MARMARA VE DÜZCE DEPREMZEDELER‹NDE REHAB‹L‹TASYON SONUÇLARIMIZ
REHABILITATION OUTCOMES IN MARMARA AND DÜZCE EARTHQUAKE VICTIMS
Aliye TOSUN MD*, Erinç KESK‹N MD*, Gülçin Kaymak KARATAfi MD*, Vesile SEP‹C‹ MD* * Gazi Üniversitesi Fiziksel T›p ve Rehabilitasyon Anabilim Dal›
Fiziksel T›p 2003; 6(1): 21-23
F‹Z‹KSEL TIP
ÖZET
1999’da meydana gelen Marmara ve Düzce depremleri 18000 üzeri ölüm ve 48000 üzeri yaralanmaya neden oldu. Depremden yaral› olarak kurtar›lan has-talar, lokomotor ve nöromuskuler sorunlar›n da yer ald›¤› çeflitli sa¤l›k sorunlar› ile mücadele etmek zorunda kald›lar. Bu çal›flmada Gazi Üniversitesi Hasta-nesi Fiziksel T›p ve Rehabilitasyon A.D servisinde yatarak tedavi gören hastalardaki yaralanma flekilleri ve rehabilitasyon sonuçlar› analiz edilmifltir. Anahtar Kelimeler: Marmara Depremi, Düzce Depremi, Rehabilitasyon Sonuçlar›
SUMMARY
Marmara and Düzce earthquakes caused more than18000 deaths and 48000 injuries in 1999. Survivors had to struggle with several health problems including locomotor and neuromuscular problems. This study analysed the injury types and rehabilitation outcomes of the patients hospitalized in Gazi University Hospi-tal Department of Physical Medicine and Rehabilitation.
Key Words: Marmara Earthquake, Düzce Earthquake, Rehabilitation Outcomes
G‹R‹fi
On yedi A¤ustos 1999’da, merkez üssü ‹zmit’in 11 km güney-do¤usu olan Richter ölçe¤ine göre 7,4 fliddetindeki deprem 45 sn sürdü ve ‹stanbul’un baz› ilçelerinde, Tekirda¤, Bursa, ‹z-mit, Sakarya, Gölcük, Yalova, Zonguldak, Düzce ve Bolu’da can ve mal kay›plar›na neden oldu. Henüz bu depremin yara-lar› sar›lamam›flken; 12 Kas›m 1999’da merkez üssü Düzce olan ve 30 sn süren Richter ölçe¤ine göre 7,2 fliddetindeki ikinci bir deprem Düzce’yi yerle bir ederken; Ankara, Kayseri, Burdur, Isparta, ‹zmir, Antalya, Çanakkale, Zonguldak ve ‹s-tanbul’da da hissedildi (1). Üst üste yaflanan bu iki afet sonra-s›nda Baflbakanl›k Kriz Yönetim Merkezinin verilerine göre 18000 üzeri ölü ve 48000 üzeri yaral›; kayb›m›z›n ne kadar büyük oldu¤unu gösteriyordu (2). Yaral›lar›n ço¤u tedavi için çevre illerdeki hastanelere sevk edildi. Bu çal›flmada amac›-m›z, Gazi Üniversitesi Fiziksel T›p ve Rehabilitasyon Anabilim Dal›’nda yatarak takip ve tedavi edilen hastalar›n yaralanma türlerini ve rehabilitasyon sonuçlar›n› incelemekti.
GEREÇ ve YÖNTEM
Gazi Üniversitesi Fiziksel T›p ve Rehabilitasyon Klini¤inde A¤ustos 1999 ile Temmuz 2000 tarihleri aras›nda yatan
hasta-lar›n dosyalar› retrospektif olarak tarand›. Deprem bölgelerin-deki hastane ve kurulufllardan sevk edilen hastalar saptand› ve bu hastalarda travma sonras› geliflebilecek olas› tan›lar belir-lendi. Hastalarda Crush sendromu, kompartman sendromu, vertebra k›r›klar›, pelvis k›r›klar›, ekstremite k›r›klar›, yumuflak doku travmalar› ve di¤er sorunlar›n varl›¤› ve rehabilitasyon sonuçlar› analiz edildi.
