Ankara Üniv Vet Fak Derg, 51,1-6,2004
Horoz, erkek ördek ve güvercinde aorta descendens'in seyri ve
dallanması üzerinde karşılaştırmalı makroanatomik
araştırmalar*
İbrahim
KÜRTÜO,
R. Merih HAZIROGLU
2'Kafkas Üniversitesi, Veteriner Fakültesi, Anatomi Anabilim Dalı, Kars; "Ankara Üniversitesi, Veteriner Fakültesi, Anatomi Anabilim Dalı, Ankara
Özet:
Bu araştırmada üç farklı kanatlı türüne ait olan horoz, erkek ördek ve güvercinde aorta descendens'in seyri ve dagılımı karşılaştırmalı olarak incelendi. Çalışmada Ankara yöresinden temin edilen ve erişkin olmak üzere iO adet Leghom ırkı horoz, 10 adet yerli ördek ve LO adet yabani güvercin kullanıldı. Materyaller damar içi latex enjeksiyonu ve korozyon kast yöntemleri ile dol-durularak diseksiyonları yapıldı. Araştırmada üç farklı türe ait horoz, erkek ördek ve güvercinde aorta descendens'in seyri ve vermiş oldugu dallar ortaya kondu.Anahtar sözcükler: Aorta descendens, güvercin, horoz, ördek
Comparative
macroanatomical
investigations
on the pattern
and branches
of the descending
aorta
among the rooster, drake and pigeon
Summary: This research was conducted to observe comparatively pattem of branching and distribution of the descending aorta in rooster, drake and pigeon, each of which belongs to three different avian orders. A number of iO Leghom roosters, 10 do-mestic drakes, and LO pigeons, all being mature and provided from Ankara region, were used in the study. The materials were either injected with red-colored latex through the left ventricule or corrosion casted wİth mono- and polymethylmethacrylate (takilon). Pat-tem of branching and distribution of the descending aorta in rooster, drake and pigeon, each of which belongs to three different avi an orders were documented comparatively.
Key Words: Descending aorta, drake, pigeon, rooster
Giriş
Aorta descendens kanatlılardaki seyri sırasında genelolarak üç değişik özellik te dal vermektedir. Bun-lardan ilk grup omurga ve etrafında bulunan anatomik ya-pılar ile vücut duvarını vaskularize eden ve çift olan in-tersegmentel dallardır. İkinci grupta yer alan arterler böbrek, böbrek üstü bezi ve testis veya ovarium'u vas-kularize eden ve çift olan viseral damarlardır (17,26,30). Üçüncü grupta yer alan damarlar ise tek olan ve sindirim sistemiyle ilgili organları besleyen damarlardır
(12,20-22).
Kanatlılarda aorta descendens'in dallanmasıyla ilgili çalışmalar çok yaygın olarak ortaya konulmuştur. Fakat vermiş olduğu dalların kuşlar (aves) sınıfının değişik tür-leri arasındaki farklılıklarının yeterince ortaya konulma-dığı düşünülmektedir. Bu araştırmada; horoz (Gallus gallus
domestica, Galliformes), erkek ördek (Anas platymchos,
Anserijomıes) ve yabani güvercinde (Columba livia, Columbiformes) (8,16) aorta descendens'in vücut boş-luğu içerisinde vermiş olduğu dallarının karşılaştırılması amaçlanmıştır.
*
Bu çalışma aynı adlı doktora tezinden özetlenmiştir.Materyal
ve Metot
Araştırmada; Ankara yöresinden temin edilen ve erişkin olmak üzere 10 adet Leghorn ırkı horoz, 10 adet yerli erkek ördek ve 10 adet yabani erkek güvercin kul-lanıldı.. Çalışmada kullanılan materyallerin hepsi, türünün özelliklerini göstermesi ve özellikle testis'ler bakımından, erişkin, en az bir yaşında ve cinselolarak aktif oldukları ilkbahar döneminde elde edildiler.
