KÖPEKLERDE AÇIK PYOMETRANIN TEDAVİSİNDE PROSTAGLANDIN F_2α VE SULFADOKSİN/TRİMETOPRİM KOMBİNASYONUMUN KULLANIMI ÜZERİNE ÇALIŞMALAR

Vd.mı.Dl:'rR. (2005),21,1·2:19·24

KÖPEKLERDE AÇiK PYOMETRANIN TEDAVIsINDE PROSTAGLANDIN F

2u

VE

SULFADOKS

IN

i

TRIMETOPRIM KOMBINASYONU

'NUN

KULLANIMI ÜZER

INE

ÇALIŞMALAR

Deniz Nak1C Yavuz Nak1 Abdülkadir Keskin 1

St

ud ies

on t

he

Use o

f P

rosta glandin

F

2a

a

nd

S

ulfadoxin

i

Tr

imetop rim

Co

mb ination

in Treat

ment

of Ope

n

Cerv

ix P

yometra i

n th

e B

itch

Özet: Buçaıışma açık pyomeIralıköpeklerintedavisinde prostaglandinF2<ıve sul1adoksir'Vtrimeloprimkombinasyonu'nun

etkisinideğerlendirmekiçinyapıldı. Pyometranın teşhisiklinikbelirtiler,laboratuarveultrasonografi bulgulannadayan ılarak yapıldı. Bu_çalışmada;pyometralı 10köpek, O.Srng'Kg dozunda,derianıyolla,gündebirkez, beşgUn sOreyieDinoprost

tre-methamin iletedaviedildi.Bununyanında tıYnetoprimisu/fadoksin15m9'kg dozunda,kas içiyolla,yedi günsOrey1everildi.

Tedaviyecevapklinikbelirtiler,laboratuar veultrasonografi bulgulannabakılarak ~r1endirildi.

on

kOpeğinaltısı birinci te-daviye iyicevap verdi.

iki

hafta sonra,pyometraile ilgilibulgulandevam edendörtkOpekikincikez tedaviedildi.BütUn

kO-pekler tamameniyileşti.KöpeklerikiyılsOreyietakipediki.

on

köpe{ıinikisitedaviden sonraçittleştirildiveherikisidesekiz yavru~rdu. Bir kOpekte tedaviden sonra20.aydapyometratekrarladı vebu hayvana overiohysterectomioperasyonu

yapıldı. Busonuçtar tedavisonrası hastalığıntekrartanaı:ıilmesi ~ebirlikteOremeyeteneği muhafaza edilmesiistenen açık pyometralı köpeklerin medikal tedavisinde prostaglandin F2a ve sul1adoksinl mmetoprim kombinasyonunun yararlı 0l-duğunugösterdi.

AnahtarKelimeler: Köpek,pyometra,tedavi,PGF2a

Summary:Thisstudy was done toeveıcete usetcıoeseol prostaglandinF2<ıandsul1adoksinlmmetoprim combination in treatment ofcceo-cervıxpyometra in thebiteh.Diagnosis ol pyometra wasbased onCıinicalsigns, laboratoryand un-rasonographic findings.In thisstudy, 10 bileheS wittı pyometra

weee

treated wittı

üocorost

tromethamine al adose of

O.Snq1<g bodyweight by subcutaneous once a day forfiveconsecutive days. inaddition.trimetoprimtsulfacloksin ad-minisiered at adose0I15mglkgbodyweightbyintramusculaıtyontea day fO( seven days.Theresponseto treatmentwas mooitoredbyclinicalsigns, laboratoryandunrasonographicfindings.six oflerıbitchesresponded wellto onlyfirst tre-.atment.After twoweeks, foor bileheSwith recurrence of pyometra were !reateda second timetreatment. ALL bitehes

comp-lelelyrecovered Bitchesweremonitoradfortwoyear.Two of tenbilehes wasbred after treatment andbolh delivered

eighlpups.Bitchhad

recu

rrence

ofpyometrawittıin20. morıthalter treatmenl Ovariohyslerectomy wasdone.The resuns

indicated that prostaglandinF2<ıandsulladoksinitrimetoprim combination aresutfıcientfO(medicaltreatmentof bitch to open-cervixpyometraolreproductionisdesiredwilhclinicalrecurrence aftertreatment.

