AFYONKARAHĠSAR ÇAY EBER GÖLÜ’ NÜN SU KALĠTE DEĞERLERĠNĠN VE KĠRLĠLĠK ETMENLERĠNĠN
ARAġTIRILARAK
ONLĠNE VERĠTABANI OLUġTURULMASI
YÜKSEK LĠSANS TEZĠ Buğra GÜNGÖR
DANIġMAN Prof. Dr. Ramazan ġEVĠK
ĠNTERNET VE BĠLĠġĠM TEKNOLOJĠLERĠ YÖNETĠMĠ ANABĠLĠMDALI
AFYON KOCATEPE ÜNĠVERSĠTESĠ
FEN BĠLĠMLERĠ ENSTĠTÜSÜ
YÜKSEK LĠSANS TEZĠ
AFYONKARAHĠSAR ÇAY EBER GÖLÜ’NÜN SU KALĠTE
DEĞERLERĠNĠN VE KĠRLĠLĠK ETMENLERĠNĠN
ARAġTIRILARAK ONLĠNE VERĠTABANI OLUġTURULMASI
Buğra GÜNGÖR
DANIġMAN
Prof. Dr. Ramazan ġEVĠK
ĠNTERNET VE BĠLĠġĠM TEKNOLOJĠLERĠ YÖNETĠMĠ
ANABĠLĠMDALI
ÖZET
Yüksek Lisans Tezi
AFYONKARAHĠSAR ÇAY EBER GÖLÜ‟NÜN SU KALĠTE DEĞERLERĠNĠN VE KĠRLĠLĠK ETMENLERĠNĠN ARAġTIRILARAK ONLĠNE VERĠTABANI
OLUġTURULMASI
Buğra GÜNGÖR Afyon Kocatepe Üniversitesi
Fen Bilimleri Enstitüsü
Ġnternet ve BiliĢim Teknolojileri Yönetimi Anabilim Dalı
DanıĢman: Prof. Dr. Ramazan ġEVĠK
Bu araĢtırmada, Afyonkarahisar Ġl Sınırı içerisinde bulunan Eber Gölü‟nün su kalite parametreleri araĢtırılarak veritabanı oluĢturulmuĢtur. Su kalite parametrelerinden pH, sıcaklık, koku, bulanıklık, askıda katı madde ve biyokimyasal oksijen ihtiyacı, 2016 Kasım- 2017 Ekim tarihleri arasında, toplam 5 farklı istasyon bölgesinden alınan 50 su örneğinde incelenmiĢtir. Tüm su örnekleri iyi temizlenmiĢ cam ĢiĢelerde toplanarak analizleri yapılıncaya kadar 4 Cº‟ de muhafaza edilmiĢtir.
Yapılan çalıĢmalar sonucunda parametrelerin ortalama değerleri pH 8.43, Bulanıklık 217.67 NTU, Askıda Katı Madde 221.5 mg/L, Biyokimyasal Oksijen Ġhtiyacı 189.6 mg/L, sıcaklık minimum ve maksimum değerleri 6.54-26.74 Cº, olarak tespit edilmiĢtir.
Elde edilen sonuçlar oluĢturulan veritabanına kaydedilip, “www.ebergolu.com” internet adresinden yayınlanmaya baĢlamıĢtır.
2017, xi + 66 sayfa
ABSTRACT
M.Sc Thesis
ESTABLISHING ONLINE DATABASE BY INVESTIGATING WATER QUALITY VALUES AND POLLUTION FACTORS OF LAKE EBER IN ÇAY
AFYONKARAHĠSAR
Buğra GÜNGÖR Afyon Kocatepe University
Graduate School of Natural and Applied Sciences
Department of Internet and Information Technology Management
Supervisor: Prof. Dr. Ramazan ġEVĠK
In this research, database was created by investigating water quality parameters of Lake Eber in Afyonkarahisar. Water quality parameters such as pH, temperature, odor, turbidity, solids and biochemical oxygen demand was completed by gathering fifty water sample from five different station zone. All water samples gathered in clean water glasses, kept under 4 ºC untill they are analyzed.
As the result of analyzes, average valves of parametres have been detected such as pH 8.43, turbidity 217.67 NTU, solid material 221.5 mg/L, biochemical oxygen demand 189.6 mg/L, minimum and maximum temperature values 6.54-26.74 ºC.
The results obtained are uploaded to the database and started to be published at “ www. ebergolu.com” website adress.
2017, xi + 66 pages
TEġEKKÜR
Bu araĢtırmanın konusu, deneysel çalıĢmaların yönlendirilmesi, sonuçların değerlendirilmesi ve yazımı aĢamasında yapmıĢ olduğu büyük katkılarından dolayı tez danıĢmanım Sayın Prof. Dr. Ramazan ġEVĠK‟ e, araĢtırma ve yazım süresince yardımlarını esirgemeyen Sayın Su Ürünleri Yüksek Mühendisi ġakir ÇINAR‟ a, Veritabanı oluĢturulmasında yardım eden Onur KOLAY‟ a, arazi çalıĢmalarında yardımını esirgemeyen Ġsmail YAYLA‟ ya her konuda öneri ve eleĢtirileriyle yardımlarını gördüğüm hocalarıma ve arkadaĢlarıma teĢekkür ederim.
Bu araĢtırma boyunca maddi ve manevi desteklerinden dolayı aileme teĢekkür ederim.
Buğra GÜNGÖR AFYONKARAHĠSAR, 2017
ĠÇĠNDEKĠLER DĠZĠNĠ
Sayfa
ÖZET ... ii
ABSTRACT ... iv
TEġEKKÜR ... v
SĠMGELER ve KISALTMALAR DĠZĠNĠ ... viii
ġEKĠLLER DĠZĠNĠ ... x
ÇĠZELGELER DĠZĠNĠ ... xi
RESĠMLER DĠZĠNĠ ... xiii
1. GĠRĠġ ... 1
1.1. Su Kaynakları Yönetimi ... 4
1.2. Su Kalitesi Ġle Ġlgili Bazı Terimler ... 6
1.2.1. Su Kalitesi ... 6
1.2.2. Su Kalite Standartları ... 6
1.2.3. DeĢarj Standartları ... 7
1.2.4. Alıcı Ortam Standartları ... 7
1.3. Akarçay Havzası ... 7
1.4. Eber Gölü Konumu ve OluĢumu ... 8
1.5. Yasal Statü ... 10 1.6. Kirlenme ĠliĢkileri ... 11 1.7. ÇalıĢmanın Önemi ... 13 2. LĠTERATÜR BĠLGĠLERĠ ... 14 3. MATERYAL ve METOT ... 17 3.1. Materyal ... 17 3.2. Metot ... 20 3.3. Su Kirliliği Analizi ... 21 3.3.1. Fiziksel Parametreler ... 21 3.3.2. Kimyasal Parametreler ... 21
3.4 Arazide Yapılan ÇalıĢmalar ... 21
3.5. Su Örneklerinin Alınması ... 22
4. BULGULAR ... 23
4.1. Yerinde Ölçümler ... 23
4.2. Eber Gölü‟ nün Aylara Göre Numune Analizleri ... 23
4.3.1. Bulanıklık – PH Regresyon Özet ÇıkıĢı ve Grafiği ... 33
4.3.2. Bulanıklık – AKM Regresyon Özet ÇıkıĢı ve Grafiği ... 34
4.3.3. Sıcaklık – pH Regresyon Özet ÇıkıĢı ve Grafiği ... 35
4.3.4. Sıcaklık – BOĠ Regresyon Özet ÇıkıĢı ve Grafiği ... 37
4.3.5. AKM – BOĠ Regresyon Özet ÇıkıĢı ve Grafiği ... 38
4.5. Parametrelerin Ġrdelenmesi ... 41
4.4.1. Sıcaklık (ºC) ... 39
4.4.2. pH ... 40
4.4.3. Bulanıklık (NTU) ... 40
4.4.4. Askıda Katı Madde (mg/L)... 40
4.4.5. B.O.Ġ (Biyokimyasal Oksijen Ġhtiyacı)(mg/L) ... 41
4.5. Verilerin Veritabanına Yüklenmesi ... 41
4.5.1. MySQL Kurulumu (MariaDB) ... 42
4.5.2. PHP Kurulumu ... 43
5. TARTIġMA ve SONUÇ ... 51
5.1. Eber Gölü‟ nün Fizikokimyasal Ġçerikleri ... 51
5.1.1. Bulanıklık (NTU) ... 51
5.1.2. pH ... 52
5.1.3. Sıcaklık ( oC ) ... 53
5.1.4. B.O.Ġ (Biyokimyasal Oksijen Ġhtiyacı) (mg/L) ... 54
5.1.5. Askıda Katı Madde ( mg/L )... 55
5.2. Ülkemizdeki Diğer Su Kaynakları Ġle KarĢılaĢtırma ... 56
5.3. Öneriler ve Alınması Gereken Önlemler ... 57
6. KAYNAKLAR ... 60
SĠMGELER ve KISALTMALAR DĠZĠNĠ Simgeler º Derece ºC Santigrat Derece M Metre Km Kilometre G Gram Ha Hektar % Yüzde Oran Mg Miligram L Litre NTU GHz Ca Cd Cr K Pb Mg
Nephelometric Turbidity Unit (Nefelometrik Bulanıklık Birimi)
Gigahertz (Saat Frekansı Birimi) Kalsiyum Kadmiyum Krom Potasyum KurĢun Magnezyum Kısaltmalar BT www .edu Bilgi Teknolojisi
World wide web (Dünya Çapında Ağ Servisi) Eğitim Kurumları Web Uzantısı
Web SSD
Ġnternet Servisi
Solid State Drive (Katı Hal Sürücüsü) IP Ġnternet Protocol (Ġnternet Protokolü)
RAM Random Access Memory (Rastgele EriĢimli Bellek)
DDos Distributed Denial of Service Attack (Dağınık Hizmet Saldırısı Önleyici)
SSH Secure Shell (Güvenlik Kabuğu)
SQL Structured Query Language (YapılandırılmıĢ Sorgu Dili) PHP Hypertext Preprocessor (Web Sayfalarında Dinamik Ġçerik
Sağlamak Ġçin Ġstemci Tarafından OluĢturulan Dil) FTP File Transfer Protocol (Dosya Aktarım Protokolü) VSFTPD
GTHB
Ftp Sunucu Türü
Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı AAT Atıksu Arıtma Tesisi
DSĠ Devlet Su ĠĢleri KOĠ BOĠ TÇM AKM pH Min
Kimyasal Oksijen Ġhtiyacı Biyokimyasal Oksijen Ġhtiyacı Toplam ÇözünmüĢ Madde Askıda Katı Madde
Power of Hydrogen (Hidrojen Gücü) Minimum
Max Ort N E Maksimum Ortalama Kuzey Doğu
ġEKĠLLER DĠZĠNĠ
Sayfa
ġekil 1.1. Eber Gölü 1/25000‟ lik Harita. ... 4
ġekil 1.2. Anonim (2016) ... 6
ġekil 1.3. Akarçay havzası (Anonim 2017). ... 7
ġekil 1.4. Eber ve AkĢehir Gölleri Doğal Sit Alanlarını Gösterir Harita (Anonim 2016 ) ... 10
ġekil 1.5. Eber ve AkĢehir Gölleri Koruma Alanları (Anonim 2016 ) ... 11
ġekil 3.1. Eber Gölü numune alım istasyonları... 18
ġekil 4.1 Eber Gölü istasyonlarında sıcaklığın aylara göre değiĢimi. ... 28
ġekil 4.2 Eber gölü istasyonlarında pH‟ın aylara göre değiĢimi. ... 29
