İLKÖĞRETİM ÖĞRENCİLERİNE GÖRE SOSYAL BİLGİLER DERSİNDE NELER OLMALIDIR?

(1)

İLKÖĞRETİM ÖĞRENCİLERİNE GÖRE SOSYAL BİLGİLER DERSİNDE NELER OLMALIDIR?1

Dr. Ahmet Şimşek Kırşehir Eğitim Fakültesi

asimsek@gazi.edu.tr ÖZET

Bu çalışma, öğrencilerin Sosyal Bilgiler ders içeriğinde nelerin bulunmasını, nelerin bulunmamasını istediklerine ilişkin yapılan bir araştırma üzerine kurulmuştur. Bununla, Sosyal Bilgiler ders içeriklerinin öğrencilerin ilgilerine ne derece cevap verebildiğini bulgulamak amaçlanmıştır. Kırşehir merkezinde bulunan Prof. Dr. Erol Güngör İ. Ö. O. ve Süleyman Türkmani İ. Ö. O.unda okuyan 4-7. sınıf öğrencilerinden rastgele birer şube öğrencinin örneklemini oluşturduğu bu araştırmada, açık uçlu sorulardan oluşan bir ölçme aracı ile veriler toplanmış ve içerik analizi tekniği ile çözümlenmiştir. Bulgular yüzdelik oranlarla ele alınarak değerlendirildiği için araştırmada, durum betimlemeyi amaçlayan nicel bir yöntem kullanılmıştır.

4-7. sınıf öğrencilerine Sosyal Bilgilerin içeriğine ilişkin sorulan; “nelerin olmasını”, “nelerin olmamasını” istedikleri ile “neleri kolay”, “neleri zor buldukları” sorularına farklı cevaplar alınmıştır. Yeni programın uygulandığı 4. ve 5. sınıflarda daha çok ünite adları olarak karşımıza çıkan bulgular, 6. ve 7. sınıflarda konu düzeyine inmiştir. Yine 4. ve 5. sınıflarda ilgili sorulara kitap dışından da cevaplar verilirken, 6. ve 7. sınıfların verdikleri cevapların tamamen kitap merkezli olduğu görülmüştür. 6. sınıflarda en çok istenmeyen konu olan “Moğollar ve İlk Müslüman Türk devletleri” ile 7. sınıflarda “Osmanlı duraklama ve gerileme dönemlerini ele alan 17.,18.,19. ve 20. yy.daki gelişmeler” konularının yeni programda farklı bir içerik ve formatta verilmesini yeni programın öğrenci isteklerine cevap verme noktasında olumlu değerlendirmek mümkündür.

Anahtar sözcükler: sosyal bilgiler, içerik, öğrenci ilgisi. GİRİŞ

Sosyal Bilgiler, toplumların geçmişte, şimdide ve gelecekteki politik, ekonomik, kültürel ve çevresel görünüşleriyle ilgili çalışmaları kapsar. Öğrencilere; problem çözme, karar verme yanında, konuları değerlendirme ve başka değer yargılarına da saygılı olma becerisi sunar. Sosyal Bilgiler programı da, çocukların kişisel ve sosyal dünyalarını anlamalarına yardım eder (http:1). Bu bağlamda Sosyal Bilgilerin; çocukları yaşama hazırlamak amacıyla ilköğretimde yer alan bir ders olduğu söylenebilir.

Türkiye’de Sosyal Bilgiler; içeriğini, öğrencinin yaşamına katkı sağlayacağı düşünülen çeşitli sosyal bilim alanlarından seçilerek bütünleştirilmiş bilgiler yerine, birbirinden kopuk bir biçimde ele alınan tarih, coğrafya ve vatandaşlık konularının toplamından meydana geldiği 1997 yılından 2005 yılına kadar pek çok değişimi son iki yılda yaşamıştır. 2005-2006 öğretim yılında uygulamaya konan yeni öğretim programıyla birbirinden kopuk içerik tam anlamıyla farklılaşarak, bir bütünlük sağlanmaya çalışıldığı görülmüştür.

1_{Bu çalışma 13-15 Eylül 2006 tarihlerinde Muğla’da gerçekleştirilen 15. Eğitim Bilimleri Kongresi’nde sözlü}

(2)

Yeni Sosyal Bilgiler Öğretim Programı, Amerika’da olduğu gibi, hayatı kapsadığı varsayılan 9 öğrenme alanına uygun belirlenmiş kazanımlar ve bunları gerçekleştirebilmek için tasarlanmış etkinliklerin temel oluşturduğu bir konumdadır. Böylece, eskiden sadece vatandaşlık aktarımı yaklaşımını esas alan ve bilgi öğretmeye/ezberletmeye çalışan bir dersten, çocuğa bilginin yanında, günlük yaşamında karşılaştığı problemlerin çözümünde kullanabileceği becerileri, topluma uyum sağlama konusunda bazı değerleri ve diğer insanlarla ilişkilerini düzenlemesine yardımcı olacak tutumları da kazandırmayı amaçlayan bir noktaya gelmiştir. Bu yeni durum, Türkiye’deki Sosyal Bilgilerin evrenselliği anlamında olumlu bir gelişme olarak değerlendirilebilir.