Ketamin hydrochloride (60 mg/kg) ve xylazin hydrochloride (6 mg/kg) (10,27) ile derin anesteziye alı-nan hayvanların kalpleri apeksinden usulüne uygun ola-rak kesilerek kan boşaltıldı ve damarlar plastik sonda uy-gulaması ile %0.9'luk fizyolojik tuzlu suyla yıkandı. Sonra renklendirilmiş latex (Klentze Exp. und Imp. Co, Hamburg) (13) veya takilon karışımı (100 ml sıvı mo-nomethylmethacrylate, 21 gr. toz polymethylmethacrylate ve 8 gr. kırmızı boya) sol karıncıktan aorta yolu ile plas-tik sonda kullanılarak enjekte edildi (1,14,18). Daha sonra latex verilen kadavralar latexin donması için çeşme su-yunda bekletildi ve diseke edildikten sonra %lO'luk for-maldehid solusyonunda muhafaza edildi. Takilon verilen
kadavralar ise donması için bir gün suda bekletildikten sonra yumuşak dokuların maserasyonu için %30'luk po-tasyum hidroksit (Merck, KgaA, B 68142045) içerisine konuldu ve 40°C' de 24-48 saat bekletildi. Materyaller en sonunda yumuşak dokular eridiğinde musluk suyu ile yı-kandı ve doku artıkları da temizlenerek açık havada ku-rutuldu.
Araştırmada kullanılan anatomik terimler için No-mina Anatomica A vium' dan (6) faydalanıldı.
Bulgular
Ventriculus sinister'in tavan kesiminden başlangıç alan ve vücudun en kalın damarı olan aorta, çalışmada kullanılan üç farklı türe ait kanatlıda da vücudun sağ ya-rımına yönelir. Damar sağ tarafta olmak üzere; horoz ve güvercinde üçüncü, ördekte ise ikinci ve üçüncü costa hi-zasında arcus aortae'yı yaptıktan sonra aorta descendens (Şekil 1/1, 2/1, 3/1) ismini alır. Damar daha sonra dör-düncü-beşinci thoracal vertebra düzeyinde colunına ver-tebralis' e ulaşır. Aorta descendens colunına verver-tebralis' in altında horozda altıncı, ördekte ise dördüncü costa hi-zasında median düzleme ulaşır ve arkaya doğru devam eder. Güvercinde ise sağ tarafta hafif paramedian olarak caudal' e doğru seyreder.
Çalışmada kullanılan üç türde de üçüncü costa'dan itibaren aorta descendens'in dorsal yüzünden tek bir kök halinde veya ayrı ayrı başlangıç alan aa.segmentales trun-cales gövde boyunca her bir intervertebral aralık dü-zeyinde a. intercostalis dorsalis ve r. dorsalis isimli dal-ları vererek sonlanır.
Üç tür kanatlıda da aorta descendens'in ilk viseral dalı olan a. celiaca (Şekil 112, 212, 312), yemek borusunun son kısmı, mide, karaciğer, dalak, pankreas ve ince ba-ğırsakların başlangıç kesimlerinin beslenmesini sağlayan
Şekil
ı.
Horozda aorta descendens'in seyri (korozyon kast, ventral' den görünüş).Figure
ı.
Course of the descending aorta in rooster (corrosion east, ventral view)1- Aorta descendens, 2- a. celiaca (kesilmiş), 3- a. mesenterica cranialis (kesilmiş), 4- a. renalis cranialis, 5- a. i1iaca extema, 6- pars synsacralis aortae, 7- a. ischiadica, 8- a. mesenterica caudalis, 9- a. iliaca interna, 10- a. mediana caudae.
damarların ortak kökü olarak görev yapar. 1\.. celiaca yemek borusu ile bezsel midenin bir1eşim yeriinde olmak
i
üzere; horozda altıncı, ördek ve güvercinde ise beşinci sırt omuru düzeyinde, aorta descendens'ten aydlır. Damar vücut boşluğunda, karaciğerin lobları arasındi ve bezsel midenin sağ tarafında aşağıya doğru inerkenl farklı se-viyelerde olmak üzere üç tür için de ilk önce a. pro-ventricularis dorsalis'i verir. Damar daha Isonra ka-raciğerin sağ lobu ile bezsel mide arasında ~şağıya ve arkaya doğru inerken; horoz ve ördekte bezsf.l midenin ortasında, güvercinde ise isthmus'a yakın olarak r. dexter a. celiacae ve r. sinister a. celiacae isimli daıırrı vererek sonlanır. Bu dallar ise karaciğer başta olmak üzere, yemek borusunun alt kısmı, mideler, dalak ve [duodenum gibi organları besleyen damarların ortak köküdfrler.
