KILIKIA - AIGEAI BASKILI 3. GORDIANUS'UN
ÜN~K S~KKES~~
MELIH ARSLAN*
Kilikia'daki Aigeai (Adana ~li - Yumurtal~ k ~lçesi - Ayas Beldesi) ~ehrine ait ve Gordianus III'ün Caesarl~~~'nda (imparator aday~~ - veliaht iken)) 238 y~l~n~n Nisan ve Temmuz aylar~~ aras~ndaki bir dönemde bast~r~lm~~~ olan bu ünik bronz sikke, Anadolu Medeniyetleri Müzesi'nce 1997 y~l~nda sat~n al~ n-m~~t~r.
Müzemizin, 79 - 2/2 - 97 envanter numaras~ na kay~ tl~~ olan bu ünik sik-kemiz, 12.80 gr. a~~rl~~~nda, 28 mm. çap~nda ve 6 yönünde olup, triassaria olarak birimlendirilmektedir.
Sikkemizin ön yüzünde: [M.ANT]FOPAIA0C 0E0(1)I.KAIC lejand~~ çok rahatl~kla okunmakta ve Gordianus'un defne taçl~~ büstü sa~a do~ru bakmak-tad~r.
Arka yüz: CE.AAPLAITEEAlION.NE.NA. ~eklinde ~ehrin ad~~ ve unvanlar~; solda, A ve sa~da, FIC harfleri ile yaz~lm~~~ Aigeai takvimine göre verilmi~~ y~l say~s~~ (era), AIIC (=Era 284 = 238 y~l~) olan rakam harfleri okunabilmektedir. Arka yüzde, ç~plak Apollon ayakta, vücut cepheden, ba~~~ sola dönük, sa~~ elindeki defne dal~ n~~ soldaki bir cippus (sütunce) üzerine dayam~~, sol elinde (tutu~undan böyle oldu~u anla~~l~yor, çünkü bu k~s~m üzerinde kon-trmark'a benzer derin bir çukurluk olmu~tur) lir ve chlamys tutmaktad~r. Arka yüzündeki iki k~saltman~ n da tam okunu~lar~~ ve anlamlar~~ ~udur: CE(VHPIA) = Pertinax (193 ve Sevreus Alexander'e (222-235) kadar hüküm süren sülale'nin ad~.; AAPI (ANEIA) = imparator Hadrianus'un (117-138) ad~~ ~ehrin s~ fatlar~~ olarak burada an~ lm~~t~ r. Ayr~ca, NE(SIKOPOY) = Neokorus, imparator ad~ na o ~ehirde tap~nak yap~ lm~~~ oldu~unu ve NA(VAP veya VAPXIC)= ~ehrin gemicilikle ilgisini yani liman kenti oldu~u belirtilmi~tir.
* Bu makalemin haz~ rlanmas~nda katk~lar~~ olan sevgili e~im Güzin ARSLAN'a Prof. Dr. Thomas DREW-BEAR'a, Doç. Dr. M. Hamdi SAYAR'a, Dr. Chris LIGHTFOOT'a, Arkeoloji Ö~rencisi Ayça ÖZCAN'a ve bu ünik sikkenin güzel foto~raf~n~~ çekmi~~ olan Behiç GÜNEL'e te-~ekkürlerimi sunar~ m.
416 MELIH ARSLAN
Bu durumda Kilikya'ya ili~kin SNG kataloglar~ nda, British M~~seum kata-lo~unda ve ba~ka hiçbir yay~ nda rastlayamad~~~m~z bu sikkemiz ünik olmak-tad~r. Ayr~ca burada ~unu da belirtmeliyim ki, Aigeai ~ehri darplar~~ içerisinde Gordian Ill'ü~l daha ba~ka bir sikkesi de bulunmamaktad~r.
Bu sikkemiz iki kez üniktir. Çünkü ilk defa bu sikkenin ön yüzünde okumu~~ oldu~umuz 0E001. k~saltmas~n~n anlam~n~~ aç~klayarak ba~lamak is-terim. Nümizmatik yaz~t olarak sikkelerin ön yüzünde ilk defa burada kar~~la-~~ lan ve k~salt~ lmkar~~la-~~~ olarak yaz~ lan imparator s~ fat~ , 0E041)IAECTATOC = "Tanr~n~ n en çok sevdi~i ki~i" anlam~na gelmektedir. Gordianus isminin d~-~~ ndaki di~er k~saltmalar bu imparator için bilinen k~saltmalard~ r. Bu k~salt-malar~~ burada açarak verirsek; M(APKOC) ANT(S2N El NOC) 0E0(DI(AECTATOC) KAIC(AP) diye okunmal~d~r.