BULGULAR
Taranan t›bbi kay›tlarda; Gazi Üniversitesi Fiziksel T›p ve Re-habilitasyon Anabilim Dal›’nda yedisi Marmara (%36,8), on iki-si Düzce depremi (%63,2) sonras›nda olmak üzere yatarak te-davi gören toplam 19 hasta saptand›. On biri erkek, sekizi ka-d›n olan hastalar›n yafl ortalamalar› 31,5±11,7 (9-52) y›l idi. Se-kiz hastada kompartman sendromu (%42,1), iki hastada pelvis k›r›¤› (%10,5), bir hastada vertebra k›r›¤› ve buna ba¤l› medul-la spinalis yaramedul-lanmas› (%5,3), dört hastada ekstremite k›r›kmedul-la- k›r›kla-r›(%21,1), iki hastada yumuflak doku travmas› (%10,5), bir hastada lomber disk hernisi (%5,3) ve göçük alt›nda kalma so-nucu akut respiratuar distres sendromu (ARDS) geliflen ve uzun süre yo¤un bak›mda kalm›fl olan bir hastada heterotopik ossifikasyonlar ve multipl eklem kontraktürleri (%5,3) saptan-d›.
Tosun ve Ark.
Kompartman sendromlu sekiz hastan›n beflinde (%62,5) akut böbrek yetmezli¤i hikayesi mevcuttu; ancak servisimize yat›fl esnas›nda hepsinin böbrek fonksiyonlar› normale dönmüfltü. Hastalar›n dördünde her iki alt ekstremitede, üçünde bir alt ekstremitede, birinde ise bir üst ekstremitede kompartman sendromu geliflmifl ve fasiyotomi, debridman ve greftleme ya-p›ld›ktan sonra bölümümüze yat›r›lm›fllard›. Alt ekstremitele-rinde kompartman sendromu olan hastalar›n dördünde bilate-ral, birinde unilateral düflük ayak geliflmiflti. Elektrofizyolojik inceleme yap›lan ve peroneal nöropati saptanan bu hastalar ortalama üç ay süren rehabilitasyon program› sonras›nda ikisi bilateral k›sa bacak yürüme cihaz›; ikisi bilateral ve biri unila-teral ayak-ayakbile¤ini 90˚ de tutan plastik mold ile mobilize flekilde taburcu edildi. Sa¤ ön kolunda kompartman sendromu sonras› omuz, dirsek ve el bilek eklem hareket aç›kl›klar›nda k›s›tl›l›klar› olan ve kompartman içi bas›nç art›fl›na ba¤l› mey-dana gelen periferik sinir lezyonlar› nedeniyle el parmaklar›n-da aktif hareketi olmayan bir hastaparmaklar›n-da, yedi ayl›k rehabilitasyon dönemi sonras›nda eklem hareket aç›kl›klar›nda art›fl sa¤land›, el parmaklar›nda aktif fleksiyon ve ekstansiyon bafllad› ve has-ta eli ile cisimleri kavrayabilir flekilde has-taburcu edildi. Lomber 1 vertebra “burst” k›r›¤› ve medulla spinalis yaralan-mas› sonucunda inkomplet parapleji geliflen hastada; posteri-or enstrümentasyon ve füzyon ile stabilizasyon sa¤land›ktan sonra rehabilitasyon çal›flmalar›na baflland›. Rehabilitasyon program› tamamland›ktan sonra; bilateral k›sa bacak yürüme cihaz› ve bir çift koltuk de¤ne¤i ile fonksiyonel mobilizasyo-nu sa¤lanarak taburcu edildi. Pelvis k›r›¤› olan iki hasta ve pa-tella, humerus, fibula ve skafoid kemik k›r›¤› olan toplam 6 hasta, 4 gün ile 1.5 ay aras›nda de¤iflen yat›fl süreleri sonucun-da taburcu edildiler. Yumuflak doku travmas› olan iki