Konuya öğrenciler açısından bakıldığında, yeni programın öğrenciyi merkeze aldığı görülür. Bu önemli bir değişimdir. Çünkü çağdaş öğretim yaklaşımlarının da vurguladığı gibi; öğrenicinin ilgi, istek ve potansiyellerini dikkate alan programların başarıya ulaşma şanslarının daha yüksek bulunduğu bilinmektedir. Daha başarılı oldukları görülmektedir, çünkü derse ilgi duymayan öğrencilerin öğrendiklerini çok çabuk unuttuğu; derste sıkılarak öğrenmeye de istek duymadığı görülürken (Sözer, 2005:9), öğrencinin ilgi duyduğu konularda ise tam tersinin yaşandığı bulgulanmıştır.

Literatürde, öğretim sürecinde öğrenicilerin davranış, tutum, ilgilerini inceleyen pek çok araştırma vardır. Bu çalışmalardan Sosyal Bilgiler alanına ilişkin iki araştırma konu bağlamında değerlendirilebilir. Bunlardan biri ABD’de yapılmıştır. Araştırmaya göre, çocukların Sosyal Bilgilere olumlu tutum göstermeleri için, dersin eğlenceli geçmesi kadar yaşamlarıyla da ilişkili olması beklenilmektedir (Zhao and Hoge, 2005: 218). Bir diğer araştırma ise Türkiye’de gerçekleştirilmiştir. Buna göre ise, çocukların Sosyal Bilgilerde sevdikleri konuları sevme nedenleri olarak, “önemli olduklarını düşünmeleri”, “eğlenceli bulmaları”, “kolay olduğunu düşünmeleri” ve “gerçeklerle ilişkili olduğuna inanmaları” belirlenmiştir (Seçil ve Alkış, 2006:11). Bu iki araştırma sonucuna göre, Sosyal Bilgiler öğretiminde, ders içeriğinin çocuğun ilgisini çekebilmesi belirlenen amaçlara ulaşmasını kolaylaştıracağı söylenebilir. Yani oluşturulacak içeriğin, Sosyal Bilgiler öğretiminin gerekçelerini kapsaması yanında, çocuklar açısından; önemli, kolay ve işe yarar, yaşamı olabildiğince kolaylaştırıcı bilgi, beceri, değer ve tutumu da kapsaması amaçlanmalıdır. Dolayısıyla, Sosyal Bilgiler öğretiminin verimli olması için öğrencilerin hangi konuları öğrenmek istediklerini, hangilerini istemediklerini, hangi konularda zorlandıklarını hangilerinde ise başarılı olduklarını belirlemenin bir anlamda öğrencilerin içeriğe yönelik yaklaşımlarını/ilgilerini açıklayıcı olacağı düşünülmektedir.

ARAŞTIRMANIN AMACI

Bu çalışmada, “ilköğretim 4. ve 7. sınıf düzeyinde okuyan öğrencilere göre Sosyal Bilgiler derslerinde içerik olarak nelerin yer almasını, nelerin yer almamasını istedikleri” araştırılmıştır. Elde edilen verilerden hareketle ulaşılan bulgulara göre 4. ve 5. sınıflar açısından ise öğrencilerin bu isteklerinin uygulaması yapılan 2004 Sosyal Bilgiler Öğretimi Programında ne derece yer verildiği tartışılırken, 6. ve 7. sınıflar için bazı önerler ortaya konmaya çalışılmıştır.

(3)

Bu çalışma, bir durum tespitini öngördüğü için betimsel bir alan araştırmasıdır. Alan araştırmalarında pek çok veri toplama ve değerlendirme tekniği kullanılmaktadır. Burada ise başlangıçta, grup halinde veri toplama tekniğinin kullanılması amaçlanmıştı. Veri toplama araçları olarak açık uçlu sorular kullanıldığı için verilerin çözümlenmesinde içerik analizi tekniği benimsenmişti.

Bu araştırmada açık uçlu sorularla toplanan verilerin nitelenme sıklıkları yüzdelik olarak değerlendirilerek öğrencilerin Sosyal Bilgiler konularından neleri beğendikleri neleri ise beğenmedikleri tespit edilmeye çalışılmıştı. Ancak ön uygulama sırasında ortaya çıkan bir takım olumsuzluklar, verilerin öğrencilerden bireysel olarak toplanması fikrinin benimsenmesini sağlamıştır.

Araştırmanın Evren ve Örneklemi

Araştırmanın evreni Kırşehir il merkezinde bulunan Prof. Dr. Erol Güngör İlköğretim Okulu, Süleyman Türkmanî İlköğretim Okulu 4 ve 7. sınıflar, örneklemini ise bu okulların bu sınıflarından rastgele seçilen birer şube öğrenci oluşturmuştur. Yani, bahsedilen iki okulun, 4-7. sınıflarından rastgele seçilen birer şube öğrenciyle çalışılmıştır. Örneklemin okullara ve sınıflara göre dağılımını Tablo 1.den takip etmek mümkündür.