Şekil 2. Ördekte aorta descendens'in seyri (korozyo kast,
vent-ral'den görünüş).
i
Figure 2. Course of the descending aorta in drake (corrosion
east, ventral view)
i
1- Aorta descendens, 2- a. celiaca (kesilmiş), 3- a. mesenterica cranialis (kesilmiş), 4- a. renalis cranialis, 5- a. iliaca eXltema,6- pars .synsacralis aortae, 7- a. ischiadica, 8- a. mesentericJ caudalis,
9-a. iliaca interna, JO- 9-a. mediana caudae.
Şekil 3. Güvercinde aorta descendens'in seyri latex, vent-ral' den görünüş).
Figure 3. Course of the descending aorta in pigeo, (Iatex east,
ventral view)
i
1- Aorta descendens, 2- a. celiaca, 3- a. mesenterica cranialis, 4- a. renalis cranialis, 5- a. i1iaca externa, 6- a. ischiidica, 7- pars synsacralis aortae, 8- a. mesenterica caudalis, 9- a. iliaca interna, 10- a. mediana caudae.
Ankara Üniv Vet Fak Derg, 51, 2004 3
A. mesenterica cranialis (Şekil 1/3, 2/3, 3/3) ça-lışmada kullanılan üç türde de aorta descendens'in vent-ral yüzünden başlangıç alır ve a. celiaca'dan hemen sonra ayrılır. Duodenum'un flexura duodenalis'ten sonraki kıs-mından başlayıp, cecum'un tabanı düzeyinde ileum ile rectum'un birleşme yerine kadar olan bağırsak bölümünü kanlandınr. Damar, horozda yedinci ördek ve güvercinde ise altıncı sırt omuru düzeyinde aorta descendens'in vent-ral yüzünden ayrılır. Damarın, 2 adet horozda aorta des-cendens'i sekizinci-dokuzuncu sırt omuru düzeyinde terk ettiği ortaya konmuştur.
Ördekte sağ ve sol cecum'un ileum'la birleştiği yerde, güvercinde ise cecum'un sadece kabartı şeklinde bulunduğu yerin ön tarafında a. ileocecalis, aa. jejunales ve aa. ileae isimli dalları veren a. mesenterica cranialis, iyice incel ir ve Meckel divertikulumu düzeyine ulaşarak sonlanır.
A. testicularis, horozda sağ testis için 1 adet di-rekt olarak aorta descendens'ten, 1-2 adet de a. renalis cranialis'ten ayrılır. Sol testis için ise 2 adet damar direkt aorta descendens'ten, 1 adet de a. renalis cranialis'ten ay-rılır. A. testicularis; ördekte, sağ testis için a. renalis cra-nialis'ten bu damarın orijininden hemen sonra tek kök ha-linde çıkıp sonra ayrılan 2 adet damar, sol testis için ise 1 adet direkt aorta descendens'ten, 1 adet ise a. renalis cra-nialis'ten ayrılan damar olarak belirlendi. Güvercinde ise sağ ve sol testis'e direkt aorta descendens'ten ayrılan 1 adet, ayrıca a. renalis cranialis'ten ayrılan 1 adet a. tes-ticularis gider.
Çalışmada kullanılan üç türde de her bir böbrek bö-lümünü aorta descendens'i farklı seviyelerde terk eden üç çift arter besler. Bu damarlardana. renalis cranialis (Şekil 1/4,2/4,3/4) ön bölümü, a. renalis media orta bölümü, a. renalis caudalis ise arka bölümü kanlandınr. A. renalis cranialis iki testis'in yaklaşık olarak ortasından sağlı sollu olmak üzere direkt olarak aorta descendens'ten ay-rılırken, a. renalis media et caudalis a. ischiadica'dan ay-rılır.
A. iliaca externa (Şekil 1/5, 2/5, 3/5); çalışmada kul-lanılan üç türde de a. renalis cranialis'in başlangıcından yaklaşık iki omur segmenti sonra, art. coxae ve femur'un ön tarafında aorta descendens'ten bilateral olarak ayrılır. Damar ön ve orta böbrek bölümlerinin birleşim yeri se-viyesinde, böbrek dokusunun içinde ve ductus de-ferens'in üzerinden bu organı geçerek yanlara doğru iler-ler. Damar vücut boşluğunu terk etmeden önce a. pubica'yı verir. Damarın devamı konumunda olan a. fe-moralis, dorsal' de tuberculum preacetabulare, ventral' de ise lig. inguinale tarafından sınırlandınlan açıklıktan vücut boşluğunu terk eder.
