23 ŞUBAT 1990
haberler
:
• Turan YAVUZ
• WASHINGTON ÖZDE Ermeni soykırım tasarısı için dtln Senato _____ Genel Kurulu’nda yapılan oylama 49-49 sonuçlandı. Böyle- ce Ermeni tasarısının gündeme getirilmesi ile ilgili usul tasarısı reddedilmiş oldu.
Dün sabah iki saate yakın sü ren tartışmalı oturumdan sonra yapılan usul oylamasında 49 se natör tasarının gündeme getiril memesi konusunda oy kullanarak senatör Robet Dole tarafından ele alınması istenen Ermeni tasansını reddetmiş oldu.
Senato kurallarına göre Erme ni karar tasarısının gündeme ge tirilip getirilmemesi konusunda ikinci bir usûl oylamasının önü müzdeki Salı günü tekrar yapıl ması bekleniyor.
» TARTIŞMALI OTURUM Senato Genel Kurulu’nda dün sabah başlayan Ermeni tasarısı tartışması ile ilgili olarak tasan le hinde ve aleyhinde olanlar son kozlarını oynadı.
Bu arada tasarı sahibi Sena tör Robert D ole, 212 sayılı karar tasarısının görüşülmesini öngö ren usul oylamasını kaybedeceği ni anlayarak son dakikada bir uz laşma formülüne gitmek istedi.
Senatör D ole, 24 Nisan 1990 tarınini “ Ermeni Soykınmının 75. yıldönümü” olarak kutlan ması yerine, getirdiği yeni uzlaşı formülünde Ermeni tasarısını 24 Nisan 1990 tarihinin “ Ermeni Şe
hitleri Günü” ilan edilmesini is tedi. Senatör Dole, yeni uzlaşı formülünün bir “ karar tasarısı”
yerine “ uzlaşma önerisi” olduğu nu ve senatörlerin bunu kabul et mesini istedi.
Karar tasarıları kabul edildi ği takdirde ABD Başkanı’na im
zaya gidiyor ve imzalandıktan sonra da yasallaşıyor. Senatör
Robert D ole’ün getirmeye çalış tığı yeni tasarı “ uzlaşma önerisi”
olarak sunulacaktı, yani ABD Başkam’na imzaya gitmiyor ve yasallaşmıyor. Sadece “ Kongre nin hissi” olarak tanımlanıyor ve kalıyor.
Bugüne kadar tasarı aleyhin de olan Demokrat Senatör Ro bert Byrd, Senatör D ole’Un getir meye çalıştığı yeni formüle de iti raz etti. Bunun üzerine Senatör
D ole, yeni tasarıyı gündeme ge- tiremedi’ve ilk orjinal tasarı oy landı.
Senatör Dole, uzlaşı for mülünü ABD Başkanı George Bush’un da desteklediğine dikkat çekerken bunun senatörler tara fından kabulünü istedi.
Yeni uzlaşı metninde 24 Nisan tarihi "Ermeni Şehitler Günü”
olarak anılırken, hemen altında da “ sistematik bir şekilde yok edi len Ermenller” ifadesi kullanılı yor.
Senatör Byrd, bunun ustaca bir taktik olduğunu ve “ sistema tik bir şekilde yok etme” ifade sinin “ soykırım” ifadesi ile he men hemen aynı olduğunu, bu yüzden bu yeni formülün “ yasal- Iaşmasa bile” kabul edilemeyece ğini söyledi.
Senatör Dole ise, defalarca se natörlere çağrıda bulunarak ya pılacak olan oylamanın sadece bir prosedürden ibaret olduğunu, bu yüzden senatörlerin bu prosedür, yani usul oylamasını reddetme melerini istedi.
Senatör D ole, bu arada Sena tör Byrd ve tasarı aleyhindeki se natörleri de suçlayarak, “ Onlar bizi tamamlyle bu işe kapamak İstiyorlar” dedi.
Senatör D ole, defalarca yeni uzlaşma önerisinin bağlayıcı bir niteliği olmadığını ve ABD Baş
kam’nın imzalamasına gerek ol madığım, sadece ABD Kongresi nin görüşlerini dile getireceğini söyledi.
Ancak Senatör Byrd, tasarı sahibi Senatör Dole’Un, soykırım ifadesini usta bir şekilde gizledi ğini ve bunun kabul edilemez ol duğunu söyledi.