hastasonucun-dan birine boyunluk verilerek 3 günde; bel a¤r›s› olan di¤er hasta ise uygun analjezik tedavi verilerek 4 günde taburcu edildi. Lomber disk hernisi saptanan bir hasta, a¤r›s›na yönelik medi-kal ve fizik tedavi uygulanarak ve egzersiz program› verilerek 1 ayda taburcu edildi. Göçük alt›nda kalma sonras› ARDS ge-liflen ve bir ay bilinci kapal› olmak üzere toplam 2,5 ay reani-masyon ünitesinde yatan ve bu dönem içinde her iki kalça, sol omuz ve dirsek, bilateral diz ve ayakbileklerinde kontraktür geliflen, yürüyememe flikayeti nedeniyle klini¤imize baflvuran hastam›z›n yap›lan tetkiklerinde her iki kalça, sol omuz ve dir-sekte yayg›n heterotopik ossifikasyon saptand›. Heterotopik ossifikasyonlar› için medikal tedavi bafllanan ve 2,5 ayl›k
reha-bilitasyon döneminin sonunda eklem hareket aç›kl›klar›nda ve kas kuvvetlerinde art›fl olan hasta, tek uçlu bastonla ba¤›ms›z yürüyerek taburcu edildi.
TARTIfiMA
Türkiye’nin kuzeybat›s›n› vuran iki büyük deprem, mal ve can kay›plar›na neden olman›n yan› s›ra, hayatta kalabilen dep-remzedeleri de çeflitli sa¤l›k sorunlar› ile mücadele etmek zo-runda b›rakt›. Marmara depremi sonras›nda yap›lan retrospek-tif çal›flmalar incelendi¤inde; günlük yaflamda çok karfl›laflma-d›¤›m›z Crush sendromunun önemli bir sorun teflkil etti¤i gö-rülmektedir (3-10). Uzam›fl ekstremite kompresyonu iskemik kas hasar›yla birlikte akut kompartman sendromuna neden olabilir. Kas iskemisinin sürmesi sonucu geliflebilen Crush sendromunda rabdomyoliz, hipovolemik flok, hiperkalemi ve akut böbrek yetmezli¤i görülmektedir (11,12). Yap›lan araflt›r-malarda, Crush sendromuna ba¤l› akut böbrek yetmezli¤inin mortalite oran›n› yükselten bir sorun oldu¤u belirtilmifltir (4,5,7,9). Göçük alt›nda kalma süresi ile hayatta kalma ve re-nal disfonksiyon aras›ndaki iliflki incelendi¤inde; bu sürenin uzamas›n›n hayatta kalma ve renal disfonksiyonlar aç›s›ndan ters bir prognostik belirleyici olmad›¤› görülmüfltür (3,10). Depremzede hastalarda geliflen kompartman sendromlar› in-celendi¤inde; alt ekstremitelerde daha fazla geliflmifl oldu¤u görülmüfltür (3,6,8). Kompartman sendromu olan hastalar›n baz›lar›na ekstremite amputasyonlar› uygulanmak zorunda ka-l›nm›flt›r (4,6,8,10). Göçük alt›nda kalma süresi ile ekstremite amputasyonlar› aras›nda pozitif korelasyon oldu¤u belirtilmifl-tir(10). Depremzede hastalarda ayr›ca çeflitli kemik k›r›klar›, yumuflak doku travmalar› ve periferik sinir problemlerinin de yafland›¤› görülmüfltür (5). Ciddi kas atrofisi ve fibrozisi gelifl-ti¤i için yürümek için destek kullanmalar› gerekgelifl-ti¤i bildirilen iki kompartman sendromlu hastan›n d›fl›nda; di¤er hastalar›n uzun dönemdeki prognozlar› hakk›nda bilgi bulunmamaktad›r (3). Bizim hastalar›m›z›n sorunlar› ve sonuçlar› da literatür bil-gileriyle uyumludur.
