AraĢtırma Temelli Etkinlik Dergisi (ATED), 1(1), 22-38, 2011
Ayten KİRİŞ† Esra Sine İLHAN‡ Neriman TUNdž Emine TİRİdž
†
Yrd. Doç. Dr. Muğla Üniversitesi, Eğitim Fakültesi, İlköğretim Bölümü. aytenkiris@mu.edu.tr
‡
Muğla Üniversitesi Eğitim Fakültesi İngilizce Öğretmenliği.
ÖZET
Bu makalede Ġlköğretim 8. Sınıf Türkiye Cumhuriyeti Ġnkılap Tarihi ve Atatürkçülük Dersi çerçevesinde Ġzmir iktisat Kongresi ile ilgili hazırlanan etkinlikler sunulmaktadır. Etkinlik, öğrencilerin aktif bir Ģekilde
katılımlarıyla dersi öğrenmelerini
amaçlamaktadır.
Anahtar kelimeler: Türkiye
Cumhuriyeti Ġnkılâp Tarihi ve Atatürkçülük Dersi, Ġzmir Ġktisat Kongresi, Drama.
ABSTRACT
In this essay; the activities, which are designed for History of Turkish Revolution and Atatürk’s Principles lesson for grade 8 in primary school, are presented. The aim of the activity is to the active participation of the students.
Key words: History of Turkish Revaluation and Atatürk’s Principles, Ġzmir Economic Congress, Drama
GİRİŞ
Türkiye Cumhuriyeti Ġnkılâp Tarihi ve Atatürkçülük dersi 8. sınıfta haftada ikiĢer ders saati olmak üzere öğretim yılı boyunca 72 saatlik bir ders süresi ön görülerek hazırlanmıĢtır. Türkiye Cumhuriyeti Ġnkılâp Tarihi ve
Atatürkçülük Dersi Öğretim Programında (2006) belirtildiği gibi; öğretmen, olguları ve olayları aktarmak ya da öğrencilere ders kitaplarını ezberletmek yerine, aktif öğrenmeye dayalı etkinlikler uygulamalı, bilgi verici bir rol üstlenmek yerine, öğrencilerinin tarihî olaylarla ilgili anlam kurmalarına yardımcı olmalıdır. Yapılandırmacı anlayıĢa uygun olarak, tarih derslerinin öğrenci merkezli olarak hazırlanmıĢ etkinliklerle iĢlenmesi öngörülmektedir. Buna yönelik olarak programda öneri niteliğinde etkinlik örnekleri verilmiĢtir. Öğretmenler derslerinde kazanıma uygun baĢka etkinlik örneklerini kullanabilirler. Ancak Aktekin ve ark. (2009) tarafından yapılan proje çalıĢmasında da ilk ve ortaöğretimdeki öğretmenlerin etkinlik bulma ve oluĢturmada sıkıntılar yaĢadıkları gözlemlenmiĢtir. Bu konuda öğretmenlere yardımcı olmak amacıyla 8. Sınıf Türkiye Cumhuriyeti Ġnkılap Tarihi ve Atatürkçülük dersi “ÇağdaĢ Türkiye Yolunda Adımlar” ünitesi içerisinde yer alan “İzmir İktisat Kongresi’nde alınan kararları, millî iktisat anlayışı ve tasarruf bilinci açılarından inceler.” kazanımına yönelik olarak verilen “Misak-ı Ġktisadi (Ġzmir Ġktisat Kongresi) kararları içerik analizi yöntemi ile incelenir.” etkinlik örneğini desteklemek ve alternatif çalıĢma örnekleri sunmak amacıyla geliĢtirildi. Etkinliğin pilot uygulaması Muğla’da bulunan bir Ġlköğretim okulunda 8. Sınıf öğrencileri ile Türkiye Cumhuriyeti Ġnkılap Tarihi ve Atatürkçülük dersinde araĢtırmacılar
ATED 23
tarafından gerçekleĢtirildi.
Tarih dersinde öğrenciyi aktif kılmak ve dersin daha verimli geçmesini sağlamak için değiĢik yöntemler kullanılabilir. Bu etkinlikte, öğrencilerin gruplar halinde çalıĢmaları sağlandı. Ayrıca etkinlikte bir yöntem olarak yaratıcı drama kullanıldı. Plibin ve Myers (1991), tarafından yapılan çalıĢma sonucunda Sosyal Bilgiler dersinde, öğrenci dramadan yararlanarak somut yaĢantılar kurabilir ve yarattığı bireysel anlamlara göre dünyada yaĢanılan olgu ve olayları değerlendirebilir sonucuna ulaĢılmıĢtır (Akt, Üstündağ, 2006) Bir yöntem olarak dramanın sosyal bilgiler derslerinde kullanımının öğrencilerin öğrenme ve derse yönelik tutumlarına etkisinin yüksek olduğu yapılan diğer çalıĢmalarla da ortaya konmuĢtur (Aykaç ve Adıgüzel, 2011; Altıkulaç ve Akhan, 2010). Özellikle tarihsel karakterlerin dramatize edilmesi, öğrencilerin tarihsel Ģahsiyetleri daha iyi anlamalarını sağlar (Altıkulaç ve Akhan, 2010, Stradling, 2003).
