î
Y a y ı n a h a z ı r l a y a n : Z e y n e p ORAL
Jules Dassin, film öyküsü arılatır gibi sayısız “kaçırma
yöntem leri” anlatıyordu... Yılmaz’ı Yunanistan’a değil
Fransa’ya kaçırmak istediğimi söyleyince “Tamam
delikanlı! Ben sana gerekli garantiyi alınm ” dedi
Mprrnıııı ıı
“Sen ^jan mısın, provokatör m ü?” diye soran Melina
M ercouri’nin sonraki tepkisi: “Arkadaşım tanımıyorum
ama söylediklerine inanıyorum... Dilerim ki
yanılmıyorum” oldu...
* C *||f i
mÆ
r
. a ' M»
m
HHSHİ
30
Haziran 1981’de, bu kez kesin bir biçim de bazı yetkili kişi lere ulaşmak ama cıyla Atina’ya git tim. A m acım , belli b ir dayanışmayı, devletlerarası res m i ilişkiye bulaşmadan, orada da bu labilmek ve gerekm esi durumunda, Batı’yâ geçm e yolum uzda, yardım la rın ı sağlamaktı. Giderken, açıkçası, b ir yanım hep tedirgin, b ir yanım u- m ut ve dostluk heyecanıyla doluy du...ö n c e k i ilişkilerim izden, Z in o s ve M e lp o adlarında iki değerli arkadaş edinmiştim . M e lp o son derece coş kulu, canlıydı. Kendisine M e lin a M e r c o u r i ile görüşm ek istediğimi söyleyip yardım istedim. Yunanis tan’da seçim gerginliği yaşanıyordu. M e r c o u r i, bu seçim havası içinde, çevresinde en fazla sansasyon yara tılan kişilerden birisiydi. Sadece Yu nan basını değil, dünya basım da, sanki onun çevresinde karargah kurm uş gibiydi. M e lp o ’ya, gazeteci kim liğim le b ir randevu almaya ça lışm asını söyledim.
S on u n d a , M e lp o , randevu aldığı haberini verdi. İstediğim gibi, evin de alm ıştı randevuyu. Sekterine Türkiye'den b ir gazeteci olarak kay dolmuştuk. İkili b ir görüşm e olası değildi.
T e m m u z 1981’in ilk haftası için deydi, M e lp o ile birlikte M e r c o u r i ’ nin evine gittik. Yolda M e lp o ’ ya, “ özel b ir konuşm a olanağı bulamaz sam, Y ılm a z ’la ilgili hazırladığım tanıtıcı dosyayı kendisine verip yeni b ir randevu için çalışm asını” rica et tim. “ M . M e r c o u r i - J. D a ssin ” ya zılı zile basıp içeri girdik. Asansör, beklem ediğim b ir biçim de, doğru dan evin içine açıldı. Yardım cısı ba yan bizi salona geçirdi. Gazeteci ve yardım cıları olduğu anlaşılan üç - dört kişi vardı. Salonun b ir köşesin de oturan M e lin a ile konuşuyorlar dı. Fakat konuşm aları arasında, san ki bizim konuşm am ızı bekliyorm uş gibi, dönüp bize bakmaktaydı. Ben i- se, diğer kişilerle konuşm alarının tamamlanmasını bekliyordum . Du rum a göre söyleyeceğim şeylere ken dim i hazırlıyordum . M e r c o u r i’ nin, beni sürekli k ontrol altında tutmaya başladığı yönünde, içim de b ir his o- luştu. Sabırsızlığım ı anlamaya baş ladığı gibi b ir histi. V e birden bana, “ Sizin söyleyecek h içb ir şeyiniz yok m u? İstanbul’dan m ı geliyorsunuz?” gibi sorular yöneltti. M e lp o araya girip, İsviçre’den geldiğim i ve sade ce kendisiyle konuşm aya geldiğim i söyledi. Sonra da bana “ Konuşm ak istediğin şeyleri söylem eni istiyor, başlasan iy i olacak!” diye çevirdi. Böylece, odadaki kişilerin dikkati bütünüyle üstümüze döndü. Sus muşlardı...
BAŞBAŞA KALIYORUZ
“Mümkünse sizinle özel olarak gö rüşmek istiyorum!” dedim. Tuhaf bir hava doğdu.
M ercouri, belli bir anlam yüklediği bir sesle, “gizli kapaklı hiçbir konusu nun olmadığını, odadaki konuklarının
yakın dostları olduğu
nu, her konuyu rahatlıkla konuşabile ceğimizi” söyleyip, konuyu sordu. Ben se, biraz umudum kırılmış olarak, tu tuk bir sesle, “Mümkünse!” diye ısrarı mı sürdürdüm.