Üçtürde de art. coxae'nin ve femur'un arka kısmı seviyesinde aorta descendens'in pars synsacralis aortae (Şekil 1/6, 2/6, 3/7) kısmından bilateral olarak ayrılan a. ischiadica (Şekil 1/7, 2/7, 3/6) bacaklara temiz kan ta-şıyan ana ve kalın bir damardır. Damar pars synsacralis aortae'den ayrıldıktan sonra böbreğin orta ve arka bö-lümünün birleştiği yerin ventral'inden lateral'e doğru sey-reder. A. ischiadica bu seyri sırasında; horoz ve ördekte ortak bir kök halinde, güvercinde ise ayrı olarak çıkan ve böbreğin orta ve arka bölümünü kanlandıran a. renalis media ve a. renalis caudalis'i verir.
A. mesenterica caudalis (Şekil 1/8, 2/8, 3/8) horozda extremitas caudalis synsacri hizasında, a. iliaca interna'nın başlangıcından bir veya iki segment önce pars synsacralis aortae'nın ventral'inden yaklaşık 90 derecelik bir açı ile çıkar. Damar orijininden hemen sonra mesenterium'un içinde rectum'un dorsal'ine doğru yönelir. Kısa bir se-yirden sonra r. cranialis ve r. caudalis olarak ikiye ay-rılarak sonlanır.
A. mesenterica caudalis ördekte synsacrum ile pygostylus'un birleşim yeri ve böbreğin arka bölümünün bittiği seviyede, a. iliaca interna dextra'dan veya bu da-marla beraber pars synsacralis aortae'nın ventral'inden yaklaşık 90 derecelik bir açıyla çıkar. Damar horozdaki gibi mesenterium içinde rectum'un dorsal'ine doğru gi-derken r. cranialis ve r. caudalis'i vererek sonlanır. A. mesenterica caudalis güvercinde ise a. iliaca interna'nın başlangıcından hemen sonra a. mediana caudae'den baş-langıç alır. Rectum'un dorsal'ine kadar dal vermeyen damar bu bölgede r. cranialis ve r. cauda1is'i vererek son-lanır. Bu bulgu dışında damarın; 1 adet güvercinde a. ili-aca interna dextra'dan, 1 adet güvercinde a. iliaca interna sinistra'dan, 1 adet güvercinde ise pars synsacralis aor-tae' den başlangıç aldığı gözlenmiştir.
A. iliaca interna (Şekil 1/9, 2/9, 3/9) horozda bi-lateralolarak a. mesenterica caudalis'ten bir veya iki seg-ment sonra, pygostylus'un başlangıç seviyesinde pars synsacralis aortae'nın yanlarından çıkar. Damar ductus deferens'in üzerinde ve bu organa paralelolarak arkaya doğru ilerler. Damar ayrıldıktan kısa bir süre sonra a. pu-denda ve a. lateralis caudae'ye ayrılarak sonlanır. Ördekte horozIa aynı seviyede pars synsacralis aortae'den bilateral olarak ayrılan a. iliaca interna, a. pudenda ve a. lateralis caudae'ye ayrılmadan önce sağlı sollu küçük dallar ve-rerek ilgili dokuları besler. A. iliaca interna dextra ayrıca başlangıcından hemen sonra a. mesenterica caudalis'i de verir. Damar güvercinde ise aynı seviyede pars synsac-ralis aortae'den bilateralolarak ayrılır ve a. pudenda ve a. lateralis caudae'yi vererek sonlanır. Damarın 2 adet gü-vercinde ayrıca biri sağ diğeri sol taraftaki damardan
baş-langıç almak suretiyle a. mesenterica caudalis'i de ver-diği saptanmıştır.
Pars synsacralis aortae; çalışmada kullanılan üç türde de pygostylus'un başlangıç seviyesinde, a. iliaca in-tema'yı bilateralolarak verdikten sonra a. mediana ca-udae (Şekil 1/10, 2/10, 3110) ismini alır ve verdiği öze1-leşmiş dallarla kuyruk kısmını kanlandırır.