Ġlk ve ortaöğretimde sosyal bilgiler ve tarih derslerinde öğrencilerin tarihçinin yaptığı iĢi anlamalarını sağlamak amacıyla birincil elden kaynakların kullanılması ve öğrencilerin bunları sorgulamasının sağlanması son derece önemlidir
(Doğan, 2007). Etkinlikte Mustafa Kemal PaĢa’nın Ġzmir Ġktisat Kongresinde yaptığı açılıĢ konuĢması metni süre yetersizliği nedeniyle kısaltılarak birinci elden kaynak olarak öğrencilere dağıtıldı. Böylece öğrencilerin tarih konularını iĢlerken birinci elden kaynaklar ile çalıĢarak hayali düĢünmelerini yani kendilerini
Ġzmir Ġktisat Kongresine katılmıĢ gibi
hissetmeleri sağlanmaya çalıĢıldı. Ayrıca etkinlikte görsel öğelerin kullanılmasına dikkat edildi. Böylece hem görsel zekâya hitap etmeye hem de öğrencilerin görsellerden yola çıkarak soyut kavramları anlamlandırmaları ve geçmiĢ ile günümüz arasında bağlantı kurmaları sağlandı. Derse güncel bir afiĢ ile gelerek, öğrencilerin dikkatleri çekildi ve konular arasında bağlantı kuruldu.
8. Sınıf Türkiye Cumhuriyeti Ġnkılap Tarihi ve Atatürkçülük dersi “ÇağdaĢ Türkiye
Yolunda Adımlar” ünitesi çerçevesinde
öğrencilerin Ġzmir Ġktisat Kongresinde kimlerin yer aldığı, kongrede nelerin yaĢandığını, alınan kararların neler olduğunu anlamalarını ve günümüzle bağlantı kurmalarını sağlamak amacıyla bu etkinlik tasarlandı.
ETKİNLİĞİN UYGULANMASI
Bu kısımda 8. Sınıf Türkiye
Cumhuriyeti Inkılap Tarihi ve Atatürkçülük Dersi Öğretim Programı içerisinde yer alan 4. Ünitenin 3. Kazanımına yönelik bir etkinlik sunulacaktır. Bu çalıĢma, Ġlköğretim 8. Sınıf öğrencileri ile 1 ders saati içerisinde
gerçekleĢtirilmiĢtir. Etkinliğin amacı,
öğrencilerin aktif bir Ģekilde derse katılımını sağlayarak Ġzmir Ġktisat Kongresinin toplanma
nedenlerini, kongrede yaĢananları
anlamlandırmasını ve olaylar arasında
çıkarımlarda bulunmasını sağlamaktır.
Materyaller:
YapıĢtırıcı bant (tack-it olabilir), Ġzmir Ġktisat Kongresi ile ilgili afiĢ (A3 kağıdı üzerine çıktısı alınarak etkinliğin
uygulanması esnasında tahtaya
yapıĢtırılmıĢ olan afiĢ Ek 1’de
sunulmuĢtur. Ayrıca aynı afiĢ derse giriĢ aĢamasında A4 kağıda iki tane sığacak Ģekilde çıktısı alınıp el ilanı Ģeklinde kullanılmıĢtır.),
renkli karton (Ġzmir iktisat kongresinde alınan kararlar sınıfın arkasından da görülebilecek Ģekilde yazılır ve bunlar drama çalıĢması esnasında tahtaya yapıĢtırılır),
Atatürk’ün Ġzmir Ġktisat Kongresi AçılıĢ KonuĢması (Bu konuĢma metni grup çalıĢmasımnda öğrenciler tarafından kullanılmıĢ olup, Ek 2 de sunulmuĢtur), çalıĢma kağıdı ( Ek 5).
ATED 24
Dersin baĢında, Ek 1 de yer alan AfiĢ tahtaya asılarak öğrencilerin dikkatleri çekildi.
Fotoğraf 1. Pilot Uygulama Esnasında Tahtaya Asılan AfiĢ
Tahtaya asılan afiĢi anlamaya yönelik “AfiĢin konusu ne?, AfiĢte belirtilen sempozyumun gerçekleĢtirildiği zaman ve mekanı söyleyiniz?, AfiĢte belirtilen etkinliğin konusu size neyi çağrıĢtırdı? Ģeklinde sorularla derse baĢlandı. Daha sonra sınıftan iki öğrenci seçilerek,bir öğrenciye el ilanı olarak A4 kağıda iki tane sığacak Ģekilde çıktısı alınıp çoğaltılmıĢ olan bu afiĢi Ģehir meydanında dağıttığını, diğer öğrenciye de Ģehir meydanında dolaĢırken el ilanını dağıtan arkadaĢına denk geldiğini ve niçin böyle bir sempozyum düzenlendiği, sempozyumda ne gibi konular konuĢulmuĢ olabileceği ve sempozyumun konusunu tarihsel bir olayla alakalı olup olmadığını anlamaya yönelik doğaçlama yapmaları istendi. Daha sonra elinde el ilanı olan öğrenci sınıfta dolaĢarak arkadaĢlarına da bu el ilanlarını dağıttı ve arkadaĢlarından gelen bazı sorulara cevap verdi böylece derse karĢı ilgilerinin artmasına yönelik ilginç diyaloglar yaĢandı. Bu sırada
öğrencilere “Kongre” ve “sempozyum”
kavramları açıklanarak “Niçin böyle bir etkinlik hazırlanmıĢ olabilir?” sorusu soruldu ve 1923 tarihli Ġzmir Ġktisat Kongresi ile bağlantı kurulmaya çalıĢıldı. Öğrencilere Ek 2’de yer alan
“Bilgi Notu”ndan yola çıkılarak Ġzmir Ġktisat Kongresinin ne amaçla, nerede ve ne zaman
toplandığı, kimlerin katıldığı hakkında
açıklamalarda bulunuldu.