Sonuç olarak, deprem sonras› göçük alt›ndan ç›kar›lan yaral›-larda acil müdahele gerektiren sorunlar›n yan› s›ra, çeflitli lo-komotor ve nöromuskuler sorunlar geliflmekte ve bu hastalar rehabilitasyon uygulamalar›na ihtiyaç duymaktad›rlar. Acil mü-dahele gerektirmifl olan sorunlar, tedavileri ve sonuçlar› hak-k›nda yap›lm›fl çeflitli araflt›rmalar mevcuttur. Bunlara ek ola-rak; deprem sonras› rehabilitasyon servislerine yat›r›lan
23 Marmara ve Düzce Depremzedelerinde Rehebilitasyon...
lardaki problemler de günlük uygulamalar›m›zda karfl›laflt›kla-r›m›zdan farkl› oldu¤undan dolay›, rehabilitasyon hekimleri olarak deneyimlerimizi paylaflmam›z›n faydal› olaca¤›n› dü-flünmekteyiz.
KAYNAKLAR
1. Yüksel T, Deprem Bilgisi ve Deprem Anlat›lar›, ‹stanbul, Serhat Yay›nlar› A.fi, 2000.
2. T.C Baflbakanl›k Kriz Yönetim Merkezi, Depremler 1999, Ankara, Baflbakanl›k Bas›mevi, 2000.
3. ‹skitli SH, Alpay H, Tu¤tepe H, Özdemir C et al. Analysis of 33 Pediatric Trauma Victims in the 1999 Marmara, Tur-key Earthquake. J Pediatr Surg 2001; 36(2): 368-372. 4. Kurt N, Küçük HF, Çelik G, Demirhan R ve ark.
Deprem-de Yaralanan Hastalara Yaklafl›m: 17 A¤ustos 1999 Mar-mara Depremi Deneyimimiz. Ulusal Travma Dergisi 2001; 7(1): 49-51.
5. Bulut M, Turano¤lu G, Arma¤an E, Akkköse fi ve ark. Marmara Depremi Sonras› Uluda¤ Üniversitesi T›p Fakül-tesi Hastanesine Baflvuran Travmal› Olgular›n Analizi. Ulusal Travma Dergisi 2001; 7(4): 262-266.
6. Kazanc›o¤lu R, Korular D, Sever Mfi, Türkmen A et al. The Outcome of Patients Presenting with Crush Syndro-me after the Marmara Earthquake. Int J Artif Organs 2001; 24:17-21.
7. Sever MS, Erek E, Vanholder R, Koç M et al. Treatment Modalities and Outcome of the Renal Victims of the Mar-mara Earthquake. Nephron 2002; 92: 64-71.
8. Poçan S, Özkan S, Us MH, Çak›r O et al. Crush Syndro-me and Acute Renal Failure in the Marmara Earthquake. Military Medicine 2002; 167: 516-518.
9. Sever MS, Erek E, Vanholder R, Koç M et al. Renal Repla-cement Therapies in the Aftermath of the Catastrophic Marmara Earthquake. Kidney International 2002; 62: 2264-2271.
10. Sever MS, Erek E, Vanholder R, Özener Ç et al. Lessons Learned from the Marmara Disaster: Time Period under the Rubble. Crit Care Med 2002; 30: 2443-2449.
11. Michaelson M. Crush Injury and Crush Syndrome. World J Surg 1992; 16: 899-903.
12. Kikta MJ, Meyer JP, Bishara RA, Goodson SF et al. Crush syndrome due to limb compression. Arch Surg 1987; 122:1078- 81.
YAZIfiMA ADRES‹ Aliye Tosun
fienyuva M. Meriç S. No: 19 C18 Befltepe- ANKARA GSM: 0-505-4383291 E-Posta: tosunaliye@yahoo.com