0E0c1>IAECTATOC kelimesine Anadolu yaz~ tlar~n~n birço~unda ~ehir epiteti olarak rastland~~~~ bilinmekteydi. Gordianus'un bir s~fat~~ olarak ise, biri Anadolu'da Antik Lydia bölgesinde Yaya Köyü'nde' di~eri ~talya'da Portus'da2 bulunmu~~ iki yaz~ tta geçti~ini tespit ettik. Dr. Mustafa H. Sayar'~n bize bildirmi~~ oldu~una göre, 0E001AECTATCC s~fat~~ Trakya ve Moesia bölgelerinde bulunmu~~ dört yaz~ tta sadece Gordinaus III.'ün kar~s~~ Tranquillina için kullan~yor. Bu s~fat ilk kez sikke üzerinde ve imparatorun isminin yan~nda burada görülmektedir. Bir hususu da belirtmeliyim ki bir Aigeai sikkesinin arka yüzünde ~ehir epiteti olarak, 0E00:1>IA0VC (tanr~p se-ven) kelimesi geçmektedir3. Bu s~fat yaz~ tlarda geçti~i ~ekilde imparatoru ni-telendirmedi~inden biz OEOMAECTATOC olarak dü~ünmek istiyoruz.
Arka yüzde Apollon'un defne dal~n~~ cippus üzerine dayam~~~ oldu~u be-timlemeye Kilikya'da ilk defa rastlanm~~t~r.
Gordian III Caesar iken Aigeai darphanesinde basnr~ lm~~~ olan bu iinik sikkenin arka yüzündeki era (Aigeai takvimine göre verilmi~~ y~l say~s~ ) tari-hine SNG France 3, No. 2372 (Balbinus), 2373 (P~~ piem~s) ve 2374
Bkz. P. Herrma~~~~, TAM V, 2 (1989) No. 1191. (Lydia-Apollonis Yaya Köyü'ndeki bu yaz~ t 241-244 y~llar~~ aras~na tarildenmektedir).
2 G. Sacco, Iscrizioni greche d'Italia; Porto (Rome 1984 no. 5 (Gaza ~ehri taraf~ndan tanr~~ Marnas tap~na~~na ada~~m~s Gordinaus'~m bir heykel kaidesi). Afrika'da 3. Gordianus için baz~~ mil taslar~nda da bu s~fat bulunur.
3. GORDIANUS'UN ÜN~K S~KKES~~ 417
(Pupienus - Balbinus - Gordinaus Caesar) ortak sikkesinde rastlamaktay~z'. 3. Gordian~~s M.S. 1 ~ubat 238 veya 1 Mart 238'de "Caesar" olmu~, 9 May~s veya 7 Haziran 238'de "Augustus" olmu~tur. Ancak 4 ayl~ k sürede çok k~sa ortak imparatorluk yapm~~~ olan Balbinus ve Pupienus'un Caesar'~~ olarak ad~ na Aigeai ~ehrinde bu sikke bast~r~lm~~t~r. Pupienus ve Balbinus'un öldürülme-sinden önce, dört ayl~k k~sa süredeki Caesarl~~~'nda Aigeai'de bast~ r~lan bu sikke bugüne kadar bilinmiyordu. 3. Gordianus ~mparatorl~~~u süresince de bir daha Aigeai ~ehrinde sikke basurmam~~ur veya basurm~~~ ise de henüz ele geçmemi~tir. Ama i~in en ilginci OEO<DIAECTATOC s~fat~n~ n "imparator is-minin yan~nda bir sikkede ilk defa görülmü~~ olmas~d~ r". Bu nedenlerden ötürü bu ünik bronz sikke, nümizmatik bilimi için ~üphesiz çok faydal~~ bir belge niteli~i ta~~maktad~r.
E. Levante, Sylloge Nummorum Graecorum, France 2; Cilicie. Cabinet des Medailles. Paris 1994. No. 2372-2374 ; E. Levante, SNG Switzeland I, Levante-Cilicia. Berne. 1986. Bkz. No. 1779 (Balbinus).
5 D. Kienast, Römische Kaisertabelle. Darmstadt 1996, s. 195.
FAYDALI KAYNAKÇALAR:
Weiss 1982
Woodward
J.P. Adams, "The Mardme Cities of Graeco-Roman East
Using the Tile NAVAPX1C". Evidens and False Leads. The
Ancient World 10 (1984). s. 111-125.
George Francis Hill, M.A., British Museum, A Catologue
of the Greek Coins in the, Lycaonia, Isa uria, Cilicia.
London. 1900.
Barclay V. Head, Historia Numorum. Oxford. 1911. s. 716
Sylloge Nummorum Graecorum, France 2: Cilicie, Paris.
1993.
Sylloge Nummort~m Graecorum, Switzerland; E.
Levante-Cilicia. Berne. 1986
SNG Switzerland; E. Levante - Cilicia: Cupplement L
Zurich. 1993.
Sylloge Nt~mmort~m Graecorum, Sammlung Halis Von
Aulock. Kilikien. Berlin. 1996
P. Weiss, Ein Altar für Gordian III, die Mteren Gordiane und die Sevrer aus Aigeai (Kilikien), Chiron 12 (1982), s. 191-205.
1963 A.M. Woodward, The Neocorate at Aegeae and
Anazarbus in Cilicia, NC 3 (1963) (yay~ n y~l~~ 1965), s.
5-10 Adams 194 BMC 21 HN SNG France 2 SNG Levante SNG Lev Supp SNG v. Aulock