Yeterli bilgi verildikten sonra Ġzmir Ġktisat Kongresine katılan çiftçi, esnaf, sanayici ve iĢçi sınıflarını temsil etmelerini sağlayacak Ģekilde öğrenciler 4 gruba ayrıldı. Her öğrenci grubuna Ġzmir Ġktisat Kongresinde yer alan bir kesimin ismi verildi. Her gruba kendilerine adını aldıkları kesimin temsilcileri olarak Ġzmir Ġktisat Kongresine katıldıklarını hayal etmeleri söylendi. Mustafa Kemal’in Ġzmir Ġktisat
Kongresinin açılıĢında yaptığı konuĢma
metninin kısaltılmıĢ hali (Ek3) dağıtıldı. Her gruptan konuĢma metnini okumaları ve bu metne göre Ġzmir Ġktisat Kongresinde temsil ettikleri kesimin istek ve arzuları ile ilgili cümlelerin altını çizmeleri istendi. Daha sonra gruplara konuĢma metninden yola çıkarak ve dönemin Ģartlarını düĢünerek temsil ettikleri kesimin kongrede Mustafa Kemal PaĢa’dan ne gibi
isteklerde bulunmuĢ olabileceklerini
düĢünmelerini ve bu istekleri çalıĢma kağıdına yazmaları söylendi.
ATED 25
Fotoğraf 2. Öğrenciler Mustafa Kemal Paşa’nın İzmir İktisat Kongresinin Açılışında Yaptığı Konuşma Metnini İncelerken
Gruplara çalıĢmaları için 7 dakika süre verildi. Bu süre içerisinde gruplar tek tek dolaĢıldı ve çalıĢmaları gözlendi. KonuĢma metninde anlamadıkları kelimeler açıklandı. Ek olarak, Birinci elden kaynak olarak verilen Mustafa Kemal PaĢa’nın konuĢma metninin daha
iyi anlaĢılması için öğrencilere kelimelerin anlamlarının yazıldığı sözlük dağıtıldı (Ek 6). Etkinliğin uygulanması esnasında grupların isteklerini yazdıkları kağıtlardan bazı örneklere aĢağıda yer verilmiĢtir.
ATED 26
Grup olarak çalıĢmaları için verilen sürenin bitiminde; sınıftan Mustafa Kemal PaĢa’yı canlandırması için bir gönüllü öğrenci seçildi. Gruplar çalıĢma kağıtlarına yazmıĢ oldukları isteklerini Ġzmir Ġktisat Kongresine katılmıĢ gibi PaĢa’ya iletti ve PaĢayı canlandıran gönülü öğrencinin konuĢma metnini (Ek3) kullanarak gruplardn gelen isteklere cevap vermesi sağlandı. Cevap verirken konuĢma
metninde yer alan ifadelerden yola çıkarak kongre sonucunda hangi kararların alınmıĢ olabileceği üzerinde beyin fırtınası yapıldı. Öğrencilerden gelen yanıtlara geribildirim verilerek, daha önce araĢtırmacılar tarafından hazırlanmıĢ ve üzerinde Misak-ı Ġktisadi kararlarının yer aldığı kartonlar aĢama aĢama tahtaya yapıĢtırıldı. Böylece sözlü ifadeler görsel öğelerle desteklendi.
Fotoğraf 3. Dersin İşlenişi Esnasında Aşama Aşama Tahtanın Durumunu Gösteren Fotoğraf Dersin sonuna doğru, öğrencilerden
2’Ģer kiĢilik gruplar oluĢturuldu ve gruplara Ek1’de yer alan afiĢten yola çıkarak “Kendilerini 1923 yılında yaĢıyormuĢ gibi
düĢünmeleri istenerek Ġzmir’de yapılacak kongreyi halka duyurmak adına neler yapılmıĢ
olabilir?” sorusuna cevaben örnekler
hazırlamaları için A4 kağıdı dağıtıldı.
ATED 27
Fotoğraf 4. Öğrenciler İkişerli Grup Halinde Çalışırken Etkinliğin uygulandığı sınıftaki öğrenciler
kendilerini 1923 yılında yaĢıyormuĢ gibi düĢünerek, Ġzmir’de toplanacak olan kongrenin yapılacağının duyurulması ile ilgili gazete yazısı, afiĢ, el ilanı, kartpostal ve davetiye Ģeklinde kongre hakkında ürünler tasarlamıĢlardır. ĠkiĢerli grup olarak değerlendirme etkinliği hazırlayan
öğrencilerin istekli bir Ģekilde çalıĢmaya katıldıkları, dersin baĢında kendilerine dağıtılan Ġzmir iktisat Kongresi ile ilgili el ilanlarını ve afiĢ bilgilerini daha dikkatli bir biçimde tekrar inceledikleri gözlemlenmiĢtir. Öğrencilerin çalıĢma kağıtllarından örnekler aĢağıda yer almaktadır.
ATED 28
Son olarak, Ġzmir Ġktisat Kongresinde alınan kararların nasıl uygulamaya konulduğunu kavramaları için hazırlanan değerlendirme kağıdı (Ek 4) verilerek, bireysel olarak Ġzmir Ġktisat
Kongresinde alınan kararlar ve bu kararlar ıĢığında yapılan inkılâpları eĢleĢtirmeleri istendi. Cevaplamaları için verilen sürenin bitiminde doğru cevaplar söylenerek ders bitirildi.
ATED 29
DEĞERLENDİRME
Dersin sonunda öğrencilere derse karĢı tutumları ve bu Ģekilde iĢlenen bir dersin yararlı olup olmadığı hakkında düĢünceleri soruldu. Öğrencilerden alınan yanıtlar olumlu oldu. Özellikle PaĢa rolünde olan öğrenci kendini tam kongrede gibi hissettiğini söyledi. Diğer öğrencilerde kendilerini o dönemde yaĢayan insanların yerine koyduklarını söylediler.