Senatör D ole, bundan sonra Türkiye’yi suçlamaya başladı ve
“ Burası Amerika. Her zaman si
zin İstediğiniz olm az” dedi. Ancak hemen ardından yapı lan oylamada da gerekli olan 60 oyu sağlayamadı ve usul tasarısı reddedildi.
Senato çoğunluk lideri De mokrat George Mitchell, Erme ni tasarısı konusuda yeni bir usul oylamasının yapılacağını ve bu nun da büyük bir ihtimal ile Salı günü olacağını söyledi.
Bu arada Senatör Dole, ABD Başkanı George Bush’un uzlaşı tasarısını desteklediğine dair yaz dığı bir mektubun bazı bölümle rini de kongre tutanaklarına ge çireceğini belirtti. Bush’un Dolc'e gönderdiği mektup henüz açık lanmadı.
Senatör Robert Byrd ise Do le’ün getirmeye çalıştığı uzlaşı ta sarısının “ aldatıcı” olduğunu ile ri sürdü ve kabul edilemeyeceği ni belirtti. Senatör Byrd, “ Bu uz- laşı tasarısı İle de Türkiye’yi mah keme önünde yargılamış gibi olu yoruz bu kabul edilemez” dedi.
Oylamadan önce yapılan tar tışmalar zaman zaman elektrikli geçti. Tasarı aleyhinde olan sena törler devamlı olarak tasarının kabulü halinde TUrk-ABD ilişki lerinin büyük ölçüde zarar göre ceğini belirtirlerken, Senatör Dole vc destekleyicileri “ Türkiye artık tarihi gerçekleri kabul etmelidir”
dediler.
Bazı senatörler Türkiye’nin
“ kargaşa dolu” bir bölgede bu
lunduğunu, ve bu tasarının kabu lü halinde bölgedeki istikrar un surunun ortadan kalkabileceğine dikkat çektiler.
Konuşmasının bir yerinde Se natör Byrd, “ Tasarının görüşül mesi için bu usul oylamasını ka bul edersek, o zaman Türkiye’ deki tüm insanlara hakaret etmiş oluruz , bu trajik olayları yapan ların çocuklarım ve torunlarım bu işlerden sorumlu tutamayız” de di.
Bunun- üzerine söze karışan Senatör Dole, “ Peki soykırımda hayatlannı kaybeden 1.5 milyon Ermeni’nin çocukları ve torunla rına ne diyeceksiniz?” diye çıkış tı.
D ole, konuşmasında devamlı olarak Türkiye ile Ermenistan arasında “ iki ülke” benzetmesi yaptı ve “ Bir tarafta milyarlarca Amerikan dolarının yatırım ola rak aktığı bir ülke, güçlü, kuvvetli ve sıhhatli. Diğer tarafta ise 14 ay önce büyük bir depremde nere deyse 50 bin vatandaşını kaybe den, TUrkler gibi para akıtıp lo bici tutamayan zavallı bir ülke. Bunu Davut ve Golyat’a benze tiyorum. Gelin Ermenileri hayal kırıldığına uğratmayalım” dedi.
D ole, devamlı olarak, “ O ta rihlerdeki gazetelere bakın. Ga zetelerin haberlerini okuyun. Tüm, gazeteler, Ermeni çocukla rın sistematik bir şekilde nasıl aç bırakıldıklarım, Ermeni kadın ların nasıl açık artırma İle satıl dığına dair haberler ile dolu. Bun lardan hiç etkilenmiyor musu nuz?” diye sordu.
Başta Senatör Byrd olmak üzere tasarı aleyhinde olan bazı senatörler yaptıktan konuşmalar da kendilerinin de bu trajik olay lardan haberdar olduklarını, an cak 75 yıl önce başka bir dönem de meydana gelmiş olaylardan Türkiye Cumhuriyeti’nin
sorum-lu-tutulamayacağını söylediler. ABD Senatosu, Ermeni tasa rısını görüşmeye TSİ 18.05’te başladı.
Söz alan ve tasarı konusun da Türkiye’yi destekleyen grubun liderliğini yapan Senatör Robert Byrd, “ Amerikan Senatosu, ta rihi konulan hükme bağlama yetkisinde değildir” dedi.
