•»n '/cfcVtİ.^ 's* n* &?>İİJ a t o m 1 4.000 0« k A ntep MDM/f S.OCÖÛÛÖ T u Nils
'TV\W&
—-11
I r
[i
A rs la n Y a v u z
Batı insanının zihninde Şark’ın en mahrem ve en manalı izlerini taşıdığı yer olarak bilinse de; Do- ğu’nun tüm mistisizmi, renkleri ve en önemlisi yaşam sırları Mısır Çarşısı’nda pazara çıkar. Yüz yıllarca derdine deva bulamayanların deva ıs marladığı ve umut bağladığı bir mekân olarak, çarşının zihinlerdeki işlevi
hâlâ dipdiri durur.
Mısır Çarşısı, yapıldığı gün den bugüne İstanbul’u zi yarete gelen yerli ya da ya bancı turistlerin m utlaka uğradıkları mekânların ba şında gelir. Her ne kadar ilk bakışta klasik Osmanlı çarşılarından biriymiş gibi görünse de; gerek dükkân larının durum u, gerekse yapısı itibariyle İstanbul, Edirne ve Bursa’daki diğer çarşılardan farklıdır. Mısır Çarşısı’nda önce eyvanlar sıralanır, sonra her eyvanın gerisinde onun iki katı bü y ü k lü ğ ü n d e o d a la r yer alırdı. Drog kaplarının sıra landığı ön d ü k k ân satış için, bu dükkâna yapışık vaziyette bulunan arka bö lüm ise depo ve imalatha ne olarak kullanılırdı. Bu gün daha elverişli hale ge tirmek için bu durum de ğiştirilmiştir.
Eminönü Kapısı (ana
ka-The mysterious Orient as pictured in western eyes over the centuries is in many ways epitomised by the Mısır Çarşısı - Egyptian Bazaar - in Istanbul. To this market came the spices o f the Far East, and fo r centuries people came here to purchase a thousand and one ingredients in hope o f curing their medical complaints. These associations from the p a s t still lin g e r in the
bazaar’s exotic image. Ever since it was built, visi tors both local and foreign to Istanbul have sought out the E gyptian B a za a r. Although at first sight the building might seem typi cal o f classical O ttom an b a za a rs, its p la n a n d s tru c tu re d istin g u is h it fro m others in Istanbul, Edirne a n d Bursa. Each o f the arched eyvans, origi n a lly open a t the fr o n t, along the covered street o f the b a zaa r was occupied by a shop, a n d b e h in d each was a room twice the size o f the eyvan. The jars o f spices and pharmaceuti cal drugs were displayed in the eyva n a t the f r o n t where the customers were served. The rear room, meanwhile, was used fo r storage and fo r making up Yapıldığı günden bu yana yerli ya da yabancı turistlerin uğ
radığı mekânların başında gelen Mısır Çarşısı, yüzyıllarca der dine deva arayanların umudu oldu. / Ever since it was built visitors to Istanbul have been fascinated by the Egyptian Bazaar, where a myriad exotic spices and medicinal herbs are sold.
İkisi büyük altı kapısı olan Mısır Çarşısı’na daha girer girmez türlü türlü baharatın keskin kokusu karşılar sizi. Çarşıda şifa verici baharatların yanı sıra kuru kayısı, in cir, meyve pestilleri ve cevizli sucuk gibi doğal tatlar da satılıyor. / The moment you enter the Egyptian Bazaar you are greeted by the fragrant scent of spices. Other shops sell dried fruits and nuts.
pı), Balıkpazarı Kapısı (Tahmis Kapısı), Ketenci ler Kapısı (Tahtakale’ye çıkan kapı), Çiçekpazarı Kapısı, Yenicami Kapısı ve Bahçe Kapı (Haseki Kapısı) denilen, ikisi büyük, altı kapıdan oluşan Mısır Çarşısı, kendisinden öncekilerin aksine ah şaptan değil, taş ve tuğladan yapılmıştır. “L” biçi mindeki kolların kesiştiği noktada bir dua kub besi, bir de ezan okunan yer vardır. îki büyük kolun uçlarındaki ana girişler, altı revaklı iki kat lı yapı olarak biçimlendirilmiştir ki; bunlardan biri esnaf arasındaki uyuşmazlıklara, diğeri ise esnaf ile müşteri arasındaki anlaşmazlıklara ba kan ticaret mahkemesiydi.
