinde meydana gelen olaylara yer verilmiştir.

Seyahati

4 [İmzasız] İlan Duyuru/Reklam Doktor, nakliye emlak reklamlarına yer

1905

(34)

1905

duyurulmuştur.

1905

Seyahati

1905

1 [İmzasız] Tebligat-ı Resmiye Duyuru Resmî tebligatlar duyurulmuştur.

1-2 [İmzasız] Telgraf Duyuru

1905

(35)

1905

Seyahati

3 [İmzasız] Musahabe Sohbet Japon kavmini anlatan ve icraatlarına hayretle bakan bir yazıdır.

duyurulmuştur.

1905

(36)

1905

1 [İmzasız] Selâmlık Resm-i Âlisi Duyuru 5763 28 Teşrinievvel

1905

1 [İmzasız] Kâmusü’l Alâm Yayın Tanıtım Kâmusü’l Alâm sözlüğü tanıtılmıştır.

duyurulmuştur.

1905

Seyahati

3 [İmzasız] Şuûn-ı Dâhiliye Haber Yurt içinde meydana gelen olaylara yer verilmiştir.

1 [İmzasız] Ramazan Gufran-İktirân Şiir/Tebrik Yazısı

Ramazan’ın 1. Günü olması münasebetiyle padişahı öven bir şiir ve Ramazan ayı ile ilgili

bir yazıya yer verilmiştir.

(37)

1905

1-2 [İmzasız] Zübde-i Havadis Haber

duyurulmuştur.

1905

1 [İmzasız] Kâmusü’l Alâm Yayın Tanıtım Kâmusü’l Alâm sözlüğü tanıtılmıştır.

duyurulmuştur.

(38)

1905

Seyahati

3 [İmzasız] Şuûnât-ı Medeniye Fıkra Güncel ve bilgilendirici meseleleri konu alır yazıdır – Profesör Bering’in verem ilacı ile ilgili

yazıdır.

duyurulmuştur.

1905

1-2-3 [İmzasız] Şuûn-ı Dâhiliye Haber Yurt içinde meydana gelen olaylara yer verilmiştir.

(39)

18 Seyahati 5766 31 Teşrinievvel

1905

3 [İmzasız] Musahabe/Me’kûlât ve Usul-i Tagazzî

Sohbet Yenilecek gıda maddeleri ve beslenme şekilleri ile ilgili bir yazıdır.

5767 1 Teşrinisani 1905

1 [İmzasız] Umur-ı Siyasiye-i Mühimme Haber 5767 1 Teşrinisani

1905

1-2-3 [İmzasız] Şuûn-ı Dâhiliye Haber Yurt içinde meydana gelen olaylara yer verilmiştir.

Seyahati

3 [İmzasız] Musahabe/Hıfz-üs-Sıhha-i Müminden Bir Parça Savmın

Menâfi-i Sıhhiyesi

Sohbet Orucun sağlıktaki öneminden bahseden bir yazıdır.

(40)

19 5767 1 Teşrinisani

1905

4 [İmzasız] Yeni Kitaplar Yayın Tanıtım Tıbb-ı Nebevî ve Gülzâr-ı Beyân isimli kitapların tanıtımı yapılmaktadır 5767 1 Teşrinisani

1905

duyurulmuştur.

1-2 [İmzasız] Umur-ı Siyasiye-i Mühimme Haber 5768 2 Teşrinisani

1905

Seyahati

4 [İmzasız] İlan Duyuru/Reklam Doktor, nakliye, emlak, meşrubat, diş hekimi reklamlarına yer verilmiştir.

(41)

20 5769 3 Teşrinisani

1905

duyurulmuştur.

1-2 [İmzasız] Umur-ı Siyasiye-i Mühimme Haber 5769 3 Teşrinisani

1905

1 [İmzasız] Selâmlık Resm-i Âlisi Duyuru 5770 4 Teşrinisani

1905

duyurulmuştur.

1 [İmzasız] Umur-ı Siyasiye-i Mühimme Haber 5770 4 Teşrinisani

1905

1 [İmzasız] Muhtıra/Mal ve Mahsul Üzerine İkrâzât

Fıkra Mal ve mahsul üzerinden verilen borçlanma ile ilgili bir yazıdır.