Mustafa Kemal PaĢa’nın Ġzmir Ġktisat
Kongresinde yaptığı açılıĢ konuĢması metnine göre kongreye katılmıĢ grupların isteklerinin ne
olabileceğine yönelik yapmıĢ oldukları
çalıĢmada bir grup öğrencinin çalıĢma kağıdında “kabotaj kanunu” na yer verdikleri yukarıdaki örneklerde de görülmektedir. Etkinliğin pilot uygulamasının yapıldığı zaman öğrenciler Türkiye Cumhuriyeti Ġnkılâp Tarihi ve Atatürkçülük Dersi Öğretim Programında (2006), 4. Ünitenin 11. Kazanımında Kabotaj Kanunu ile ilgili bilgileri kazanmıĢlardır. Dolayısıyla öğrencilerin etkinlik içerisinde bilgilerini kullanabildikleri yorumu yapılabilir.
Dersin sonuna doğru ikiĢerli grup olarak yaptıkları etkinlikte çok eğlendikleri ve bilgileri arasında bağlantı kurdukları kendilerini 1923 yılındaymıĢ gibi hissederek dönemin Ģartlarına
uygun ürünler hazırladıkları görüldü.
Hazırladıkları ürünlerde Arap Alfabesini kullanmaya çalıĢmaları, kongrenin düzenlendiği esnada henüz harf inkılabının gerçekleĢmediğini kavradıklarını göstermesi açısından ilginç
bulunmuĢtur. Bazı öğrenciler o tarihte mürekkep kullanıldığını düĢündüğü için mektuplarda mürekkep lekeleri bıraktı, bazıları 1920’lerde yayınlanan Hâkimiyeti Milliye gazetesine ilan verdi, bazıları da rulo Ģeklinde fermanlar hazırladı ve bazıları da Kazım Karabekir’in o konferansta yer aldığını düĢünerek ismine yer verdi. Ayrıca öğrencilerin Ek 1’deki afiĢte yer alan çekiç, fabrika, tarla resimlerini sorgulayıp kendi afiĢlerinde kullanmaya çalıĢtıkları gözlemlendi. Bütün bu sınıf içi çalıĢmalar, araĢtırmacılara dersin etkili ve verimli geçtiğini düĢündürtmüĢtür.
Fakat bazı öğrenciler dersin ne kadar eğlenceli olduğunu söyleseler de sınav odaklı bir sistemde zaman harcayıcı olabileceği yorumunu yaptılar. Ek olarak Mustafa Kemal PaĢa’nın kongre açılıĢ konuĢmasının dilini ağır bulanlar oldu. Dolayısıyla metnin bazı kısımlarının biraz daha sadeleĢtirilebileceği düĢünüldü. Dersin öğretmeni de bu yönde önerilerde bulunmuĢtur.
Bu etkinlikte öğrencilere Ġzmir Ġktisat Kongresi ile ilgili bir senaryo çalıĢması yapmaları konusunda ödev verilebileceği tasarlanmıĢtı. Ancak pilot uygulamada yapılan çalıĢmaların yeterli olduğu kanaatine varıldı. Bazı sınıflarda “afiĢ hazırlama” etkinliği yerine “senaryo yazımı” etkinliğine yer verilebilir. Buna yönelik araĢtırmacılar tarafından bir örnek hazırlanmıĢtır (Ek 5).
KAYNAKÇA
Aktekin, S.; Harnett, P.; Öztürk, M. ve Smart, D. (2009). Çoklu BakıĢ Açısıyla Sosyal Bilgiler ve Tarih Öğretimi Etkinlik Örnekleri. Ankara: Harf yayıncılık.
Altıkulaç, A. ve Akhan, N. (2010). 8. Sınıf Ġnkılâp Tarihi ve Atatürkçülük Dersinde Yaratıcı Drama Yöntemi ve Altı ġapkalı DüĢünme Tekniğinin Kullanılmasının Öğrenci BaĢarısı ve Tutumlarına Etkisi. Ahi Evran Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, Cilt 11, Sayı 3, sayfa 225-247.
Aykaç, Murtaza ve Adıgüzel, H. Ömer. (2011). “Sosyal Bilgiler Dersinde Yaratıcı Dramanın
Yöntem Olarak Kullanılmasının Öğrenci
BaĢarısına Etkisi”, Kastamonu Eğitim Fakültesi Dergisi, Cilt 19, Sayı 1, sayfa 297-314.
Doğan, Yasin. (2007). Sosyal Bilgiler
Öğretiminde Tarihsel Yazılı Kanıtların
Kullanımı. YayınlanmamıĢ Doktora Tezi. Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara. Hafızoğulları, Z. (2000). Ġzmir-Ġktisat Kongresi
ATED 30
AraĢtırma Merkezi Dergisi, Sayı 46, Cilt: XVI, http://www.atam.gov.tr/index.php?Page=DergiIc erik&IcerikNo=317
Ġnan, A. Afet.(1989). Ġzmir Ġktisat Kongresi, 17 ġubat - 4 Mart 1923, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1989. Sayfa: 57-69.
Ġzmir Ġktisat Kongresi (17 ġubat- 4 Mart 1923). Ġzmir BüyükĢehir Belediyesi Kent kitaplığı,
Ġzmir, 2004.
tarihvemedeniyet.org/ekutuphane331. Adlı
internet adresinden 19.04.2011 tarihinde alınmıĢtır.
Kaya, D.G. ve Durgun, A. (2009). 1923–1938 Dönemi Atatürk’ün Maliye Politikaları: Bütçe ve Vergi Uygulamaları, SDÜ Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, Sayı:19, ss.233-249.
MEB (2006). 8. Sınıf Türkiye Cumhuriyeti Ġnkılâp Tarihi ve Atatürkçülük Dersi Öğretim Programı, Ankara: MEB Talim Terbiye Kurulu BaĢkanlığı Yayınları.