Keywords:Bitetı,pyometra,treatment.PGF2<ı

Glrl,

Pyometranın sağalnmmda uterus içeriğini b0-şanmak. utetusta içerik birikimini durdurmak,

pro-gesteron üretimine sonvermek ve ekstrauterin organ fonksiyonlarını norrrıale döndünnek amaçlanır. Bu

amaçla operatif ve non-operatil yOntemler

uy.

gulanabilir (Dinç,2002).

Hastalı~ ın medikal tedavisinde bugüne kadar

östrojenler, andrajenler,ercct alkoloidlerl,kininve

ok-sitosinin kullanımı ço{ıunlukla başanlı sonuçlar

ver-memişve butedavilerden tutarsız sonuçlar elde edil· miştir. Bununla birlikte, son yıllarda PGF2a'oın kul· Ianımından elde edilen sonuçlar ümit vericidir

ve

pyometra

tedavisi Için bir alternatif Oıarak kabul edil·

mektedir. PGF2a luteolizisi uyanr. myomelrial kont·

raksiyonlan kuvvetlendirir, cervix'te genişlemeyi

ar-Urabillr ve sonuç olarak uterus içeriğinin atılmasını saQlar. Diöstrusun 5. gününden sonra PGF2o:,

te-GelişTarihi;13.12.2004 @:dna k@ul udag.edu.ır

AK,NAK.KESK!

davinin dozuna ve uygulamasıklığına bağlıolarak lu-teolizisi uyarır, Ci lize olur, serum progesteron kon-santrasyonu azalır ve progesteronun uyardığı en-dometrial bezlerdeki hipertrofi ve sekresyon azalır

(Feldman ve Nelson, 1987; England, 1998; Nak,

1999;Johnston ve ark., 2001).

Pyometralı köpeklerin tedavisi için tercih edilen

ilaç doğal PGF2a (Lutalyse, Prostin, Dynolitic)'dır. Sentetik PGF2a anologları (Cloprostenol, Flup-rostenol, Prostelene) doğal PGF2a'ya nazaran çok daha güçlü etki gösterir. Doğal PGF2a için tavsiye edilen dozlardabu sentetik ürünlerin kullanımı şokla bazende ölümle sonuçlanabilir(Feldman ve Nelson,

1987).

PGF2a sağıtımı açık pyometra olgulannda en

-dikedir. Kapalı pyometralı köpeklerde dikkatli ku

l-lanı lmalıdı r.Uterusiçeriğioviduktkanalı ile peritoni

çe-risineboşalabilirveya uterus peritonitise sebep olacak

şekilde yırtılabilir. PGF2a tedavisinden önce cervix'in

açılması için östrojenlerin kullanımı, östrojenin pro-gesteronun uterus üzerindeki etkilerini artıracağıdan dolayı tavsiye edilmez. Kapalı pyometra olgularında

PGF2a yerineoperatif yötem tercih edilmelidir (Fe

Id-man ve Nelson,1987; Johnston, 2001; Dinç,2002).

PGF2a enjeksiyonundan sonra köpeklerde yan

etkilergörülebilir.Bu yan etkiler ilaç uygulamasından sonraki ilk 5 dakika içerisinde meydana gelir ve 60 dakika içinde azalarak kaybolur. Yan etkilerinşiddeti doza bağlıdır ve tedavi süresince bu yan etkiler

za-manla azalır. PGF2a enjeksiyonu sonrası köpek 20-40 dakikasüreylegezdirildiğizaman, yan etkilerinşid­ deti ve meydana gelmesi azalabilir (Henderson,

1984; Feldman ve Nelson, 1987; England, 1998;

Nak,1999;Johnston ve ark., 2001; Dinç, 2002).

Pyometranın tedavisinde PGF2a'nın etkinliğinin araştı rı ldığı çalışmalarda(Nelson ve ark.,1982;Brown, 1985; Meyers-A/len ve ark.,1986; Nelson ve Feld-man,1986; Amold ve ark.,1988; Gilbert ve ark.,1989;

Hubler ve ark.,1991; Nolte ve ark., 1993;Renton ve ark, 1993) tamamen iyileşme yanında tedaviden

sonra diöstrus evresinde klinik olarak tekrarlama ile birlikte hastalığın subklinik olarak kalıcı olabildiği de

gösterilmiştir.

Antibiyotik tedavisi pyometra tedavisinin önemli

birkısmını oluşturur. Açık pyometralı bir köpekte me-dikaltedaviyapılacağı zamanvajinanınanteriöründen

yapılan kültür ve antibiyotik duyarlılık testleri yararlı

olabilir. Ancak cervix açık ve kültür muhafazalı bir svap ile cervixin yakınından alınmadıkça uterustaki

benzer mikroorganizmalar ömeklenemez. Antibiyotik

duyarlılıktestsonuçlarıantibiyotiktedavisindeseçenek

oluşturmak için kullanılabilir. Ancak kültür ve a

n-tibiyotik duyarlılık test sonuçları çıkana kadar geniş spektrumlu antibiyotikler ile birliktekliniktecrübeye

da-yanan bir antibiyotik seçeneğiyle tedaviye baş­ lanmalıdı r (Nelson ve Feldman, 1986; Feldman ve

Nelson,1987; Johnston ve ark.,2001)

Buçalışma da,pyometralıköpeklerin tedavisinde

PGF2ave sulfadoksinltrimetoprim kombinasyonunun etkisinideğerlendirmekamaçlanmıştı r.

Materyal ve Metod

Bu çalışmada, U. Ü. Veteriner Fakültesi Doğum ve JinekolojiAnabilimDalı kliniklerinesanguinözveya

mukoprulent karakterdeki vaginal akıntı , uyuşukluk, depresyon, iştahsızlık, poliüri, polidipsi, kusma, karın hacminde artış ve diyare şikayetlerinden bir kaçı ile

gelen 1-8 yaşlı , çeşitli ırkıardan 10 adet köpek araş­ tırmamateryaliolarakkullanıld ı.

Kliniğimize gelen hasta köpeklerin anemnezleri

alınıp, genel ve vaginal muyeneleri yapıld ı .

La-boratuvar muayeneleri için kan ömekleri toplandı.

Totallökositsayılan "Serona DiagnosticSystem9000 HaemotologyAnalyzer" (USA)cihazı ile ölçüldü. U

lt-rason muyeneleri 5 mHz'likreal-timeultrasonografic

i-hazıileyapıldı.

Muayeneler tamamlandıktan sonra tedavi için uygun görülenköpeklere 0,5mglkg dozunda,S.C.o

la-rak, günde bir kez, 5 gün süreyle Dinoprost tr

o-methamine (Dinolytic, Etkin Ilaç) uygulandı . E n-jeksiyonsonrası köpekler 30 dakika gezdirilerek,yan

etkiler kaydedildi. Ilave olarak sulfadoksin

i

tri-metoprim (Borgal, Topkim) 15 mglkg dozunda i.m.

yolla 7 gün süreyle verildi. Gerekli görülen vakalara

sıvı sağaltımı yapıldı.Tedavi bitiminden 2 hafta sonra klinik,laboratuar ve ultrasonorafibulgularına bakılarak tedavi sonuçlan değerlendirildi. Iyileşmeyenıere daha

önceuygulandığıgibiikinci kür tedaviyapıldı. Ikincite

-daviden2 hafta sonra yukarıdabelirtilenaynı kriterler

göz önüne alınarak tedavi sonuçları değerlendirildi. Köpekler 2 yıl süreyle takip edildi. Bu süreiçerisinde

pyometrası tekrarlayan birköpeğe ovariohysterectomi

operasyonuyapıldı.

Bulgular

Tedavi edilen on köpeğin altısı bir kür tedaviyle

tamamen iyileşti. Iki hafta sonraki kontrolde pyo

-metralan ha a devam eden dört köpeğe ikinci kür

te-davi uygulandı. Bir köpek tedaviden sonraki ilk ö st-rusta, diğer bir köpekte tedaviden sonraki ikinci

östrusta çiftleştirildi. Her ikisi de sekizer yavru do

o-Klipt'kl~rde Açık p)onwtnnınTMavistnde...

metra bulgulan gösterdi.Hayvansahibi"ıin isteQi üze-rineovariohysterectomi operasyonuyapıkıı.

PGF2cr.tedavisinden sonragOzlenen

yan

etkler Tabk>1'00verilmiştir.

Tablo1.PGF2atedavisinden sonra gözlenenyanetkiler

YanEtkiler KöpekSayısı(%)

Huzursuzluk veSallantılı YOrOyOş 9(%90)

H...livasyon 9(%90) HozIoSOUUn 9(%90) oetel<asyon 6(%60) ""'"'" 6(%60) T_ 5(%50)

ümasyon

4(%40) AbOOTOnaIA(ın 4(%40)

i _

4(%40)

Tablo 2.PGF2atedavisindenönceveserıralOkOSiIsayıları

Yan etkiler ik 30 dk'dan sonra azalarak kay·

boldu. Tedavi süreci lerled;kçe ük eojeksiyoriardan sonraki enjeksiyonlarda

yan

etkiler azalma eoilimi gösterdi.

Köpekıerde tedavi oncesi vesonrası

lOkOSit

sa-yılan

ve

ultrasonografibulgulanTabloii ve 111'00özet -lenmiştir.

Tablo lI'de de görüldüQO gibl tedavi öncesi

va

-kalar arasında lökosit sayılan çokdeOişiklik gösterdi.

Tedavi sonrası lökosit sayılannda ise belirgin bir düşüşkaydedildi.

TedaviOocesi ultrasonografik rTlJ8yenede. ccr -nular Iinear ve kanşık tltıuler yapılar şeklinde hi-poekoik ve anekoik lCmenIi oıarak görüntüleneli. Te-davi sonrasında ise uh.rasonografik m..ıayenede comularayırtedilemedi.

2 nolu Yakaya ait tedaviden önce ve tedaviden 21günsonraki ultrasonografigörüntüleriŞekil ive II' de görülmektedir.

VakaNo Yaş lrio; WBC x 103/1J,1

1.tedavidenönce l.1edavinin 21.g(.rlü 2.tedavinin21.günü 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 3 6 1 3 3 8 6 5 7 2 Puanı..

T

_

Puanı.. Puanı.. Dobemlan

T_

T _

Puareer

Kun

ChowChow 9.1 70.8 12.9 14.6 11.6 38.1 16.8 78.8 28.8 22.8 3.8 16.8 7.8 8.4 8.8 11.5 9.8 46.6 17.1 58.5 8.7 16.0 6.9 9.7

Tablo 3.PGF2atedavKtenönceve sonra comu uterilerin maxi'nlmçapları

VakaNo Yaş lrio; ttedaı.1den önce, ttedavriı21.gCn), max..uterusçapı(cm)

max.

uterusçep(cm)

2.ledavinin 21.gUnü,

max.uterus çapt(cm)

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 3 6 1 3 3 8 6 5 7 2

_m..

Terne< Puanıer Puanıer Oobe"""" Terrier

r

emer

Puanter

K

un

Chow

Chow

1.3 3.4 0.6 1.2 11.6 2.5 15.1 5.2 3.9 24 0.5 4.2 0.8 06

Şekil1.Altı yaşlıTerrierırkıbirköpeğeaittedaviden öncelongitudinal ultrasonografi görüntüsüc.v.prulent i çe-rikledolu comuuteri

Şekil2.AltıyaşlıTerrierırkıbirköpeğeait tedaviden 21 günsonra longitudinalultrasonografi görüntüsü

Tartışmave Sonuç

Prostaglandinler luteolitik etkileri ve spaz -mojenik aktivitelerinden dolayı uygun antibiyotik ve sıvı uygulaması ile birlikte pyometranın sağıtımında

başarılı bir tedavi seçeneği olarak uygulanabilir. Ancak köpeklerde Ci prostaglandinlerinetkisine çok duyarlı değildir ve tekrarlayan tedaviler gereklidir (England,1998).

Pyometra, metritis ve endometritisli 23 köpekte Dinoprostthromethamine 'ninfarklıdoz ve tedavi re-jimlerinin etkilerini araştıran Brown (1985),

PGF2a'nın0,1-1,7mg/kg'lık dozların ı günde 1-3kez

olacak şekilde kullanmış ve farklı dozlardaçeşitli de -recelerdeiyileşme gözlemiştir. Sözüedilençalışmada sonuçolarakPGF2aiçin en uygun dozun0,23mglkg/ gün ve günde iki kezolduğu belirlenmiştir. Pyometralı köpeklerdedüşükdozda PGF2a'nın etkinliğinin araş­

tı rıldığı çalışmalarda(Amold ve ark., 1988; Hubler ve

ark., 1991; Nolte ve ark., 1993), Dinoprost t hro-methamine 20ııglkgdozunda günde 3 kez 8 günden uzun süreyle kullanılmıştır. Bu çalışmalarda sırasıyla %70, 75 ve 53 iyileşme oranı elde edilmiştir. Düşük doz PGF2a ile yan etki gözlenmemiş(Hublerve ark., 1991;Nolte ve ark., 1993) ve tedavisonrası % 86'lık bir fertiliteoranıtespitedilmiştir(Hublerve ark., 1991). Gilbert ve ark (1989), pyometralı 40 köpekte D i-noprost thromethamine'nin26,8-258ııglkg arasındaki dozlarını2-26gün süreyle günde 1-3kez olmaküzere kullanarak %83 iyileşme oranı , %10 tekrarlama oranı ve %68 tedavi sonrası fertilite oranı elde etmişlerdir. Yapılan başka bir çalışmada da (Nelson ve ark., 1982), PGF2a 100-500 ııglkg/gün olarak 5 gün s ü-reyle kullanılmış ve 1-2 hafta sonra yapı lan mu-ayenedepyometrası hala devam eden köpeklereaynı tedavirejiminiikincikez uygulanmıştır.Sözüedilen bu

çalışmada %46'lık bir iyileşme oranı ile %51'lik bir

nüksoranıtespitedilmiştir. Bu konuileilgilibaşkaça -lışmalardada,Dinoprostthromethamine 250-500ııg/ kg/gün3 gün süreyle(Meyers-Allenve ark.,1987) ve 250 ııg!kg/gün 5 gün süreyle (Nelson ve Feldman, 1986; Renton ve ark.,1993)pyometralı köpeklerint e-davisinde kullanılmış, sırasıyla %100, 75 ve 93 ora -nında iyileşme, ilk bir yıl içerisinde %40 ve 27. ayda da %77 tekrarlamaoranı (Meyers-Allenve ark.,1987) ve yinesırasıyla%55, 100 ve 90 tedavisonrasıfertilite oranları (Nelson ve Feldman, 1986;Meyers-Allen ve ark., 1987; Renton ve ark., 1993 ) belirlenmiştir. Su-nulanbuçalışmadada, Dinoprostthromethamine 0,5 mglkg/gün hesabıyla 5 gün süreyle kullanılmış, iki hafta sonra pyornetrası hala devam eden 4 vakaya aynı tedavi rejimiikincikez uygulanmıştır.Soriuç o la-rak %100 iyileşme oranı ile birlikte %20 tedavi so n-rası fertilite oranı saptanmıştır. Ancak diğer kö -peklerden sahip eriyavru almak istemedikleri için tam olarak fertilite oranı hesaplanamamıştır. Tedavi son-rası 20. ayda birköpektepyometranın tekrarlaması ile birlikte%10 tekrarlamaoranı belirlenmiştir.

Köpeklerde PGF2a düz kas kontraksiyonlarını arttırdığı için hipersalivasyon,rahatsızlık, kusma, ishal, ürinasyon, solunumsayısında artış, abdominalağrı ve

taşikardigibiyan etkiler görülebilir.(Henderson, 1984;

Feldman ve Nelson,1987; England, 1998; Nak, 1999; Johnston ve ark., 2001; Dinç, 2002). Bu çalışmada

KöpeklerdeAçık PyometranınTedavisinde•..

da, PGF2a enjeksiyonu sonrası literatürlerde bah-sedilen bütün yan etkiler gözlenmiştir. Ancak bun-lardan en çok huzursuzluk ve sallantılı yürüyüş, hi-persalivasyon, hızlı solunum, defekasyon ve kusma gibi yan etkiler tespit edilmiştir. Sonraki en-jeksiyonlarda bu yan etkilerin azalarak kaybolduğu gözlenmiştir.

Pyometralı köpeklerde genellikle lökosit

sa-yısında artış görülmektedir . Ancak lökosit

sa-yılarındaki bu artış kapalı pyometralı köpeklere

na-zaran açık pyometralı vakalarda daha azdır. Hatta

açık pyometralı vakalarda normal lökosit sayılarıyla

da karşılaşılabilir (Nelson ve Feldman, 1986;

John-ston ve ark., 2001). Açık pyometralı 10 köpekte

ya-pılan bir çalışmada (Amold ve ark.,1988), 2 köpek

hariçdiğerlerinde lökosit sayıları yüksek bulunurken,

başkabirçalışmada (Meyers-Allen ve ark., 1986) da

tedavi öncesi lökosit sayılarının genellikle uterustaki histopatolojikbulguların şiddetini yansıtmadığı tespit

edilmiştir. Tedavisonrası lökositsayılan ise normal

sınırlar içerisinde (Amold ve ark.,1988) ve tedaviye

cevabı değerlendirmede yararlı olduğu bulunmuştur

(Meyers-Allen ve ark., 1986).Yapılan bu çalışmada

lökositsayısı referansdeğerlerini 5.5-16.9 x 1()3 ml (Turgut, 2000) olarak aldığımızda, lökositsayılannın

tedavinin başlangıcında köpeklerinyarısında yüksek

yarısında ise normal sınırlar içerisinde olduğu be·

Iirlenmiştir.Tedavisonrası ise tüm köpeklerde lökosit

sayılarınınnormalsınırlariçerisindeolduğutespit

edil-miştir.

Antibakteriyel tedavi bakteriyemi'yi elemine etmek, pyelonefritis ve cystitisin iyileşmesine

yar-dımcı olmak amacıyla yapılır. Bu amaç için tri-metoprim sülfat idealdir (Dinç,2002). Ova-riohysterectomi sonrası köpek ve kedilerdenalınan

24intrauterin svap ömeğinin bakteriyolojik olarak

in-celendiği bir çalışmada (Nak ve ark., 2003),

in-celenensuşların %95.45'ininsulphamethoxazolei tri-methoprim'e duyarlı oldUğu tespit edilmiştir. Bu

çalışmada da, sulfadoksin

i

trimetoprim

kom-binasyonu prostaglandin tedavisi ile birlikte etkili bir

şekilde kullanılmışve tedavisonuçlarınıolumlu yönde

etkilediği belirlenmiştir.

Pyometranın tanısında ve uygulanansağıtımın

başarısını izlemede ultrason muayenesi oldukça

ya-rarlı bilgiler vermektedir. Ultrason ile uterusun b ü-yüklüğü, duvarının kalınlığı ve lümeninin içerisindeki

sıvılar, hattabazı olgularda uterus içerisindeki sıvının

karekteri de belirlenebilir (Nelson ve Feldman,1986; Feldman ve Nelson, 1987; Nak, 1999; Nak ve ark.,2001; Dinç, 2002). Buçalışmada, tedaviden ön-ceki ultrasonografik muayenede pyometralı

kö-pekierde uterus linear ve kanşık tubuleryapılar

şek-linde, hipoekoik ve anekoik lumenli olarak göz-lenirken, tedaviden sonraki ultrasonografik mu-ayenede ise sağlıklı uterusun muyenesinde olduğu

gibi uterusgözlenememiştir.Ultrason muayenesi kö -pekIerde hem pyometranın tanısında hem de te-davinin sonuçlannı izlemede çok faydalı

bu-ıunmuştur.

Sonuç olarak bu çalışmada PGF2a ve sul-fadoksin

i

trimetoprim kombinasyonu ile köpeklerde

pyometranınklinik olarak tamameniyileştiğiancak

te-daviden sonrahastalığın tekrarşekillenebileceği

göz-lenmiştir. Bu sonuçlara dayanarak, tedavi sonrası

nüksün olabileceği düşünülerek hayvan sahiplerinin köpeklerindenistedikleri yavru sayılarını çok iyi be-lirlemeleri ve bu hedefeulaşanakadar her bir östrus siklusunda köpekleriniçiftleştirmeleri daha sonrada

kısırlaştırmalarıtavsiye edilebilir.

Kaynaklar

Amold,S., Hubler, M.,Casal, M., Faırbum, A.,Baumahn,

D., Flubckiger, M., Puesch, P. (1988). Use of low dose prostaglandin for the treatment of caninepyometra.Joumal of Animal Practice,29 (5), 303-308.

Brown, J.M. (1985).Use of prostoglandin F2cıin treatment of uterine disease in the bitch. Smail Animal, 66(6), 381-382.

Dinç, D.A.(2002). Kamivor1arda infertilite. Alınmıştır "Evcil HayvanlardaDoğumve lnfertilite",Ed.,E Alaçam,4.Baskı, Medisan Yayınevi,Ankara, 315-339.

England, G.C.W. (1998).Phannacological control of rep-roduction in the dog and bitch.In"Manual of Smail Animal Reproduction and Neonatology",Ed.,G. Simpson,BSAVA, UK,195-218.

Feldman, N.,Nelson, R.W.(1987).Canine and Feline En -docrinology and Reproduction. First Edition, W.B. Sa -unders Company,Philadelphia,,399-548.

Gilbert, R.O., Nothling, J.O., Oettle EE(1989). A ret -rospective study of 40 cases of canine pyometra-metritis treated with prostoglandinF2cılphaand broad-spectrum an-tibacterial drugs.J. Reprod Fertil Suppl.,39,225-229. Henderson, R.T. (1984). Prostaglandin therapeutics in the bitch and queen. Australian Veterinary Joumal, 61(10), 317·319.

Hı.blerM., Amold, S.,Casal,M.,Ruckiger,M.,Hauser B., Oorboz L., Rusch, P. (1991). Use of low prostoglandin

i

F2cılpha dose in the bitch. Schweizer Archiv fur

T1-erheilkunden, 133(7),323-328.

Johnston, S.D., Kustrit.i, M.V.R., Olson P.N.S. (2001) Ca-nine and Feline Theriogenelogy. W.B.Saunders Company, Philadelphia" 216-224.

Meyers-A1len, M.N., Goldschmidt, M.H., Flickiger, G. (1986). Prostoglandin F2cı treatment of canine pyometra.

NAK.NAK.KESKIN JAVMA, 169(12), 1557-156 1.

Nak, D. (1999). Kedi ve

kOPeIderde

pyometranın

fiz-yopatolo;si. lMısı ve prostagiancinie &ağıtım.

V.V.O.SaQkk"""";_ De<ıJSi,5,79-84.

Nak, D.,Mısııtıoğkı.D.•Nak.,V.,Kuzugüden, F.,Ke:sm,A.

(2001).

KOPekIetCIe

pyometranın tanısında laboratuar, LJI·

rasonogafivevaginaisitok;tugularınınkaJ'ldaştınnalı ala-rak del)eriendiırmeUZerineçalışmalar.U.U.Vet.Fak.Derg.,

20.1·7.

Nak, D.,Çeon.C..Nal<,V.,Aşyemez,A, K _ ,A(2003). Deıection'" SUtabIe antibiotic choiseand ıdentificalion '"

bacteriaisoIaıed lrom dogs and cats with pyometra. V"...

lonnanum,14,1.2&31.

NeIson. A.w.,Feldman,E.C,Slabenfelctt.OH (1982).Tr

e-atmen1 of canina pyometra and eodomelritiswiilı

pros-loglandin F2cı1pha. J. Am. Vet.Med. Assoc, 1

81(9).899-903.

NeIson,A.W.,Feıcman, E.C.(1986).Pyometra,Vetemary

oinics of North America: Sınai AnimaI Prectce. 16(3).

56t-578.

Noöe.1.,MoIef,S.,Brass,A.,Schoıssief,N.,sctıoon,HA,

Gn.neberg, W. (1993). TreatmenI of the

81ldometrilis-~)( inthe bitctıwi1hIOWdosePrOStagWdıı

--.

ıoe;rn-.38(6I,:l63-3n.

Renton, J.P., Boyd, J.S., Harvey, M.J. (1993).

ob-servaliona on the treatment and diagnosis of open

pyo-metrainthebitch(canisfamiliaıis).J.Reprod.FertiL.Suppl.•

47.465-469.

Turgut, K (2000). Veteriner Klinik la boratua r Teşhis.