1915-1923 dönemindeki olay ların araştınlması çabalarının hâ lâ sürdüğünü ve Türkiye’nin Os manlI arşivlerini araştırmacılara açtığını anlatan Senatör, “ Za man, Senato'nun tarihi yorum lama zamanı değildir. Bu tasarı ise tarihi yorumlamayı amaçlı yor. Bu konuda tarihçileri cesa retlendirmeliyiz. Yasa koyuculan değil” diye konuştu.
Ermeni iddialarının temelsiz- liği konusunda 69 Türkiye uzma nının yayımladığı bildiriye deği nen Senatör Byrd, Senatör Do le’Un bu uzmanlar konusundaki eleştirilerini de yanıtladı.
D ole’Un iddialarının aksine, bu kişilerin hepsinin saygın birer uzman olduğunu ve iddia edildiği gibi “Türk hükümetinin ajanı ol madıklarını” anlatan Byrd, Bi rinci Dünya Savaşı sırasında Er- menilerin yaşadığı acıları anladı ğım, ancak aynı dönemde yalnız ca Ermenilerin değil, Türk, Kürt ve Rusların da öldüğünü, eğer anma günü yapılacaksa, ölen bü tün bu insanların anılması gerek tiğini kaydetti.
Bu konuşmadan sonra, New Jersey Senatörü Bill Bradley ve Pennsylvania Cumhuriyetçi Se natörü Arlen Specter, tasarıyı desteklediklerini belirten birer konuşma yaptılar.
Specter, ayrıntılı konuşma sında Ermeni iddialarına kay- nak'ık eden sözde belgeleri oku du ve örnekler verdi.
Sözde Ermeni soykırımı ile il gili olarak Amerikan Senatosu’n- da yapılan görüşme, “ söz düello-
su” na dönüştü.
Tasarının aleyhinde konuşan Senatör Byrd, “ Eğer birisi benim babama at hırsızı derse, bu, be ni taciz eder. Tasarı ile Türkiye İçin de aynı şeyi yapıyoruz” di ye konuştu.
Tasarı ile Türkiye’nin gücen- dirilmemesi gerektiğini belirten
Byrd, Türkiye’de, parlamento nun, buradaki konuşmaları ya kından ve dikkatle izlediğini söy ledi.
Bu durumun dışında, Orta doğu batağında kalan bir Türki ye’nin var olduğunu bildiren Se natör Byrd, şöyle konuştu:
“ Bugün, Türkiye’nin Batı’ya yönelişinin geriye çevrilmesini is teyenler var. İran’da neler oldu ğunu gördük. Umarım, bu, Tür kiye'de olmaz. Türkiye, İsrail’ in Arap olmayan ve Müslüman tek dostudur. Bu İlişkiyi güçlen dirmek için elimizden geleni yap m alıyız.”
D ole’Un konuşmasını ta m am ladıktan sonra Senatör
Byrd, yeniden söz aldı ve şunla rı söyledi:
“ Amerika’da, çeşitli kuruluş lar ya da kişiler istedikleri konu da açıklama yapabilirler. Sena törler de tek tek inançlarını dile getirebilir ama, Senato’nun bir karar çıkartması, çok daha önemli ve ağır sonuçlar getirir.” Byrd’ün konuşmasından son ra tekrar söz alan D ole, ilk ve ikinci metinleri okutturarak, uz laşmaya açık olduğunu savundu ve ikinci metnin daha yumuşak olduğunu izah etti.
ABD Senatosu’nda, Ermeni karar tasırısı üzerinde görüşme sürerken Ermeni gruplarının Kongre koridorlarında lobicilik yaptıkları dikkati çekti.
Ermeni temsilcilerinin grup lar halinde, tasarıya yakınlığı bi linen senatörlerle görüştükleri ve senatörlere bazı kâğıt ve belge ler ilettikleri öğrenildi.
Bu arada, Senato Genel Ku rulu’nda tasarı lehinde ve aley hindeki konuşmalar da devam ediyor.
Tasarı aleyhinde konuşan Cumhuriyetçi Parti Virginia Se natörü John Warner, tasarının yeni acılara yol açacağını belir terek, şunları söyledi:
“ Biz Yeni Dünya’da yaşa yanlar, Avrupa'da ve eski uygar lıkların yaşadığı topraklarda olan gelişmeleri anlayamıyoruz. Örne ğin, Kafkaslar’da, azınlıkların yüzyıllarca geriye giden etnik çe kişmeyi hâlâ nasıl sürdürdükle rini anlayamıyoruz. Doğu Avru pa ve Sovyetler’de tam demok ratik adımlar atılırken, bu İnsan ların nasıl birbirine düştüğünü anlamakta ben de güçlük çekiyo rum.
