Girifl
Bafllar› dikenli solucanlar olarak da bilinen acanthocephala’lar›n gövdeleri presoma ve metasomadan oluflmaktad›r. Proboscis ve boynu oluflturan k›sma presoma ad› verilmektedir. Proboscis, parazitin ön ucunda bulunan, kona¤a tutunmaya yarayan, ileri ve geri hareket etme özelli¤ine sahip bir organ olup, flekli parazit türüne göre de¤iflmektedir. Proboscis üzerinde say›s›, flekli ve büyüklü¤ü acanthocephala’n›n taksonomisi için önemli olan çengel ve dikenler bulunmaktad›r (1,2).
Metasoma (gövde), parazitin hacimce en büyük k›sm› olup kütikülas› yüzeysel çizgilere sahiptir. Ayr› cinsiyete sahip olan acanthocephala’larda gövdede sadece üreme sistemi bulunmaktad›r (1,2). Sindirim sistemine sahip olmayan parazit, kütikülas› ile kona¤›n ba¤›rsak
içeri¤indeki g›da maddelerini absorbe ederek beslenmektedir. At›k maddeler ise vücut yüzeyinden difuzyonla uzaklaflt›r›lmaktad›r (1,2).
Acanthocephala’lar domuz, köpek, kedi, fare, su kufllar› ve bal›klar› içine alan pek çok hayvan türünün ba¤›rsaklar›nda yaflamaktad›r. Bal›klarda yaflayan acanthocephala’lardan olan Pomphorhynchus laevis silindirik bir proboscis ile önde bulböz geniflleme oluflturmufl uzun boyuna sahiptir (3). Dünyan›n birçok bölgesindeki bal›klar›n ba¤›rsaklar›nda yaflayan ve 13-28 mm uzunlu¤a varabilen bu parazitin proboscisinde her s›rada 12 (bazen 13) çengel bulunan 18-20 longitidunal çengel s›ras› yer almaktad›r (3).
Scanning elektron mikroskobu (SEM) di¤er parazitlerde oldu¤u gibi acanthocephala’lar›n da
Turk J Vet Anim Sci 27 (2003) 1357-1360 © TÜB‹TAK
1357
Pomphorhynchus laevis’in Scanning Elektron
Mikroskobik ‹ncelenmesi
Kader YILDIZ
K›r›kkale Üniversitesi, Veteriner Fakültesi, Parazitoloji Anabilim Dal›, K›r›kkale - TÜRK‹YE Külti¤in ÇAVUfiO⁄LU
K›r›kkale Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi, Biyoloji Bölümü, K›r›kkale - TÜRK‹YE
Gelifl Tarihi: 20.06.2002
Özet:Pomphorhynchus laevis bal›klar›n ba¤›rsaklar›nda yaflayan acanthocephala’lardan biridir. Parazit, silindirik proboscis ve bulböz geniflleme yapm›fl uzun bir boyuna sahiptir. Bu çal›flmada P. laevis’lerin yüzeyleri scanning elektron mikroskobu (SEM) kullan›larak incelenmifltir. Parazitin proboscisinde 18 çengel s›ras› izlenmifltir, her s›ra 12 çengelden oluflmufltur. Proboscisin ön s›ras›ndaki çengellerin di¤erlerine oranla daha küçük oldu¤u belirlenmifltir. Geriye do¤ru k›vr›k olan bu çengeller ceplerin içerisinde yer alm›flt›r. Presoma poröz yap›l›d›r ve tafl›d›¤› çengellerin üzerinde düzenli delikler gözlenmemifltir. Metasoma da poröz yap›l›d›r. Metasoma üzerinde çok say›da kütiküler katlanma gözlenmifltir.
Anahtar Sözcükler:Pomphorhynchus laevis, Acanthocephala, scanning elektron mikroskobu
A Scanning Electron Microscope Examination of Pomphorhynchus laevis
Abstract:Pomphorhynchus laevis is an acanthocephala which lives in the intestines of fish. These acanthocephala are characterised by a cylindrical proboscis, and an extremely long neck with a bulbous anterior expansion. In this study, the surface structures of P. laevis were examined with a scanning electron microscope. On the proboscis of this parasite 18 hook rows, each consisting of 12 hooks, were observed. The anterior hooks were smaller than the posterior hooks of the proboscis. The recurved hooks were within pockets on the proboscis. The presoma structure was porous and there were no pores on the hooks. The metasoma structure was also porous. Numerous cuticular wrinkles were observed on the metasoma.
Key Words:Pomphorhynchus laevis, Acanthocephala, scanning electron microscopy
morfolojisini detayl›ca incelemek amac›yla kullan›lmaktad›r (4-9). Bu çal›flmada SEM kullan›larak P. laevis yüzeyi ile ilgili baz› detaylar›n verilmesi amaçlanm›flt›r.
Materyal ve Metot
Bu çal›flmada kadife bal›¤›ndan (Tinca tinca) elde edilen 12 P. laevis incelenmifltir. Otopside bal›klar›n ba¤›rsak duvar›ndan çekilerek ayr›lan parazitler SEM preparasyonu için 0,2 M sodyum fosfat tamponunda (pH 7,2) y›kanm›fl, tamponlu % 3’lük gluteraldehitte +4 °C’de bir saat süreyle ilk tespitleri yap›lm›flt›r. Bunu takiben sodyum fosfat tamponunda 10’ar dakika arayla 3 y›kama sonras›nda ayn› tamponda haz›rlanm›fl % 1’lik osmium tetroksitte (OsO4) 1,5 saat süreyle +4 °C’de ikinci tespite
al›nm›flt›r. Parazitler, içlerindeki OsO4‘ü tamam›yla
uzaklaflt›rmak için bir gece boyunca sodyum fosfat tamponunda bekletilmifltir. Dehidrasyon ifllemi için P. laevis’ler 10’ar dakika süreyle alkol serilerinden (% 50, % 60, % 70, % 80, % 90, % 95 ve % 99) geçirildikten sonra 60 °C’lik etüvde bir gece b›rak›lm›flt›r (10,11). Parazitler stereo mikroskop alt›nda stamplar üzerine al›narak POLARON 500 kaplama cihaz› ile üzerleri alt›nla kaplanm›fl, JEOL 5600, 20 kv scanning elektron mikroskobu ile incelenerek mikrograflar› çekilmifltir.
Bulgular
Bu çal›flmada P. laevis’in presomas› ile metasomas› SEM alt›nda incelenmifltir. fiekil 1a’da P. laevis’in presomas› ve karakteristik çengel s›ras› izlenmektedir.
1358
Pomphorhynchus laevis’in Scanning Elektron Mikroskobik ‹ncelenmesi
fiekil 1a. Pomphorhynchus laevis’in proboscisi, fiekil 1b. Proboscis üzerinde cepler içinde bulunan çengeller, fiekil 1c. Proboscis üzerindeki poröz yap›, fiekil 1d. Parazitin boyun ve ön ucundaki bulböz geniflleme.
(a) (c)
Presomadaki çengellerin arkaya dönük ve ceplerin içinde bulundu¤u, öndekilerin nispeten küçük oldu¤u gözlenmifltir (fiekil 1b). Parazitin ba¤›rsak mukozas›nda tutundu¤u yerden ç›kar›lmas›na ba¤l› olarak çengellerin üzerinde doku kal›nt›lar› görülmüfltür. Presoman›n poröz yap›l› oldu¤u, proboscisteki çengellerin üzerinde deliklerin olmad›¤› izlenmifltir (fiekil 1c). fiekil 1d’de acanthocephalan›n boynu ve ön uçtaki bulböz geniflleme görülmektedir. Parazitin hareketli boynunda kütiküler katlanmalar izlenmektedir. Boyun ve bulbus üzerinde herhangi bir dikensi yap› gözlenmemifl, buna karfl›l›k boyun üzerinde k›smen poröz yap› dikkati çekmifltir.
fiekil 2a’da parazit boynunun gövdeyle olan ba¤lant›s› izlenmektedir. Gövdeye yaklaflt›kça boyundaki kütiküler katlanmalar›n artt›¤› görülmüfltür (fiekil 2b). Parazitin gövdesinde enine ve boyuna kütiküler katlanmalar
gözlenmifltir (fiekil 2c). Metasoman›n üzerinde poröz yap› izlenmifltir (fiekil 2d). ‹ncelenen P. laevis’lerin hiçbirinde duyu organlar›na rastlanmam›flt›r.
Tart›flma
Bu çal›flmada P. laevis’in proboscisinde her s›rada 12 çengel bulunan 18 çengel s›ras› izlenmifltir. Bu çengellerin parazitin konak dokusuna tutunmay› kolaylaflt›racak flekilde geriye do¤ru k›vr›k oldu¤u görülmüfltür. Çengellerin uzunlu¤u ile ilgili numerik de¤erler al›nmam›flt›r.
Miller ve Dunagan (7), domuz ba¤›rsa¤›ndan ald›klar› Macrachantocephalus hirudinaceus’un SEM alt›nda incelemesinde proboscisindeki çengellerin üzerinde delikler oldu¤unu görmüfller, çengel içinde sentezlenen
K. YILDIZ, K. ÇAVUfiO⁄LU
1359
fiekil 2a. Pomphorhynchus laevis’te boyun ve gövdenin ba¤lant› yeri, fiekil 2b. Boynun gövdeye ba¤land›¤› k›s›mda izlenen kütiküler katlanmalar, fiekil 2c. Gövde üzerinde segmentasyona benzeyen kütiküler katlanmalar, fiekil 2d. Parazit gövdesindeki poröz yap›.
(a) (c)
salg›lar›n buralardan serbest kalarak konak dokusuna ulaflt›¤›n› ve yang›sal reaksiyon oluflturdu¤unu bildirmifllerdir. Bu çal›flmada P. laevis proboscis’indeki çengellerde delikler gözlenmemifltir.
Pomphorhynchus laevis’in boynunda gözlenen transversal yönlü kütiküler katlanmalar›n arkaya do¤ru artt›¤› ve ayr›ca farkl› yönlerde de oldu¤u gözlenmifl, bunun sebebinin boynun bulbusa yak›n k›sm›nda sadece uzay›p k›salma hareketi yapt›¤› buna karfl›l›k gövdeyle birleflti¤i yerde uzay›p k›salma d›fl›nda sa¤a sola hareket etme özelli¤ine ba¤l› olabilece¤i düflünülmüfltür.
Sindirim sistemine sahip olmayan acanthocephala’lar›n beslenmek için gerekli maddeleri tegümentleri arac›l›¤› ile ald›¤› bilinmektedir (1,2). Bu çal›flmada P. laevis’in hem presoma, hem de metasoma yüzeyinde 1 µm’den küçük çapl› porlar gözlenmifltir. Bunlar›n beslenme ile ilgili olabilece¤i düflünülmüfltür.
Ba¤›rsakta yaflayan parazitlerin kona¤›n sindirim enzimlerinden korunabilmesi için oldukça kal›n bir kütikülaya sahip olmas› gerekti¤i ileri sürülmüfl, buna karfl›l›k P. laevis’in transversal kesitlerinde kütikülas›n›n ince oldu¤u belirlenmifltir (9). Bu çal›flmada P. laevis’in yüzeyinde porlar gözlenmifl, bunun parazitin kona¤›n
ba¤›rsak içeri¤i ile direkt temasta olmas› ile ilgili olabilece¤i düflünülmüfltür.
Acanthocephala’lar›n d›fl yüzeyinde gözlenen kütiküler katlanmalar›n segmentasyona benzemesine karfl›n acanthocephala’larda internal segmentasyonun olmad›¤› bilinmektedir (1). Bu çal›flmada P. laevis’în metasomas› üzerinde de çok say›da kütiküler katlanmalar gözlenmifltir.
Acanthocephala’lar›n di¤er helmintler gibi duyu organ› tafl›mad›¤› bilinmektedir (12). Bununla beraber
Moniliformis moniliformis ve Paratenuisentis
ambiguus’un proboscis ve bursalar›nda duyu organlar› bildirilmifltir (5,6). Bu çal›flmada SEM alt›nda incelenen P. laevis’lerin proboscislerinde duyu organlar›na rastlanmam›flt›r. Bu durumun fiksasyon an›ndaki durumlar›na ya da parazitlerin stamplara yerlefltirme yönüne ba¤l› olabilece¤i düflünülmüfltür.
Sonuç olarak, elektron mikroskobuyla yap›lan incelemede parazitin yüzeyi ayr›nt›l› olarak incelenmifl olup, al›nan sonuçlar ›fl›k mikroskobik bulgular› daha da gelifltirir niteliktedir.
1360
Pomphorhynchus laevis’in Scanning Elektron Mikroskobik ‹ncelenmesi
Kaynaklar
1. Schmidt, G.D., Roberts, L.S.: Foundations of Parasitology. Fourth Ed. Times Mirror/Mosby College Publishing. St. Louis, 1989. 2. Nicholas, W.L.: The Biology of Acanthocephala. Adv. Parasitol.
1973; 11: 671-706.
3. Bykhovskaya-Pavlovskaya, I.E., Gusev, A.V., Dubinina, M.N., Izyumova, N.A., Smirnova, T.S., Sokolovskaya, I.L., Shtein, G.A., Shulman, S.S., Epshtein, V.M.: Key to Parasites of Freshwater Fish of the USSR. Izdatel’stv› Akademi Nauk SSSR. Moskva, 1962 (Translated from Russian, Israel Program for Scientific Translation, Jerusalem, 1964).
4. Aznar, F.J., Bush, A.O., Fernandez, M., Raga, J.A.: Constructional Morphology and Mode of Attachment of the Trunk of Corynosoma cetaceum (Acanthocephala: Polymorphidae). J. Morphol. 1999; 241: 237-249.
5. Dunagan, T.T., Miller, D.M.: Apical and Lateral Sense Organs in Moniliformis moniliformis (Acanthocephala): An SEM View. J. Parasitol. 1986; 72: 176-178.
6. Herlyn H., Martini N., Ehlers, U.: Organisation of the Presoma of Paratenuisentis ambiguus (Van Cleave, 1921) (Acanthocephala: Eoacanthocephala), with Special Reference to the Lateral Sense Organs and Musculature. Syst. Parasitol. 2001; 50: 105-116.
7. Miller, D.M., Dunagan, T.T.: Studies on the Rostellar Hooks of Macrachantocephalus hirudinaceus (Acanthocephala) from Swine. Trans. Am. Microsc. Soc. 1971; 90: 329-335.
8. Rothman, A.H., Rosario B.: The Structure of the Surface of Macrachantocephalus hirudinaceus, as Seen with the Electron Microscope. J. Parasitol. 1961; 47 (Suppl.): 25.
9. Stranack, F.R., Woodhouse, M.A., Griffin, R.L.: Preliminary Observations on the Ultrastructure of the Body Wall of Pomporhynchus laevis (Acanthocephala). J. Helminthol. 1966; 40: 395-402.
10. Bozzola, R., Russel, L.: Electron Microscopy. Jones and Bartlett Publishers, Boston, 1992.
11. Hayat, M.A.: Principles and Techniques of Electron Microscopy. Van Nostrand Reinhold Company, USA, 1981.
12. Boell, E.J.: The Invertebrates: Acanthocephala, Aschelminthes and Entoprocta. McGraw-Hill Book Company, New York, 1951.
