G ü n ü n m eseleleri a ra s ın d a «Şir k eti H ay riy e» adı d a sık sık geçi yor. Bir İstan b u llu n u n b ild iğ i en m eşh u r şirk et b u d u r. D o k san b u ka d a r sene Şirketi H ay riy e, v ap u rla ri- 1 le o derece h ay atım ıza girm iştir ki, I â d e ta birçok h â tıra la rla bu isme
bağlıyız.
D o k san yıl İsta n b u llu la rı taşıyan Ş irk et v a p u rla rın d a ço cu k lu ğ u m u zun, gençliğim izin, d elik an lılık çağı m ızın, h a ttâ b elk i d e aşk larım ızın , h ey ecan larım ızın h â tıra la rın ı p e k â lâ bulabiliriz.
Ş irketi H ayriye, m eşh u r v a p u rla rı, m eşh u r k a p ta n la rı, garip, fa k a t güzel â d e tle ri ile h a k ik a te n bir â lem d i.
Ç o k bildiğim izi zan n ettiğ im iz b a zı şeyleri hiç bilm eyiz. Z a n n e d e rim ki Ş irketi H a y riy e d e b ö y le d ir. M e selâ Ş irk et v a p u rla rın ın çok eski h a lle rin i b ilen b ir em ekli, İstan b u - lu n «şehir tarihi» ne g eçecek k a d a r güzel h â tıra la r a n la tıy o r;
— İlk Ş irk et v a p u rla rı!... B unlar h ak ik a te n g ö rü lecek şe y le rm iş... ¡B en 5 7 sene ev v elk ilerin i bilirim . | B ugünkü, h er ta ra fı k a p a lı, rü z g â r l a r d a n m a h fu z k a p ta n k ö p rü le ri n e
r e d e ? ... O zam a n k a p ta n y e rle rin in [N asred d in H o c a n ın tü rb e sin d e n hiç fark ı y o k tu . İki ta ra fı açık, cayır cay ır rü zg âr e sm e k te ; yazın n e ise; fa k a t kışın Ş irk et v a p u rla rın d a , he le fırtınalı h a v a la rd a k a p ta n lık e t m ek p ek m ühim b ir h âd isey d i. Bu n u n için k a p ta n la r ek seriy a p östeki- le rd e n y ap ılm ış k o c a m a n k a p u tla r, g o c u k la r g iy erlerd i. İskeleye y a n a şan v a p u ru n ü stü n d e pösteikiier için d ek i k a p ta n ın sırılsıklam ıslanm ış b ir h a ld e o ld u ğ u n u g ö rü rd ü n ü z .
İlk z a m a n la r k a p ta n lık d a aşağı y u k a rı b ir n e v i gedik h a lin d e idi.
Şirketi Hayriye
tarihe karışırken..
P ö ste k i k a p u tlu k a p ta n la r
—Ş e re f kaptan ın fe ls e
fesi
—B ir çürük e lm a m eselesi
—Ü ç kısa dü dü
ğün m ânası
—İnsan gönlü nasıl kazan ılır?
-77 *
H e m e n h em en hepsi H ıristiy an v e y a e c n eb i o lan ilk k a p ta n la r o ğ u lla rını, k a rd e şle rin i h e n ü z k üçük y a şta n m iço o la ra k gem iye alırlar, v e b ir m ü d d e t so n ra d a k a p ta n o la ra k ye
tiştirirlerd i.
B a z ın d e bu m ü stak b el k a p ta n 1 8 - 2 0 y a şın d a k o c a m a n b ir d eli k an lı o la ra k gem iye gelir, b ir m ü d d e t so n ra b a b a sın d a n , am c a sın d a n , y a h u t d a y ısın d a n k ap taiılık ic a z e t nam esi alırd ı. Bu su retle n esild en nesle, B olulu eşçılar, a p a rtm a n k a pıcıları gibi Ş irket k ap tan lığ ın ı v e re n le r d e v ardı.
Şirketi H a y riy e k a p ta n la rın ı İs ta n b u l h alk ı d aim a, çok sevim li in s a n la r o la ra k g örm üş ve o n ları sev m iştir. M u h arrirler h e r zam an bu h alk a ra s ın d a şö h re t salm ış, sevim li k a p ta n la r h a k k ın d a uzun uzun yazı la r y azm ışlard ır.
H e le şim di o A h m e t R a sim ’in «C orci K a p ta n » dacı b a h se d e n bir yazısını h a tırlıy o ru m . Bu k a p ta n v a p u ru n u o k a d a r ü stü ru p la, o d erece d ik k a tli id a re ed erm iş ki denizin üs tü n d e b ir m a rtı görse, ona gö re m a n e v ra y a p a rm ış !...