“ Tam bu aşamada bu tasa rıyı geçirirsek, o bölgede daha çok acılara ve belki de ölümlere yol açacağız. Bu tasan, bir baş ka hayatın daha sona ermesinden daha mı önemli? Tam tersine, bu aşamada tasanyı değil, istikrar ve mesaj yollamalıyız.” .
Türkiye’yi NATO’hun “ ce sur ve kararlı” bir üyesi olarak niteleyen Warner, “ Türkiye ile ilişkilerimizin bilincinde olmalı yız” dedi.
Daha sonra tasarı lehinde 11i- nois Senatörü Demokrat Paul Si mon söz alarak, soykırımın ya şandığına kuşku olmadığını
savundu ve bu konuda yeterli ka nıt olduğunu öne sürdü.
TUrk-Amerikan ilişkilerinin bilincinde olduklarını ve modern Türkiye’yi suçlamadıklarını anla tan Slmon, şu görüşlere yer ver di:
“ Eğer Türk parlamentosu da Kızılderililere ya da siyahla ra yaptıklarımızı kınayan bir ka rar çıkarsa, ben bunu hakaret saymam. Bizim geçmişimiz de, başka ülkelerin geçmişinden da ha İyi değil. Ancak şimdi İnsan haklan İçin çaba harcamalıyız.”
• "MÜTTEFİKİMİZİN DUYGULARIYLA OYNUYORUZ”
Cumhuriyetçi Parti Wyo ming Senatörü Malcolm Wallop,
Türkiye’yi destekleyen bir konuş ma yaparak, tasarı ile yanlış bir iş yapıldığım ve ülke çıkarları için tehlikeli olduğunu belirtti. Wal lop, şöyle konuştu:
“ Ermenller o dönemde İsyan etti. Bunu inkâr etmiyorlar. Ak sine, gurur duyuyorlar. Ermeni- ler, kendi hükümetlerine karşı ayaklandı. Osmanh hükümetinin tepkisi ise, masum bir halkın he def alınması değildi. Bu halk, Ruslarla işbirliği yapmıştı. Bu olaylar konusunda neden kimse Türkiye’nin görüşünü sormu yor?
“ Evet, çok sayıda Ermeni, bölgeden çıkartıldı ama, kimi sa vaştan, kimi açlıktan ya da has talıktan öldü? Bunu nasıl belir leyebiliriz? Ermeni kayıplarını in kâr etmiyoruz. Ama Türklerin verdikleri kayıplar daha da fazla. Yani TUrkler daha mı az acı çekti? Neden, tam şimdi Sovyetler Bir liği çökerken, müttefikimizin toprak bütünlüğü İle uğraşıyo ruz? TUrk-Rus sınırını yeniden çizmek bize mi düştü? Bir müt tefikimizin duygulan ile oynuyo ruz. Buna cesaret etmemeliyiz.”
Türkiye’nin, dünyanın tehli keli bir bölgesinde Batı değerle rini benimsemiş olarak yer aldı ğını kaydeden W allop, Ermeni terörünün de Türkiye’ye yönelik eylemlerini hatırlattı ve Ermeni teröristlerin, FKÖ ile Gorbaçov
öncesinde KGB tarafından eğitil diklerini kaydetti.
Bu konuşmadan sonra. De mokrat Parti New Jersey Sena törü Frank Lautenberg ve De mokrat Parti California Senatö rü Alan Cranston, tasan lehin de konuştular.
» ŞİMDİ NE OLACAK? » TEPKİLER Senatör D o le’un, Senato
çoğunluk lideri D em okrat G e
orge M itchell ile yaptığı anlaş m aya göre “ usul oylam ası”
önüm üzdeki salı günü yeniden yapılacak.
Erm eni tasarısının görüşü lüp _ görülüşmeyeceğine dair ikinci usul oylam asında da Se n atö r D ole’un 60 oy toplam a sı gerekiyor. Aksi takdirde ta sa rı, S en ato g ündem inden düşecek.
