Klimik Dergisi • Cilt 17, Say›:3 • 2004, s:191-192 191
Yat›l› Okullarda Hepatit B ve C ‹nfeksiyonlar›: Bir Okul
Taramas›n›n Sonuçlar›
Nefle Demirtürk
1, Tuna Demirdal
1, Mustafa Alt›ndifl
2, Orhan Cem Aktepe
2Özet: Bu çal›flma Bolvadin ‹flitme Engelliler Meslek Lisesi ö¤rencilerinden birinde hepatit C infeksiyonu saptanmas› üze-rine tüm ö¤rencilerin ve okul personelinin, hepatit B (HBV) ve C virusu (HCV) infeksiyonlar› yönünden taranmas› amac› ile planland›. Çal›flmaya dokuz ö¤retmen, dört hizmetli, 72 ö¤renci olmak üzere toplam 85 kifli dahil edildi. Okul personelinde HBV ve HCV tafl›y›c›l›¤› saptanmazken 72 ö¤rencinin alt›s›nda ( % 8.3) HBsAg pozitifli¤i, %1.3’ünde anti-HCV pozitifli¤i saptand›. Poliklini¤e baflvuran HCV infeksiyonlu ö¤renci d›fl›nda personel ve ö¤rencilerden hiçbirinde HCV tafl›y›c›l›¤› sap-tanmad›. Çal›flma sonucunda HBV infeksiyonuna duyarl› bulunan 66 ö¤renci ve 13 personel afl› ile korunmaya al›nd›. Yat›l› e¤itim veren tüm e¤itim kurumlar›na giriflten önce HBV ve HCV tafl›y›c›l›¤›n›n araflt›r›lmas› HBV infeksiyonunun horizon-tal bulafl›n› engellemede önemlidir. HBV infeksiyonu için orta endemisite bölgesinde yer alan ülkemizde toplu yaflan›lan yer-lerin bafl›nda gelen yat›l› okullarda HBV afl›lama programlar›n›n oluflturulmas›n›n, hastal›¤›n yay›l›m›n› önlemede yararl› olabilece¤i görüflündeyiz.
Anahtar Sözcükler: Hepatit B, bulaflma yollar›, risk gruplar›, korunma.
Summary: Hepatitis B and C infecions in boarding school. Report of a school search. In this study we investigated the pre-valence HBV and HCV infections in Bolvadin Deaf Person Boarding School. Totally 85 serum samples were evaluated from stu-dents and school’s staff. HBsAg positivity and anti-HCV positivity were found 8.3% and 1.3% respectively among stustu-dents, but not detected among school staff. At the end of the study all persons who sensitive for HBV have vaccinated with HBV vaccine. We believe that HBV vaccination programmes and education programmes relation with HBV/HCV infections must be organized in boarding school.
Key Words: Hepatitis B, transmission, risk groups, prevention.
(1) Afyon Kocatepe Üniversitesi, T›p Fakültesi, ‹nfeksiyon Hastal›klar› ve Klinik Mikrobiyoloji Anabilim Dal›, Afyon (2) Afyon Kocatepe Üniversitesi, T›p Fakültesi, Mikrobiyoloji ve
Klinik Mikrobiyoloji Anabilim Dal›, Afyon Girifl
Tek önemli rezervuar› insan olan hepatit B virusu (HBV) tüm dünyada yayg›n olarak görülmekte ve kronikleflti¤inde ciddi so-nuçlara yol açan bir infeksiyon etkeni olarak bilinmektedir. Viru-sun bafll›ca bulaflma yollar› perkütan/permukozal temas, tafl›y›c› anneden yenido¤ana perinatal bulaflma ve cinsel iliflkidir. Tan›m-lanabilir parenteral, cinsel ya da perinatal temas›n olmad›¤› du-rumlarda ise horizontal bulaflmadan söz edilir. Horizontal bulafl-ma için sosyo-ekonomik düzeyi düflük ve kötü hijyen koflullar›n-da kalabal›k olarak yaflayan aileler, sosyal iliflkileri normal olma-d›¤› için mental özürlüler, anaokulu, krefl, yat›l› okul, k›flla, yurt, hapishanede bulunanlar risk grubu olarak görülmektedir (1,2).
