Cevat Şakir nasıl Balıkçı oldu?

j

(■ 't- ' S 3

¡vat Şakir

nasıl“Balıkçı”oldu?

MAVİ SURGUN

Yönetmen: Erden Kıral / Senaryo: E. Kiral, Kenan ve Elly Schelerer Orman­ lar / Görüntü: Kenan Ormanlar / Müzik: Timur Selçuk / Oyuncular: Can Togay, Hanna Schygulla, Özay Fecht, Ayşe Romey, Tatiana Papamoshou, Halil Er- gün / Bir Kentel Film - Kem Movie - TRT ortak yapımı.

E

anlatım özellikleri açısın­ dan artık sinemamızın sayı­ lı 'auteur’leri arasında olduğuna kuşku yok. Kıral, Halikamas Ba­ lıkçısının “Mavi Sürgün” adlı öz- yaşamsal romanında, kendi te­ malarını bulmuş sanki: Fiziksel bir yer değiştirmeyle koşut bir iç yolculuk, yabancı ve aykırı bir çevrede kimlik arayışı, ilkel dav­ ranışlar ardında belki de asıl “uygarlık” olan bir yaşam biçi­ mi...

O sm anlI’nın son yıllarında tam bir aristokrat olarak yetişen, yüzyılın en büyük dönüşümle­ rinden biri önünde kendi kişisel öyküsünü yaşayan, annesine aşı­ rı tutkusu ile babasına inanılmaz nefreti arasında bölünmüş ve so­ nunda “baba katili” olmaya dek gitmiş bir sorunlu kişilik Cevat

Şakir... “Cumhuriyet düşmanı”

bulunan bir yazısından sonra yargılanıp sürgüne mahkum e- dilmiş ve nazlı bir gül gibi yetiş­ tiği İstanbul ortamından kopartı­ lıp kendi halinde bir Ege kıyı ka­ sabasına gönderilmiş... Orada do­ ğasıyla, insanıyla, arkeolojisiyle, tarihiyle gerçek Ege’yi keşfetmiş. Kendisini doğaya ve denize ada­ mış sade insan yaşamlarının ö- zünü kavramış... Ve bu daha ba­ sit, daha yalın, daha “ilkel” olanı benimseyerek kendini aşmayı, kendini yüceltmeyi, “süblimas- yon”a erişmeyi denemiş...

Film, Cevat Şakir’in bir za­

manlar girdiği bir tarikattaki “çile”sinden bir görüntüyle açılı­ yor. Ve benzer bir görüntüyle ka­ panıyor. Balıkçı, öykünün so­ nunda artık “çile”nin sonuna gelmiş, kişiliğini değiştirmiş ve dönüştürmüştür. Aradaki tüm o- lup bitenler ise, bunun öyküsü­ dür.

Erden Kıral, bu öyküyü bir

ölçüde serbest biçimde uyarlar­ ken, en uygun sinemasal karşı­ lıklarla görselleştirmeyi başarı­ yor. istiklal mahkemelerinin or­ talığa saldığı korku, yıllardır sü­ ren savaşlardan yorgun, bezgin bir halk, radikal değişimlerin ka­ çınılmaz sancıları... Tüm bunlar, ekonomik, ama özlü sahnelerle ustaca veriliyor. Odak noktasın­ da, öğrenmeye açık meraklı kişi­ liğiyle genç Cevat Şakir duru­ yor. Itır çiçeğinin özelliklerini öğrenirken, jandarmalarının ger­ çek halk çocuğu yüzlerini keşfe­ derken veya trendeki kumpanya­ nın geçkin Levanten oyuncusun­ da, annesine onca benzemesine karşın (belki de onca benzediği i- çin) geçici bir sevdanm lezzetini bulurken, onu da gerçek ve il­ ginç kişiliğiyle tanıyo­

ruz.

Ancak ikinci yarıda

işler biraz bozuluyor. Çünkü bu bölümde, Türk toplumunun çağ­ daş nostaljilerinden bi­ rini oluşturan Bodrum sözkonusudur. Cevat

Şakir, kendi kendisini

Ege uygarlıklarının iz sürücüsü ve bu uygar­ lıkların devam çizgisi­ nin amansız avcısı Ha- likarnas B a lık çısı’na dönüştürürken, sürgün yeri H alikarnas’ı da Türk aydmmm Ege uy­ garlıklarını ve Ege usu­ lü yaşamı keşfedeceği “tatil kenti” Bodrum’a dönüştürecektir. Ve Türk aydmı, bu filmde, elbette ki bu serüvenin en azmdan temellerinin atılmasını görmek iste­ yecektir.

İşte filmde bu dönü­

şüm yok... Veya çok ça­

buk geçiştiriliyor. Balıkçı’nın Bodrum’la ve oranın insanıyla tüm ilişkisi, nerdeyse yalnızca E-

mine ve Hatice ile ilişkilerine

indirgeniyor: Balıkçı, “veresiye

Emine”yi, tüm düşkünlüğü için­

de insan olarak kabul ediyor, ona yardım etmeye çalışıyor. Hati­

ce’yi, bu temiz, saf ve güzel köylü

kızını ise eş olarak seçiyor. Bu i- lişkiler, incelikle, oya gibi veril­ miş. Ama seyircide Bodrum’un o- İuşumuna değgin merakı tam ola­ rak doyurmuyor.

Yine de, sonuç olarak, “Mavi Sürgün”, Türk sinemasının son yıllardaki en başarılı filmlerin­ den biri... Erden Kıral’m görün­ tülere egemenliği, psikolojik bir filmle bir “dönem fılmi”ni, bir tür “destan” tarzını belli bir bire­

şime ulaştırmadaki başarısı açık.

Orhan Oğuz’un görüntüleri ve Timur Selçuk’un, yer yer Vival- di esintileri taşısa da, kendi başı­

na bir müzik olayı sayılması ge­ reken ve filme müthiş katkıda bulunan çalışması, son derece us­ ta işi. Ve de, kuşkusuz, oyuncu­ lar. Tüm roller, küçüğünden bü­ yüğüne çok iyi seçilmiş, oynan­ mış ve yönetilmiş. Ama özellikle

Can Togay’m görkemli Cevat Şakir kompozisyonunu, Alman­

ya’daki Türk oyuncuları Özay

Fecht ve Ayşe Romey’in oyunla­

rını sözkonusu etmek gerekir.

Türk sinemasının günümüzde

hangi düzeye ulaştığını, artık “hangi kulvarda yarıştığını” me­ rak edenler, “Mavi Sürgün”ü mutlaka görmeli