Tablo 1. Okullara ve Sınıflara Göre Örneklem

Okullar 4. sınıflar 5. sınıflar 6. sınıflar 7. sınıflar Toplam

Erol Güngör İ.Ö.O. 33 30 22 25 110

Süleyman Türkmanî İ.Ö.O 13 15 15 23 66

Toplam 46 45 37 48 176

Araştırmanın Veri Toplama, Çözümleme ve Yorumlama Aşamaları

Araştırmanın veri toplama kısmında önce grup halinde veri toplama tekniği kullanılarak ön uygulama yapılmıştır. Bu farklı veri toplama tekniğinin özünü; her şubede sıralarda ikişer kişi oturan öğrencilere soruların yazılı olduğu veri toplama kağıtlarının verilmesi, aynı sırada oturan iki öğrencinin önce soruları okuyarak konuyu aralarında tartışmaları, daha sonra da vardıkları ortak karara göre soru kağıtlarına cevap vermeleri oluşturmuştur. Öğrenciler, alışık olmadıkları bir tarz olduğu için başta anlamakta güçlük çekmişlerse de sonra, soruları kendi aralarında konuşup cevaplamaya başladıklarında bu durum onlar için keyifli bir hale gelmiştir. Ancak bazı gruplarda öğrencilerin soruların cevapları konusunda kendi aralarında anlaşamamaları üzerine bu tarz veri toplama tekniğinden vazgeçilmiştir. Araştırmanın uygulanması sürecinde, yine sorular öğrencilere ikişer kişilik gruplar halinde üzerinde tartışabilecekleri biçimde verilmiş, ancak her öğrencinin ulaştığı sonuca göre cevabını kendi kağıdına yazması sağlanmıştır. Öğrencilerin yanındaki sıra arkadaşı ile soruları tartışmalarından, “Sosyal Bilgilerde hangi konuların bulunduğu ya da hangi konuların bulunabileceği” ile ilgili olarak görüş alışverişinde bulunarak birbirini kışkırtmaları amaçlanmıştır. Veri toplama süresince bu beklentinin kısmen gerçekleştiği görülmüştür. Öğrencilere dağıtılan dört açık uçlu sorudan oluşan bir ilgi ve görüş anketinde şu sorular bulunmuştur:

1.Sosyal Bilgiler dersinde hangi konuların olmasını isterdiniz? 2.Sosyal Bilgiler dersinde hangi konuların olmamasını isterdiniz? 3.Sosyal Bilgiler dersinin hangi konuları kolay buluyorsunuz? 4.Sosyal Bilgiler dersinin hangi konularında zorlanıyorsunuz?

Elde edilen veriler analitik bir biçimde soru soru çözümlenerek, öğrencilerin sıklıkla dile getirdikleri yaklaşım ve görüşler yüzdelik bir değerlendirmeyle ele alınmıştır. Sınıf

(4)

düzeyi ve konu alanı açısından sıra dışı olarak adlandırılabilecek cevaplar aynen alınarak yorumlanmıştır.

Ulaşılan bulgular, öğrencilerin öğrenim gördükleri sınıf düzeyine göre Sosyal Bilgiler derslerinde nelerin olmasını istedikleri ya da gerekli gördüklerine ilişkin görüşleri çerçevesinde yorumlanmıştır. Daha sonra araştırma bulgularından hareketle yeni programda, öğrencilerin özellikle yer almasını istedikleri konu, etkinlik ve yaklaşımların ne derece yer aldığı ya da bunlara benzer başka konu, etkinlik ve yaklaşımın yer alıp-almadığına da bakılmıştır.

Böylece, 4. ve 5. sınıf düzelerinde uygulanan yeni Sosyal Bilgiler Öğretim Programının, öğrencilerin istek ve beklentilerine ne derece cevap verdiğine ilişkin bir durum tespiti yapılabileceği düşünülmüştür.

BULGULAR VE YORUM

2005-2006 öğretim yılında başlamak üzere 4. ve 5. sınıflarda yeni Sosyal Bilgiler Öğretim Programının uygulanmaya başlanması, bu iki sınıfın sorulara ilişkin verdikleri cevapların direkt yeni programla ilişkili olmasını sağlamıştır. O yüzden, 4. ve 5. sınıflarda öğrencilerin verdikleri cevapların bir anlamda yeni programın sunduğu konulara ilişkin öğrencilerin fikirlerini yansıtacağı söylenebilir.