Biz çal›flmam›zda, poliklini¤imize halsizlik ve sar›l›k yak›n-malar› ile baflvuran ve Bolvadin ‹flitme Engelliler Meslek Lisesde yat›l› olarak okuyan bir ö¤renciLisesde hepatit C virusu (HCV) in-feksiyonu saptanmas›ndan yola ç›karak tüm okulda HBV ve HCV tafl›y›c›l›¤›n› araflt›rmay› ve yat›l› okullarda hepatit B profi-laksisinin gerekli olup olmad›¤›n› tart›flmay› amaçlad›k.
Yöntemler
Çal›flmaya Bolvadin ‹flitme Engelliler Meslek Lisesinde yat›-l› olarak okuyan 72 ö¤renci, 13 personel (9 ö¤retmen ve 4
hizmet-li) olmak üzere toplam 85 kifli dahil edildi. Çal›flmaya al›nan ö¤-rencilerin ve personelin tümü erkekti. Okula gidilerek her kifliden 5 ml venöz kan örne¤i al›nd›. Ayr›lan serumlarda bekletilmeden haz›r ticari kit (Organon Teknika, bioMerieux, Fransa) kullan›la-rak mikroELISA yöntemi ile HBsAg ve anti-HCV araflt›r›ld›. HBsAg-negatif olanlar›n tümü afl›lama program›na al›nd›.
Sonuçlar
Çal›flmaya al›nan ö¤rencilerin yafllar› 13-21, personelin yafllar› ise 28-43 aras›nda de¤ifliyordu. Personelden hiçbirinde HBsAg ve anti-HCV pozitifli¤i saptanmazken ö¤rencilerin al-t›s›nda (%8.3) HBsAg pozitif olarak bulundu. Poliklini¤imize baflvuran bir ö¤renci nedeni ile ö¤rencilerde HCV tafl›y›c›l›¤› %1.3 olarak saptand›.
Ö¤rencilerin geldikleri co¤rafi bölgeler sorguland›¤›nda tümünün ‹ç Anadolu bölgesinden geldi¤i (Afyon ve ilçeleri, Ankara, Konya, Eskiflehir) ve personelin tümünün Bolvadinli oldu¤u ö¤renildi. Ö¤rencilerin hiçbiri HBV ve HCV infeksi-yonlar› ve bulaflma yollar› hakk›nda daha önceden bilgilendi-rilmemiflti.
Çal›flma sonunda HCV infeksiyonu olan ö¤renciye özel olarak ve tüm ö¤rencilerle personele toplu olarak HBV/HCV infeksiyonlar›n›n bulaflma yollar› ve bu infeksiyonlardan ko-runma ile ilgili olarak bilgi verildi. HBsAg-negatif olan tüm çocuklar ve personel ‹l Sa¤l›k Müdürlü¤ü ile ba¤lant› kurula-rak afl›lama program›na al›nd›.
Klimik Dergisi • Cilt 17, Say›:3 192
‹rdeleme
Ülkemizde HBsAg seroprevalans› bölgelere göre %1-14.3 aras›nda de¤iflmekte ve ortalama de¤erlere göre Türkiye HBV infeksiyonu için orta endemisite bölgesinde yer almaktad›r. Dolay›s› ile ülkemizde yaflam boyu HBV ile karfl›laflma olas›-l›¤› %20-60 aras›nda de¤iflmektedir. ‹nfeksiyonlar›n ço¤u ado-lesan ve eriflkin yafllarda ortaya ç›kmaktad›r (3,4). Tarad›¤›m›z grupta HBsAg tafl›y›c›l›k oran› ülkemiz verileri ile uyumlu ola-rak, %8.3 bulunmufltur.