Bu arad a edinilen bilgilere göre Temsilciler Meclisi Cali- forniya temsilcisi Ermeni asıl lı Charles P aşayan , D ole’un sunamadığı “ uzlaşma önerisi”
tasarısının benzerini, yani 24 N isan 1990 tarihinin A B D ’de
“ Ermeni Şehitler G ünü” ola rak anılmasını içeren bir tasa rıyı ö n ü m ü zd ek i g ü n lerd e Temsilciler Meclisi Genel Ku- ru lu ’na getirecek. Beyaz Sa ray’ın da onayı alınan uzlaşı ta sarısının Temsilciler Meclisi Genel K urulu’nda kabulü ha linde, tasarı “ ortak” olduğu için Senato Genel K urulu’na yeniden gelebilir.
Kongre kaynakları, Beyaz Saray’ın uzlaşı tasarısında b u lunan “ sistematik yok edilme” ifadesini olum lu bulmasının Ermeni tasarısı destekleyicile rine büyük um ut verdiğini söy lüyorlar.
B a şb a k a n lık — “ S en a to Genel Kurulu, tasarının m üza keresine esas açısından başlan masını kabul etmemiştir. Sena tör D o le , önüm üzdeki hafta başında usul müzakerelerinin sona erdirilmesi için yeni bir önerge vereceğini açıklamıştır. S en ato’nun bu ikinci önergeyi de reddetmesini temenni ediyor ve gelişm eleri yakından izliyo ruz.”
S H P Genel Başkanı Erdal tn ö n ü — “ Türkiye’nin toprak bütünlüğünü tehdit edecek doğrultuda ilerleyen bu girişi min bu safhada durdurulmuş olmasını memnunlukla karşılı yorum . Türkiye-Am erika iliş kilerinin bozulmasını istem iyo ruz. A m a hiçbir m üttefikim i zin de bizim toprak bütünlüğü müz aleyhinde bir davranışa girm esini beklem iyoruz. Bun dan sonraki girişimin de bu doğrultuda olm asını bekliyo r u m .”
D Y P Genel Başkam Süley man D E M tR E L — “ H iç o l m azsa bu aşam ada başarıya ulaşm amış olm asından m em nuniyet duydum . Am erikan S en atosu ’nda sağduyunun ga lip gelm esini ummak isterim . Senato kararıyla tarih yapıla m ayacağı gibi hiç gereği y o k ken Türk milletini incitm e, ne ye,hangi maksata hizmet ede cektir? İnşallah D o le ’ün gay retleri başansız o lu r.”
Tasarının reddedilmesinde şu faktörler rol oynadı: Q Senatör B yrd’ün konuşm ası. Byrd, 2.5 gün süren tartışm alarda yaklaşık 8-9 saat T ürkiye’yi savundu.
M “ S en ato’nun bir ülkeyi soykırım la suçlam a yeri olm adığı” şeklindeki görüş.
Q T ürkiye’nin misilleme tehditleri.
Q Senato Silahlı Kuvvetleri ve İstihbarat Komite baş- kanları gibi ağır topların tasarıya karşı çıkm aları.
K afkasya’daki istikrarsız durum ve Azeri-Ermeni çatışm asının yarattığı kaygılar.
Tasarıya “ hayır” diyenlerin 31’i D em okrat, 18’i Cum huriyetçi senatör olurken, “ evet” diyenlerin 26’sı Cum hu riyetçi, 23’ü Dem okrat oldu. Bu kararda senatörlerin çoğu,
“ ağır topların” arkasında toplandı.
Tasarının sahibi Dole ise, ko nuşmasında yine “ dev Türkiye, küçük Ermenistan” benzetmesini yaptı. Dole, hazırladığı ikinci uz laşma metninin de görüşmeye açık olduğunu söyledi.
Konuşmasında, Osmanh ar şivlerinin açılmasına rağmen, bü tün belgelerin olmadığını ve Türkiye’nin bazı belgeleri yok et tiğini öne süren senatör, Türki ye lehine lobi yaptıkları için Amerikan şirketlerini de eleştire rek, Ermenistan için lobi yapa cak Amerikan şirketi olmadığı nı anlattı. D ole, Kampuçya’da- ki soykırımı ve Almanya’nın Ya- hudilere karşı uyguladığı soykı rımı kınayan Senato’nun, sözde Ermeni soykırımını da kınama sını istedi.
Kişisel Arşivlerde İstanbul Belleği Taha Toros Arşivi