4. Sınıflara İlişkin Bulgular ve Yorum

4. sınıf öğrencilerinin kendilerine yöneltilen “Sosyal Bilgiler dersinde hangi konuların olmasını isterdiniz?” sorusuna verdikleri cevapların yüzdelik dağılımı şu şeklidedir: Tablo 2. İlköğretim 4. Sınıf Öğrencilerinin Sosyal Bilgilerde Olmasını İstedikleri Konular

Öğrencilerin Cevapları Cevaplar İçindeki Yüzdesi

Bilim, Teknoloji ve Buluşlar (20)

Kurtuluş Savaşı ve Bir millet Doğuyor (18) Spor, Halkoyunları ve Oyunlar (10)

Kendimi Tanıyorum (Kimlik Bilgilerim) (10) Cumhuriyet (Bir devletin doğuşu) (8) Üretimden Tüketime (8) Atatürk (7) Osmanlı (7) Çanakkale Savaşı (5) % 12 % 11 % 6 % 6 % 5 % 5 % 4 % 4 % 3

Tablo 2.de görüldüğü gibi, 4. sınıf öğrencilerinin en fazla bilim, teknoloji ve buluşların yer almasını istemeleri bir tesadüf olmasa gerekir. Çünkü, öğrenciler bulundukları yaşa bağlı bilişsel ve duyuşsal gelişim açısından bu duruma çok yatkındırlar. Diğer istediklerinin ise zaten var olan konular olduğu göze çarpmaktadır. Bu durum, “istedikleri konuyu yazabilecekleri” uyarıları her ne kadar yapılsa da öğrencilerin ders kitabına olan bağımlılığını göstermesi açısından önemlidir.

Bu öğrencilerden bazıları, içeriğe ilişkin istekleri yanında dersin işlenişine ilişkin de bazı dileklerde bulunmuşlardır. Öğrencilerin % 4’ü de konuların daha geniş ve açık anlatılmasını istemişlerdir. Örneğin bu öğrencilerden Erol Güngör İ.Ö.O. 4/C sınıfından Haşim Can, “Eskiden oynanan oyunları söylüyor ama nasıl oynanacağını anlatmıyorlar” diyerek beklentisini bildirmiştir. Yine bu öğrencilerin % 5’i ise ders işlenmesi için cd ve vcd kullanılmasını istemişlerdir. Bu bulgu, Seçil ve Alkış’ın (2006:17) araştırma sonuçları olan “Sosyal Bilgilerde öğretim sürecine ilişkin en önemli istek tv, bilgisayar, internet, vcd ve cd ile ders işleme” bulgusuyla paraleldir.

(5)

Tablo 3. İlköğretim 4. Sınıf Öğrencilerinin Sosyal Bilgilerde Olmamasını İstedikleri Konular

Kendimi Tanıyorum (23) İnsanlar ve Yönetim (17) Üretimden Tüketime (13) Yaşadığımız Yer (7) % 21 % 15 % 11 % 6

Öğrencilerin 1/5’inen fazlasının “Kendimi tanıyorum” ünitesini görmek istemediklerine ilişkin bulguya ulaşılmıştır. Bunun sebebini Erol Güngör İ.Ö.O.ndan Mikail Emre “Ben kendimi biliyorum, o konuyu istemiyorum” diyerek ortaya koymuştur.

Tablo 4. İlköğretim 4. Sınıf Öğrencilerinin Sosyal Bilgilerde Kolay Buldukları Konular

Güç Yönetim Toplum (8) İyi ki Var (7) Uzaktaki Arkadaşlarım (6) Geçmişimi Öğreniyorum (5) Kendimi Tanıyorum (5) Üretimden Tüketime (4) Bayramlar ve Özel Günler (4) Yaşadığımız Yer (4) % 13 % 11 % 10 % 8 % 8 % 6 % 6 % 6

Öğrencilerden % 13’ünün “Güç, yönetim ve toplum” konularını kolay buldukları görülmüştür. Bunların bir önceki soruda “İnsanlar ve yönetim” konusunu öğrenmek istemediklerini belirtmeleri de bir kafa karışıklığından çok öğrencilerin farklı ilgiler gösterdiği düşündürmektedir.

Tablo 5. İlköğretim 4. Sınıf Öğrencilerinin Sosyal Bilgilerde Zorlandıkları Konular

İyi ki Var (17) Geçmişimi Öğreniyorum (15) Tarihler (12) İnsanlar ve Yönetim (10) Kendimi Tanıyorum (10) Üretimden Tüketime (10) Yaşadığımız Yer (7) Uzaktaki Arkadaşlarım (5) % 16 % 14 % 12 % 10 % 10 % 10 % 7 % 5

Öğrenciler, en çok bilim ve teknoloji konusunda istek belirtmelerine rağmen, en çok zorlandıkları konuların başında bilim ve teknolojideki gelişmeleri içeren “İyi ki var” ünitesini yazmaları ilginç görünmüştür. Diğer yandan, “Kendimi tanıyorum” konusu hakkında; öğrencilerin % 21’i olmaması gerektiğine ilişkin fikir beyan etmesine rağmen, yine aynı konuyu % 8’i kolay bulmuş, % 10’u ise zorlandıkları konular arasında yazmıştır. Bu durumda, “Kendimi tanıyorum” konusuna ilişkin sadece zor olmasından kaynaklı bir istememenin söz konusu olamayacağı düşünülmektedir.

Öğrencilerin diğer zorlandıkları bir konu ise, tarihlerin ezberlenmesidir. Bir öğrenci “icatların tarihlerini ezberlemek çok zor” diyerek bu duruma dikkat çekmiştir. Yeni programda, Sosyal Bilgiler öğretiminde eskisinde olduğu gibi tarihlere pek yer verilmediği düşünülürse bu durumun, eski program anlayışının okullarda uygulamada devam ediyor olabileceğini akla getirmektedir.