III. Mehmed Dönemi’nde yapımına başlanan ve 1663’te Osmanlı padişahı IV. Mehmed’in annesi
prescriptions. Today, however, the shops have been altered so that the eyvans are enclosed. The L-shaped bazaar has two large main gates a nd fo u r smaller, a n d is built o f stone a nd brick, rather than timber like other bazaars o f the peri od. At the comer where the two arms meet is a prayer dome and a place from which the call to prayer was chanted. The main entrances at the extremities o f the two arms are in the fo rm o f two-storey portals with six-arch colonnades. These p o rta ls once housed two co m m ercia l courts, one to settle disagreem ents betw een tradesmen, a n d the other between tradesmen and customers.
The Egyptian B azaar is part o f the complex o f
8
Hatice Turhan Sultan tarafından Mimar Mustafa Ağa’ya bitirtilen Yeni Cami Külliyesi’ndeki Mısır Çarşısı, ilk dönemlerde “Yeni Çarşı” ve “Valide Çarşısı” olarak da anılırdı. İstanbul’un klasik üs lupta yapılan en güzel çarşılarından biri olan ve arasta düzeniyle “L” şeklinde inşa edilen Mısır Çarşısı, tarihi işlevini ise 18. yüzyılın başlarında kazanmıştır. Çarşıda satılan drog ve baharatın Mısır yoluyla gelmesi, bir de Mısır’dan gelen ge milerin Mısır Çarşısı’nın önünde mal indirmesin den dolayı, önce halk diline sonra da resmi lite ratüre Mısır Çarşısı olarak girmiştir. İlk zamanlar çarşıda 49’u aktarlara, geri kalan kısmı ise pa mukçu ve yorgancı esnafına tahsis edilen 100’e yakın dükkân yer alıyordu.
Mısır Çarşısı’nda yok, yok! Yemekleri tadlandıran, dertlere deva olan, ev sohbetlerini ballandıran adaçayı, ıhlamur, kekik, nane, ısırganotu, biberi ye, sumak, kimyon ve daha niceleri çuvallar için de alıcılarını bekliyor. / Every imaginable herb and spice, whether to flavour food, make herbal teas, or use as traditional cures can be found here. Sacks of sage, linden flower, thyme, mint, nettles, rosemary, sumac, cumin and scores of other herbs and spices are on sale.
Yeni Mosque, construction o f which began during the reign o f Mehmed III (1595-1603) and was completed in 1663 by the architect Mustafa Ağa f o r H a tice T u rhan Su ltan , mother o f Mehmed IV (1648-1687). It was therefore originally known as the Yeni Bazaar or Valide Bazaar, valide meaning moth er. Since the spices and drugs sold in the bazaar arrived by ships from Egypt which unloaded their cargos nearby, in time it came to be known as the Egyptian Bazaar.
In the early years the Egyptian Bazaar was occu pied by shops selling cotton as well as pharm a ceuticals. It is one o f the loveliest classical style bazaars in Istanbul, and its L shape is typical of the arasta type o f bazaar consisting o f rows o f shops devoted to the same trade. The six gates of the Egyptian B a za a r are the m a in E m inönü Gate, B a lik p a za ri (form erly Tahm is) Gate, Ketenciler Gate, Çiçekpazan Gate, Yeni Cami
Çarşı olur da içinde şekerci dükkânı açılmaz mı? Cam kavanozlar içindeki renk renk, çeşit çeşit akide şekerleri müşterilere adeta “Hoş geldin" diyor (üstte). Mısır Çarşısı’nın binbir renkli dünyasından bir parça alıp da götürmemek ne mümkün (altta)? / A confectioner’s shop tempts customers with glass jars of colourful old-fashioned sweets (above). Who can resist buying some of the thousand and one goods here? (below)
1870’li y ıllard a İsta n bul’da bulunan ünlü İtal yan g ezg in E dm ondo d ’Amicis, Mısır Çarşısı’nı şu cümlelerle anlatmıştı: “Çarşıya girer girmez, in sanın burnuna öyle kes kin bir nebat kokusu çar par ki, neredeyse gerisin geriye dönülür. Burası Hindistan, Suriye, Mısır ve A rabistan’dan gelip odalıkların ellerini, yüz lerini boyayan, evlere, hamamlara, ağızlara, sa kallara ve yemeklere gü zel kokular veren, yor gun paşalara kuvvet ka zandıran, bedbaht zevce leri yatıştıran her türlü baharatın toplandığı Mı sır Çarşısı’dır.”
Osmanlı aktar (attar) ge le n e ğ in d e Mısır Çarşı- sı’nın önemli bir yeri var dı. Aktarlar, Osmanlı hal kının g ö z ü n d e önem li kim selerd i. U sta-çırak yöntemi ile yetişen aktar lar, burada yalnızca şifa
1 . jU, , TBM İ v i ” v’S i r ~*irePJPB ** 1 ^ i f f » ! « - L , ;■[ ”” jj |1( M
-Gate and Bahçe (for merly Haseki) Gate. Edm ondo d ’Am icis, who visited Istanbul d u rin g the reign o f S u lta n A b d ü la z iz (1861-1876) descri bed the E gyptian Bazaar in the follow ing words: ‘Entering this, we are immedi ately assailed by an odour so poweiful as to fa ir ly kn o ck one dow n: th is is the E gyp tian B a za a r, where are deposited all the wares o f India, Syria, Egypt, a n d Arabia, which later on, co n v erted into essences, p a stilles, p o w d ers a n d o in t ments, serve to colour little h a n d s a n d faces, perfume apart
ments and baths and breaths a n d beards, reinvigorate wom-out pashas, a n d dull the
12
bitkileri satmaz, bir çeşit halk hekimliği de yapardı. Aktarlar da bulunan ve ancak dükkân sahibinin bilebileceği türlü tür lü nebatlar, kurutulmuş çiçek ler, şaplar, tohumlar, ağaç ka bukları ve kökleri birer deva kaynağıydı. Bir taraftan usulü ne uygun olarak kurutulm uş adaçayı, biberiye, boruçiçeği, hatmi, kekik, kudretnarı, me nekşe, oğulotu, reyhan, sater, ısırganotu, kenevirotu ve mah lebi satışa sunarken; diğer ta raftan da binbir türlü derde de va olacak reçeteleri hazırlarlar- dı. Çeşit çeşit baharatlar ve şi falı otların yanında; evlere, iş yerlerine ve kişilere has güzel
kokuları esans haline getirmek de aktarların işiy di.
Bugün yalnızca dokuz aktar dükkânının kaldığı, bir bölümü de aktardan çok baharatçı olan Mısır Çarşısı’nın yeni evsahipleri arasında kuyumcu, mobilyacı, kasap, kuruyemişçi, tuhafiyeci, sepet çi, parfümeri ve tatlıcılar bulunuyor. Özellikle de kuruyemişçilerin Mısır Çarşısı’nda önemli bir yeri var. Ünlü Antep fıstığı, badem, fındık, incir, kuru
senses o f unhappy mar ried people. ’ The p h a r m a cists tr a in e d as apprentices a n d having risen to the rank o f mas ter op en ed th e ir own shops. They not only sold medicinal herbs, but also served as f o lk doctors who prescribed cures fo r th e ir c u s to m e r s ’ c o m p la in ts . Their m y ria d
store o f in g re d ie n ts included dried flowers, leaves, stems, seeds, tree bark a n d roots, among th em m a n y still c o m monly used fo r culinary p u rp o ses a n d hom e remedies today, such as sage, rosemary, morning glory, hemp, marsh mallow, thyme, momordica, violet, lemon balm, basil, summer savory, nettle, and mahaleb. The pharmacists were at the same time perfumers, who prepared fragrant essences. Today there are just nine shops selling herbs and spices in the bazaar, the others selling such a wide range o f goods as jewellery, furniture, meat, dried nuts a nd fruits, haberdashery, baskets,
per-Baharatların Mısır yoluyla gelmesi ve Mısır’dan gelen gemilerin tam da çar|i önünde mal indirmesinden dolayı Mısır Çarşısı olarak anılan çarşıda bu gün turistler için hediyelik eşyalar da satılıyor. / The Egyptian Bazaar acquired this name because the exotic spices sold here arrived by ship from Egypt and were unloaded close by. Today, souvenirs and many other goods are also sold in the bazaar.
\m
•
•—
m
m
m
ui
iM
iM
r
m *m f^ m a rS
S
S
S
H
B
B
Evcil hayvan satıcıları ve özellikle de k u p la r sığınacakları yer olarak tarihi Mısır Çarşısı’nı seçiyor (üstte solda). Çarşıda çeşit çeşit baharatın yanı sı ra yetiştirmeyi istediğiniz bitkilerin tohumlarını da bulmak mümkün (üstte sağda). / Outside the bazaar are pet shops, many specialising in cage birds (above left). Seeds and bulbs are also on sale here (above right).
üzüm, kuru şeftali ve hindistancevizinin onlarca cins ve çeşidi dükkânların raflarını süslüyor. Şarküterilerde ise rengârenk kavanozlarda binbir çeşit reçel; ayva, vişne, kayısı, çilek, incir... Bir birinden leziz peynirler; beyaz peynir, kaşar peyniri, dil peyniri, kaymak peyniri, tulum pey niri. Sucuk, salam, pastırma ve bal çeşitleri de unutulm am alı tabii. Unkapanı tarafındaki dış cephede bulunan balıkçılar da Mısır Çarşısı’nın daimi misafirlerinden.
Mısır Çarşısı’nın Eminönü yönündeki ana girişi nin üst tarafında yer alan Pandeli Lokantası ise yüz yıllık geçmişi ile Türk mutfağından tatlar su narken duvarlarına asılı kupürlerle de tarihe yol culuk yaptırıyor. Pandeli’nin hem İmparatorluk hem de Cumhuriyet dönem lerindeki en ünlü müdavimi ise Mustafa Kemal Atatürk’tü. Edebi yatımızın iki ünlü siması Yahya Kemal Beyatlı ile Ahmet Hamdi Tanpınar da Pandeli’yi sık ziyaret edenler arasındaydı.
Bugün evcil hayvan satıcıları ve özelikle de kuş çu esnafı, sığınacakları yer olarak yine tarihi Mı sır Çarşısı’nı seçiyor. Çarşının Yeni Cami’ye ba kan cephesine açtıkları küçük dükkânlarda ha yatlarını sürdürüyorlar. Evcil hayvan dükkânları nın yanında bulunan çiçek ve fide satıcıları da
çarşıya ayrı bir renk katıyor. •
* Abdullah Kılıç, gazeteci.
fum es, a n d confectionery. The dried fr u it a nd nut shops are almost as fascinating as the spice shops, with their tem pting range o f pistachio nuts, alm onds, h a ze ln u ts, d ried fig s, d ried peaches, raisins, coconut and many others. There are also grocery shops selling m any varieties o f jam. - such as quince, sour cherry, apricot, straw
berry and fig, delicious cheeses, preserved meats and sausages, and different kinds o f honey. On the upper floor o f the portal at the south gate is a fam ous restaurant, Pandeli, which has been serving Turkish cuisine here fo r a hundred years. On the walls are proudly displayed newspaper cuttings about the restaurant’s fa m o u s guests, including Mustafa Kemal Atatürk who came to eat here both during Ottoman times and after the founding o f the Turkish Republic in 1923- Other celebrated p a tro n s o f P an d eli were the p o et Yahya Kemal Beyatlı and novelist Ahmet Hamdi Tanpınar.
There are also small shops along the outer walls o f the Egyptian Bazaar, fishmongers to the north and pet shops and flower shops to the south. So although the character o f the Egyptian Bazaar has changed since Ottoman times, the variety of goods to be fo u n d here make it if anything more
colourful than it was. •
*Abdullah Kılıç is a journalist. 1 6
S K Y L IF E A R A L IK D E C E M B E R 2 0 0 0
Kişisel Arşivlerde Istanbul Belleği Taha Toros Arşivi