Tartışma ve Sonuç
Aorta ascendens türlere göre farklı seviyelerde arcus aortae'yi yaptıktan sonra aorta descendens olarak arkaya . doğru yönelmektedir. Horozda damar median hatta oblik olarak yaklaşmakta ancak altıncı sırt omuru düzeyinde median hatta ulaşmaktadır. Ördekte ise damar arcus aor-tae'yi yaptıktan hemen sonradördüncü sırt omuru dü-zeyinde median hatta ulaşmaktadır. tki türde de damar li-teratürde (6) belirtildiği gibi pelvis'te pars synsacralis aortae'yi vererek sonlanmaktadır.
Aorta, güvercinde ise arcus aortae'yi yaptıktan sonra vücut boşluğunun sağ yarımında median hatta pa-ralel olarak arkaya doğru devam etmekte ve pelvis'te son-lanmaktadır. Çalışmada elde edilen bulgular literatür (5,7) verileri ile benzerlik göstermektedir.
Aorta descendens'in türlere- göre farklı seviyelerde pars synsacralis aortae olarak devam ettiği bil-dirilmektedir (6). Damar horoz ve ördekte bilateral ola-rak a. iliaca externa'yı verdikten sonra pars synsacralis aortae olarak devam etmektedir. Dolayısı ile horoz ve ör-dekte aorta descendens'in a. iliaca externa ile a. iliaca in-tema arasında kalan kısmı pars synsacralis aortae olarak belirtilmektedir. Diğer yandan güvercinde ise, aorta des-cendens'in a. ischiadica ile a. iliaca interna arasında kalan kısmı pars synsacralis aortae olarak kabul edilmektedir (4-6). Bu çalışmada damarlar literatüre paralelolarak isimlendirilmişlerdir.
Pars synsacralis aortae, türlere göre farklı se-viyelerde bilateralolarak a. iliaca interna'yı verdikten sonra a. mediana olarak devam etmekte ve kuyruğun son kısmında incelerek sonlanmaktadır (3,5,6,31,32). Bu ça-lışmanın bulguları da literatür bilgisiyle uyum içe-risindedir.
A. celiaca kanatlılarda aorta descendens'ten ilk vi-seral dalolarak ayrılmakta; yemek borusunun son kısrın, mide, karaciğer, dalak, pankreas ve bağırsakların bir kıs-mının beslenmesini sağlayan damarların ortak kökü ola-rak gözükmektedir (2,11,15,19). A. celiaca ile ilgili bu çalışmada elde edilen bulgular genelolarak literatürle ör-tüşmektedir. Damarın aorta descendens'ten ayrılma se-viyesi genelolarak literatür (15,18,19,23) bilgisiyle pa-ralellik göstermektedir. Fakat a. celiaca'nın özellikle 2
adet horoz piyesinde bir veya iki segment daHa ileriden aorta descendens'i terk etmesi dikkat çekicidir. \
A. mesenterica cranialis kanatlılarda bağırsak-ların büyük bir bölümünü beslemektedir (2,4,115,23). A.
i
mesenterica cranialis'in çalışmada kullanılan üç türde de literatürde belirtildiği gibi a.o~t~d~~cendens'in rentraı yü-zünden başlangıç alıp, verdığı ılgılı dallarla bu eluşumları beslediği gözlemlenmiştir. Diğer yandan detaylı in-ce1emelerde özellikle anastomozların sayılarınba ve oluş şekillerinde, hem türlerarasında hem de y+arlda be-lirtilen literatürle karşılaştırıldıklarında büyük var-yasyonlar göze çarpmaktadır.
i
Güvercinlerde cecum bulunmamakta veya iki adet kabartı şeklinde görülmektedir (4,6). Organ bUIçalışmada kullanılan güvercinlerde iki adet kabartı şeklinde gö-rülmüştür. Bu nedenle güvercinde genelolarlık, a. me-senterica cranialis'den ayrılan a. ileocecalis'inl ilgili böl-geyi besleyen dalları ve burada yapılan ankstomozlar
i
horoz ve ördeğe ait bulgular ile literatürden
i
(2,4,15,18,23) farklı şekilde görülmektedir. Bu duruma paralelolarak a. ileocecalis'in ilgili dallarının hvercinde esas olarak ilium'u beslediği saptanmıştır.
i
Kanatlılarda testes'in arteriyel kanlanması a. tes-ticularis ile sağlanmaktadır. Bu damar ya horta des-cendens' ten direkt olarak (17,25,26) ya da a. rlenalis cra-nialis'in bir dalı olarak (6,18,25) ayrılmaktadır. Çalışmada kullanılan üç türde de, hem direkt
i
aorta des-cendens'ten hem de a. renalis cranialis'ten farklı sayıda ayrılan a. testicularis'in testes'i beslediği görÜııbüştür. Üç türde de direkt olarak aorta descendens'ten ayAlan a.tes-i
ticularis'in testes'in ön yarımını beslediği dikkati çek-mektedir. A. renalis cranialis'ten ayrılan dama~ veya da-marların ise arka yarımı kanlandırdığı gözlemıbnrniştir.