(6)

5. sınıf öğrencilerinin kendilerine yöneltilen “Sosyal Bilgiler dersinde hangi konuların olmasını isterdiniz?” sorusuna verdikleri cevapların yüzdelik dağılımı şu şeklidedir:

Tablo 6. İlköğretim 5. Sınıf Öğrencilerinin Sosyal Bilgilerde Olmasını İstedikleri Konular

Canlılar ve Doğal Yaşam (Hayvanlar, Bitkiler) (13) Toplumsal Yaşam, Sosyal Örgütler (11)

Adım Adım Türkiye (8) Çevreyi Koruma (6) % 18 % 12 % 10 % 8 % 6

5. sınıflarda da en çok istenen konuların bilimsel ve teknolojik gelişmeler olması şaşırtıcıdır. Ancak, ikinci sırada canlılar, doğal yaşam, hayvanlar ve bitkiler alemi gibi bir konunun yer alması, çocukların program dışı bir konuyu önerdikleri anlamını taşımaktadır.

5. Tablo 7. İlköğretim 5. Sınıf Öğrencilerinin Sosyal Bilgilerde Olmamasını İstedikleri Konular

Adım Adım Türkiye (23) Üretimden Tüketime (15)

Toplum İçin Çalışanlar, Sosyal Örgütler (6) Yasalar, Haklar ve Sorumluluklar (5)

% 40 % 26 % 11 % 8

Öğrenci cevaplarının % 40’ı -ki bu büyük bir oran sayılmalıdır- “Adım adım Türkiye” ünitesinde yer alan konuları öğrenmek istememektedir. Bu cevapların içinde ünite adı dışında özellikle bölge, bölüm ve yöre kavramlarının sayılmış olması, Seçil ve Alkış’ın (2006:16) bölgeler konusunu öğrenmek istemedikleri bulgusuyla da paralellik göstermektedir. Bu bulgu, Yazıcı ve Samancı’nın (2003) “ilköğretim 5. sınıflar Sosyal Bilgiler dersinde yaşanan kavrama yanılgıları”nı tespit etmeye yönelik araştırmalarındaki “5. sınıf öğrencilerinden %

45.5’inin bölge kavramını olması gereken bilimsel bir şekilde açıklayamaması” bulgusuyla

aynı doğrultuda yer almıştır.

5 sınıf öğrencilerinden sadece biri, içerik dışında olması gerekenler kategorisinde değerlendirilecek olan “okuma metinlerinin olmaması”nı dile getirmiştir.

Toplumsal Hak ve Sorumluluklar (10) Adım Adım Türkiye (10)

Gerçekleşen Düşler (9) Toplum İçin Çalışanlar (5)

% 22 % 22 % 20 % 11

Bu soruya çok az öğrencinin cevap vermesi söz konusudur. Bunlar da, “Toplumsal hak ve sorumluluklar” konuları ile “Adım adım Türkiye” ünitesini dile getirmişlerdir.

(7)

Adım Adım Türkiye (27) Toplum İçin Çalışanlar (7) Haklarımı Öğreniyorum (5)

% 40 % 10 % 7

Yine 5. sınıf öğrencilerinin % 40’ının “Adım adım Türkiye” ünitesinde zorlandıklarını göstermiştir. Bu durum öğrencilerin istemedikleri bir konuda genel olarak zorlandıkları gerçeğini de göz önüne çıkarmıştır. Sadece bir öğrenci, içerik dışında bir sıkıntısını “değerlendirme sorularında zorlanıyorum” diyerek belirtmiştir.

6. sınıf öğrencilerinin kendilerine yöneltilen “Sosyal Bilgiler dersinde hangi konuların olmasını isterdiniz?” sorusuna verdikleri cevapların yüzdelik dağılımı şu şeklidedir: Tablo 10. İlköğretim 6. Sınıf Öğrencilerinin Sosyal Bilgilerde Olmasını İstedikleri Konular

Yurdumuzda Nüfus ve Yerleşme (21) Demokratik Hayat (20)

Coğrafya, Dünya, Kıtalar ve Okyanuslar (17) Moğollar ve İlk Türk İslam Devletleri (17) Türkiye Tarihi ve Haçlı Seferleri (16) Osmanlı Devleti (11)

% 12 % 11.6 % 9.8 % 9.8 % 9.2 % 6.4 % 5.8

6. sınıf öğrencilerinin Sosyal Bilgilerde olmasını en çok istedikleri konunun zaten var olan “Yurdumuzda nüfus ve yerleşme” konusunun olduğu görülmüştür. Bu bunu 20 öğrenci ile “Demokratik hayat” ünitesi takip etmiştir. İçerik dışında ise yine öğrencilerden biri, “Atatürk’ün Gençliğe Hitabesi’nin niçin yazıldığını ve neden ezbere okunmasının neden

önemli olduğunu” diğeri “Atatürk’ün nasıl yenilikler çıkardığı, Atatürk’ün nasıl şekilde bu hale geldiği ve nasıl bir şekilde öldüğünü” öğrenmek, bir başkası ise, “öğrendikleri her şeyi incelemek” istediklerini belirtmişlerdir.