ġekil 4.3 Eber gölü istasyonlarında bulanıklığın aylara göre değiĢimi. ... 30
ġekil 4.4 Eber gölü istasyonlarında askıda katı maddenin aylara göre değiĢimi. ... 31
ġekil 4.5 Eber gölü istasyonlarında biyokimyasal oksijen ihtiyacının aylara göre değiĢimi. ... 32
ġekil 4.6. Eber gölü istasyonlarında bulanıklık – pH regresyon grafiği ... 34
ġekil 4.7. Eber gölü istasyonlarında bulanıklık – askıda katı madde regresyon grafiği ... 35
ġekil 4.8. Eber gölü istasyonlarında sıcaklık – pH regresyon grafiği ... 36
ġekil 4.9. Eber gölü istasyonlarında sıcaklık – biyokimyasal oksijen ihtiyacı regresyon grafiği ... ...38
ġekil 4.10. Eber gölü istasyonlarında askıda katı madde – biyokimyasal oksijen ihtiyacı regresyon grafiği. ... 39
ÇĠZELGELER DĠZĠNĠ
Sayfa
Çizelge 1.1. Eber gölünün karakteristik özellikleri (Anonim 1998). ... 9
Çizelge 3.1. Eber Gölünde fiziksel ve kimyasal analizler için belirlenen istasyonların adları, ortalama derinlikleri ve koordinatları. ... 22
Çizelge 4.1 Eber Gölü 2016 Kasım Ayı numune analiz sonuçları... 23
Çizelge 4.2 Eber Gölü 2016 Aralık Ayı numune analiz sonuçları. ... 24
Çizelge 4.3 Eber Gölü 2017 Ocak Ayı numune analiz sonuçları... 24
Çizelge 4.4 Eber Gölü 2017 ġubat Ayı numune analiz sonuçları. ... 24
Çizelge 4.5 Eber Gölü 2017 Mart Ayı numune analiz sonuçları. ... 25
Çizelge 4.6 Eber Gölü 2017 Nisan Ayı numune analiz sonuçları ... 25
Çizelge 4.7 Eber Gölü 2017 Mayıs Ayı numune analiz sonuçları. ... 26
Çizelge 4.8 Eber Gölü 2017 Haziran Ayı numune analiz sonuçları. ... 26
Çizelge 4.9 Eber Gölü 2017 Temmuz Ayı numune analiz sonuçları. ... 26
Çizelge 4.10 Eber Gölü 2017 Ağustos Ayı numune analiz sonuçları. ... 27
Çizelge 4.11 Eber Gölü 2017 Eylül Ayı numune analiz sonuçları. ... 27
Çizelge 4.12 Eber Gölü 2017 Ekim Ayı numune analiz sonuçları. ... 27
Çizelge 4.13 Eber gölü sıcaklık değiĢim değerleri ve grafiği (ºC). ... 28
Çizelge 4.14 Eber gölü pH değiĢim değerleri ve grafiği. ... 29
Çizelge 4.15 Eber gölü bulanıklık değiĢim değerleri ve grafiği (ºNTU). ... 30
Çizelge 4.16 Eber gölü askıda katı madde değiĢim değerleri ve grafiği (ºC). ... 31
Çizelge 4.17 Eber gölü biyokimyasal oksijen ihtiyacı (BOĠ) değiĢim değerleri ve grafiği (mg/L). ... 32
Çizelge 5.1. Kıta içi su kaynaklarının sınıflarına göre kalite kriterleri (Anonim 2004). ... 51 Çizelge 5.2. Göller, bataklıklar ve baraj haznelerinin ötrafikasyon kontrolü sınır değerleri (Anonim 2004). ... 51 Çizelge 5.3. Eber ve karamık gölleri 2002, eber gölü 2016-2017 bulanıklık değerleri (NTU). . 52 Çizelge 5.4. Eber ve karamık gölleri 2002, eber gölü 2016-2017 pH değerleri. ... 53 Çizelge 5.5. Eber ve karamık gölleri 2002, eber gölü 2016-2017 sıcaklık değerleri (ºC). ... 53 Çizelge 5.6. Eber ve karamık gölleri 2002, eber gölü 2016-2017 biyokimyasal oksijen ihtiyacı (BOĠ) değerleri (mg/L). ... 55
Çizelge 5.7. Eber ve Karamık Gölleri 2002, Eber Gölü 2016-2017 askıda katı madde değerleri (mg/L). ... 56 Çizelge 5.8. Ülkemizdeki diğer su kaynaklarının bazı su kalite parametreleri (Mert vd. 2010, Küçükyılmaz vd. 2010, Tepe vd. 2009, Kalyoncu vd. 2007, TaĢ 2011, Ünlü vd. 2008, TaĢ 2006, Tepe 2003, Demir vd. 2007, Kalyoncu vd. 2001). ... 56
RESĠMLER DĠZĠNĠ
Sayfa
Resim 1.1. Akarçayın Eber Gölü‟ ne karıĢtığı nokta. ... 12
Resim 3.1. Eber Gölü‟ nün Sultandağı Gelincikana Zirvesi görünümü (2675 Rakım). ... 17
Resim 3.2. Eber Gölü 1. istasyon. ... 18
Resim 3.3. Eber Gölü 2. istasyon ... 19
Resim 3.4. Eber Gölü 3. istasyon. ... 19
Resim 3.5. Eber Gölü 4. istasyon. ... 19
Resim 3.6. Eber Gölü 5. istasyon. ... 20
Resim 4.2. www.ebergolu.com‟ un wordpress düzenleme paneli. ... 48
Resim 4.3. Tablepress uygulaması veri giriĢi. ... 48
Resim 4.4. Tablepress veri giriĢi sonrası site görünümü. ... 49
Resim 4.5. Table by supsystic uygulaması veri giriĢi. ... 49
1. GĠRĠġ
BiliĢim teknolojisi, Bilgi teknolojisi (BT), Ġnformasyon teknolojisi veya Enformasyon teknolojisi, bilgisayar tabanlı biliĢim sistemlerinin, özellikle yazılım uygulamaları ve bilgisayar donanımının incelenmesi, tasarlanması, geliĢtirilmesi, yürütülmesi, yönetimi ve desteğine verilen addır. BT temel olarak bilgisayarların ve yazılımlarının aracılığıyla bilginin iĢlenmesi, dönüĢtürülmesi, saklanması, korunması, iletilmesi ve bu bilgiye güvenli bir biçimde eriĢilmesini sağlar (Ġnt. Kyn. 1).
Günümüzde biliĢim teknolojisi terimi, bilgisayar ve teknolojinin çeĢitli yönlerini içine alacak Ģekilde geniĢlemiĢ ve bilinir hale gelmiĢtir. BT alanında çalıĢanlar, uygulama yüklenmesinden karmaĢık bilgisayar ağlarının ve veri tabanlarının tasarımlarına varan çeĢitli görevleri yerine getirirler. Bu görevlerden bazıları, veri yönetimi, ağ bağlantıları, bilgisayar donanımı, veri tabanı, yazılım tasarımı ve sistem yönetimini içerir. BiliĢim teknolojileri bilgi verip alma üzerine dayalıdır. Örneğin telefon bir biliĢim teknolojisidir. Televizyon, bilgisayar ve daha niceleri bulunur (Ġnt. Kyn. 1).
Veri tabanları birbiriyle iliĢkili bilgilerin depolandığı alanlardır. Bilgi artıĢıyla birlikte bilgisayarda bilgi depolama ve bilgiye eriĢim konularında yeni yöntemlere ihtiyaç duyulmuĢtur. Veri tabanları; büyük miktardaki bilgileri depolamada geleneksel yöntem olan “dosya-iĢletme sistemine” alternatif olarak geliĢtirilmiĢtir. Telefonlarımızdaki kiĢi rehberi günlük hayatımızda çok basit bir Ģekilde kullandığımız veri tabanı örneği olarak kabul edilebilir. Bunların dıĢında internet sitelerindeki üyelik sistemleri, akademik dergilerin ve üniversitelerin tez yönetim sistemleri de veri tabanı kullanımına örnektir. Veri tabanları sayesinde bilgilere ulaĢır ve onları düzenleyebiliriz. Veri tabanları genellikle bireysel olarak satın alınamayacak kadar yüksek meblağlara sahip olmasına karĢın; ücretsiz kullanıma açılan https://www.academia.edu gibi akademik veri tabanları da bulunmaktadır. Akademik veri tabanları aracılığıyla bazen bibliyografik bilgi bazen de tam metinlere eriĢmek mümkündür. Veri tabanları, veri tabanı yönetim sistemleri aracılığıyla oluĢturulur ve yönetilir. Bu sistemlere; Microsoft Access, MySQL, IBM, DB2, Informix, Ġnterbase, Microsoft SQL Server, PostgreSQL, Oracle ve Sysbase örnek olarak verilebilir (Ġnt. Kyn. 2).
Ġnternet, dünya çapında herkese açık bir haberleĢme ağıdır. Çok sayıda bilgisayarı birbirine bağlayarak iĢ dünyası, devlet kuruluĢları ve eğitim kuruluĢları arasında dünya çapında iletiĢim yapma olanağı sağlayan uluslararası bir bilgisayar ağıdır. Ancak hiçbir organizasyon internetin sahibi değildir ve onu kontrol etmemektedir. Bu yapının parçaları olan ağlar, devlet kuruluĢları, üniversiteler, gönüllü organizasyonlar ve ticari kuruluĢlar tarafından çalıĢtırılmaktadır (Seferoglu 2006).
Su yaĢamın temel öğelerinden biridir. Su, bir besin maddesi olmasının yanında, içerisinde bulundurduğu mineral ve bileĢiklerle vücudumuzdaki her türlü biyokimyasal reaksiyonların gerçekleĢmesinde inanılmaz derecede etkin rol oynamaktadır. Vücudumuzun pH dengesinin korunmasından baĢlayarak, hücrelerdeki moleküllere ve organellere dağılma ortamı oluĢturmasına; besinlerin, artık maddelerin ilgili yerlere taĢınmasına kadar pek çok görev alır. Bu nedenle susuz hayat düĢünülemez. Su canlının ve canlılığın her Ģeyidir. Su, aynı zamanda canlılar için bir yaĢam ortamıdır (Baysal 1989, Himes 1991, Benjamin et al. 1997, Akın vd. 2005, Atabey 2005).