Özellikle korozyon kast yöntemi uyguıbrınş
ka-I
davralarda bütün a. testicularis'lerin kendi aralarında alt dallara ayrıldıkları, alt dalların da daha ince ol~n alt dal-lara ayrılmak suretiyle organı besledikleri gö!rulmüştür. Bu durum seksüel olarak aktif olan kanatlı tes~es'inde de memelilerdeki gibi kompleks bir damarlaşmadhn (12,24) bahsedilebileceğini göstermektedir.
Kanatlılarda üç çift böbrek bölümü vardır ve her bir böbrek bölümü literatürde (6,9,15) belirtildiği gibi aorta descendens'ten farklı seviyelerde ayrılan üç çift arter ta-rafından beslenmektedir. Bu damarlardan a. rbnalis cra-nialis literatüre uygun olarak direkt aorta descbndens'ten (6,18,28) ayrılmakta ve hem testis için (18,251), hem de böbreğin ön bölümü için dal veya dallar vermektedir. A. renalis cranialis'in çalışmada kullanılan üç tü~de de bu bilgilere uygun olarak aorta descendens'ten biıbteral ola-rak ayrıldığı tespit edilmiştir. Damarın verdiği yan dallar
Ankara Üniv Vet Fak Derg, 51, 2004 5
ve böbrekteki dağılımı da literatüre uymaktadır. A. re-nalis cranialis'in ayrıca, literatürdeki gibi (6,29) IT.
ure-terodeferentiales craniales ve a. adrenalis'i de verdiği tespit edilmiştir.
A. iliaca externa'nın literatür (2,4,12,15) verilerine paralelolarak üç türde de a. renalis cranialis'in baş-langıcından iki omur segmenti sonra aorta descendens'i yanlardan terk ettiği gözlemlenmiştir. Damann seyri ve verdiği dallar üç ıürde de literatürde bildirildiği gibi bu-lunmuştur. Tek önemli fark a. iliaca externa'nın a. pu-bica'yı verdiği yerdir. A. iliaca externa horozda böbrek dokusunu tamamen geçtikten sonra bu damarı vermesine rağmen, ördek ve güvercinde böbrek dokusunun içinde iken a. pubica'yı vermektedir.
A. ischiadica'nın üç türde de literatürde (2,4,15, 18,23) belirtildiği gibi aorta descendens'ten ayrılan kalın damarlardan biri olduğu, orta ve arka böbrek bölümü için ilgili dallan verdiği ve bacağı beslediği ortaya çı-kanımıştır. Damarın bu dalları horoz ve ördekte aynı kök-ten, güvercinde ise ayrı ayrı vermesi literatürle uyum gös-termektedir.
A. mesenterica caudalis horozda literatürdeki (6,12) gibi pars synsacralis aortae' den ayrılmaktadır. Fakat ör-dekte damarın, bu durumun aksine, çoğunlukla a. iliaca interna dextra' dan, bazen de (2 adet piyeste) bu damarla beraber pars synsacralis aortae'den köken aldığı ortaya konmuştur. A. mesenterica caudalis güvercinde ise ge-nelde literatüre (4,6,19) uygun olarak a. iliaca interna'nın başlangıcından hemen sonra a. mediana caudae'den baş-langıç almaktadır. Bunun yanında damarın iki ka-davradan birinde a. iliaca interna dextra' dan, diğerinde ise a. iliaca interna sinistra' dan başlangıç .aldığı be-lirlenmiştir.