Tablo 11. İlköğretim 6. Sınıf Öğrencilerinin Sosyal Bilgilerde Olmamasını İstedikleri Konular

Moğollar ve İlk Türk İslam Devletleri (20) Coğrafya, Dünya, Kıtalar ve Okyanuslar (20) Türkiye Tarihi ve Haçlı Seferleri (16) Hesaplamalar (yerel saat, harita) (12) Nüfus ve Yerleşme (9) Demokrasi (7) % 14.6 % 14.6 % 11.7 % 8.8 % 6.6 % 5

Yine 6. sınıf öğrencilerinin en çok görmek istemedikleri konunun ise “Moğollar ve İlk Türk İslam Devletleri” olduğu görülmektedir. Bu konunun işleniş (ezberci ve anlamlı olmayan) tarzından kaynaklı olduğu düşünülmektedir. Öğrencilerin kolay buldukları konulardan üçüncüsünün yine “Moğollar ve İlk Türk İslam devletleri” konusu olması bunu göstermektedir. Öğrencilerin diğer zorlandıkları bir konunun ise “Coğrafya, Dünya, kıtalar ve okyanuslar” bulunması söz konusudur. Bu konuya ilişkin ilerdeki soruda öğrencilerin yine büyük bir çoğunluğunun zorlandıklarını söylemesiyle bağlantılı olduğu düşünülmektedir.

(8)

Osmanlı Tarihi (9) Coğrafya (7)

Moğollar ve İlk Türk İslam Devletleri (5) Tarih (4)

Coğrafi Konum Belirleme (4)

% 21.4 % 16.6 % 11.9 % 9.5 % 9.5

Bu soruya da çok az öğrenci cevap vermiştir. Bunlardan en dile getirilen cevabın, Osmanlı tarihine ilişkin konular olduğu görülmektedir.

Moğollar ve İlk Türk İslam Devletleri (19) Coğrafya, Dünya, Kıtalar ve Okyanuslar (14) Türkiye Tarihi ve Haçlı Seferleri (10) Hesaplamalar (Yerel Saat, Harita) (8) Nüfus ve Yerleşme (5) Demokrasi (5) Osmanlı (4) % 19.4 % 14.3 % 10.7 % 8.6 % 4 % 5 % 4

Tablo 13. incelendiğinde yine yukarıdakilere benzer bir durumla karşılaşılmıştır. Şöyle ki, daha çok istenmeyen konunun zorlanılan olduğu burada da görülmektedir. Yani, % 14.4 ile en çok istenmeyen konu olan “Moğollar ve İlk Türk İslam Devletleri” burada da % 19.4 ile en çok zorlanılan konudur.

7. sınıf öğrencilerinin kendilerine yöneltilen “Sosyal Bilgiler dersinde hangi konuların olmasını isterdiniz?” sorusuna verdikleri cevapların yüzdelik dağılımı şu şeklidedir: Tablo 14. İlköğretim 7. Sınıf Öğrencilerinin Sosyal Bilgilerde Olmasını İstedikleri Konular

Osmanlı Devleti (Kuruluş, Yükseliş, Duraklama, Islahatlar, İstanbul’un Fethi) (93) Türkiye Bölgeler Coğrafyası (51)

Avrupa Tarihi (Keşifler, Rönesans, Reform, Sanayi İnkılabı) (20)

Osmanlı Kültür ve Medeniyeti (Lale Devri, Ordu, Toprak Yönetimi, Yenilikler) (19)

Fatih ve İstanbul’un Fethi (17)

Coğrafya Konuları (Haritalar, Konum, Meridyen, İklim, Ekvator) (12)

% 42.8 % 23.5 % 9.2 % 8.6 % 7.8 % 5.5 % 5.8

Öğrencilerin cevapları Tablo 14.den gözlendiğinde, en çok “Osmanlı Devleti” ile ilgili konular ile “Türkiye bölgeler coğrafyası”na ilişkin içeriğin istendiği görülmektedir. Bunlar, şu an zaten 7. sınıflarda uygulamada olan 1998 Sosyal Bilgiler Programında ağırlıklı olan konulardır. Bu durum öğrencilerin, içeriğe ilişkin genel eğilimini yansıttığı kadar, daha önce de belirtildiği gibi uygulamada yer alan konular dışında düşünemediklerinin de bir göstergesi sayılabilir.

Öğrencilerden biri, “Ülkemize çok büyük katkıları ve zararları olan devlet

adamlarının tanıtılmasını”, diğeri “Yakın geçmişten günümüze ülkemizin durumunu”

öğrenmek istemekte, başkası “Cacabey gibi insanların hayatlarının anlatılması” diğeri “Ünlü

abdal, aşık, ozan ve pirlerin tanıtılmasını” istemişlerdir. Öğrencilerden vatandaşlık ile ilgili

bir kişinin demokratik yaşamı vurgulaması, yine öğrencilerin derste gördükleri konular bağlamında şartlanmış bir düşünüş gerçekleştirdikleri göstermiştir.