Bir v a k itle r « Ş eref k a p ta n » m şö h reti yalnız B o ğ azd a o tu ra n la r ara sın d a değil, b ü tü n Ista n b u ld a m eselâ b ü y ü k b ir e d e b iy a t ü stad ı k a d a r alm ış yürü m ü ştü . K endisi h a k k ın d a b ir seri yazı y azd ığ ım bu
sor-îsta n b u lu n m eşh u r k a p ta n ın a m u ş tu m :
— B oğaziçi h a lk ı sizi n e d e n bu ! k a d a r sev er, o n la n bu d e re c e d e
m em nun etm eğ e nasıl m u v a ffa k ol d u n u z ? ...
O z a m a n Ş eref k a p ta n b a n a şu cevabı v e rd i:
— B unun tek sırrı ş u d u r: İnsan ruhu k a n a a tk â rd ır. Bir çürük elm a ile a lm a n g ö n ü lle r v a rd ır. A m m a çürük elm av ı v erin d e v e rm e li... Bu nu y ap tın ız m ı ? ... D ü n y an ın b u tun g ö n ü llerin i feth ettin iz gitti.
Ş îre f k a p ta n b u G asso n v ari fel sefed en s o n ra ilâve etti:
— B akınız B oğaz h a lk ı b en i ne- ! d en s e v e r d i? ... M eselâ K andilliye yak laşıy o rsu n u z. Y o k u şta n 'elini k o lunu sallıy arak , ken d isin i g ö rd ü ğ ü nüz h a ld e , h â lâ m ü tem ad iy en işa re t e d e re k b iri koşuyor. V a p u ru n K an d illid e n k a lk m a sın a 4 d a k ik a v ar. H a lb u k i o b u 4 d a k ik a içinde y o k u şun y arısın a gelem ez. İskeleye k o şup v a p u ra gelm esi en aşağı 8 d a k ik ad ır. İşte b en b u n u id a re ed e rim . O v a p u ru ço k ta n k açırdığını san ark en , b ird e n b ire o na k av u şm ası fe v k a lâ d e hoşuna g id er. B una k a r şılık d a ne y a p a rım . Y o ld a b ü tü n k a p ta n lık m eh aretim i g ö sterip d ö rt d a k ik a lık açığı k a p a ttık ta n m a a d a m e s e lâ b eş d a k ik a d a e v v el K ö p rü ye y an a ştım m ı? ... İşte b u h alk ı
m eftu n e d e r. K açırdığı v a p u ra ye tişm ek ve üstelik b iraz d a h a erken İstan b u la ç ık m a k !... A m m a hiçbir isk eled en v a k tin d e n ön ce k a lk m a k - sızm b a a a a ... Siz açığınızı yol d a , k en d iliğ in izd en k a p a tacak sın ız. K a p ta n lık u sta lığ ın ız la ... Z a te n hepsi 10 - 12 d a k ik a için d e geçer. D ö rt d a k ik a geç k a ld ırm ış, d ö rt beş d a k ik a e rk e n gelm işsin iz... F a k a t siz b ir d e on u n tesirini h a lk a so ru n u z ... D iy o ru m y a ... T a m bir çürük elm a m e se le si!...
H a ttâ B oğaziçinin y erlileri ile a ra m ız d a u z a k ta n u zağ a p a ro la m ız bile v a rd ır. M eselâ b ö y le birisinin elile k o lile işaret e d e rk e n koştuğu nu görsem , iki k ısa d ü d ü k çalarım . B unun m ânasını o d a a n la r. «Sal lan m a, koş, b e n i d e geç b ırak m a, b ek liy eceğ im .» d em ek tir. A m m a b a k a rım ki b ey efen d i hen ü z evinin ı ,____ i_'_ —»--- —- . ^ d a k ik a b ek lem ek lâzım . Z a te n b iraz d a tehirim v a r. B unun için üst üste üç kısa d ü d ü k çalarım . B unun d a m â n a sı: «H iç işaret etm e b ira d e r. N e y ap alım , seni bekliyem iyeceğim . A ffe d e rs in ...» dir.
Ş eref k a p ta n h a k k ın d a â d e ta ri v a y e tle r çıkarılırdı. V a p u rla geçer-, k e n y alıların p en c e re sin d en u zatılan te p sile rle kah v ey i, gene tep silerle b a k la v a la rı u zanıp a lıv e rirm iş... B oğaz h alkını çok seven k a p ta n d a o n ların g ö n ü llerin i d aim a h o şetm e- sini çok iyi b ilir. S elâm lara d ü d ü k le m u k ab ele e d erd i, H e r seferin d e ço cu k lar ona to p lu b ir h a ld e göste rilerd e b u lu n u rla rd ı. B una Ş eref k a p ta n d ü d ü k le m u k a b e le ed erd i.
G a y e t h o ş s o h p e t o ld u ğ u için hu susî te n e z z ü ld erd e «Ş erefin v a p u ru» diye şart k o şu lu rd u .
S on v a p u ru n u p ek ziy a d e sev er
d i... İstan b u ld a m isafirlikte v efat ettiği için, cenazesi k ö y e gene aynı v a p u rla gö n d erilm işti. S on s e fe ri...
H azin te c e lli...
Ş irketi H ay riy e h ak k m d ak i yazı larım ıza d e v a m edeceğiz.