B ir süre sessizce yüzüme baktı. Ka rarla kararsızlık arasında geldi gitti. Sonra birden, “Başbaşa bir görüşme!” gibi bir espri yapıp, kalktı,arkasındaki odanın kapışım açıp, oıüya geçmemi i- şaret etti.
“Keşke gelmez olsaydım!” sıkıntısıy la, “İyi ki beklemiş ve gelmişim!” heye canı arasında tıkanıp kalmıştım. Anti ka eşyalarla bezenmiş, son derece güzel bir odaydı. Biraz sonra kendisi de oda ya geldi.
YlLM AZ’I TANIMIYOR!
Elimde, Yılm az’m fotoğrafları, Ber lin Film Festivali’nin katoloğu ve Yu nanistan’da oynayan “Sürü” filmine i- lişkin, Yunan basınında çıkan yazılar dan kupürlerin olduğu dosya vardı. M ercouri’nin “Evet buyurun, konu şun!” dediği an, yazar olduğumu, Yıl maz Güney’in yakın dostu olduğumu, onunla ilgili özel ve önemli bir konuyu görüşmek için geldiğimi söyledim. M ercouri’nin “ Yılm az Güney mi... kim o... ne konusu?” gibi sorularla söz lerimi karşılaması, bir anda kafamda söylemek için hazırladığım her şeyi al tüst etti. Söylemek için düşündüğüm her şey, onun Yılm az’ ı, en azından “ Sürü” filmi nedeniyle tanıyor olduğu önyargısına dayalıydı. “Film yönetme ni, cezaevinde” falan diye karşılık ver diğimde ise, daha bir tuhaf oldu. İngiliz
ce konuştuğumuzu bile unutup, önce Fransızca, sonra Rumca; önce bana sonra kendi kendine bir şeyler söylen di. Bu arada elimdeki dosyayı kendisi ne verdim. Dosyaya göz ucuyla bir ba kıp, “Siz sinema konusu falan mı görü şeceksiniz? Biliyorsunuz benim şimdi direkt bir ilgim yok!” dedi. Tedirgindi ve konuşmayı kesmek istiyordu. Tek rar kapıya doğra yöneldi.
O zaman, “Bütün bunları biliyorum; sizi alakoyduğumu da! Fakat, lütfen beş dakika ayırın! Buraya, içimdeki bir duyguyla ve umutla geldim; onu size açmalıyım!” dedim. Sonra, Y ılm az’ ın yıllardır cezaevinde tutulan bir sine macı olduğunu, kendimin de yıllarca cezaevinde kalmış bir yazar olduğumu söyleyip, Yılm az’ ı kurtarmak için ça lıştığımı açıklayıp, “Arkadaşımı sadece kendisi için değil, hepimiz için kaçır maya çalışıyorum; bunu çok kısa süre de başaramazsam, öldürülme durumu var! Size, Yunanistan’daki konumunuz
6 Mart 1994'de 70 yaşında ölen Yunanlı sinama sanatçısı, politikacı ve bir ara Kültür Bakanı Melina Mercouri İle eşi film yönetmeni Jules Dassin’in Yılmaz Güney'ln kaçışında rolleri büyüktü...
nedeniyle değil, sürgün yıllarınızdaki mücadelenizin mirasçısı olarak geldim. Yardım edeceğinizden eminim!” diye tamamladım.
A
ja n
m is in
?
M ercouri, uzun süre yüzüme baktı. Bir şey söyleyecek gibi olup vazgeçti. Sonra “ Sen kimsin, ajan mısm, provo katör müsün? Bir Türk gazetesi için ko nuşmaya geldiğiniz söylendi; ne istiyor sunuz?” dedi.
Sözlerinin anlamı ağırdı, fakat, ses tonu kırılmıştı! Benden çok kendi ken dini sorgular gibiydi. Bu hali, bu kez beni rahatlattı. “Elimdeki bu resimler den ve kendim için yüreğimden başka bir kanıtım yok. Eğer inanmıyorsanız, hemen gideyim, her şeyi unutalım, gel memiş, konuşmamış olayım; güveni yorsanız, arkadaşımın filmi Atina’da oynadı, araştırın, tanıyanlardan sorun, göreceksiniz... Ve lütfen, Paris’te sür günde geçirdiğiniz yılları anımsayın. Sizin mirasınız bir duyguyla buraya geldim. Hem o mirası bırakıp, hem sa hip olmamızı istemiyorsanız, sessizce gidebilirim!” dedim. Yine uzun uzun yüzüme ve ısrarla gözlerime baktı. San ki bir yazı okuyor gibi, kocaman gözle ri sürekli hareket halinde baktı. Sonra garip şekilde gözleri doldu. Bu hali, a- çıkeası benim dizlerimin bağını da çöz dü.
Bu kez, tane tane, “Dilerim ki yanıl mıyorum... Arkadaşını tanımıyorum, fakat, sana ve söylediklerine inanıyo rum... ne yapacağımı da bilmiyorum!” deyip, boynuma sarıldı. Sonra, odadan çıktı, bir - iki dakika sonra döndü, ses sizce yüzüme bakışını sürdürdü. Kısa bir süre sonra içeriye Jules Dassin gir di. Belli bir şaşkınlığı vardı ve bir anda sağımdan solumdan süzdü beni. M eli na, o şuada benim hakkımda bir şeyler anlattı ona. Sonra bana, onu tanıyıp ta nımadığımı sordu. Ben de, “Kuşkusuz ki tanıyorum! McCarty döneminde ya şadıklarında, Fransa’daki sürgün yılla rından, size olan aşkı ve yaşamak için Yunanistan’ı seçişinden, Topkapı ve Pazarları Asla filmlerinden tanıyorum; şimdi özel olarak tanışmaktan ise ayrı ca mutluluk duyuyorum!” diye yanıtla dım.
Melina, “Bana anlattıklarım ona da anlat! Sonra konuşacağız!” diyerek oda dan çıkmaya yöneldi. Sonra dönüp, el lerini omuzlarıma koydu, “İnanıyorum ve diliyorum ki galip geleceksin!” deyip bir kez daha sarddı ve çıktı odadan.
FİRAR SENARYOLARI
J. Dassin ile karşılıklı oturup, biraz daha sakin konuştuk. Yılm az hakkın da bilgisi olduğunu söylemekle birlikte, tanımıyor, hakkında hiçbir şey bilmi yordu. Konuşmalarından öyle çıkar dım. “ Sürü”yü görmemişti. Festivaller dışmda oynamamış olduğu için, filmle rinden tanıma olasılığı da yoktu. Biz den bildiği isimler Yaşar Kemal, Na zım ve Zülfü’ydü. Yılm az’dan söz eder
ken, Elia Kazan’ m Yılm az’ ı yakından tanıdığını, Türkiye’ye geldiğinde cezae vinde ziyaret ettiğini söyledim. Elia Kazan’ ın adı geçtiğinde yüzünü biraz ekşitti. Hissettiğim kadarıyla, geçmişle rine dayanan bir çelişkiden geliyordu. Bu sözümü de, “duydum, evet biliyo rum!” diye dinledi. Yılm az için hazırla dığım dosyayı, ilgiyle karıştırdı. Sonra, net olarak ne istediğimi sordu.
ö ze tle düşüncelerimi anlatıp, Yıl- maz’ m özgürlüğü için çalıştığımı, bu nun mümkün olduğu kadar çabuk so nuçlandırılması gerektiğini söyledim. “Nasıl bir yardım istiyorsun?” sorusu nu ise, “Nasıl bir yardımınız olabilir?” sorusuyla karşıladım. Beni de şaşırtan bir biçimde, bir film öyküsü anlatır gi bi, son derece heyecanla, “ kaçırma yön temleri” şekillendirmeye başladı. He men o anda, kafasında oluşturduğu öy külerdi. Politakadan söz eden J. Dassin gitmiş, yerine sanatçı J. Dassin gelmiş ti sanki. “ Sen onu İzmir’e getir, gerisini bana bırak!” diyordu. “Çok yakın ada lar var, üçyüz kişi bir gemiye dolacağız, turistler gibi gideceğiz, ya da film çeker gibi; bir öğlen, gezmek için İzmir’e çıka cağız, dönüşte onu da yanımıza alıp dö neceğiz!” diye başlayan değişik yöntem ler anlatıyordu. Fakat, her sözünü, se çim sonunu beklememizi, ondan önce bir saatlik bile olanakları olmadığını belirterek bitiriyordu. Yönetime gelme lerine dek beklememiz gerektiğini söy lüyordu.
CİNAYETTEN
HÜKÜMLÜDÜR
“Açıkçası önceden bu noktaları dü şünmemiştim. Atina’ya geldiğimde gör düm. Gerçekten son derece karmaşık ve zor bir ortamda kapınızı çaldım. Bu nun için üzgünüm. İçten bir duyguyla, seçimleri kazanmanızı diliyorum. Fa kat bir noktayı da belirtmek zorunda yım!” dedim. Atina’ya, M ercou ri ve Dassin’ in kapısını çalma duygusuyla geldiğimi, ne şimdiki dönem hükümet lerinden, ne de kazanmaları durumun da kendi hükümetlerinden yardım iste me gibi bir düşüncem olmadığını söyle dim. Yunanistan’dan direkt yardım is temediğimizi, bunun hem bizim, hem de kendi açdarmdan tatsız sonuçları o- labileceğini; dünyada yalnız kalmış bir insan olarak, sadece kendi evlerine, dostluk duygularıyla geldiğimi belirt miştim. O zaman, Dassin, istediğim yardımı somut olarak şekillendirmemi; kişi olarak yapabileceğini yapmaya ça lışacağını söyledi.
Konuşm alarım ız, soğukkanlı bir gö rüşme boyutuna ulaşmıştı. Bu noktada kendisine, içinde bulunduğumuz duru mu, düşüncelerimi ve isteklerimi açık ladım. Yılm az’ m, politik bir suçtan de ğil, cinayet hükümlüsü olarak cezae vinde yattığını; esasında bunun da bir provokasyon sonucu böyle olduğunu, fakat önemli noktanın, bir bakıma bu rada düğümlendiğini; kaçamamız
du-Imralı Cezaevi’nde sıradan bir gün... Belki de o gün sıradan olmayan tek şey açık cezaevinde bir fotoğraf seansının gerçekleşmeslydi. Nihat Behram ’ın sanat yönetmenliğinde Ahmet B oğa’nın çektiği fotoğraflar, işte o günden kalma.
rumunda, gittiği ülkeden, Türkiye’nin, hıterpol aracılığıyla geri isteyeceğini; bu nedenle, “teslim edilmeyeceği gü vencesini” eylem öncesinde kesin ola rak almak istediğimi; bu konuda bazı ülkelerle ilişki kurduğumu, Kıbrıs'ın da bunların arasında olduğunu; fakat kiminde gerekli güveni bulamadığımı, kiminde ise, yetkililer düzeyinde derin leştirecek bir boyuta ulaştıramadığımı anlattım. Kaçırma eylemine ilişkin ola rak ise, “Bu konuyu biz kendi gücü müzle çözeceğiz. Hiçbir ülke ve hiçbir kuruluştan böyle bir yardım istemiyo ruz. Türkiye’den çıkıp, herhangi bir ül keye gitmeyi, kendi sorunumuz olarak algılıyoruz. Yani, ancak gerekmesi du rumunda, Yunanistan sınırına girer sek, ki burada da kalmak istemiyoruz, herhangi bir aksilik durumunda, bize göz yumulması, en azından bizim iste diğimiz bir yönde, sınırımızdan çıkma mıza göz yumulması konusunda, bir güvence yardımı istiyoruz” diye görüş lerimi belirttim.
“T
amam
del
I
kan u
”
Dassin, bu kez daha açık bir dille, bu süreçte, var olan hükümet yetkilileriy le böyle bir ilişkiye giremeyeceklerini, en fazla kendi partilerine bağlı yerel yö netimlerde, özel ilişkileri aracılığıyla yardım sağlayabileceğini, bunun da resmi düzeyde bir garanti boyutunda olmayacağını söyledi. O zaman kendi sinden, bir Batı ülkesiden böyle bir ga ranti alabilmemiz yönünde bir yardımı olup olamayacağını; söz gelimi, Fransa yönünde böyle bir yardımı yapıp yapa mayacağını sordum. Dassin, birden, yi ne şaşırtan bir şekilde, yerinden doğ ruldu ve “İşte bu kolay!” dedi, ardından da, “En kolaymı en som a söylüyor sun!” diye espri yaptı.
Dassin sözlerini “Tamam delikanlı, bu işte beraberiz! Fransa’dan ben sana gerekli garantiyi alırım! Yanız bunun i- çin benim zamana ihtiyacım var; bu he men yarın olmaz; sen beni arayacaksın, ben söyleyeceğim; bu iş telefonla da ol maz, görüşeceğiz. Gerekirse Yunanis tan’daki yakın dostlarımızı, yardımcı olmaları için uyarırız” diye noktaladı. Sonra, kendisini hangi günlerde nerede bulabileceğimi söyleyip, Atina dışında ki yazlık evlerinden, direkt ulaşma ola nağı sağlayacak mekanlara dek, bir di zi telefon numarası yazdırdı. “Melina ve benimle direkt konuşursun!” diye rek, bir - iki de özel telefon verdi. Bir ay sonrası için, yani Ağustos 1981’in ilk haftasında tekrar görüşmek için sözleş tik...