(9)

Tablo 15. İlköğretim 7. Sınıf Öğrencilerinin Sosyal Bilgilerde Olmamasını İstedikleri Konular

Öğrencilerin en çok olmamasını istedikleri konular, yukarıdakiyle çelişir bir biçimde, “Bölgeler coğrafyası” başta olmak üzere, “Osmanlı” ve “Avrupa’daki yenilikler”dir. Ancak, burada dikkati çeken nokta Osmanlı konusunda öğrencilerin “duraklama, gerileme

dönemleri ile bazı ülkelerle ilişkiler” başlığını istemedikleri görülmüştür. Burada, konuların

ele alış şekillerinden dolayı istenmemesi etkeninin de göz önünde bulundurulmasının mümkün olabileceği düşünülmektedir. Çünkü, 1998 Sosyal Bilgiler öğretim programında katı bir kronolojik anlayış ile birbiri ardına sıralanmış tarihsel olay, kişi, anlaşma ve yılların var olması, öğrencileri hem ezber yapmaya yöneltirken hem de konu alanından uzaklaştırdığı görülmüştür. Bu konuda bir öğrencinin, “Türk tarihi açısından önem taşımayan savaşlara çok

fazla yer verilmemesini” istemesi şaşırtıcıdır. Bu doğru bir tespit olmasına rağmen,

ilköğretimde Sosyal Bilgiler programına bu durumun nasıl yansıtılması gerektiği konusunda kafa yorulması gerekmektedir.

Türkiye Bölgeler Coğrafyası (21)

Osmanlı Kültür ve Medeniyeti (Lale Devri, Ordu, Toprak Yönetimi, Yenilikler) (16)

Avrupa Tarihi (Keşifler, Rönesans, Reform, Sanayi İnkılabı) (10) İstanbul’un Fethi (5)

Coğrafya Konuları (Haritalar, Konum, Meridyen, İklim, Ekvator) (5)

% 26.6 % 20.1 % 12.7 % 6.3 % 6.3

Öğrencilerin yine bu sınıf düzeyinde de “Sosyal Bilgiler dersinde kolay bulduğunuz konular nelerdir?” sorusuna düşük bir katılımla cevap verdiği görülmüştür. Bu cevaplar arasında, diğer sorularda ön plana çıkan Türkiye bölgeler, Osmanlı ve Avrupa’daki gelişmelerin yine en çok verilenler olduğu görülmüştür. Ancak, bir farkla ki Osmanlı konusunda kolay bulunan kısım “kültür ve medeniyet” yani, “Lale Devri, ordu, toprak yönetimi, yenilikler” olmuştur. Cevaplar arasında vatandaşlık ile ilgili olarak yine bir öğrencinin “demokrasi” yazmış olması da kitap merkezli düşünüşü göstermesi bakımından önemlidir.

Bölgeler coğrafyası (21)

Osmanlı (Duraklama, Gerileme, Rusya ve Avusturya İle İlişkiler) (20) Avrupa’daki Olaylar (Yenilikler, Rönesans, Reform, Fransız İhtilali) (19) Padişahların Yaptıkları ve Hayatları (16)

Coğrafya, Dünyamız, Haritalar, Konum, Meridyen, İklim, Ekvator) (12) Türkiye’nin Komşuları (8) Tarihlerin Ezberlenmesi (5) % 13.8 % 13.2 % 12 % 10.5 % 7.9 % 5.3 % 3.3

(10)

Osmanlı (17. 18. 19. ve 20. yy. Duraklama, Gerileme, Rusya ve İran ile ilişkiler) (47)

Bölgeler Coğrafyası (19)

Avrupa’daki Olaylar (Yenilikler, Rönesans, Reform, Fransız İhtilali) (10) Türkiye’nin Komşuları ve Türk Dünyası (19)

Savaşlar, Anlaşmalar ve Tarihlerin Ezberlenmesi (12) Harita Bilgisi ve Hesaplamalar (6)

% 35.6 % 14.4 % 7.6 % 14.4 % 9 % 4.5

Tablo 17. de incelendiğinde 7. sınıf öğrencilerinin en çok istemedikleri konularla zorlandıkları konular arasında paralel bir gelişme olduğu görülmüştür. Yine diğer sorularda en çok dile getirilen üç konu; “Osmanlı”, “Bölgeler Coğrafyası” ve “Avrupa’daki gelişmeler” burada da tekrarlanmıştır. Ancak istemedikleri konu da olduğu gibi burada da Osmanlı ile ilgili olarak “17. 18. 19. ve 20. yy. duraklama, gerileme, Rusya ve İran ile ilişkiler”den zorlandıkları dile getirilmiştir. Burada ön plana çıkan bir diğer maddenin 5. sırada yer alan “Savaşlar, anlaşmalar ve tarihlerin ezberlenmesi” olduğu görülmüştür. Bu bulgu, Seçil ve Alkış’ın (2006:13) araştırmalarında dile getirdikleri çocukların tarihe ilişkin olarak en çok “tarihlerin ezberlenmesi”ni istemedikleri bulgusuyla paraleldir.