Yeryüzünün ¾‟ünün sularla kaplı olması, dünyada su bolluğu olduğu görünümü veriyorsa da, içilebilir nitelikteki su oranı ancak % 0.74 civarındadır. 18. yüzyılın son çeyreğinde, Sanayi Devrimi baĢlangıcında 1 milyar olan dünya nüfusu, 1950 yılında 2.5 milyar, 2005 sonunda ise yaklaĢık 6.5 milyara ulaĢmıĢtır. Dünya nüfusunun çok hızlı artıĢı, sanayi ve teknolojinin aĢırı geliĢmesi, ayrıca çevre bilincinin yeterince yerleĢememesi veya yaygınlaĢamaması gibi nedenler dünyada içilebilir su miktarının giderek azalmasına sebep olmaktadır. Bunların yanı sıra, içilebilir su kaynaklarının sorumsuzca kirletilmesi, geri dönüĢümü olanaksız sorunların yaĢanmasına zemin hazırlamaktadır (Atalık 2006, Dağlı 2005, Haviland 2002).
Tahminler, artan su ihtiyacı ile giderek azalan temiz su kaynağı eğrilerinin 2030 yılında kesiĢeceğini göstermektedir. Bu durum doğal olarak evrensel bir kriz olacağı anlamına gelmektedir (Özgüler 1997).
Yine bazı tahminler 2025 yılından itibaren 3 milyardan fazla insanın su kıtlığı ile yüz yüze geleceğini göstermektedir. Bunun nedeni, dünyadaki su kaynakları miktarının
yetersiz olması değil, yönetiminin iyi yapılamamasından kaynaklanmaktadır. Dolayısıyla dünya su krizi bir kıtlık değil, yönetim krizidir. Küresel ölçekte herkese yetecek kadar kaynak bulunmasına rağmen iyi ve sürdürülebilir bir yönetim politikası benimsenmediği için geleceğe iliĢkin tehditler ciddi boyutlara ulaĢmıĢtır (Baysal 2013).
Nüfus artıĢı ve beslenme açısından gereksinimleri karĢılamak amacıyla sahip olduğumuz kaynakların yetersiz kalması nedeniyle insanoğlu farklı besinler aramaya her zaman devam eder. Son zamanlarda üretim miktarının artırılması amacıyla yapılan çalıĢmalar alternatif gıda maddeleri üzerine yoğunlaĢmıĢtır. Yapılan çalıĢmaların daha kaliteli ve kullanılabilir olması için insanlar sürekli tartıĢma içerisindedirler (Güngör 2011).
Bu bağlamda ülkemizdeki su kaynakları beslenme açısından önemlidir. Akarsular, göletler ve barajlar üzerine kurulan balık yetiĢtirme çiftlikleri üretim ve tüketim açısından büyük bir alana sahiptir.
Eber Gölü, Afyonkarahisar Ġline bağlı Çay, Sultandağı ve Bolvadin ilçeleri arasındadır. Sultandağı eteklerinde yer alan göl, denizden 967 m. yükseklikte ve 12.500 Ha alana sahiptir. Tektonik menĢeili bir göldür. Gölü besleyen en önemli kaynaklar Afyon vadisinden gelen Akarçay ile TaĢköprü çaylarıdır. Emirdağ ve Sultandağı‟ndan kıĢın çoğalıp yazın kuruyan çaylarda; gölü besleyen su kaynaklarıdır. Gölün en derin yeri 4 m.'dir. Göl aynası dıĢında göl tamamen su bitkisi, kamıĢ ve sazlıklarla ile kaplıdır. Gölde turna, sazan ve çapak bulunmaktadır (Akyürek vd. 1995) .
ġekil 1.1. Eber Gölü 1/25000‟ lik Harita.
Eber Gölünün suyu, bundan 25-30 yıl önce, içilebilir özellikte ve çok temizdi. Ancak Eber Gölü‟ nü besleyen Akarçay, yıllardır, Afyon yerleĢim bölgesi ile sanayinin evsel ve kanalizasyon atık sularını, Afyon Ģeker fabrikası deĢarjını, alkoloid ve AvĢar emaye fabrikası atıklarını taĢıdı. Öte yandan Çay, Bolvadin, Eber belediyeleri ve göl çevresindeki köylerin, kanalizasyon atıkları Eber Gölüne deĢarj edildi. Sadece yağıĢ suları ile beslenen ve kapalı havza teĢkil eden göl yavaĢ yavaĢ kirlendi. Akarçayın göle karıĢtığı alandaki saz, kamıĢ ve kındıraların tamamı öldü. Ölü bitki alanı göl aynasına kadar uzandı. Suda yaĢayan diğer canlı popülasyonunda azalmalar görüldü. Gölde yaĢayan kerevitlerin tamamı yok oldu. Dayanıklı türlerden sazan, turna, kurbağa, kaplumbağa ve su yılanından bazıları nispeten temiz ve derin olan alanlarda hayatlarını idame ettirmektedirler (Akyürek vd. 1995).
1.1. Su Kaynakları Yönetimi
Su kaynakları yönetim kavramı; bölgenin tarımsal faaliyetlerine, enerji gereksinimlerine, toplumsal ihtiyaçlarına, sosyo-ekonomik geliĢmelerine de yön vermesi açısından aktif rol almaktadır. Bu bağlamda su tüketimi konusunda bilincin yerleĢtirilmesi gerekmektedir (Grigg 1999).
olarak sudan kaynaklanan afetlerin (sel, tsunami, heyelan vs.) oluĢturduğu can ve mal kayıplarının önüne geçilmesi, ii) özellikle küresel ısınmaya paralel olarak ortaya çıkan ve 20. yüzyılın son yarısından bu yana hızla artıĢ gösteren endüstri ve sanayi kollarının geliĢmesiyle oluĢan enerji ihtiyacı ve bu ihtiyaçların karĢılanması, iii) endüstri ve sanayiden kaynaklanan çevre ve su kirliliği, mevcut su kaynaklarının bol olduğu bölgelerde enerji ve maddi gelir elde etme isteği; su kaynaklarının kısıtlı olduğu bölgelerde ise kaynakların en verimli kullanılma zorunluluğu, iv) hızla artıĢ gösteren nüfus ve buna bağlı olarak ortaya çıkan atık suların arıtılması ve rehabilite edilerek tekrar kullanılması, çevresel bütünlüğün sağlanması gibi etkenler nedeniyle ortaya çıkmıĢtır (Grigg 1999).
Tüm bu etkenlerden dolayı gerek çevresel bütünlüğü sağlamak gerekse su kaynaklarının insan ve doğa yaĢamı için zararlarından korunarak faydalarından yararlanmak noktasında entegre su kaynakları yönetiminin uygulanmasını zorunlu kılmaktadır. Bununla birlikte entegre su kaynakları yönetimi yapılırken hidrolojik sistemin en doğru Ģekilde incelenmesi için havza ölçeği küçültülerek alt havzalara bölünmesi ve çalıĢmaların derinleĢtirilmesi gerekmektedir (Grigg 1999).
Bu amaçla Orman ve Su ĠĢleri Bakanlığı tarafından Göller ve Sulak Alanlar Eylem Planı, AkĢehir ve Eber Gölleri Sulak Alan Yönetim Planları hazırlanmıĢtır. Ġçerisinde endemik türlere ev sahipliği yapan Eber Gölü, Sazangiller (Cyprinidae) Familyasından olan Alburnus cinsi Alburnus nasreddini ve Eber Sarısı (Piyan) Thermopsis turcica’ nın da anavatanıdır. Bu türler için de Afyonkarahisar Doğa Koruma ve Milli Parklar ġube Müdürlüğü öncülüğünde Orman ve Su ĠĢleri Bakanlığı tarafından Tür Eylem Planları hazırlanmıĢtır (Anonim 2015).
Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığının (GTHB) 21/11/2016 tarih ve 12636 sayılı yazısı üzerine 03/07/2005 tarihli ve 5403 sayılı Toprak Koruma ve Arazi Kanununun 14. Maddesine istinaden; 12/12/2016 tarih ve 2016/9620 Karar Sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile Eber Gölü, Afyonkarahisar Ovası kapsamında Ova Koruma Alanı olarak belirlenen sınırlar içerisine alınmıĢtır (Anonim 2016)
ġekil 1.2. Anonim (2016)
1.2. Su Kalitesi Ġle Ġlgili Bazı Terimler
1.2.1. Su Kalitesi
Suyun fiziksel, kimyasal ve biyolojik özelliklerinin göstergesidir (Anonim 2015).
1.2.2. Su Kalite Standartları
Farklı kullanım maksatlarına (içme suyu, tarım, sanayi, enerji vb.) ve su sınıflarına (nehir, göl, kıyı-geçiĢ suları ve yeraltı suları) göre belirlenmektedir. Ayrıca, bütünsel bir yaklaĢımla tüm su kaynaklarının “iyi durum”a ulaĢması için daha genel su kalitesi standartları belirlenebilir. Bu kalite standartları; alıcı ortam standartları ve deĢarj standartları olarak ikiye ayrılmaktadır (Anonim 2015).
Kıta içi kaynakları, su kalite paremetreleri, esas alınarak 4 sınıfa ayrılmıĢtır. Bu sınıflandırmaya göre su sıcaklığı, 25 ºC, pH değeri 6.5-8.5 olan sular I. ve II. sınıf iken, çözünmüĢ oksijen değeri 8mg/L olan sular I. sınıf, 6mg/L olanlar ise II. sınıfa girmektedir. I. sınıf suların amonyum-azotu, nitrit-azotu ve toplam fosfor değerlerinin
sırası ile 0.2 mg/L, 0.002 mg/L ve 0.02 mg/L olması gerektiğini bildirmektedir (Anonim 1992).
1.2.3. DeĢarj Standartları
Sektörel faaliyetler sonucu oluĢan deĢarjların kalite açısından kontrol altına alınması için belirlenmektedir (Anonim 2015).
1.2.4. Alıcı Ortam Standartları
Kirleticilerin su kaynaklarında aĢması gereken limit değerler olmakla birlikte, su kaynaklarının kalitesinin korunması için etkin olarak kullanılmaktadır. DeĢarj standartları ile de su kaynaklarının olacak kirlilik etkenlerinin kontrolü, alıcı ortam standartları ile de mevcut kalite kontrolü sağlanmaktadır (Anonim 2015).
1.3. Akarçay Havzası
ġekil 1.3. Akarçay havzası (Anonim 2017).
Akarçay havzası coğrafi konum olarak Ege, Ġç Anadolu ve Akdeniz bölgelerinin kesiĢim noktalarında yer almakta olup, her üç bölge içerisinde de sınırları bulunmaktadır. Havzanın geniĢ bir bölümü Ege bölgesinin Ġç Batı Anadolu bölümündedir. Havzanın önemli bir kesimi Afyonkarahisar il sınırları içerisinde olup,
doğudan Konya sınırlarına girer. Havza yaklaĢık 130 km uzunluğunda, 20 km geniĢliğinde bir çöküntü havzasıdır. Ġç Batı Anadolu eĢiği üzerinde yer alan güneydoğu - kuzeybatı doğrultulu dağ dizilerinden en doğuda olan Emir ve Türkmen dağları havzayı kuzey doğudan, Ġlbudak Dağı kuzeybatıdan, Sultandağları güneydoğudan, Ahır ve Kumalar Dağı ise güneybatıdan sınırlamaktadır (Tezcan vd. 2002).