Ureter ve ductus deferens'inson kısımlannı bes-leyen. dallar veren a. iliaca interna, a. pudenda ve a. la-teralis caudae isimli iki önemli damar vermektedir. Bu damarlar üç türde de cloaca ve phallus'a sahip ördekte bu organ için dallar vermektedir. Literatür ile büyük oranda paralellik gösteren bu bilgilere ek olarak a. iliaca interna dextra'nın bu çalışmada; ördekte büyük oranda, güver-cinde ise 1 adet piyeste aynı zamanda başlangıcından hemen sonra a. mesenterica caudalis'i verdiği belirlen-miştir.
A. lateralis caudae horoz ve ördekte literatüre (3,31,32) benzer şekilde gl. uropygialis için ince dallar vermekte, güvercinde ise bu durum görülmemektedir. Diğer yandan horoz ve ördekte a. pudenda'nın uzantısı olan a. bursocloacalis literatürde belirtilmeyen bir şekilde çok yoğun bir damar ağı ile sonlanmakta, güvercinde ise bu durum gözlenmemektedir.
A. mediana caudae çalışmada kullanılan üç türde de pars synsacralis aortae'nin pygostylus'un başlangıç se-viyesinde a. iliaca interna'yı bilateralolarak verdikten sonra devam eden kısmıdır (6). Bu çalışmada elde edilen bulgular hem bu bilgiyle, hem de literatür verileriyle (4,6,31,32) paralellik göstermektedir. Damar pygost-ylus'un altında kuyruğun sonuna kadar devam ederken her segmentte bilateralolarak a. segmentalis caudalis'i vermektedir. Bu damarlar ise r. dorsalis ve r. ventralis olmak üzere ikiye ayrılarak ilgili alanları beslemektedir. Çalışma bulguları da benzer şekildedir.
Yapılan bu çalışma ile üç kanatlı türünün aorta des-cendens'lerinin seyri ve dallanmaları ortaya konup bir-birleriyle benzerlik ve farklılıklan karşılaştırılarak li-teratürdeki boşluk doldurulmaya çalışılmıştır.
Kaynaklar
1. Aslan K (1995) : Köpeklerde a. renis 'in intrarenal
seg-mentasyanları üzerinde makroanatomik çalışmalar. Vet Bil
Derg, ll, i49- i54.
2. Aslan K, Takçı
t
(I 998): Kars yöresinden temin edilenkazlarııı kariil bölgesindeki organlarının (mide, barsaklar,
dalak, pankreas, böbrekler, testisler ve ovaryum) arteriyel
vaskularizasyonu. Kafkas Üniv Vet Fak Derg, 4,49-53.
3. Aslan K, Özcan S, Kürtül
t
(2000): Arterial vasculariz£ltionof the uropygeal gland in geese and ducks. Anat Histol
Embryol, 29, 291-293.
4. Baumel JJ (1975): Heart And Blood Vessels. Aves. In: Sis-son and Grosmans's The Anatomy of Domestic Animals. (R. Getty, ed.) 5lhed. Vol. 2. Saunders, Philedalphia.
5. Baumcıı JJ (I 988): Functional Morphology of the Tail Ap-paratus of the Pigeon. In: Advanee Anatomy, Embryology
and Cell Biology, Springer Verlag, Heidelberg.
6. Baumeıı JJ, King AS, Breazile JE, Evans HE, Vanden Berge JC (1993): Nomina Anatomica Avium. Published by The Nuttall Ornithological Club. No: 23, Cambridge, Mas-sachusets.
7. Chrasson RB (I 982) : Laboratory Anatamy of the Pigeon. 71hed. Wm. C. Brown Company Publishes, Dubuque, Iowa.
8. Demirsoy A (1992): Yaşamııı Temel Kuralları,
Omu,.-galılar/Amniyota (Sürüngenler, Kuşlar, Memeliler) Cilt-III/
Kısım-II, Meteksan, Ankara.
9. Doğuer S, Erençin Z (1964): Evcil Kuşlarııı Komparatif
Anatomisi. A.Ü. Veteriner Fakültesi, Ders Kitaplan,
An-kara Üniversitesi Basımevi, AnAn-kara.
LO. Fleckneıı PA (1992): Laboratory Animal Anaesthesia.
Aeademic Press Limited 24-28 Oval Road, London, p. 137. i
ı.
Fowler ME (199 i): Comparative clinical anatomy ofra-tites. J Zoo Wildlife Med 22,204-227.
12. Getty R (1975): Sisson and Grosman 's The Anatomy of the
Domestic Animals, 51h ed. Volume I, 2. W. B. Saunders
Company, New York.
13. Hassa O (I 967a): Koroner damarlarııı plastik
demonstras-yonu için pratik enjeksiyon metodu. Ankara Üniv Vet Fak
14. Hassa O (1967b): Korozyon preparatlarının, normal ve
patolojik piyeslerin polyester'de bloka alınma tekniği.
An-kara Üniv Vet Fak Derg, 14,454-463.
i5. King AS, Melelland J (1984): Birds, Their Structure and
Function. 2nded. Bai11iere&Tindaıı. Philadelphia.
16. Kiziroğlu İ (1989): Türkiye Kuşları. Orman Genel Mü-dürlüğü Eğitim Dairesi Başkanlığı, Yayın ve Tanıtma Şube Müdürlüğü Basım Tesisleri. Ankara.
17. Krcmer A, Budras, KD (1990): The blood vessel supply
of the testis in Pekin drakes (Anas platryhynchos L.).
Mac-roscopic, light microscopic and scanning electron
mic-roscopic studies. Anat Anz, 171,73-87.
18. Kuru N (1996): Evcil Tavuk ve Yeni Zelanda Tavşamnda
Aorta'nm Seyri ve Dağılımı Üzerinde Makroanatomik
Araştırmalar. Doktora Tezi. Selçuk Üniversitesi, Sağlık
Bi-limleri Enstitüsü, Konya.
19. Lauper NT, Unni KK, Kottke BA, Titus JL (1975):
Ana-tomy and histology of aorta of White Carneau pigeon. Lab
lnvest, 32, 536-551.
20. Malinovsky L, Novota M (1977): Branching of the celiac
artery in same domestic birds. III. A comparison of the pat-tern of the celiac artery in three breeds of the domestic fowl. Anat Anz, 141, 137-146.
21. Malinovsky L, Visnanska, M (1975): Branching of the
celiacartery in same domestic birds. ll. The domestic
goose. Folia Morphol (Praha), 23, 128-135.
22. Malinovsky L, Visnanska M, Roubal P (1973):
Branc-hing of a. celiaca in same domesticbirds. i. Domestic
Duek. Seripta medica, 46, 325-336.
23. Nickel R, Schummer A, Seiferler E (1977): Anatamy of
the Domestic Birds. Verlag Paul Parey. Berlin-Hamburg.
24. Nickel R, Schummer A, Seiferler E (1981): The Cir-culatory System, the Skin, and the Cutanous Organs of the Domestic Mammals. Verlag Paul Parey. Berlin-Hamburg.
25. Nishida T (1964): Blood vascular system of the male
rep-roductive organs. Jpn J Vet Sci, 26, 211-221.
i
26. Okamoto T, Vollmerhaus B, Roos H, Waibl H, Konig HE (1992): The arteries of the male sex organs bf Japanese
i
quail (Coturnix coturnix japonica) and their development
af ter hatching. Anat Histol Embryol, 21, 127-351.
27. Samuel OP, Sanches HA, Goslaw Jr GE (1~97): Wing i
upstroke and the evolutian of jlapping jlight. Nı'ature, 387,
799-802.
28. Siller WG, Hindle RM (1969): The arterial blood supply
to the kidney of the fowl. JAnat, 104, 117-135.
i
29. Varvella F, Budetta G, Langella M (1983): Blood suply
of the adrenal gland in the domestic duck. Bbıı Soe hal
Biol Sper, 59, 737-43.
i
30. Wideman RD, Holt L, Pla JS (1992): Glomerular size and volume distributions for cranial, medial, bnd caudal
divisions of domesticfowl kidneys. Anat Ree, 23~, 512-519.
31. Zamojka D (1975a): Anatomical studies oh the vas-cularization of the bursa Fabricius and uropygZal gland in
hens. Part. /. Principal vessels of the posteriaıır region of
hens trunk. Zool Pol, 24, 201-221.
32. Zamojka D (1975b): Anatomical studies on the vas-cularization of the bursa Fabricius and uropygZal gland in hem. Part. ll. Blood vessels of the bursa of fab~icius. Zool
Pol, 24, 503-521.,
ı
Geliş tarihi: /6./2.2002/ Kabul tarihi: 20.03.2003
Yazışma adresi:
Dr. ıbrahim KÜRTÜL
Kafkas Üniversitesi, Veteriner Fakültesi Anatomi Anabilim Dalı
Paşaçayırı, KARS