S›k›fl›k yaflam koflullar›n›n oldu¤u k›flla, yurt, yat›l› okul gibi yerler, HBV bulaflmas› için riskli kiflilerin yaflad›¤› yerlerdir (2). Asker donörlerle sivil donörlerin HBsAg oranlar› karfl›laflt›r›ld›-¤›nda askerlerde oranlar›n anlaml› derecede yüksek oldu¤u ve bunun s›k›fl›k yaflam koflullar› ile aç›klanabilece¤i bildirilmifltir (4). Bizim inceledi¤imiz gruptaki ö¤rencilerin geldi¤i co¤rafi bölgelerdeki normal popülasyonda HBsAg oranlar›n›n araflt›r›ld›-¤› çal›flmalarda Afyon’da %10.4, Ankara’da %1.7, Konya’da %7 ve Eskiflehir’de %1 oran›nda HBsAg tafl›y›c›l›¤› saptanm›flt›r (5-8). Çal›flmam›zdaki tafl›y›c›l›k oran›, yafl gruplar› ve örnek say›la-r› aç›s›ndan her çal›flmada uygun olmamakla birlikte, bu la karfl›laflt›r›ld›¤›nda Eskiflehir ve Ankara’da saptanan oranlar- oranlar-dan anlaml› derecede yüksek bulunurken (p=0.0001), Konya (p=0.7781) ve Afyon’da (p=0.8349) saptanan oranlarla benzer bulunmufltur. Çal›flma sonucunun an›lan üç Orta Anadolu flehrin-deki normal popülasyona göre daha yüksek olmas›, çal›flma gru-bumuzun s›k›fl›k yaflam koflullar›na maruz kalmas›ndan kaynak-lanabilir. Afyon bölgesinde yap›lan çal›flmada saptanan oran (%10.4), bu çal›flmada buldu¤umuz oran d›fl›nda Türkiye geneli-ne göre de yüksek olup araflt›r›c›lar bunun, bölgelerinde s›k görü-len akraba evlilikleri ve kalabal›k aile ortamlar› ile aç›klanabile-ce¤ini bildirmektedirler (5).
HBV ile karfl›laflma olas›l›¤›n›n sosyoekonomik koflullarla iliflkisinin de¤erlendirildi¤i bir çal›flmada da sonuçlar›m›zla uyumlu olarak yat›l› okullardaki tafl›y›c›l›k oranlar› yüksek bu-lunmufl, ayr›ca bu okullarda ekonomik nedenlerle serolojik tet-kik yap›lmaks›z›n afl›lama yap›lmas› gerekti¤i ileri sürülmüfl-tür (9). HBV infeksiyonu için endemik bölgeler aras›nda olan ve infeksiyonun daha çok adolesan ve genç eriflkin yafl grubun-da görüldü¤ü ülkemizde, özellikle yafl gruplar› nedeni ile yat›-l› okullarda, tarama yap›lmadan HBV afl›lama programlar›n›n uygulanmas›n›n ülke genelinde HBV bulafl›n›n azalt›lmas›nda katk›s›n›n olabilece¤i kan›s› tafl›maktay›z. Risk gruplar›nda afl›lama ve öncesinde yap›lan tarama maliyetlerinin karfl›laflt›-r›ld›¤› bir çal›flmada da tarama maliyetinin afl›lama maliyetine yak›n oldu¤u gösterilmifl ve riskli gruplarda önceden tarama yap›lmas›n›n gerekli olmad›¤› görüflü tart›fl›lm›flt›r (10).
Çal›flma, poliklini¤imize hepatit belirtileri ile baflvuran bir ö¤rencide HCV infeksiyonu saptanmas› nedeni ile bafllat›lm›fl-t›r. Çal›flma sonucunda bu ö¤renci d›fl›nda hiç kimsede anti-HCV pozitifli¤i saptanmad›. Dolay›s› ile çal›flmaya al›nan per-sonelde HCV tafl›y›c›l›¤› bulunamazken, ö¤rencilerde %1.3 oran›nda tafl›y›c›l›k gözlendi. Ülkemizde normal popülasyon
ve de¤iflik yafl gruplar›nda anti-HCV pozitifli¤inin araflt›r›ld›-¤› çal›flmalarda % 0.1-% 2.1 aras›nda de¤iflen oranlarda anti-HCV pozitifli¤i bildirilmifltir (4). Sonuçlar›m›z bu oranlarla uyumlu bulunmufltur. Görülme s›kl›¤› dikkate al›nd›¤›nda HCV infeksiyonu ülkemiz için HBV infeksiyonu kadar önem-li görünmese de, yat›l› okullarda bulaflma aç›s›ndan önemönem-li olabilecek aletlerin (jilet ya da t›rnak makas› gibi) ortak kulla-n›mlar› söz konusu olabilece¤i için, yat›l› okullarda düzenli olarak hastal›klar›n bulaflma yollar› ile ilgili e¤itim toplant›la-r›n›n yap›lmas› gerekmektedir.
Sonuç olarak, yat›l› okullar HBV ve HCV infeksiyonu için riskli yerler aras›ndad›r. Ülkemiz koflullar›nda bu okullarda ta-rama yap›lmaks›z›n HBV profilaksisi uygulanmas› ve periyo-dik olarak bu infeksiyonlar hakk›nda e¤itim verilmesi gerekti-¤ini düflünmekteyiz.
Kaynaklar
1. Alter MJ. Epidemiology and prevention of hepatitis B. Semin Liver Dis 2003; 23 (1): 39-46
2. Taflyaran MA. HBV infeksiyonu epidemiyolojisi. In: Tekeli E, Ba-l›k ‹, eds. Viral Hepatit 2003. Ankara: Viral Hepatitle Savafl›m Der-ne¤i, 2003: 121-8
3. Bilgiç A, Özacar T. Hepatit B virusu. In: Topçu AW, Söyletir G, Do¤anay M, eds. ‹nfeksiyon Hastal›klar› ve Mikrobiyolojisi. ‹stan-bul: Nobel T›p Kitabevleri, 2002: 1350-70
4. M›st›k R, Bal›k ‹. Türkiye’de viral hepatitlerin epidemiyolojik ana-lizi. In: Tekeli E, Bal›k ‹, eds. Viral Hepatit 2003. Ankara: Viral Hepatitle Savafl›m Derne¤i, 2003: 10-55
5. Demirtürk N, Alt›ndifl M, Aktepe OC. Hepatit d›fl› nedenlerle polik-lini¤e baflvuran eriflkin hastalarda HBV ve HCV serolojileri [Özet]. In: VI. Ulusal Viral Hepatit Simpozyumu (30 Ekim-2 Kas›m 2002, Ankara) Program ve Özet Kitab›. Ankara: Viral Hepatitle Savafl›m Derne¤i, 2002: 74
6. Yousefi Rad A, Bingöl N, Arslantürk A, Demirbo¤a S. Çeflitli yafl gruplar›nda HBsAg ve anti-HBs seroprevalans› [Özet]. In: 9. Türk Klinik Mikrobiyoloji ve ‹nfeksiyon Hastal›klar› Kongresi (3-8 Ekim 1999, Antalya) Program ve Özet Kitab›. ‹stanbul: Klinik Mikrobi-yoloji ve ‹nfeksiyon Hastal›klar› Derne¤i & Türk MikrobiMikrobi-yoloji Ce-miyeti, 1999: 187
7. Ural O, F›nd›k D, Dikici N. De¤iflik kamu kurulufllar›n›n yemekha-nelerinde çal›flan personelin hepatit A, B, C belirleyicilerinin arafl-t›r›lmas› [Özet]. In: 9. Türk Klinik Mikrobiyoloji ve ‹nfeksiyon Hastal›klar› Kongresi (3-8 Ekim 1999, Antalya) Program ve Özet Kitab›. ‹stanbul: Klinik Mikrobiyoloji ve ‹nfeksiyon Hastal›klar› Derne¤i & Türk Mikrobiyoloji Cemiyeti, 1999: 131
8. Uçar B, Akgün Y, Akgün N, et al. Eskiflehir ilinde yaflayan okul ça-¤› çocuklar›nda hepatit B seroepidemiyolojisi. Viral Hepatit Derg 1997; 3(1): 60-5
9. Yegane-Tosun S, Bilge B, Önder U, Gündüz T, Ertekin E. HBV ile karfl›laflma olas›l›¤›n›n sosyoekonomik koflullarla iliflkisi. In: V. Ulusal Viral Hepatit Simpozyumu (9-11 Kas›m 2000, Ankara) Program ve Kongre Kitab›. Ankara: Viral Hepatitle Savafl›m Der-ne¤i, 2000:P-B18
10. Salto¤lu N, Taflova Y, Dündar ‹H. Hepatit B virus infeksiyonu pro-filaksisinde toplu afl› uygulamas› ve sonuçlar› [Özet]. In: Tekeli E, Willke A, eds. 8. Türk Klinik Mikrobiyoloji ve ‹nfeksiyon Hastal›k-lar› Kongresi (6-10 Ekim 1997, Antalya) Kongre Program ve Özet Kitab›. ‹stanbul: Klinik Mikrobiyoloji ve ‹nfeksiyon Hastal›klar› Derne¤i & Türk Mikrobiyoloji Cemiyeti, 1997: 436