Akarçay Havzasında yer alan en önemli akarsular Akarçay ve Kali Çayı‟ dır. Sincanlı Ovasının batısında çok sayıda gözden doğan, Akdeğirmen, Ayvalı, Balmahmut ve Köprülü istikametinden geçerek Afyon Ovasına ulaĢan Aksu deresi ile Ġhsaniye Gazlıgöl tarafından doğup güneye doğru akan Afyon Akarı Afyon‟un batısında buluĢarak Akarçay nehrini oluĢturur. Bu noktadan itibaren doğuya doğru akan Akarçay ile ġuhut Ovası‟ndan doğarak Selevir Barajı üzerinden kuzeydoğu istikametinde akan Kali Çayı birleĢerek Çay'ın batısında Eber ve AkĢehir göllerine ulaĢır. Bu haliyle Akarçay Havzası kapalı bir havza oluĢturmaktadır. Bu akarsular dıĢında havzanın güneydoğusunda Sultandağlarından kuzeye doğru akan Çay Deresi, Deresinek Deresi, Dort Deresi ve Engili Dere AkĢehir ve Eber göllerine yağıĢlı mevsimlerde su taĢıyan diğer önemli akarsulardır (Ġçağa 2001).
1.4. Eber Gölü Konumu ve OluĢumu
Eber gölü, Ġç Anadolu Bölgesindeki Akarçay Havzasında, yüzey alanı 125 km² bulan, bir tatlı su bataklık olan, kuzeyinde Emir Dağları ve güneyinde Sultan Dağları, denizden 967 m yükseklikte olan bir çöküntü gölüdür. Bulunduğu Akarçay Havzası, hep sismik olarak aktif olan, kuzeybatı-güneydoğu yönünde ortalama 100 km uzunlukta ve 25 km geniĢlikte olan çökük alandır. Bir zamanlar çok büyük ve derin olan, son Buzul Çağı (Pleistosen) gölünden geriye kalan, diğer göller gibi artık bir göldür (Ġnt Kyn 4).
Eber gölü, Akarçay ve Sultandağlarından gelen kaynak suları ile beslenmektedir. Bu sebeple yıl içerisinde yüzölçümü farklılık gösterir. En düĢük su seviyesi Ekim 1991'de görülmüĢtür. Göl alanı 62 km²' ye kadar düĢmüĢtür. En yüksek su seviyesi ise Mayıs 1969'da görülmüĢtür. Gölalanı 164,5 km²'ye ulaĢmıĢtır (Ġnt Kyn 4).
kullanılmasıyla göl küçülmeye baĢlamıĢtır. Bu nedenle AkĢehir gölüne su aktarılamamıĢ, bu da AkĢehir Gölü‟ nün sularının çekilmesine sebep olmuĢtur. Bu nedenle Türkiye'nin en güzel göllerinden biri olan göl yok olma tehlikesiyle karĢı karĢıya kalmıĢtır. Bilinçsizce yapılan barajlar ve çiftçilerin sulama amacıyla kullandıkları dalgıç pompalar gölün hem yerüstü hem yeraltı sulama kaynaklarını neredeyse sıfıra indirmiĢlerdir. Bunun neticesinde çevre mühendisleri çalıĢma baĢlatarak geliĢtirmiĢlerdir (Ġnt Kyn 4).
Eber gölünü tehdit eden en büyük unsurlar, Afyonkarahisar Ģehrinin atıkları, ġeker ve Alkoloid Fabrikalarının atıklarıdır. Diğer bir tehdit unsuru da, atıkların Eber Gölü‟ nde biriktikten sonra gölün arıtma vazifesi görmesi ve bu nedenle de süzülen temiz suyun AkĢehir Gölü‟ne akıtılmasıdır. Gölün derinliği bugün 1,70 m kadar düĢmüĢtür. Önlem alınmadığı takdirde daha da düĢeceği bir gerçektir. Gölde ekonomik değeri en yüksek olan kamıĢ üretimi yapılmakta ve sazan, turna ve aynalı sazan balığı bulunmaktadır. Ayrıca gölün av turizmi içermesi sebebiyle de il dıĢından birçok kiĢinin göl kıyısına av evleri yapmasına yol açmıĢtır (Ġnt Kyn 4).
Göl eski zamanlarda AkĢehir gölü ile büyük tek bir göl halinde iken zamanla su kaynaklarının azalması ile AkĢehir Gölü Eber Gölü‟ nden ayrılarak ayrı bir göl oluĢturmuĢtur. Eber gölü bir kanal vasıtasıyla AkĢehir gölü ile bağlantılı idi fakat 1990 yılında Eber Gölüne kurulan regülatör ile bağlantısı kısıtlanarak herhangi bir su akıĢı olmamıĢtır (Anonim 2017).
Çizelge 1.1. Eber gölünün karakteristik özellikleri (Anonim 1998).
EBER GÖLÜ
YağıĢ Alanı (km²) 5288,4
Göl Aynası (km²) 150
Maksimum Su Kotu (m) Maksimum Yüzey Alanı (km²) Maksimmum Hacim (hm³) Maksimum Derinlik (m) 967,57 (17.05.1969) 149,49 267,62 4,17 Minimum Su Kotu (m)
Minimum Yüzey Alanı (km²) Minimum Hacim (hm³) Minimum Derinlik (m) 964,70 (18.10.1994) 10,21 2,94 1,30 Doğal GiriĢ Akımları (Ort) (hm³) 303,67
1.5.Yasal Statü
ġekil 1.4. Eber ve AkĢehir Gölleri Doğal Sit Alanlarını Gösterir Harita (Anonim 2016 )
Sulak Alanların Korunması Yönetmeliği hükümleri kapsamında ve Ramsar Yönetim Planlaması Rehberi esas alınarak hazırlanmıĢ ilk beĢ yıllık AkĢehir Eber Gölleri Sulak Alan Yönetim Planı ve AkĢehir Eber Gölleri Sulak Alan Koruma Bölgeleri sınırları Ulusal Sulak Alan Komisyonu tarafından 12 Eylül 2007 tarihinde onaylanarak bir bütün olarak kabul edilmiĢtir (Anonim 2016 ).
ġekil 1.5. Eber ve AkĢehir Gölleri Koruma Alanları (Anonim 2016 )
AkĢehir Eber Gölleri için hazırlanmıĢ olan ilk Yönetim Planında Ulusal Sulak Alan Komisyonu‟nun da onayladığı koruma alanları ġekil 1.5‟ de gösterilmiĢtir. Buna göre alanda “Mutlak Koruma Bölgesi”, “Sulak Alan Bölgesi”, Ekolojik Etkilenme Bölgesi” ve “Tampon Bölge” belirlenmiĢtir (Anonim 2016).
1.6. Kirlenme ĠliĢkileri
Akarçay havzasında mevcut olan kirlilik esas olarak yerleĢimlerden, endüstriden, termal turizmden, tarımsal ve hayvancılık faaliyetlerinden meydana gelmektedir. Yukarı Akarçay (Eber) Alt Havzası‟nda Akarçay, doğduğu Ahır Dağı‟ndan Eber Gölü‟ne döküldüğü mevkiye kadar evsel ve endüstriyel atık sular ile kirlenmektedir. Membadan
mansaba kadar Sincanlı Ovası, Afyon Ovası, Çobanlar Ovası ve Bolvadin Ovası‟nı geçerek tarımsal aktivitelerden kaynaklanan kirleticilere de maruz kalmaktadır. TaĢıdığı tüm kirliliği Eber Gölü‟ne iletmektedir. Havzasındaki diğer önemli bir kirlilik kaynağı ise, Alkaloid fabrikası‟nın arıtılmadan deĢarj edilen atık sularıdır. Alkaloid fabrikası 1981 yılında deneme üretimi ile hizmete girmiĢtir. Sözkonusu kuruluĢta yılda 50-90 ton arasında afyon (morfin, hidrat, kodein v.s.) imal edilmektedir. Bu imalâtın büyük bir bölümü ihraç edilmektedir. Tesisten yaklaĢık 700 m3/gün atıksu oluĢmakta ve çok yüksek KOĠ, BOĠ, azot ve sülfat değerleri ile hiçbir arıtımdan geçmeden yıllardır Akarçay‟ı, bölgeyi ve Eber Gölü‟nü kirletmektedir (Anonim 2017).
Resim 1.1. Akarçayın Eber Gölü‟ ne karıĢtığı nokta.
Akarçay Havzası'nda su kaynaklarının kalitesini tehdit eden birçok etken bulunmaktadır. Havzada bulunan yerleĢim merkezlerinin, sanayi tesislerinin ve tarımsal faaliyetlerin atıkları kapalı bir havza olan Akarçay sistemi içerisinde kalmaktadır. Havzadaki her türlü faaliyetin yüzey su kaynaklarına olan etkisi Eber ve AkĢehir göllerine taĢınmaktadır. Akarçay Havzası'nda yüzey suları "Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği" esas alınarak sınıflara ayrılmıĢtır. Havzada yer alan tüm sıcak su deĢarjları (AF JET ve kaplıcalar) yüksek sıcaklık, sodyum, klorür ve çözünmüĢ madde ile düĢük çözünmüĢ oksijen içeriklerine bağlı olarak IV. Sınıf ("çok kirlenmiĢ su") sınıfında bulunmaktadır (Özdemir vd. 2005).
Eber Gölü'nün büyük bir kısmının sazlıklar ile örtülü olması ve gölün çıkıĢının kapalı olması nedeniyle göl içerisinde tam karıĢımı sağlayacak bir dolaĢım gerçekleĢmemektedir. Bu nedenle göl su kimyası heterojen özellik göstermektedir. Eber Gölü'nün AkĢehir Gölü'ne çıkıĢına kurulmuĢ regülatör yöresinde toplam çözünmüĢ madde içeriği 470-570 mg/l arasında değiĢmektedir. Akarçay Havza sınırları içerisinde Afyon il merkezi, Sincanlı, ġuhut, Ġscehisar, Bolvadin, Çay, Çobanlar, AkĢehir ve Tuzlukçu ilçe merkezleri yer almaktadır. Havza sınırları içerisinde yaklaĢık 650.000 kiĢi yaĢamaktadır. Ġl ve ilçe merkezlerinin kanalizasyon sistemleri Akarçay aracılığı ile Eber Gölü'ne ulaĢmaktadır (Özdemir vd. 2005).
Temizlik ürünlerinin kiĢi baĢına tüketim miktarı diĢ macunu 70 ml/yıl, Ģampuan 790 ml/yıl , saç kremi 75 ml/yıl, deterjan 7 kg/yıl, toplamda yıllık 7,935 kg/yıl dır. Akarçay Havzasına bağlantılı köy, kasaba, ilçe ve illerin nüfusunu 663.168 olduğunu varsayarsak yıllık 5.262.238,08 kg/yıl‟ lık sadece temizlik ürünleri atıkları akarçay ve diğer deĢarj noktalarıyla göle ulaĢmaktadır (Ġnt. Kyn. 5).
1.7. ÇalıĢmanın Önemi
Yapılan bu çalıĢmanın amacı; Eber Gölünün Su Kalite Parametreleri ile ilgili elde edilen fiziksel ve kimyasal parametreler, daha önce yapılan çalıĢmalar sonucu elde edilen bilgiler ile birlikte, oluĢturulan veritabanına iĢlenip, www.ebergolu.com internet ortamından yayınlanması sağlanmıĢtır. AkĢehir ve Karamık Gölleri ile ilgili yapılan çalıĢmaların veritabanına yüklenmesi ve yayınlanması planlanmıĢtır. Tarafımıza gönderilen veriler kontrol edildikten sonra, günlük, aylık, yıllık veriler ayrı ayrı veritabanına kaydedilecektir.
2. LĠTERATÜR BĠLGĠLERĠ
Eber ve Karamık Göllerinde 17 iz elementin tahlili yapılarak göl sularındaki konsantrasyonu ve göllere karıĢan atıkların element konsantrasyonlarına etkilerini tespit edilmiĢtir. Özellikle Eber Gölü, Ģeker ve alkoloid fabrikalarının etkisi altındaydı. Bu atıklar içerisinde Ca, Fe, Cd, Cr, K, Pb elementleri tespit edilmiĢtir. Karamık Gölü‟ nün Seka Kâğıt Fabrikasının etkisi altında olduğu tespit edilmiĢ, Ca, Mg ve Cr elementleri bulunmuĢtur (Gölge vd. 1996).
Eber ve Karamık Gölünde su kalitesi ile ilgili parametrelerden nitrat, fosfat, sülfat, kalsiyum, magnezyum, pH, kondüktivite, sıcaklık ve klorür gibi maddeler analiz edilerek miktarları tespit edilmiĢtir (Merter vd. 1996).
Diler ve ark., Eğirdir Gölü‟nde yapmıĢ oldukları çalıĢmada göl suyundaki toplam heterotrofik bakteri sayısının 0,2.101-18,5.103 cfu/mL arasında değiĢim gösterdiğini bildirmiĢtir. Toplam bakteri sayısının yağıĢlarla doğru orantılı olarak mevsimsel bazda artıĢ gösterdiğini, toplam koliform sayısının (KMS/100 mL) 0,2.101-18.102 arasında değiĢim gösterdiğini, yağıĢ olmayan ve sıcak aylarda yükseldiğini; E. coli varlığının ise Köprü avlağı istasyonunda 9 ay boyunca tespit edildiğini bildirmiĢtir. Eğirdir Gölünün bütün avlaklarında su kalitesi ve mikrobiyolojik parametreler bir yıllık periyot içerisinde incelenmiĢtir (Diler vd. 1997).
Kovada Kanalı ve Gölü‟ nde, 1995-1996 yılları arasında, 1 yıllık su kalite değerleri gözlenmiĢtir. Gözlemler sonucunda, kanal ve gölde sülfat, fosfat, nitrat ve çözünmüĢ oksijen miktarının oldukça fazla olduğunu ve suyun ötrofik olduğu belirtilmiĢtir. Gülle 1999, 1998 ve 1999 yıllarına iliĢkin, Kovada Gölü su kalite değerlerini analiz etmiĢtir. Analiz sonuçları ötrofikasyon su kalite kriterleri pH 9,3 (mg/l), ÇözünmüĢ Oksijen 9,7 (mg/l); Fosfat 0,02 (mg/l), Azot 0,95 (mg/l)), çerçevesinde değerlendirilmiĢtir. Kovada kanal ve gölünde yıl boyunca aylık olarak kirlilik parametreleri incelenerek, kirliliğin önlenmesi için alınması gereken tedbir ve öneriler sunulmuĢtur (Atay 1996).
Ayrıca, Akyürek, M. ve Çubuk, H. 1995 tarafından Eber ve Karamık Gölleri‟ nde su kalitesi ve kirlilik parametreleri incelenmiĢtir. Bunlara ilaveten Atay, R. ve Yeğen, V. 2000 tarafından Eber ve Karamık Gölleri inceleme raporunda su kalitesi ve kirlilik parametreleri araĢtırılmıĢtır. Yine Petr, T. 1984 tarafından Türkiye „deki tatlısu balıkçılığı raporunda Eber Gölü‟nde temel göl parametrelerini (yüzey alanı, rakım, derinlik, fiziko-kimyasal parametreleri ve göl kullanımı) ve balıkçılık ile ilgili veriler ele alınmıĢtır.
“Eber ve AkĢehir Projesi Master Planı Raporu” adlı araĢtırmada Eber – AkĢehir havzasının tabii coğrafya, sosyal durum, münakale ve muhabere imkânları, ekonomik durum jeolojisi, iklim, yerüstü ve yer altı suları, toprak etütleri, drenaj konuları detaylı olarak incelenerek, yapılacak tesisler yanında maliyet hesapları ve yurt ekonomisine katkıları tespit edilmiĢtir (Anonim, 1984).
Ürgüp sınırları içerisindeki Damsa baraj gölü suyunun bazı fiziko- kimyasal parametrelerinin araĢtırılması projesinde sıcaklık 14.3 C º, pH 8.15 olarak tespit edilmiĢtir (Mert, R. ve Ark., 2010). Diyarbakır ili ÇüngüĢ ilçesinden geçen Fırat nehri üzerinde yapılan Karakaya Baraj Gölü su kalitesinin incelenmesi projesinde sıcaklık 9.6 C º, pH 8.3 olarak bulunmuĢtur (Küçükyılmaz vd. 2017).
Hatay il sınırları içerisindeki Hasan Çayı üzerinde su kalite özellikleri ve aylık değiĢimleri projesi kapsamında yapılan çalıĢmalarda sıcaklık 15.72 C º, pH 8.51, askıda katı madde 3.17 mg/L, olarak ölçülmüĢtür (Tepe vd. 2006 ).
Ağlasun ve Isparta derelerinin bentik faunası ve su kalitesinin fizikokimyasal parametrelere ve Belçika biyotik indeksine göre belirlenmesi projesinde sıcaklık 14.81 C º, pH 7.91, Boi 5.71 mg/L olarak tespit edilmiĢtir (Kalyoncu vd. 2009).
Ordu Gaga Gölü su kalitesinin incelenmesi projesinde sıcaklık 16.45 C º, pH 8.28 olarak bulunmuĢtur (TaĢ 2011). Hazar gölü su kalitesinin fiziksel ve inorganik kimyasal parametreler açısından incelenmesi projesinde sıcaklık 15.5 C º, pH 8.90, askıda katı madde 270 mg/L olarak tespit edilmiĢtir (Ünlü ve ark. 2008). Derbent baraj gölü
(Samsun) su kalitesinin incelenmesi projesinde sıcaklık 15.56 C º, pH 7.85, askıda katı madde 20 mg/Lolarak tespit edilmiĢtir (TaĢ 2006). Reyhanlı YeniĢehir gölü (Hatay) su kalitesinin belirlenmesi projesinde sıcaklık 21,6 C º, pH 8.02, askıda katı madde 28.91 mg/ L olarak bulunmuĢtur (Tepe 2009). Sarısu- Mamuca göleti (EskiĢehir) su kalitesi ve besin düzeyi projesinde sıcaklık 22.16 C º, pH 8.26 olarak tespit edilmiĢtir (Demir ve ark. 2007). Aksu çayının su kalitesi ve fizikokimyasal parametrelerinin makroomurgasız çeĢitliliği üzerine etkisi projesinde sıcaklık 15.09 C º, pH 8.23, biyokimyasal oksijen ihtiyacı 4.21 mg/L olarak bulunmuĢtur (Kalyoncu vd. 2008).
3. MATERYAL ve METOT
3.1. Materyal
ÇalıĢma sahası Eber Gölü üzerinde belirlenen 5 farklı istasyon olup nu sahadan 1 yıl boyunca alınan numuneler materyalimizi oluĢturmuĢtur. Gölün tamamını karakterize edecek Ģekilde su analizleri icin 5 istasyon belirlenmiĢtir. Afyonkarahisar Ġlinin ve diğer ilçelerin kanalizasyon atıklarının karıĢarak geldiği Akarçayın göle giriĢ noktasından 1 adet, göl aynasının orta ve doğu kısmından 2 adet ve gölün batı kısmından 2 adet olmak üzere kirleticelerin yoğun ve az olduğu noktalara göre istasyonlar belirlenmiĢtir. Ġstasyonlar belirlenirken gölün tamamı hakkında bilgi sahibi olabilmemiz için gölün en kirli olduğu nokta olan Akarçayın göle giriĢ noktasında 5 no‟ lu istasyon, Çay ilçesinden ve derelerden göle dökülen suların analizi için 1, 2 no‟lu istasyonlar, gölün en temiz noktası olan göl aynasının büyüklüğünden dolayı 3, 4 no‟lu istasyonlar belirlenmiĢtir.
ġekil 3.1. Eber Gölü numune alım istasyonları.
Resim 3.3. Eber Gölü 2. istasyon
Resim 3.4. Eber Gölü 3. istasyon.
Resim 3.6. Eber Gölü 5. istasyon.
3.2. Metot
Afyonkarahisar Çay Eber Gölü‟nün Su Kalite Değerlerinin ve Kirlilik Etmenlerinin AraĢtırılarak Online Veritabanı OluĢturulması projesinde su kirliliği tespiti yapılmıĢtır. Laboratuar çalıĢmalarında elde edilen tespitler Afyonkarahisar Ġli, Çay Ġlçesi, Ġçmesuyu Arıtma Tesisi Labaratuarında gerçekleĢtirilmiĢtir. Elde edilen verilerin veritabanı oluĢturularak “www. ebergolu.com” internet adresinden yayınlanması sağlanmıĢtır.
DeğiĢken verilerin birbiri arasındaki iliĢkiyi ölçmek için Microsoft Office Excell 2007 Regresyon Analizi kullanılmıĢtır.
Veritabanı oluĢtururken kullanılan programlar ve özellikleri aĢağıda belirtilmiĢtir.
*Alan adı: www.ebergolu.com
*Alan adı alınan adres: www.isimtescil.net
*Web sunucusu: nginx (Yüksek sayıdaki sorgulara yanıt verebilmesi amacıyla nginx
optimizasyonu (/etc/nginx/nginx.conf, /etc/nginx/sites-available/ebergolu.conf, /etc/php-fpm.d/www.conf ) yapıldı)
*Web sunucusu iĢletim sistemi: Centos 7
*Veritabanı sunucusu: MySQL – MariaDB (Veritabanı boyutu arttığında herhangi bir
çökme, Hizmet durması olmaması için /etc/my.cnf optimizasyonu yapıldı.)
*Wordpress uygulamaları: Google Map SRM, Tablepress, Ultimate Member,
Takvimim, Social Share by Supsystic, Tables by Supsystic, Organic Widgets, Page Visit Conter, Gallery.
3.3. Su Kirliliği Analizi
3.3.1. Fiziksel Parametreler
PH ölçümü: HACH HQ411D Labaratuar Tip PH Ölçüm Cihazı,
Sıcaklık: HACH Pocket marka -10,110 Termometre,
Renk: Duyusal
Bulanıklık: HACH 2100 Q Marka Türbidimetre
Koku: Duyusal
3.3.2. Kimyasal Parametreler
Askıda Katı Madde: HACH DR 900 marka cihaz ile.
BOI (Biyokimyasal Oksijen Ġhtiyacı): HACH Langr DR 3900 marka cihaz ile, 3.4 Arazide Yapılan ÇalıĢmalar
Bu proje kapsamında, Eber Gölü‟nde gölü besleyen suların kaliteleri, kirletici kaynakları ve kirlilik yükleri belirlenmesi amacıyla 2016 yılı Kasım ve Aralık, 2017 Mart, Nisan, Mayıs, Haziran, Temmuz, Ağustos, Eylül ve Ekim aylarında 1‟ er defa, örnek alınarak 10 kez örnekleme yapılmıĢtır. Göl yüzeyi Ocak ve ġubat aylarında buz tuttuğu için o aylarda numune alınamamıĢtır. Laboratuvar ve arazi çalıĢmaları neticesinde belirlenen noktalardan numuneler alınarak fiziksel ve kimyasal analizler gerçekleĢtirilmiĢtir. Eber Gölü içerisinden toplam 10 noktadan su numuneleri göl su kalitesini belirlemek amacıyla alınmıĢtır. Çizelge 3.1. ‟de istasyonların yer, ortalama derinlik ve seçilme nedenleri belirtilmiĢtir. ġekil 3.1. 'de ise Eber Gölü'nde belirlenen istasyonlar gösterilmiĢtir.
Çizelge 3.1. Eber Gölünde fiziksel ve kimyasal analizler için belirlenen istasyonların adları, ortalama derinlikleri ve koordinatları.
3.5. Su Örneklerinin Alınması
Su analizi için belirlenen 5 istasyondan dip suyu örnekleri alınmıĢ ve litrelik koyu renkli cam ĢiĢelerde muhafaza edilmiĢtir. Dip suyu örnekleri için istasyon derinliklerine uygun olarak su kolonunu temsil edecek Ģekilde uygun derinlikten literatür verlerine bakılarak, ĢiĢeler suya hava kabarcığı kalmayacak Ģekilde batırılarak numuneler alınmıĢtır.
3.6. Ġstatistiksel Değerlendirme
Regresyon analizi, iki ya da daha çok değiĢken arasındaki iliĢkiyi ölçmek için kullanılan analiz metodudur. Eğer tek bir değiĢken kullanılarak analiz yapılıyorsa buna tek değiĢkenli regresyon, birden çok değiĢken kullanılıyorsa çok değiĢkenli regresyon analizi olarak isimlendirilir. Regresyon analizi ile değiĢkenler arasındaki iliĢkinin varlığı, eğer iliĢki var ise bunun gücü hakkında bilgi edinile bilinir (Ġnt. Kyn. 4).
Regresyon analizinde 5 farklı numune alım istasyonunun ortalama değerleri alınmıĢtır.
1. ĠSTASYON 2. ĠSTASYON 3. ĠSTASYON 4. ĠSTASYON 5. ĠSTASYON Ġstasyon Adı
Çay Yolağı Develi 2 Yalı 1 GiriĢ Yalı 2 Develi GiriĢ
Ortalama Derinlik (m) 0,30 m 1,00 m 2,60 m 1,50 m 0,50 m Koordinat N 38º 63ʹ 50ʺ 38º 63ʹ 29ʺ 38º 63ʹ 45ʺ 38º 64ʹ 63ʺ 36º 63ʹ 95ʺ Koordinat E 31º 07ʹ 53ʺ 31º 08ʹ 27ʺ 31º 14ʹ 98ʺ 31º 18ʹ 62ʺ 31º 09ʹ 61ʺ
4. BULGULAR 4.1. Yerinde Ölçümler
Eber Gölü‟nde çalıĢma süresince yapılan ölçüm bulguları, parametrelere göre düzenlenmiĢtir.
4.2. Eber Gölü’ nün Aylara Göre Numune Analizleri
Eber Gölünde daha önce belirlenen istasyonlardan alınan numuneler arazi ve laboratuvar çalıĢmalarında analiz edilmiĢtir. Elde edilen sonuçlar aĢağıdaki çizelgelerde sunulmuĢtur. Bulanıklık, pH, askıda katı madde, biyokimyasal oksijen ihtiyacı değerleri Çay Belediyesi Atıksu Arıtma Tesisi Labaratuarında, sıcaklık, koku ve renk değerleri arazi ortamında yapılmıĢtır.
Eber Gölü parametre değiĢim değerleri tabloları ve parametrelerin aylara göre değiĢim grafikleri aĢağıda sunulmuĢtur.
Çizelge 4.1 Eber Gölü 2016 Kasım Ayı numune analiz sonuçları.
ĠSTASYON 1 ĠSTASYON 2 ĠSTASYON 3 ĠSTASYON 4 ĠSTASYON 5
RENK YEġĠL KĠRLĠ SĠYAHĠ KAHVE SĠYAHĠ KAHVE SĠYAHĠ KAHVE KIRMIZIMSI SĠYAH KOKU HAFĠF KOKU KANALĠZASY ON KOKUSU HAFĠF KOKU HAFĠF KOKU AĞIR KANALĠZAS YON KOKUSU SICAKLIK (ºC) 10,3 9,5 9,8 11,1 10,5 pH 7,85 7,71 8,26 8,23 8,05 BULANIKLIK ( NTU) 80,5 325,5 71,5 150,3 605,5 ASKIDA KATI MADDE(mg/L) 82 165 41 209 296 BOĠ (mg/L) 52 153 103 196 295
Çizelge 4.2 Eber Gölü 2016 Aralık Ayı numune analiz sonuçları.
ĠSTASYON 1 ĠSTASYON 2 ĠSTASYON 3 ĠSTASYON 4 ĠSTASYON 5 RENK KOYU KĠRLĠ YEġĠL KIRMIZIMSI
KAHVE SĠYAHĠ KAHVE KOYU YEġĠL KAHVE SĠYAHĠ KAHVE KOKU HAFĠF KOKU KANALĠZASY ON KOKUSU HAFĠF KOKU HAFĠF KOKU AĞIR KANALĠZA SYON KOKUSU SICAKLIK (ºC) 6,8 6,9 5,1 6,7 7,2 pH 7,92 7,88 8,12 7,89 8,21 BULANIKLIK (NTU) 96,1 441,3 99,9 190,3 890,7 ASKIDA KATI MADDE (mg/L) 129 288 65 308 558 BOĠ (mg/L) 31 93 65 123 189
Çizelge 4.3 Eber Gölü 2017 Ocak Ayı numune analiz sonuçları.
ĠSTASYON 1 ĠSTASYON 2 ĠSTASYON 3 ĠSTASYON 4 ĠSTASYON 5
RENK - - - - - KOKU - - - - - SICAKLIK (ºC) - - - - - pH - - - - - BULANIKLIK ( NTU) - - - - - ASKIDA KATI MADDE (mg/L) - - - - - BOĠ (mg/L) - - - - -
Çizelge 4.4 Eber Gölü 2017 ġubat Ayı numune analiz sonuçları.
ĠSTASYON 1 ĠSTASYON 2 ĠSTASYON 3 ĠSTASYON 4 ĠSTASYON 5
RENK - - - - - KOKU - - - - - SICAKLIK (ºC) - - - - - pH - - - - - BULANIKLIK ( NTU) - - - - - ASKIDA KATI MADDE (mg/L) - - - - - BOĠ (mg/L) - - - - -
Çizelge 4.5 Eber Gölü 2017 Mart Ayı numune analiz sonuçları.
ĠSTASYON 1 ĠSTASYON 2 ĠSTASYON 3 ĠSTASYON 4 ĠSTASYON 5
RENK KOYU KĠRLĠ YEġĠL KIRMIZIMSI
KAHVE KOYU YEġĠL
KOYU
KAHVE SĠYAHĠ KAHVE KOKU HAFĠF KOKU BATAKLIK
KOKUSU HAFĠF KOKU BATAKLIK KOKUSU AĞIR KANALĠZASYO N KOKUSU SICAKLIK (ºC) 18,3 17,2 17,1 17,9 17,9 pH 8,12 7,96 8,36 8,03 8,65 BULANIKLI K (NTU) 36,8 285 52,6 72,1 523 ASKIDA KATI MADDE (mg/L) 49 193 36 129 306 BOĠ (mg/L) 48 123 78 156 206
Çizelge 4.6 Eber Gölü 2017 Nisan Ayı numune analiz sonuçları
ĠSTASYON 1 ĠSTASYON 2 ĠSTASYON 3 ĠSTASYON 4 ĠSTASYON 5 RENK KĠRLĠ YEġĠL KIRMIZIMSI
KAHVE
KOYU YEġĠL
KOYU
YEġĠL SĠYAHĠ KAHVE
KOKU HAFĠF KOKU BATAKLIK KOKUSU HAFĠF KOKU BATAKLI K KOKUSU AĞIR KANALĠZASYON KOKUSU SICAKLIK (ºC) 21,9 22,3 21,5 21,5 23,2 pH 7,6 7,35 8,16 7,86 8,49 BULANIKLIK ( NTU) 28,9 203 36,5 39,3 298,6 ASKIDA KATI MADDE (mg/L) 35 158 25 96 268 BOĠ (mg/L) 35 88 58 100 144
Çizelge 4.7 Eber Gölü 2017 Mayıs Ayı numune analiz sonuçları.
ĠSTASYON 1 ĠSTASYON 2 ĠSTASYON 3 ĠSTASYON 4 ĠSTASYON 5
RENK KĠRLĠ YEġĠL KOYU KAHVE AÇIK YEġĠL AÇIK KAHVE SĠYAHĠ KAHVE
KOKU HAFĠF KOKU BATAKLIK
KOKUSU HAFĠF KOKU
BATAKLIK KOKUSU AĞIR KANALĠZAS YON KOKUSU SICAKLIK (ºC) 23,1 23,3 22,1 21,9 23,9 pH 7,03 7,25 8,02 7,21 8,36 BULANIKLIK (NTU) 22,3 188 20,2 37,2 225,5 ASKIDA KATI MADDE (mg/L) 28 127 12 70 191 BOĠ (mg/L) 30 72 42 89 127
Çizelge 4.8 Eber Gölü 2017 Haziran Ayı numune analiz sonuçları.
ĠSTASYON 1 ĠSTASYON 2 ĠSTASYON 3 ĠSTASYON 4 ĠSTASYON 5
RENK KOYU KĠRLĠ YEġĠL KIRMIZIMSI
KAHVE AÇIK YEġĠL KOYU YEġĠL SĠYAHĠ KAHVE
KOKU HAFĠF KOKU BATAKLIK
KOKUSU
HAFĠF
KOKU HAFĠF KOKU
AĞIR KANALĠZASYON KOKUSU SICAKLIK (ºC) 25,5 25,3 26,6 25,0 25,7 pH 7,23 7,74 8,13 7,78 8,20 BULANIKLIK (NTU) 25,8 190 21,5 39 249 ASKIDA KATI MADDE (mg/L) 31 177 19 70 196 BOĠ (mg/L) 36 101 60 109 167
Çizelge 4.9 Eber Gölü 2017 Temmuz Ayı numune analiz sonuçları.
ĠSTASYON 1 ĠSTASYON 2 ĠSTASYON 3 ĠSTASYON 4 ĠSTASYON 5
RENK KOYU KĠRLĠ YEġĠL KIRMIZIMSI KAHVE KOYU YEġĠL KOYU YEġĠL KAHVE KOYU KIRMIZIMSI KAHVE
KOKU HAFĠF KOKU KANALĠZASYON
KOKUSU
HAFĠF
KOKU HAFĠF KOKU
AĞIR KANALĠZASY ON KOKUSU SICAKLIK (ºC) 26,0 26,0 27,0 25,2 25,9 pH 8,11 8,65 8,50 8,55 8,83 BULANIKLIK (NTU) 27 192 22 39 255 ASKIDA KATI MADDE (mg/L) 48 198 22 79 247 BOĠ (mg/L) 33 97 49 89 129
Çizelge 4.10 Eber Gölü 2017 Ağustos Ayı numune analiz sonuçları.
ĠSTASYON 1 ĠSTASYON 2 ĠSTASYON 3 ĠSTASYON 4 ĠSTASYON 5
RENK KOYU KĠRLĠ
YEġĠL KAHVE KOYU YEġĠL KOYU YEġĠL
SĠYAHĠ KAHVE KOKU HAFĠF KOKU KANALĠZASY
ON KOKUSU HAFĠF KOKU
BATAKLIK KOKUSU AĞIR KANALĠZASY ON KOKUSU SICAKLIK (ºC) 26,5 26,8 27,2 26,9 26,3 pH 8,45 9,00 8,92 9,20 9,33 BULANIKLI K (NTU) 30,5 202 24,0 41,5 262 ASKIDA KATI MADDE (mg/L) 98 445 71 239 566 BOĠ (mg/L) 28 95 44 62 109
Çizelge 4.11 Eber Gölü 2017 Eylül Ayı numune analiz sonuçları.
ĠSTASYON 1 ĠSTASYON 2 ĠSTASYON 3 ĠSTASYON 4 ĠSTASYON 5
RENK KOYU KĠRLĠ YEġĠL SĠYAHĠ
KAHVE YEġĠL
KOYU YEġĠL KAHVE
KIRMIZIMSI KOYU KAHVE KOKU HAFĠF KOKU KANALĠZASY
ON KOKUSU HAFĠF KOKU
BATAKLIK KOKUSU AĞIR KANALĠZASY ON KOKUSU SICAKLIK (ºC) 24,9 25,0 26,8 25,9 25,4 pH 8,56 9,24 8,92 9,38 9,64 BULANIKLIK ( NTU) 30,5 208 25,8 45,2 271 ASKIDA KATI MADDE (mg/L) 52 224 36 121 357 BOĠ (mg/L) 38 104 65 140 226
Çizelge 4.12 Eber Gölü 2017 Ekim Ayı numune analiz sonuçları.
ĠSTASYON 1 ĠSTASYON 2 ĠSTASYON 3 ĠSTASYON 4 ĠSTASYON 5
RENK KOYU KAHVE SĠYAHIMSI KAHVE
KOYU KĠRLĠ
YEġĠL YEġĠL SĠYAHIMSI KAHVE
KOKU BATAKLIK
KOKUSU
AĞIR KANALĠZASY
ON KOKUSU
HAFĠF KOKU HAFĠF KOKU KANALĠZASYAĞIR ON KOKUSU SICAKLIK (ºC) 21,0 20,7 20,7 20,7 20,7 pH 8,44 7,64 8,50 8,84 8,18 BULANIKLIK (NTU) 87,5 279 67,2 11 800 ASKIDA KATI MADDE (mg/L) 183 472 81 17 750 BOĠ (mg/L) 403 464 49 36 443
Çizelge 4.13 Eber gölü sıcaklık değiĢim değerleri ve grafiği (ºC).
KASIM ARALIK MART NĠSAN MAYIS
1.ĠSTASYON 10,3 6,8 18,3 21,9 23,1
2.ĠSTASYON 9,5 6,9 17,2 22,3 23,3
3.ĠSTASYON 9,8 5,1 17,1 21,5 22,1
4.ĠSTASYON 11,1 6,7 17,9 21,5 21,9
5.ĠSTASYON 10,5 7,2 17,9 23,2 23,9
HAZĠRAN TEMMUZ AĞUSTOS EYLÜL EKĠM
1.ĠSTASYON 25,50 26,00 26,50 24,90 21,00
2.ĠSTASYON 25,30 26,00 26,80 25,00 20,70
3.ĠSTASYON 26,60 27,00 27,20 26,80 20,70
4.ĠSTASYON 25,00 25,20 26,90 25,90 20,70
5.ĠSTASYON 25,70 25,90 26,30 25,40 20,70
ġekil 4.1 Eber Gölü istasyonlarında sıcaklığın aylara göre değiĢimi. 0,0 5,0 10,0 15,0 20,0 25,0 30,0
EBER GÖLÜ SICAKLIK DEĞİŞİM GRAFİĞİ
1. İSTASYON 2. İSTASYON 3. İSTASYON 4. İSTASYON 5. İSTASYON
Çizelge 4.14 Eber gölü pH değiĢim değerleri ve grafiği.
KASIM ARALIK MART NĠSAN MAYIS
1.ĠSTASYON 7,85 7,92 8,12 7,60 7,03
2.ĠSTASYON 7,71 7,88 7,96 7,35 7,25
3.ĠSTASYON 8,26 8,12 8,36 8,16 8,02
4.ĠSTASYON 8,23 7,89 8,03 7,86 7,21
5.ĠSTASYON 8,05 8,21 8,65 8,49 8,36
HAZĠRAN TEMMUZ AĞUSTOS EYLÜL EKĠM
1.ĠSTASYON 7,23 8,11 8,45 8,56 8,44
2.ĠSTASYON 7,74 8,65 9,00 9,24 7,64
3.ĠSTASYON 8,13 8,50 8,92 8,92 8,50
4.ĠSTASYON 7,78 8,55 9,20 9,38 8,84
5.ĠSTASYON 8,20 8,83 9,33 9,64 8,18
ġekil 4.2 Eber gölü istasyonlarında pH‟ın aylara göre değiĢimi. 0,00 2,00 4,00 6,00 8,00 10,00 12,00 D EĞE R LE R
EBER GÖLÜ pH DEĞİŞİM GRAFİĞİ
1. İSTASYON 2. İSTASYON 3. İSTASYON 4. İSTASYON 5. İSTASYON
Çizelge 4.15 Eber gölü bulanıklık değiĢim değerleri ve grafiği (ºNTU).
KASIM ARALIK MART NĠSAN MAYIS
1.ĠSTASYON 80,50 96,10 36,80 28,90 22,30
2.ĠSTASYON 325,50 441,30 285,00 203,00 188,00
3.ĠSTASYON 71,50 99,90 52,60 36,50 20,20
4.ĠSTASYON 150,30 190,30 72,10 39,30 37,20
5.ĠSTASYON 605,50 890,70 523,00 298,60 225,50
HAZĠRAN TEMMUZ AĞUSTOS EYLÜL EKĠM
1.ĠSTASYON 25,80 27,00 30,50 30,50 87,50
2.ĠSTASYON 190,00 192,00 202,00 208,00 279,00
3.ĠSTASYON 21,50 22,00 24,00 25,80 67,20
4.ĠSTASYON 39,00 39,00 41,50 45,20 11,00
5.ĠSTASYON 249,00 255,00 262,00 271,00 800,00
ġekil 4.3 Eber gölü istasyonlarında bulanıklığın aylara göre değiĢimi. 0,00 100,00 200,00 300,00 400,00 500,00 600,00 700,00 800,00 900,00 1.000,00
EBER GÖLÜ BULANIKLIK DEĞİŞİM GRAFİĞİ
1. İSTASYON 2. İSTASYON 3. İSTASYON 4. İSTASYON 5. İSTASYON
Çizelge 4.16 Eber gölü askıda katı madde değiĢim değerleri ve grafiği (ºC).
KASIM ARALIK MART NĠSAN MAYIS
1.ĠSTASYON 82,00 129,00 49,00 52,00 35,00
2.ĠSTASYON 165,00 288,00 193,00 224,00 158,00
3.ĠSTASYON 41,00 65,00 36,00 36,00 25,00
4.ĠSTASYON 209,00 308,00 129,00 121,00 96,00
5.ĠSTASYON 296,00 558,00 306,00 357,00 268,00
HAZĠRAN TEMMUZ AĞUSTOS EYLÜL EKĠM
1.ĠSTASYON 31,00 45,00 98,00 52,00 183,00
2.ĠSTASYON 177,00 198,00 445,00 224,00 472,00
3.ĠSTASYON 19,00 22,00 71,00 36,00 81,00
4.ĠSTASYON 70,00 79,00 239,00 121,00 17,00
5.ĠSTASYON 196,00 247,00 566,00 357,00 750,00
ġekil 4.4 Eber gölü istasyonlarında askıda katı maddenin aylara göre değiĢimi. 0,00 100,00 200,00 300,00 400,00 500,00 600,00 700,00 800,00
EBER GÖLÜ ASKIDA KATI MADDE AKM DEĞİŞİM GRAFİĞİ
1. İSTASYON 2. İSTASYON 3. İSTASYON 4. İSTASYON 5. İSTASYON
Çizelge 4.17 Eber gölü biyokimyasal oksijen ihtiyacı (BOĠ) değiĢim değerleri ve grafiği (mg/L).
KASIM ARALIK MART NĠSAN MAYIS
1.ĠSTASYON 52 31 48 35 30
2.ĠSTASYON 153 93 123 88 72
3.ĠSTASYON 103 65 78 58 42
4.ĠSTASYON 196 123 156 100 89
5.ĠSTASYON 295 189 206 144 127
HAZĠRAN TEMMUZ AĞUSTOS EYLÜL EKĠM
1.ĠSTASYON 36 33 28 38 403
2.ĠSTASYON 101 97 95 104 464
3.ĠSTASYON 60 49 44 65 49
4.ĠSTASYON 109 89 62 140 36
5.ĠSTASYON 167 129 109 226 443
ġekil 4.5 Eber gölü istasyonlarında biyokimyasal oksijen ihtiyacının aylara göre değiĢimi. 0 50 100 150 200 250 300 350 400 450 500 Ekse n B aşl ığ ı
EBER GÖLÜ BOİ DEĞİŞİM GRAFİĞİ
1. İSTASYON 2. İSTASYON 3. İSTASYON 4. İSTASYON 5. İSTASYON
4.3. Regresyon Analizi
4.3.1. Bulanıklık – PH Regresyon Özet ÇıkıĢı ve Grafiği
Regresyon İstatistikleri Çoklu R 0,472009425 R Kare 0,222792897 Ayarlı R Kare -0,036276137 Standart Hata 222,0551411 Gözlem 5 ANOVA df SS MS F Anlamlılık F Regresyon 1 42404,06587 42404,06587 0,859975 0,42214714 Fark 3 147925,4571 49308,48571 Toplam 4 190329,523
Katsayılar Standart Hata t Stat P-değeri
KesiĢim -1794,195641 2171,753659 -0,826150624 0,4692911 X DeğiĢkeni 1 238,6554735 257,3525534 0,92734838 0,4221471
Düşük %95 Yüksek %95 Düşük 95,0% Yüksek 95,0%
-8705,685049 5117,293767 -8705,685049 5117,2938 -580,3552093 1057,666156 -580,3552093 1057,6662
FARK ÇIKIġI OLASILIK ÇIKIġI
Gözlem Öngörülen Y Farklar
Standart Farklar Yüzdebirlik Y 1 66,12377435 -11,22377435 -0,058364324 10 54,9 2 173,5187374 141,1312626 0,733891339 30 60,05 3 227,2162189 -167,1662189 -0,869274731 50 100,65 4 304,7792478 -204,1292478 -1,061484779 70 314,65 5 316,7120215 241,3879785 1,255232495 90 558,1
ġekil 4.6. Eber gölü istasyonlarında bulanıklık – pH regresyon grafiği
4.3.2. Bulanıklık – AKM Regresyon Özet ÇıkıĢı ve Grafiği
Regresyon İstatistikleri Çoklu R 0,982633 R Kare 0,965567 Ayarlı R Kare 0,95409 Standart Hata 46,73878 Gözlem 5 ANOVA df SS MS F Anlamlılık F Regresyon 1 183775,9823 183775,9823 84,12672919 0,00274025 Fark 3 6553,540737 2184,513579 Toplam 4 190329,523
Katsayılar Standart Hata t Stat P-değeri
KesiĢim -58,7572 36,67695536 -1,60201972 0,207473017 X DeğiĢkeni 1 1,247978 0,136063003 9,172062428 0,002740252 Düşük %95 Yüksek %95 Düşük 95,0% Yüksek 95,0% -175,48 57,9652353 -175,4796468 57,9652353 0,814965 1,680991556 0,814965155 1,680991556 y = 0,0009x + 8,2268 R² = 0,2228 7,6 7,8 8 8,2 8,4 8,6 8,8 9 0 200 400 600 PH BULANIKLIK
BULANIKLIK - pH REGRESYON GRAFİĞİ
Seri 1
FARK ÇIKIġI
OLASILIK ÇIKIġI
Gözlem Öngörülen Y Farklar
Standart Farklar Yüzdebirli k Y 1 74,77648 -19,87647829 -0,491056464 10 54,9 2 334,356 -19,70597625 -0,486844142 30 60,05 3 3,641712 56,40828798 1,393589652 50 100,65 4 144,0393 -43,38927702 -1,071949702 70 314,65 5 531,5366 26,56344358 0,656260656 90 558,1
ġekil 4.7. Eber gölü istasyonlarında bulanıklık – askıda katı madde regresyon grafiği
4.3.3. Sıcaklık – pH Regresyon Özet ÇıkıĢı ve Grafiği
Regresyon İstatistikleri Çoklu R 0,080164 R Kare 0,006426 Ayarlı R Kare -0,32476 Standart Hata 0,326563 Gözlem 5 y = 0,7737x + 53,088 R² = 0,9656 0 100 200 300 400 500 600 0 200 400 600 A K M BULANIKLIK
BULANIKLIK - AKM REGRESYON GRAFİĞİ
Seri 1
ANOVA df SS MS F Anlamlılık F Regresyon 1 0,002069 0,002069 0,019403 0,898041 Fark 3 0,319931 0,106644 Toplam 4 0,322 Katsayılar Standart
Hata t Stat P-değeri
KesiĢim 16,19557 3,193869 5,070831 0,01481 X DeğiĢkeni 1 0,05272 0,378473 0,139296 0,898041 Düşük %95 Yüksek %95 Düşük 95,0% Yüksek 95,0% 6,031255 26,35989 6,031255 26,35989 -1,15175 1,25719 -1,15175 1,25719 FARK ÇIKIġI OLASILIK ÇIKIġI
Gözlem Öngörülen Y Farklar
Standart Farklar Yüzdebirlik Y 1 16,60652 0,043477 0,153732 10 16,15 2 16,63025 0,219753 0,777029 30 16,65 3 16,64211 -0,49211 -1,74006 50 16,75 4 16,65924 0,140757 0,497706 70 16,8 5 0,088121 0,311589 90 16,85
ġekil 4.8. Eber gölü istasyonlarında sıcaklık – pH regresyon grafiği
y = 0,1219x + 6,4017 R² = 0,0064 7,6 7,8 8 8,2 8,4 8,6 8,8 9 16 16,2 16,4 16,6 16,8 17 pH SICAKLIK
SICAKLIK - pH REGRESYON GRAFİĞİ
Seri 1
4.3.4. Sıcaklık – BOĠ Regresyon Özet ÇıkıĢı ve Grafiği Regresyon İstatistikleri Çoklu R 0,692514 R Kare 0,479576 Ayarlı R Kare 0,306101 Standart Hata 0,236345 Gözlem 5 ANOVA df SS MS F Anlamlılık F Regresyon 1 0,154423 0,154423 2,764529 0,194962 Fark 3 0,167577 0,055859 Toplam 4 0,322 Katsayılar Standart
Hata t Stat P-değeri
KesiĢim 16,23239 0,266967 60,80307 9,8E-06 X DeğiĢkeni 1 0,00215 0,001293 1,662687 0,194962 Düşük %95 Yüksek %95 Düşük 95,0% Yüksek 95,0% 15,38278 17,082 15,38278 17,082 -0,00197 0,006265 -0,00197 0,006265
FARK ÇIKIġI OLASILIK ÇIKIġI
Gözlem Öngörülen Y Farklar
Standart Farklar Yüzdebirlik Y 1 16,69568 -0,04568 -0,22318 10 16,15 2 16,80855 0,041452 0,202521 30 16,65 3 16,38825 -0,23825 -1,16402 50 16,75 4 16,48177 0,318229 1,554757 70 16,8 5 16,82575 -0,07575 -0,37007 90 16,85
ġekil 4.9. Eber gölü istasyonlarında sıcaklık – biyokimyasal oksijen ihtiyacı regresyon grafiği
4.3.5. AKM – BOĠ Regresyon Özet ÇıkıĢı ve Grafiği
Regresyon İstatistikleri Çoklu R 0,080164 R Kare 0,006426 Ayarlı R Kare -0,32476 Standart Hata 0,326563 Gözlem 5 ANOVA df SS MS F Anlamlılık F Regresyon 1 0,0020693 0,00206926 0,0194035 0,8980415 Fark 3 0,3199307 0,10664358 Toplam 4 0,322 Katsayılar Standart
Hata t Stat P-değeri
KesiĢim 16,19557 3,1938689 5,07083141 0,0148095 X DeğiĢkeni 1 0,05272 0,3784731 0,13929642 0,8980415 Düşük %95 Yüksek %95 Düşük 95,0% Yüksek 95,0% 6,031255 26,359887 6,0312545 26,359887 -1,15175 1,2571902 -1,1517503 1,2571902 y = 223,07x - 3522,4 R² = 0,4796 0 50 100 150 200 250 300 16 16,2 16,4 16,6 16,8 17 B Oİ SICAKLIK
SICAKLIK - BOİ REGRESYON GRAFİĞİ
Seri 1
FARK ÇIKIġI OLASILIK ÇIKIġI Gözlem Öngörülen Y Farklar Standart Farklar Yüzdebirlik Y 1 16,60652 0,0434772 0,15373163 10 16,15 2 16,63025 0,2197532 0,77702895 30 16,65 3 16,64211 -0,492109 -1,7400557 50 16,75 4 16,65924 0,1407572 0,49770578 70 16,8 5 16,66188 0,0881212 0,31158929 90 16,85
ġekil 4.10. Eber gölü istasyonlarında askıda katı madde – biyokimyasal oksijen ihtiyacı regresyon grafiği.
4.4.Parametrelerin Ġrdelenmesi
4.4.1. Sıcaklık (ºC)
Eber Gölünde su sıcaklığı Mart ayı itibariyle yükselmeye baĢlayarak Ağustos ayında 27.2 ºC ile en yüksek seviyeye ulaĢıp, Ağustos ayı sonu itibariyle düĢüĢe geçmiĢtir. Ağustos ayında tüm istasyonlarda su sıcaklığı en yüksek seviyededir. Ağustos- Ekim ayları arası kararlı düĢüĢ gözlenirken Ekim-Aralık ayları arası yüksek miktarda düĢüĢ görülmektedir. En düĢük su sıcaklığı 5.1 ºC ile Aralık ayı Ġstasyon 3 te görülmüĢtür.
y = 0,3146x + 121,13 R² = 0,5637 0 50 100 150 200 250 300 350 0 200 400 600 B Oİ AKM
AKM - BOİ REGRESYON GRAFİĞİ
Seri 1
4.4.2. pH
Eber Gölünde pH, yıl boyunca fazla yükselme ve alçalma göstermeyip hafif dalgalanma tespit edilmiĢtir. Kasım- Mart ayları arası istikrarlı yükselme, Mayıs ayında 7.03 lük en düĢük seviyeye düĢmüĢtür. Sonraki aylarda hafif yükselme eğrisi çizen değerler Eylül ayında 9.64 lük değerle Ġstasyon 5‟ te gözlenmiĢtir.
4.4.3. Bulanıklık (NTU)
Eber Gölünde bulanıklık Çay Yolağı üzerinden seçilen birinci istasyonda sürekli sabit görülmüĢtür. Ġstasyon 2, 3, 4 ve 5‟ te bulanıklık yıl boyunca paralel değerler vermiĢ olup Eylül- Aralık ayları arasında sürekli yükselme görülmüĢtür. Akarçayın göle döküldüğü nokta olan beĢinci istasyonda Aralık ayında 890.0 ntu‟ luk değerle en yüksek bulanıklık belirlenmiĢ ve en düĢük değer ise Mayıs ayında 225.50 ntu‟ luk değer olarak tespit edilmiĢtir. Aralık-Nisan Ayları arası hızlı bir düĢüĢ, Nisan- Temmuz arası normal Ģekilde düĢüĢle takip etmiĢtir. Göl aynası doğusundan seçilen dördüncü istasyonda Ekim ve Kasım aylarında değerlerin anormal Ģekilde arttığı görülmüĢtür.
4.4.4. Askıda Katı Madde (mg/L)
Eber gölünde Askıda Katı madde değiĢimi yıl boyunca kararsız bir grafik çizmiĢtir. 1. Ġstasyonda yıl boyu hafif yükselip alçalmalar görülürken, diğer istasyonlar birbirine paralel grafik çizmiĢtir. Eylül- Ekim ayları arası 4. Ġstasyon harici diğer istasyonlarda yükselme görülürken 4. istasyonda düĢüĢ tespit edilmiĢtir. Ekim-Kasım ayları arasında 4. istasyon harici diğer istasyonda düĢüĢ görülürken, 4 no‟ lu istasyonda yükselme görülmüĢtür. Ekim-Aralık ayları arası tüm istasyonlarda AKM artıĢ göstermiĢ, Aralık- Mart ayına kadar sürekli düĢmüĢtür. Mart- Mayıs ayları arası yükselen değerler Haziran ayında tekrar düĢüĢ göstermiĢ, Ağustos ayında yükselen değerler Eylül ayında tekrar düĢüĢ göstermiĢtir. En yüksek değer 5. Ġstasyonda 750,00 ntu ile Ekim ayında, en düĢük değer ise 3. Ġstasyonda 19,00‟ lık değerle Haziran ayında tespit edilmiĢtir. Bu bilgilerden AKM‟ nin göle deĢarj edilen maddelerin dönem dönem değiĢtiği anlaĢılmaktadır.