Özçelik, Ö. ve Tuncer, G. (2007). Atatürk Dönemi Ekonomi Politikaları. Afyon Kocatepe
Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt IX, Sayı 1, s. 253–266
http://www.aku.edu.tr/AKU/DosyaYonetimi/SO SYALBILENS/makale/c9s1m15.pdfadresinden 12.04.2011 tarihinde alınmıĢtır
Stradling, R. (2003). Tarihi Öğrenmek ve Öğretmek - 20. Yüzyıl Avrupa Tarihi Nasıl Öğretilmeli. (Birinci Baskı) Ġngilizceden Çeviren: Ayfer ÜNAL. Ġstanbul: Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı.
Üstündağ, Tülay. (2006). Temel Eğitimde Drama, Yaratıcı Drama (1985-1998 Yazılar), (Editör, H. Ömer Adıgüzel), 2. Baskı, Ankara: Naturel Yayıncılık. İnternet adresleri http://www.izmiriktisatkongresi.com/2011afis.ht ml. (http://www.ekodialog.com/Konular/iktisat_kon gresi.html)
ATED 32
EK 2
İZMİR İKTİSAT KONGRESİ
HAKKINDA BİLGİ NOTU
KurtuluĢ savaĢı kazanıldıktan sonra kurtarılan
yurdun her köĢesi yakılıp yıkılmıĢtı. Yurtta yoksulluk son dereceye gelmiĢti. Ordu büyük ölçüde terhis edilmiĢ, masraflar görünüĢte azalmıĢ olsa da Ģimdi, daha büyük harcamalara gerek vardı. Vatan baĢtanbaĢa yeniden kurulacaktı. Bu nedenle ekonomi alnında da bir takım devrimler gerçekleĢtirilmesi Ģarttı.
Ankara Hükümeti Lozan’da karĢılaĢılan
zorlukları Türk ve dünya kamuoyuna duyurmak, ekonomik sorunları detaylı bir Ģekilde görüĢmek ve ekonomik faaliyetler içerisinde yer alan toplumun her kesiminin birbirlerini tanımalarını sağlamak ve onların ihtiyaçlarını tespit etmek için Ġzmir Ġktisat Kongresi 17 ġubat-4 Mart
1923’tarihlerinde Gazi Mustafa Kemal
liderliğinde toplumun her kesiminden
temsilcilerin katılımıyla toplandı. Çiftçi, iĢçi, tüccar ve sanayicilerden oluĢan 1135 kiĢinin katıldığı bu kongre 4 Marta kadar sürmüĢ ve
Misak-ı iktisadi ilkesi benimsenmiĢtir.
BaĢkanlığını Kazım Karabekir’in yaptığı
kongrede kongreye kadın iĢçilerde katılmıĢ ve kongrenin kapanıĢ kısmında Rukiye Hanım isimli bir kadın konuĢma yapmıĢtır.
Liberal iktisadi görüĢün hakim olduğu Ġzmir Ġktisat Kongresi’nde; piyasa ekonomisinin geliĢtirilmesi ve özel giriĢimciliğin teĢvik edilmesi, millileĢtirme ve korumacı politikaların
uygulanması, vergi sisteminin
modernleĢtirilmesi ve vergilerin azaltılması, çalıĢanlara yeni sosyal hakların tanınması gibi konularda kararlar alınmıĢtır (Kaya ve Durgun, 2009).
Öğretmenler İçin Ek Bilgi:
Kongrede alınan kararlar, “Misak-ı Ġktisadi” ve “Çiftçi, Tüccar, Sanayici ve ĠĢçi Gruplarına ĠliĢkin Esaslar” olarak adlandırılan iki bölümde toplanmıĢtır:
Ġlk bölüme giren kararlardan bir bölümü Ģunlardır:
Yerli üretimin geliĢtirilmesine
çalıĢılacaktır.
Lüks ithalattan kaçınılacaktır.
Ekonomik geliĢmeye katkısı olmak
koĢuluyla yabancı sermayeye izin verilecektir.
Ġkinci bölümde yer alan bazı kararlar ise Ģunlardır:
Reji idaresi ve yönetimi kaldırılacaktır.
Tütün tarımı ve ticareti serbest olacaktır, ihraç edilen tütünün iĢlenmiĢ olması gerekmektedir ve vergileri tüketiciden alınacaktır.
AĢar kaldırılacak, yerine uygun bir vergi konulacaktır.
Temettü vergisi gelir vergisine
dönüĢtürülecektir.
Ġç gümrükler kaldırılacak, koruyucu gümrük tarifeleri kabul edilecektir.
Ziraat Bankası yeniden düzenlenecektir.
Sanayicilere kredi vermek üzere bir Sanayi Bankası kurulacaktır.
TeĢvik-i Sanayi Kanunu’nun günün
ihtiyaçlarını karĢılar hale getirilmesi ve beĢ yıl sonra 25 yıl süreyle uzatılması sağlanacaktır.
Türk limanlarında kabotaj hakkı
sağlanması ve demiryolu, limanlar ile diğer ulaĢım altyapısı geliĢtirilecektir.
ĠĢçilerin çalıĢma saatleri düzenlenecek
ve 18 yaĢından küçükler
çalıĢtırılmayacak, haftada 1 gün
çalıĢanlara tatil imkanı verilecektir.
“Amele” kavramı yerine “ĠĢçi” kavramı kullanılacaktır.
Tüm iĢgücüne sendika hakkı tanınacaktır (Özçelik ve Tuncer, 2009; Kaya ve Durgun, 2009).
Kongreye; tüccar, çiftçi, sanayici ve işçi kesimlerinin delegeleri katılmıştır (http://www.ekodialog.com/Konular/iktisat_kon
ATED 33 Tüccar Grubu: Dört grup arasında
kongreye en hazırlıklı ve örgütlü biçimde katılan tüccar grubuydu. Kongreden önce Ġstanbul’da bir Milli Türk Ticaret Birliği kurulmuĢ ve ayrıntılı
raporlar hazırlayarak görüĢlerini
oluĢturmuĢlardır. Ticaret grubunun kongrece benimsenen maddeleri Ģunlardı: Hükümetinde ortak olacağı bir “ticaret ana bankası” kurulması; kambiyo ve borsa işlerinin düzeltilmesi, Cuma günlerinin herkes için resmi tatil olması, madenler ve ormanlarla ilgili yasaların; deniz ticaretinin, ticaret işlerinin ve gümrük işlemlerinin yeniden düzenlenmesi, tekellerin kaldırılması, iktisat eğitimine önem verilmesi ve gelir vergisinin, ulaştırma ve haberleşme alanlarında ticari işlemlere kolaylık sağlanması.
2. Çiftçi Grubu: Tüccar grubu gibi
örgütlü olmamakla birlikte ülke nüfusunun o günlerde %80 dolayında bir bölümünü temsil ettiklerinden, sayısal ağırlıkları fazlaydı.
Çiftçiler aĢarın ve tütün tekelinin (Reji kaldırılmasını), tarım kredi olanaklarının artırılmasını, güvenlik sorunun çözümünü istiyorlardı.
3. Sanayici Grubu: Gümrükler yolu ile
sanayinin dıĢ rekabetten korunmasını, makine ve araç dıĢ alımında vergi bağıĢıklığı sağlanmasını,
Sanayi-i TeĢviki Yasası’nın yeniden
düzenlenmesini, sanayi bankasının kurulmasını,
sanayi eğitimi ve sanayi odalarının
düzenlenmesiyle ilgili ilkeleri dile getiriyordu.
4. İşçi (Amele) Grubu: Günlük çalıĢma
süresinin 8 saatle sınırlandırılması, ücretli izin, toplumsal güvenlik önlemleri, hastalık, doğum, evlenme yardımı ve sigorta sağlanması, iĢ güvenliği, yeni açılacak tüm iĢlerin Türklere verilmesi, 1 Mayıs gününün iĢçi bayramı olması gibi düzenlemeler istiyordu. Ayrıca “amele” Ģeklinde hitabet yerine “iĢçi” denmesi kabul görüyordu.
ATED 34
EK 3
MUSTAFA KEMAL PAġA’NIN ĠZMĠR ĠKTĠSAT
KONGRESĠNDE YAPTIĞI AÇILIġ KONUġMASININ
KISALTILMIġ ġEKLĠ
"Efendiler;
Aziz Türkiye'mizin iktisadi tealisi esbabını aramak ve bulmak gibi vatani hayati ve milli bir gaye-i mukaddese için bugün burada toplanmıĢ olan sizlerin muhterem halk mümessillerinin huzurunda bulunmakla çok mesut ve bahtiyarım.
Efendiler;
Uzun gafletlerle ve derin lakaydi ile geçen asırların bünye-i iktisadiyemizde açtığı yaraları tedavi etmek ve çarelerini aramak; memleketi mamuriyete milleti refahiyet ve saadete isal yollarını bulmak için vuku bulacak mesainizin muvaffakiyetle neticelenmesini temenni eylerim.
ArkadaĢlar;
Sizler doğrudan doğruya milletimizi temsil eden halk sınıflarının içinden ve onlar tarafından müntahab olarak geliyorsunuz. Bu itibarla memleketimizin halini ihtiyacını milletimizin elemlerini ve emellerini yakından ve herkesten daha iyi biliyorsunuz. Sizin söyleyeceğiniz sözler alınması lüzumunu beyan edeceğimiz tedbirler halkın lisanından söylenmiĢ telakki olunur ve bunun için en büyük isabetlere malik olur. Çünkü halkın sesi hakkın sesidir.
…Ġstiklal-i tam için Ģu düstur var: Hakimiyet-i Milliye hakimiyet-i iktisadiye ile tarsin edilmelidir. … Bunların tahakkuk-i tammını temin için yegane kuvvet en kuvvetli temel iktisadiyattır. Siyasi ve askeri muzafferiyetler ne kadar büyük olursa olsun iktisadi zaferle tetvic edilemezse semere netice paydar olamaz.
…Fakat efendiler alelacele fütuhat yapanlar, sapanla fütuhat yapanlara binnetice terk-i mevki etmeğe mahkümdur. (AlkıĢlar) Bu bir hakikattir ki, tarihin her devrinde aynen vakidir. Mesela Fransızlar Kanada'da kılıç sallarken oraya Ġngiliz çiftçisi girmiĢtir. Bir müddet kılıçla sapan yekdiğeriyle mücadele etti.Ve nihayet sapan galebe çalarak Ġngilizler Kanada'ya sahip oldu. (AlkıĢlar)
Efendiler;
Kılıç kullanan kol yorulur, fakat sapan kullanan kol her gün daha çok kuvvetlenir ve her gün toprağa daha çok sahib olur. (AlkıĢlar)
…İktisadiyat, iktisadiyat diyoruz. Fakat arkadaĢlar iktisadiyat demek herĢey demektir. YaĢamak için, mesut olmak için, mevcudiyet-i insaniye için ne lazımsa bunların kaffesi demektir, ziraat demektir, ticaret demektir, say demektir, herĢey demektir. Bütün bu hususta el'an memleket ve milletimizin ne halde olduğunu sizler çok güzel bilirsiniz. Tavsif etmek istemeyeceğim. Ancak memleketimizin vüs'ati ve nüfuzumuzun bu vüs'atle ne kadar gayrı mütenasib olduğunu da hatırlayınız. Bu vasi ve feyizli toprakları iĢleyebilmek, iĢletebilmek için noksan olan el emeğini behemehal fenni alat ile telafi etmek mecburiyetindeyiz. Memleketimizi bundan baĢka Ģömendöferler ile ve üzerinde otomobiller çalıĢır Ģoseler ile Ģebeke haline getirmek mecburiyetindeyiz. Çünkü garbın ve cihanın vesaiti bunlar oldukça, Ģömendöferler oldukça, bunlara karĢı merkebler ve kağnı ile ve tabii yollar üzerinde müsabakaya çıkıĢmanın imkanı yoktur.
ATED 35
Memleketimiz ziraat memleketidir. Bu itibarla, halkımızın ekseriyeti çiftçidir, çobandır. Binaenaleyh en büyük kuvveti, kudreti bu sahada gösterebiliriz ve bu sahada mühim müsabaka meydanlarına atılabiliriz. Fakat aynı zamanda sınaatımızı da tezyid ve tevsi etmek mecburiyetindeyiz. Eğer sanat hususunda yine müsamahakar olursak, o halde asar-ı sanayide yine haricin haraç-güzarı oluruz, mahsulat ve mamulatın mübadelatı ve servete inkılabı için ticarete ihtiyacımız vardır. Ticaretimizin ağyar elinde kalması memleketimizin servetinden lüzumu kadar istifade edememeği bais olur. Fakat bütün bunlar söylendiği kadar basit ve kolay olmayan Ģeylerdir. Bunda muvaffak olabilmek için hakikaten memleketin ve milletin ihtiyacına mutabık esaslı program üzerinde bütün milletin müttehit ve hemahenk olarak çalıĢması lazımdır. Hey'et-i aliyeniz bu esasatın en kıymetlilerini inĢallah bulup ortaya koyacaksınız.
"…ArkadaĢlar bence yeni devletimizin, yeni hükümetimizin bütün esasları, bütün programları iktisat programından çıkmalıdır. Çünkü demin dediğim gibi herĢey bunun içinde mündemiçtir. Binaenaleyh evlatlarımızı o suretle talim ve terbiye etmeliyiz, onlara bu suretle ilim ve irfan vermeliyiz ki, alem-i ticaret, ziraat ve sınaatte ve bütün bunların faaliyet sahalarında müsmir olsunlar, müessir olsunlar, faal olsunlar, ameli bir uzuv olsunlar."
…Bu dakikada sami'lerinin çiftçilerdir, sanatkarlardır, tüccarlardır ve iĢçilerdir. Bunların hangisi yekdiğerinin muarızı olabilir. Çiftçinin sanatkâra; sanatkârın çiftçiye ve çiftçinin tüccara ve bunların hepsine, yekdiğerine ve ameleye muhtaç olduğunu kim inkâr edebilir.
…Bugün mevcut olan fabrikalarımızda ve daha çok olmasını temenni ettiğimiz fabrikalarımızda kendi iĢçilerimiz çalıĢmalıdır. Müreffeh ve memnun olarak çalıĢmalıdır. Ve bütün bu saydığımız sınıflar aynı zamanda zengin olmalıdır. Ve hayatın lezzet-i hakikisini tadabilmelidir ki, çalıĢmak için kudret ve kuvvet bulabilsin. Efendiler,
Hey'et-i aliyenizin bugün akdedmiĢ olduğu Türkiye Ġktisat Kongresi çok mühimdir. Çok tarihidir. Nasıl ki, Erzurum Kongresi felaket noktasına gelmiĢ olan bu milleti kurtarmak hususunda Misak-ı Millinin ve TaĢkilat'ı Esasiye Kanununun ilk temel taĢlarını tedarik hususunda amil olmuĢ, müessir olmuĢ, müteĢebbis olmuĢ ve bundan dolayı tarihimizde, tarih-i millimizde en kıymetli ve yüksek hatırayı ihraz etmiĢ ise, kongreniz dahi milletin ve memleketin hayat ve halas-ı hakikisini temine medar olacak düsturun temel taĢlarını ve esaslarını ihraz edip ortaya koymak suretiyle tarihte büyük namı ve çok kıymetli bir hatırayı ihraz edecektir. (AlkıĢlar) Bu kadar kıymetli ve tarihi kongrenizi küĢad etmek Ģerefini bana bahĢettiğinizden dolayı hassaten arz-ı teĢekkürat ederim. (AlkıĢlar)(Estağfurullah sesleri) Ve böyle bir kongreyi akdeden sizlersiniz. Bundan dolayı sizi Ģayan-ı tebrik görür ve tebrik ederim. (TeĢekkür ederiz sesleri) Kongre küĢad edilmiĢtir efendim.
Kaynak: Prof. Dr. A. Afet Ġnan, Ġzmir Ġktisat Kongresi, 17 ġubat - 4 Mart 1923, Türk Tarih Kurumu
ATED 36
EK 4. GENEL DEĞERLENDİRME
AĢağıdaki Ġzmir Ġktisat kongresinde alınan kararlar ile bu kararlar doğrultusunda yapılan çalıĢmaları eĢleĢtiriniz.
1- UlaĢtırma sorunları çözümlenecek 2- Tarım ilkel yöntemlerden kurtarılacak 3- Sanayinin geliĢmesi ihmal edilmeyecek 4- Yabancı tekellerden kaçınılacak
5- ĠĢverenlere kredi verecek bir banka kurulacak 6- Çiftçiler kalkındırılacak, ağır vergiler kaldırılacak
a- ĠĢ bankası (1924) kuruldu.
b- AĢar vergisi kaldırıldı. (17 ġubat 1925) c- TeĢvik-i Sanayi Kanunu kabul edildi. (28
Mayıs 1927)
d- Gümrük vergileri yükseltildi. (1929) e- Demiryolları iĢletmesini devlet üstlendi. f- Tarım Kredi kooperatifleri kuruldu (1924)
Cevap Anahtarı: 1=f ;2=f; 3=4; 4=e; 5=a; 6=b
ATED 37
EK 5
İZMİR İKTİSAT KONGRESİ İLE
İLGİLİ SENARYO ÇALIŞMASI
ÖRNEĞİ
Efendiler;
Aziz Türkiye'mizin iktisadi tealisi esbabını aramak ve bulmak gibi vatani hayati ve milli bir gaye-i mukaddese için bugün burada toplanmıĢ olan sizlerin muhterem halk mümessillerinin huzurunda bulunmakla çok mesut ve bahtiyarım. ArkadaĢlar;
Sizler doğrudan doğruya milletimizi temsil eden halk sınıflarının içinden ve onlar tarafından müntahab olarak geliyorsunuz. Bu itibarla memleketimizin halini ihtiyacını milletimizin elemlerini ve emellerini yakından ve herkesten daha iyi biliyorsunuz. Sizin söyleyeceğiniz sözler alınması lüzumunu beyan edeceğimiz tedbirler halkın lisanından söylenmiĢ telakki olunur ve bunun için en büyük isabetlere malik olur. Çünkü halkın sesi hakkın sesidir.
(Alkışlar)esnaf ve tüccarlar lafa girer:
- Muhterem efendim biz kendi
sektörümüzde vatan ve milletimiz için faideli girişimlerde bulunmak isteriz lakin kaynak sıkıntısı çekmekteyiz. Malumunuz savaştan yenin çıktık elde avuçta birşey kalmadı
PaĢa cevap verir:
- Efendiler, Devletimiz bu konuda sizin
destekçinizdir. Milletimizi refah
seviyeye çıkarmayı düstur edinmiĢ kardeĢlerimizi yarı yolda bırakmayız kuĢkunuz olmasın. Özel sektöre kredi verecek bir banka kurulacaktır (ĠĢ Bankası).
Işçiler konuşur:
- Paşam bizler işçiyiz. Milletimize hizmet vermek en hakiki emelimizdir. Kendimiz için birşey istemeyiz lakin geleceğimizin büyükleri şimdinin çocukları yavrularımız aç bitap evde bekler. Hakkımızı alamıyoruz.
PaĢa cevap verir:
- Efendiler nasıl bir halet-i ruhiye içinde
olduğunuzun idrakindeyim. Laikin
endiĢe buyurmayınız. ĠĢçilere sendikal haklar verilecek.
Tüccarlar lafa girer:
- Paşam tüccar ahalisi olarak bizimde bir maruzatımız var. Vatanın durumu ortada. Savaş yolları bitap kıldı haliyle ulaşım zorlaştı. Mallarımızın ticaretinde zorluk çekiyoruz. Kağnı ne merkeplerle malı ulaşacağı yere gidene kadar bozuluyor. Hem ticaret aksıyor hemde zarara uğruyoruz.
PaĢa cevap verir:
- Aziz kardeĢlerim. Kuvvetle idrakındayız ki Memleketimizi Ģömendöferler ile ve üzerinde otomobiller çalıĢır Ģoseler ile
Ģebeke haline getirmek
mecburiyetindeyiz. Çünkü garbın ve cihanın vesaiti Ģömendöferler oldukça bunlara karĢı merkebler ve kağnı ile ve tabii yollar üzerinde müsabakaya çıkıĢmanın imkanı yoktur. Bu hakikatten yola çıkarak demiryolları ulaĢımına öncelik verilecek. Bu kuruluĢumuz gibi önemli kuruluĢlar yabancı elinden satın
alınacak ve yabancı tekellerden
ATED 38
Ticaretimizin ağyar elinde kalması memleketimizin servetinden lüzumu kadar istifade edemediği beis olur. Fakat bütün bunlar söylendiği kadar basit ve
kolay olmayan Ģeylerdir. Bunda
muvaffak olabilmek için hakikaten memleketin ve milletin ihtiyacına mutabık esaslı program üzerinde bütün milletin müttehit ve hemahenk olarak çalıĢması lazımdır. Heyet-i Aliyeniz bu esasatın en kıymetlilerini inĢallah bulup ortaya koyacaksınız.
Çiftçi lafa girer:
- Paşam. Ben bir çiftçiyim. Topraktan başka ekmek kapım yok. Lakin bu vergiler belimizi büktü. Bunun bir hal
çaresine bakılmazsa korkarım toprak işlenemeyecek.
PaĢa cevap verir:
- Çiftçi kardeĢlerimizin ne kadar
meĢakkatli bir durumda olduğunun idrakindeyiz. Dahil olduğumuz halk devrinin milli tarihini de yazabilmek için kalemler sapanlar olacaktır. EndiĢe buyurmayınız. Bu konunun bir hal çaresine bakılacak. Toprak reformu yapılacak. Temel tüketim mallarının üretimine öncelik verilecektir.
EK. 6 MUSTAFA KEMAL PAŞA’NIN İZMİR İKTİSAT KONGRESİNDE YAPTIĞI
AÇILIŞ KONUŞMASINDA YER ALAN BAZI KELİMLERLE İLGİLİ SÖZLÜK
Kaffe: hep, bütün.Kongre: Bir kuruluĢun, gündemindeki sorunları konuĢmak ve yeni kurullar seçmek üzere belli sürelerle yaptığı genel toplantı, kurultay.
Mündeviç; bir Ģeyin içinde var olan, bulunan, saklı olan, içkin. Müntahab: seçilmiĢ, güzide.
Sempozyum: bir dinleyici topluluğu karĢısında özellikle bilim, sanat ve fikir ağırlıklı konularda değiĢik
konuĢmacıların önceden hazırlanmıĢ bir dizi konuĢma yapmalarıdır.
Şömendöfer: demiryolu Tarsin: sağlamlaĢtırma. Tetvic: taç giydirme. Tevsi: geniĢletme, yayma.