SONUÇ

İlköğretim 4-7. sınıflarda okuyan öğrencilerin Sosyal Bilgiler dersinde içerik olarak neleri istediklerini ya da istemediklerini bulgulamayı amaçlayan bu araştırmada, iki farklı okuldan, açık uçlu sorular ile veri toplanmıştır. Verilerin çözümlenmesinden sonra ulaşılan bulgulara göre, çocukların genel olarak ders kitabı merkezli düşünüşten kendilerini kurtaramadıkları, dile getirdikleri “istedikleri/istemedikleri- kolay buldukları/zorlandıkları/” konuların birbirinin benzer konular olduğu bir durumla karşı karşıya kalınmıştır.

Sınıflara göre yapılan yorumlardan ulaşılan sonuca göre; 4. ve 5. sınıflarda “Bilim ve Teknoloji” konuları çoklukla istenirken, 6. sınıflarda “Osmanlı tarihine ilişkin konular”, 7. sınıflarda ise “Osmanlı kültür ve medeniyetine ilişkin konular” daha çok istenmiştir. Diğer yandan, 4. sınıflarda “Kendimi tanıyorum”, 5. sınıflarda bölgeler konusunu da içeren “Adım Adım Türkiye”, 6. sınıflarda “Moğollar ve İlk Müslüman Türk Devletleri”, 7. sınıflarda ise “Osmanlı Devleti’nin duraklama, gerileme, padişah hayatları, tarihler, anlaşmalar, İran, Rusya ve diğer devletlerle olan ilişkilerinin, 17. 18. 19. yüzyıl bağlamında sunulduğu Osmanlı tarihi” konuları hem en çok zorlanılan hem de en çok istenmeyen konuları oluşturmuştur. Zaten, öğrencilerin zorlandıkları ve istemedikleri konular arasında bir ilişkinin olduğunu da burada belirtmekte yarar vardır.

İlköğretim 4. ve 5. sınıflarla ilgili olarak yapılacak bir genel değerlendirmede, bu sınıfların olmasını istedikleri konularda ki çeşitliliği, kitap merkezinden uzaklaşmaya başlamaya bağlamak mümkündür. 6. ve 7. sınıflarda ise tam bir kitap hakimiyetinin söz konusu olduğu söylenebilir. 6. ve 7. sınıf öğrencilerinin dile getirdikleri konuların yeni programda olmasını istediklerini karşılayabileceği düşünülmektedir. Çünkü yeni programda, özellikle bahsedilen istenilmeyen konularla ilgili bir düzenlemenin yapılmış olduğu görülmüştür (İlköğretim Sosyal Bilgiler Öğretim Programı, 2005: 21, 33).

Zhao ve Hoge’nin çalışmanın başında bahsedilen araştırmasına göre, öğrencilerin içeriğe ilişkin ilgilerinin olumsuzluğu nedeni ile ilköğretim öğrencilerinin Sosyal Bilgilerle ilgili olarak çok sınırlı bir biçimde bazı konuları kavradıkları, dolayısıyla bu dersten ya çok az şey ya da hiç bir şey alamadıkları bulgulanmıştı (2005:220). Türkiye’deki 1998 programına göre Sosyal Bilgiler dersinin en çok ezber yapılan ve ilgisiz ders hükmünü giymesi söz konusu olmuştu. Yeni Sosyal Bilgiler öğretim programıyla, bu olumsuz durumun zamanla iyileşeceği beklenmektedir.

(11)

Bu araştırmanın örnekleminin darlığı sonuçların genellenebilmesine imkan tanımamaktadır. Bu yüzden araştırmanın örnekleminin geliştirilerek yenilenmesi önerilebilir. Böylelikle çocukların Sosyal Bilgilerde neleri istedikleri ve neleri istemedikleri bilinebileceği, araştırma bulgularının uygulamaya geçilen yeni öğretim programına yansıtılması ile Sosyal Bilgiler dersi öğrenciler açısından daha da anlamlı hale getirilebileceği, dolayısıyla da öğrencilerin Sosyal Bilgiler derslerine yönelik ilgilerini artacağı tahmin edilebilir.

KAYNAKLAR

ALKIŞ, Seçil; GÜLEÇ, Selma. (2006). The opinion of primary school students on social studies course. Elemantary Education Online, 5 (1) 7-22.

http 1: BOARD OF DİRECTORS. (1988). Social Studies for early childhood and elementary school children preparing for the 21st century a report. NCSS from Task Force on Early Childhood/Elementary Social Studies.

SÖZER, Ersan. (2006). Sosyal Bilgiler öğretiminde içerik ve düzenlenmesi. e-kitap. hppt:/www.anadolu.edu.tr

YAZICI, Hakkı; SAMANCI, Osman. (2003). İlköğretim öğrencilerinin Sosyal Bilgiler ders konuları ile ilgili bazı kavramları anlama düzeyleri. Milli Eğitim Dergisi, S. 158. ZHAO, Yali; HOGE, John D. (2005). What elementary students and teachers say about

Social Studies. Social Studies, Vol. 96 Issue 5, p216-221.

YILDIRIM, Ali; ŞİMŞEK, Hasan. (2003). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayınları.