Domenico Carlo Maria Dragonetti'nin La Majör kontrbas konçertosunun formal analiz ve icra açısından incelenmesi

(1)

DOM

MAJ

AN

MENİCO

JÖR KO

NALİZ

YAYLI YÜ

O CARL

ONTRBA

VE İCR

DOÇ ÇALGILA ÜKSEK LİS

LO MAR

AS KON

RA AÇIS

SİBEL S TEZ DAN Ç. AMİNBA EDİR 20 AR SANAT SANS TEZ

RİA DRA

NÇERTO

SINDAN

OYDAN NIŞMANI AY SAPAY RNE 11 DALI İ

AGONET

OSUNUN

N İNCEL

YEV

TTİ’NİN

N FORM

LENMES

N LA

MAL

Sİ

(2)

(3)

(4)

TEŞEKKÜR

Domenico Carlo Maria Dragonetti’nin la majör kontrbas konçertosunun formal analiz ve icra açısından araştırılarak incelenmesi kontrbas icracılarına katkıda bulunması bakımından önem taşıyacağı ve eserin icrasında karşılaşılan problemlerin aşılmasında yol gösterici olacağı düşünülen bu tezin hazırlanmasında değerli bilgilerinden ve deneyimlerinden yararlandığım danışmanım Trakya Üniversitesi Devlet Konservatuvarı Öğretim Üyesi Doç.Aminbay SAPAYEV’e, T.Ü. Konservatuvar Müdürü ve Müzik Bölüm Başkanı Prof.Süleyman Sırrı GÜNER’e,formal analiz incelemesinde yardımlarından dolayı T.Ü.Devlet Konservatuvarı Öğretim Görevlisi Svetlana AVAZOVA’ya, yardımlarından dolayı Çellist Musa Eren İŞKODRALI’ya, her türlü maddi manevi desteği esirgemeyen annem Emel SOYDAN’a,babam Suat SOYDAN’a ve Ahmetcan KISAÇTUTAN’a teşekkürlerimi sunarım.

(5)

Tezin adı:Domenico Carlo Maria Dragonetti’nin La Majör Kontrbas Konçertosunun Formal Analiz ve İcra Açısından İncelenmesi

Hazırlayan:Sibel SOYDAN

ÖZET

Bir müzik eserinin önemli unsurlarından biri icracısıdır.Dinleyiciye eseri ve eserin karakterini,anlamını ulaştıran eserin icracısıdır.Bu nedenle icracının eseri dinleyiciye hissettirebilmesi çok önemlidir.Önce eseri kendisinin anlaması ve hissetmesi gerekir.Eserin formunu,oluştuğu dönemin özelliklerini bilmesi, o eserin derinliğini kavrama ve doğru değerlendirme olanağı sağlayacaktır.Eserde var olan değeri dinleyiciye ulaştırabilmesi,ortaya koyduğu doğru değerlendirme ile mümkün olabilecektir.

Bu araştırmada solo kontrbasın öncüsü olarak tarihte önemli bir yere sahip olan D.Dragonetti’nin la majör kontrbas konçertosu formal analiz ve icra açısından incelenmiştir.İtalyan kontrbas virtüözü ve bestecisi olan D.Dragonetti kontrbas sanatına ve repertuarına bir çok yenilik getirerek çalınması güç eserler bırakmıştır.Bu eserde teknik güçlükler saptanmaya çalışılmış ve saptanan bu güçlüklerin ortadan kaldırılması için değişik yay teknikleri ve alıştırma yöntemleri ile çalışılmasının önemli unsurlardan biri olduğu görülmüştür.Bu eserin daha iyi icra edilebilmesi için icracılara katkı sağlanmaya çalışılmıştır.

(6)

Name of Thesis: The Form Analysis And The Interpretation Of The A Dur Double Bass Concerto By Domenico Carlo Maria DRAGONETTİ

Prepared by: Sibel SOYDAN

ABSTRACT

One of the most important aspects of a musical composition is it's performance. Performance shows the listener the character, the meaning and the piece itself. That is why performer has to make the listener understand the composition. Performer has to understand and feel the piece himself/herself first. Knowing the musical form and the period of its composition will let the performer comprehend the deepness of the piece and interpret the piece correctly. Delivering the contents of the piece will be possible through the correct interpretation the performer presents.

In this research of A-dur double bass concerto by D. Dragonetti who was recognized in history as the pioneer of solo double bass, the piece was reviewed in form analysis and performance. Italian double bass virtuosso and composer D. Dragonetti has brought a lot of innovation into the art of the double bass playing and left many difficult pieces to the repertoire. This research tried to determine the technical difficulties, and has shown that one of the important aspects is to practice the determined difficulties with various bow techniques and exercises. It was tried to aid the performers to perform the piece better.

(7)

İÇİNDEKİLER

TEŞEKKÜR ... i ÖZET ... ii ABSTRACT ... iii İÇİNDEKİLER ... iv

ÖRNEKLER LİSTESİ ... vii

RESİMLER LİSTESİ ... xi

KISALTMALAR LİSTESİ ... xii

BÖLÜM I GİRİŞ ... 1 1.1.Problem ... 2 1.2.Amaçlar ... 2 1.3.Önem ... 3 1.4.Sayıltılar ... 3 1.5.Sınırlılıklar ... 3 1.6.Tanımlar ... 3 BÖLÜM II YÖNTEM ... 8 2.1.Araştırma Modeli ... 8 2.2.Evren ve Örneklem ... 8 2.3.Verilerin Toplanması ... 8 2.4.Verilerin Çözümü ve Yorumlanması ... 8 BÖLÜM III BULGULAR ve YORUM ... 9

3.1.Kontrbasın Genel Tarihçesi ... 9

3.1.1.Teller ... 14

3.1.2.Yaylar ... 15

3.1.3.Akort Sistemi ... 16

(8)

3.1.5. XIX. Yüzyılda Kontrbas için Solo Çalışmalar ... 20

3.1.6. XX.Yüzyıl’dan Günümüze ... 20

BÖLÜM IV 4.1.D.Dragonetti’nin Hayatı(1763-1846) ... 24

4.1.1.Çocukluğu ve Venedik’teki İlk Müzik Dersleri ... 24

4.1.2.Londra Yılları (1794-1876) ... 25 4.1.3.Viyana Yılları ... 27 4.1.4.Enstrümanları ... 29 4.1.5.Eserleri ... 30 4.1.5.1.Eserleri ... 31 BÖLÜM V 5.1.Konçerto Formu ... 32

5.2.D.Dragonetti’nin La Majör Kontrbas Konçertosu ... 33

5.3.Dragonetti’nin La Majör Kontrbas Konçertosunun Formal Analizi 34 5.3.1.Birinci Bölüm (Allegro Moderato) ... 35

5.3.2.İkinci Bölüm (Andante) ... 49

5.3.3.Üçüncü Bölün (Allegro Giusto) ... 55

5.4.Dragonetti’nin La Majör Kontrbas Konçertosunun İcra Analizi ... 68

5.4.1.Birinci Bölüm (Allegro Moderato) ... 68

5.4.2.İkinci Bölüm (Andante) ... 80 5.4.3.Üçüncü Bölüm (Allegro Giusto) ... 85 BÖLÜM VI SONUÇ ve ÖNERİLER………90 KAYNAKÇA………..91

(9)

ÖRNEKLER LİSTESİ

Örnek 1: Standart Konrbas Akort Sistemi ... 35

Örnek 2: Diğer Kontrbas Akort Sistemi ... 35

Örnek 3: La Majör Kontrbas Konçertosu 1. Bölüm ... 36

Örnek 13 :La Majör Kontrbas Konçertosu 1. Bölüm ... 40

Örnek 14 : La Majör Kontrbas Konçertosu 1. Bölüm ... 41

Örnek 21: La Majör Kontrbas Konçertosu 1. Bölüm… ... 44

(10)

Örnek 42: La Majör Kontrbas Konçertosu 3.Bölüm ... 56

Örnek 43: La Majör Kontrbas Konçertosu 3 Bölüm ... 57

Örnek 52: La Majör Kontrbas Konçertosu 3. Bölüm. ... 61

(11)

Örnek 65: La Majör Kontrbas Konçertosu İcra Analizi 1.Bölüm ... 68

Örnek 66: Alıştırmalar ... 69

(12)

Örnek 96: La Majör Kontrbas Konçertosu İcra Analizi 2. Bölüm ... 81

Örnek 103: Kadans ... 84

Örnek 113: La Majör Kontrbas Konçertosu İcra Analizi 3.Bölüm … ... 89

(13)

RESİMLER LİSTESİ

Resim 1 : Viola da Gamba ... 11

Resim 2 : Kontrbasın Bölümleri ... 12

Resim 3 : Busetto Biçimli Kontrbas ... 13

Resim 4 : Alman Yay ... 15

Resim 5 : Fransız Yay ... 16

Resim 6:Dominico Dragonetti ... 23

Resim 7 : D. Dragonetti Zamanında Kraliyet Tiyatrosu ... 26

Resim 8 :D.Dragonetti’nin Üç Telli Kontrbası ... 30

(14)

KISALTMALAR LİSTESİ

Adı geçen eser: a.g.e.

Forte: Kuvvetli,Güçlü (Kısalt.f)

Fortissimo: Çok güçlü ( Kısalt ff )

Mezzo forte: Yarı kuvvetli (Kısalt. mf)

Mezzo piano: Orta hafiflikte (Kısalt. Mp)

Opus: 1500’lü yıllardan beri bestecilerin eserlerini numaralamak için kullanılan Tanım(Kısalt. Op.)

Piano: Hafif,yumuşak sesle (Kısalt.p)

Pianissimo: Çok hafif (Kısalt. pp)

Sforzando: Vurgu,vurgulama (Kısalt. Sf)

(15)

BÖLÜM I

GİRİŞ

Keman ailesinin,en kalın sesli ve en büyük çalgısı olan kontrbasın tarihçesi 15.yüzyılın başlarına kadar dayanmaktadır.Her ne kadar ‘Violine’ adı verilen bir Rönesans çalgısından türemiş olsa da 16. yüzyıldan 18. yüzyıla kadar akort edilişi,boyutları ve tellerin sıralanaşı açısından bir çok değişikliğe uğramıştır.Ancak 18.yüzyılın ikinci yarısında bugünkü biçimini almıştır.

Yetersiz kaynak ve metodların eksikliği solo kontrbas icracılığını o dönemde gelişememesine sebep olmuştur bu yüzden de klasik dönemin başlarına kadar kontrbas orkestralarda eşlik görevi görmüştür.

18.yüzyılın ikinci yarısından itibaren kontrbası solo bir çalgı olarak kullanmaya başlayan ilk kişi İtalyan virtüöz Domenico Dragonetti’dir.Kontrbas sanatına ve repertuarına büyük bir katkı sağlayan Dragonetti dönemin bestecilerine de ilham kaynağı olmuştur ve Dragonetti’nin şöhreti ile ilgi çekici bir enstrüman haline gelmiştir.İcracılığındaki büyük ustalığını eserlerine de yansıtan Dragonetti çalınması güç pasajlara sahip eserler bırakmıştır.Dragonetti’nin la majör kontrbas konçertosu o dönemin yazılmış en önemli eserlerinden biridir.Özellikle kontrbasın o dönemdeki teknik gelişimi açısından çok önemli bir yere sahiptir.

Bu çalışma dört bölümden oluşmaktadır.Birinci bölümde kontrbasın tarihsel gelişim süreci,ikinci bölümde Domenico Dragonetti’nin hayatı ve müzik ortamı,üçüncü bölümde D.Dragonetti’nin la majör kontrbas konçertosunun formal analizi ve dördüncü bölümde icra açısından incelenerek öneriler getirilmiştir

(16)

1.1.Problem

Domenico Dragonetti 1763-1846 yılları arasında yaşamış klasik dönem kontrbas icracısı ve aynı zamanda bestecisidir.Eserlerinde dönemin özelliklerini görmek mümkündür.Domenico Dragonetti’nin la majör kontrbas ve orkestra için yazdığı konçertosu klasik dönemin yazılmış en önemli eserlerinden biridir.Özellikle o dönemdeki kontrbasın teknik gelişimi açısından çok önemli bir yere sahiptir.

Bu çalışmada Domenico Dragonetti’nin la majör kontrbas konçertosu incelenmiştir.Kontrbas icracıları D.Dragonetti’nin eserlerinin icrası sırasında teknik bir çok sorunla karşılaşmaktadır. Bu eserleri ya bilinçsizlikle çalışmakta ya da doğru çalışma yöntemlerini gösteren kaynaklar aramaktadırlar. Konçertonun formu ve icrasının getirdiklerini ortaya koymak için yapılan analizler ve çalışma yöntemlerinin belirlenmesi icracılara büyük katkı sağlayacaktır.

1.2.Amaçlar

Bir müzik eserinin önemli unsurlarından biri icracısıdır.Dinleyiciye eseri ve eserin karakterini,anlamını ulaştıran eserin icracısıdır.Bu nedenle icracının eseri dinleyiciye hissettirebilmesi gerekmektedir.Eserin bestecisini tanımak,yazıldığı dönemi bilmek ve bu döneme ait çalgıların gelişimlerini araştırmak müziği daha iyi ifade edebilmek için yardımcı kaynak oluşturur.

D.Dragonetti’nin konçerto formundaki kontrbas eserlerinin incelenmesi ve la majör konçertosundaki çeşitli teknik sorunların ortaya konarak çözümlenmesi, karşılaşılan çeşitli problemleri gidermeye yönelik ve icracılara gereken yardımcı kaynakları bir araya toplayarak,elde edilen bulguları değerlendirerek sonuca ulaşmak bu araştırmanın temelini oluşturmaktadır

(17)

1.3.Önem

Bestecinin,yaşadığı dönem ve müziğinin karakteristik özelliklerinin bilinmesi ve eserin formunun incelenerek anlaşılması ve eserin genel yapısının bilinmesi, icracıların çalışmalarında müzik yorumu açısından yardımcı olacak ve incelenen eserin icrasında müzikal karakteri daha iyi anlayarak ifade edebilmeyi sağlayacaktır.

1.4.Sayıltılar

1.D.Dragonetti’nin kontrbas tekniğini ve müziğini inceleyerek,eserlerinde kullandığı tekniklerin doğru uygulanabilmesi için çalışma yöntemleri geliştirmektir.Bu eserdeki teknik güçlüklerin ortadan kalkmasını sağlayacaktır.

2.Bu teknik güçlüklerin aşılması,D.Dragonetti’nin diğer eserlerinin icrasında da yol gösterici olacaktır.

1.5.Sınırlılıklar

Bu araştırma Domenico Dragonetti’nin la majör kontrbas konçertosu ile sınırlandırılmıştır.

1.6.Tanımlar

Accelerando: Gittikçe hızlanarak.

(18)

Akor: İki veya daha çok sesin armoni oluşturacak şekilde aynı anda çalınması. Uygu, düzen. Kırık düzen karşıtı kalıp düzen.

Allegro: Neşeli, kıvrak, çabuk tempoda.

Allegro moderato: Orta derecede neşeli ve çabuk.

Allegro Giusto: İstikrarlı bir hızda.

Andante: Yürüyüş hızında.Bir parçanın orta yavaş tempoda çalınacağı veya okunacağı anlamına gelen müzik terimidir.

Arpej: Sesleri kırık akorlar halinde art arda çalmak,serpiştirerek çıkartmak.

A Tempo: İcrada tempo değişmesinden sonra,yeniden önceki tempoya dönmesidir.

Coda: (Koda) Sonat formunda geliştirim ve yeni serim tekrardan sonra ya da ayrıntılı eserlerin son kısmı olarak ana tonalitenin son kez duyurulduğu ve çoğunlukla bir durak noktası ile biten müzik1

Crescendo: Sesi gittikçe kuvvetlendirerek.2

Decrescendo: Sesin gittikçe alçalacağını, söneceğini belirtir.

Detaşe: Genellikle yaylı çalgılarda birbirlerini izleyen seslerin yayın alt ve üst kısımlarının değişimiyle bağsız,kesik ama tam değerini vererek çalınmasıdır.

Dolce: Bestecinin istediği bir bölümün tatlı ve yumuşak çalınmasını ifade etmek için kullandığı terim.

1_{İrkin Aktüze , a.g.e. s.297}

(19)

Dominant: Dizinin beşinci sesi.

Ekspozisyon: Sergi.

Entonasyon: Doğru tonlama. Ses yüksekliğinin ve derecelerinin uyumlu denetimiyle tam sesi verebilme.

Enstrüman: Müzik aleti,çalgı.

Espressivo: İçten, dokunaklı,ifadeli.

Flajole: (Alm.) Yaylı çalgılarda doğuşkanlıkları öne çıkarma şeklinde kullanılan bir teknik yöntemidir.3

Forte: Güçlü gürlükte çalınması öngörülen.

Gam: Bir müzik parçasının kuruluş şekline göre(majör,minör)belirli bir kalıpta dizilen notalar topluluğu.

Kadans: 1.Bir müzik tümcesinin sonunda yer alan notalar veya akorlar öbeği. Karara varış.Durgu.2.Yorumcunun ustalık düzeyini değerlendirmek üzere bir konçertonun bölüm sonlarına doğru solistin orkestradan ayrılıp kendi başına yorumladığı bölümdür,Klasik dönemde kadanslar o anda doğaçtan çalınmıştır fakat günümüze yaklaştıkça besteciler ya da icracılar kadansları yazılmış bir örnekten yola çıkarak icra etmeye başlamışlardır.

Konçerto: Orkestra eşliğinde,genellikle bir bazende birkaç çalgı için yazılmıştır veİtalyanca zıtlık anlamında kullanılmaktadır.Orkestra ve solistin birbiri ile yarışması anlamına gelmektedir. İlk bölümün sonunda solistin ustalığını gösterebilmesi için bir kadans mevcuttur. Konçerto ilk olarak erken barok

(20)

dönemde ortaya çıkmış ve klasik döneme kadar gelişimini devam ettirmiş, en önemli temsilcisi Antonio Vivaldi sayılabilir. Barok döneminde konçertolar bölüm sayıları bestecisine göre değişkenlik gösterebilir.Klasik dönemde ise konçertolar ise üç bölümlü olmuştur.Romantik dönemde de bu stil devam etmiştir.Çağdaş dönemde konçertoların bölümlerinin sayısı yine değişkenlik göstermiştir.

Largo: (İt.) Çok ağır, geniş. (tempo)

Legato: Bağlı. (söyleyiş veya çalış)4

Moderato: Ilımlı bir tempoda. Orta hızda.

Nüans: Ayırtı. İnce fark.

Opus: Eser,yapıt,1500’lü yıllardan beri bestecilerin eserlerini numaralamak için kullandıkları tanım.

Ölçü: Müzik parçasının eşit süreli bölünüşü.

Piano: (İt.) Hafif, yumuşak çalış.

Ritenuto: (İt.) Kesinti,yalnızca 1-2 mezür için aniden ağırlaşan yer.

Ritm: Güçlü ve güçsüz vuruşların düzenli aralıklarla yinelenmesi.Bu yinelenmenin bir kalıp halindeki oluşumu, ölçüyü yaratmaktadır.

Senkronize: Eş zaman,aynı zamanda olan.

(21)

Subdominant: Dizinin dördüncü derecesi.

Staccato: Notalarda belirtilen sesleri birbirine bağlamadan teker teker ayrı ayrı yorumlama.

Spiccato: Notaları birbirinden kopuk şekilde seslendirme,yayın tele üstten düşmesi ve zıplama hareketenin kontrollü biçimde devam etmesi.

Tempo: (İt.) Zaman sözcüğünden.Müzikte hız karşılığı kullanılan,nota değerlerinin kesin süresini,yani zaman-hız-ölçü birlikteliğini belirleyen terim.

Tonalite: Bir müzik parçasının belli, merkezî bir tona göre armonik olarak düzenlenmesi.

Varyasyon: Çeşitleme. Bir temanın, parçanın başından sonuna dek çeşitli çalma biçimleriyle, süslemelerle değişikliğe uğradığı müzik yapıtıdır.

Virtüöz: Herhangi bir müzik aletini ustalıkla en üst düzeyde çalabilen kişi olarak tanımlanır.

(22)

BÖLÜM II

YÖNTEM

2.1.Araştırma Modeli

Bu araştırmada betimsel yöntem ve tekniklerden yararlanılmış,durumu ortaya koymak üzere tarama modeli esas alınmıştır.

2.2.Evren ve Örneklem

Bu araştırmada evreni D.Dragonetti’nin müziği,örneklemi ise Dragonetti’nin kontrbas ve orkestra için yazdığı la majör kontrbas konçertosu oluşturmuştur.

2.3.Verilerin Toplanması

Tarama modeli ile yapılan bu araştırmada,bu modele uygun olarak D.Dragonetti’nin la majör kontrbas konçertosu analiz edilmiş,kaynak kişilere başvurulmuş ve yazılı kaynaklardan yararlanılarak istenen verilere ulaşılmıştır.

2.4.Verilerin Çözümü ve Yorumlanması

Bu araştırmayla ulaşılan veriler ile D.Dragonetti’nin müziğinin yapısı,icracılığındaki ustalığı ve eserlerinde kullandığı teknikler ve bu tekniklerin uygulanması ve yeni çalışma yöntemleri geliştirebilmesi açısından çözümlenmiş ve yorumlanmıştır.

(23)

BÖLÜM III

BULGULAR VE YORUM

3.1. Kontrbasın Genel Tarihçesi

Kontrbasın tarihi müziğin aristokrat evlerinin yanı sıra küçük kiliselerdeki günlük yaşamın sıradan ve sıradan olmayan etkinlikleriyle bağlantılı olduğu çok uzak bir dönemden başlar. Bu dönemde besteci ve müzisyenler İtalya’ya gelmişlerdir.

Kontrbasın başta birden fazla anlamı olmuştur, “ses aralığı” veya “farklı seslerden oluşan bir kompozisyonun parçası” anlamına gelmiştir. Ancak bu çalgıyı günümüzde bildiğimiz şekilde anlatan anlam Alman müzik teorisyeni Michael Praetorius5'un Sintagma Musicum (1616 – 1620) adlı yazısında bahsettiği zaman ortaya çıkmıştır; bu metin 15. yüzyıldaki müzik yaşantısını anlatır ve o döneme ait çalgıların küçük birer versiyonunun ayrıntılı çizimlerini içermektedir. Praetorius her telli çalgının “alt aralık”ta bir ilişkili çalgısı olduğunu yazmıştır. Bu bağlamda kontrbasa en çok benzeyen çalgı Gross-Contra-Bass-Geige adlı çalgıdır, bu daha sonra kontrbasa doğru evrimleşen bir çeşit alto kontrbastır.

Kontrbas,15.yüzyılda Avrupa’da Viol ailesinin en kalın sesli üyesi olarak ortaya çıkmış ve bu bağlamda ‘bas keman’ olarak adlandırılmıştır.

‘Viol,orta çağda kullanılan yaylı çalgılar grubunun adıdır. 15.ve 17 yüzyıllar arasında yaygın olan viollar önce gezgin müzisyenler tarafından,daha sonra da saraylarda kullanılmıştır.’Bu enstrümanlar bacaklar arasında sıkıştıralarak ya da bir yere dayanılarak çalınan Viola da gamba ve kolla tutulup omuza yaslanılarak çalınan Viola da Bracio olmak üzere çalma şekillerine göre ikiye

(24)

ayrılmaktadır.Bunların içinde Viola Da Gamba çellonun,ondan bir oktav daha kalın sesli violine ise kontrbasın atası sayılmaktadır.Dikey pozisyonda tutulan çalgılar genellikle altı tellidir.’6

20.yüzyıldan önce bir çok kontrbasın yaylı çalgılar ailesindeki çalgıların tipik olarak 5-6 telli olmasının aksine yalnızca üç teli bulunmaktadır.Fakat bazı kontrbasların,örneğin Gasparo Da Salo7 tarafından yapılanlar gibi,16 yüzyılda altı telli kontrbasın Violine’den türemiş olduğunu göstermektedir.

Standart ölçülere dayanarak yapılan keman ve çellonun aksine kontrbasın boyutları değişkendir.Bu ilk basların büyük bir ses çıkartması gerekmiştir ancak büyük çalgılar yalnızca çalınması zor değil aynı zamanda taşınması ve korunması açısından da zor olmuştur.Yapımcılar her zaman güçlü ses çıkaran büyük kontrbaslar yapmaya çalışmışlardır.

Kontrbas için kullanılan iki model İtalyan ve Alman,Viola da Gamba ve çelloya dayanmaktadır ve 3-6 arasında değişen tel sayıları vardır.

Kontrbasın boyutları keman ve çellonun boyutlarında farklı olmuştur.Örneğin,çok daha derindir,üst kısım arkaya kadar olan uzaklık orantısal kemanınkinden çok daha fazladır.Ayrıca,keman kabarık omuzlara sahipken,çoğu kontrbas daha keskin bir eğim ile kazınmış omuzlara sahiptir,tıpkı Viol ailesinin üyelerindeki gibidir.

‘Enstrümanın ilk ortaya çıktığı tarih 1493 yılıdır.Kalın sesler alanına inme hareketi Dufay ile başlamış,15.yüzyılda kesin kıvrımlarına ulaşmıştır.Bu hareketler doğrultusunda 14.yüzyılın ortalarına kadar görülmemiş kalın seslere inebilen yeni çalgılar türemiştir.1493 yılında İspanya’dan İtalya’ya giden musikiciler insan büyüklüğündeki Viollari gördüklerini hayretler içinde söylemektedirler.Zira o dönem

6_{Tekin OKCEBE,Kontrbas Repertuarında Uyarlamaların Yeri ve Önemi (T.C.İstanbul Üniversitesi} Sosyal Bilimler Enstitüsü Müzik Ana Sanat Dalı Yaylı Çalgılar Kontrbas Sanat Dalı Yüksek Lisans)İstanbul,2008,s.12-13

(25)

ismini büyük Violine olarak almış daha sonraları kontrbas olarak adlandırılmıştır’16.yüzyılda Violine adı verilen kontrbasların gitarı andırdığı görülmüştür.17.yüzyılda günümüz kontrbaslarına benzemeye başlamıştır.’8

Kontrbas beşliler yerine dörtlülerle akort edilen bir Viol gibi telli çalgıdır.Çalgının kökeni hala bir tartışma konusudur ve kontrbasın Viol ailesinin doğrudan bir üyesi olduğu iddiası hala çözülememiş konulardan birisidir.Kontrbas diğer keman ailesinin çalgılarına yapım olarak benzesede ,daha eski Viol ailesinde bulunan bazı özelliklere de sahiptir.

Resim 1

Viola da Gamba

8_{Tekin OKCEBE,Kontrbas Repertuarında Uyarlamaların Yeri ve Önemi (T.C.İstanbul Üniversitesi} Sosyal Bilimler Enstitüsü Müzik Ana Sanat Dalı Yaylı Çalgılar Kontrbas Sanat Dalı Yüksek Lisans)İstanbul,2008,s.12-13

(26)

Paul Braun9 Yeni Bir Kontrbas Tarihi adlı kitabında kontrbasın Viola Da Gamba ailesinin asıl bas üyesi olarak ortaya çıktığını bir çok referans ile belirtmiştir.

‘Bas çalgılar,yüzyıllar boyunca bir çok isme sahip olmuştur.Kontrbasın teknik terimleri,keman ailesinin kalın seslerle akort edilen büyük çalgılarının gelişimini yansıtmıştır.Second-bas violin,large-bas violin ve octava-bas violin gibi isimlerle anılmıştır.’10

Kontrbas ve double bass(çift bas)adları çalgının aralığına ve viyolonselin altındaki oktava ‘contra’(karşıt oktavlı kilise orgundaki 16.oktav olarak da bilinir)kullanımıyla ilgilidir.

Resim 2

Genelde kontrbasın ana hatlarının tasarımı iki şekilde yapılır, bunlar keman biçimi ve Viola da Gamba biçimidir. Üçüncü daha az rastlanan bir biçim ise Busetto

9_{Paul BRAUN:A New History Of The Double Bass adlı kitabın yazarı}

10_{Hacer ÖZLÜ,Solo Kontrbasın Öncüsü Domenico Carlo Maria Dragonetti (Anadolu Üniversitesi} Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi) Eskişehir 2006.

(27)

biçimidir ve bunun yanı sıra gitar veya armut biçimli olanlara da nadiren rastlanabilir. Çalgının arkası kemandaki gibi yuvarlak ve oyuk olabilir veya Viol ailesindeki gibi düz ve açılı olabilir. Kontrbas keman ailesi üyelerine benzeyen bir çok özelliğe sahiptir, bunlara eşik, ses deliği, sap ucu, akort yeri ve can direği dahildir. Keman ailesinin geri kalanından farklı olarak, kontrbas etkileşimi halen yansıtır ve kısmen Viol ailesinden, özellikle de Viol ailesinin bas üyesi olan Violine'den türemiş olduğu söylenebilir.

Kontrbas ayrıca omuzlarının eğimli olması, arkasının genelde açılı olması (bunların ikisi de çalgıya daha kolay erişilmesini sağlar, özellikle de üst kısma) ve akort yerlerinin her zaman oturtulmuş olması gibi nedenlerden dolayı keman ailesi üyelerinden farklıdır. Tasarımın standart olmaması bir kontrbasın diğerinden çok farklı görünebileceği ve duyulabileceği anlamını taşımaktadır.

Resim.3

Busetto biçimli bir kontrbas örneği: Rumano Solano tarafından yapılmış bir Matthias Klotz (1700) kopyası

(28)

Kontrbas yapı olarak en çok kemana benzer ancak Viola Da Gamba ailesinin en büyük ve pes üyesi olan Violine (büyük Viol) ile de bazı benzerlikleri vardır.Bazı örneklerde beş veya dört tel olsa da Violine’nin bir çok Viol gibi altı teli vardır.

3.1.1.Teller

Kontrbasın tarihi tel teknolojisinin gelişimiyle yakından ilişkilidir bu çalgıyı daha çalınabilir hale getiren şey sarılı bağırsak tellerin ortaya çıkmasıyla gerçekleşmiştir, çünkü sarılı teller sarılı olmayan tellere kıyasla pes notaların daha kısa bir tel çapı ile erişilebilmesini sağlamaktadır.

Orta 20. yüzyıldan önce, kontrbas telleri genelde bağırsaktan yapılmıştır ancak o zamandan beri çelik teller kendi notasını daha iyi koruyabildiği için ve yay ile çalındığında daha yüksek ses çıkarabildiği için çelik teller çoğunlukla bağırsak tellerin yerine geçmiştir. Ayrıca, bağırsak teller nem ve sıcaklık değişikliklerine karşı daha hassastır ve çelik tellerden çok daha kolay kopmaktadır.17.yüzyılda kullanılan bağırsak telleri ve çalgının büyüklüğü bu enstrümanın çalınmasını oldukça güçleştirmiştir.19.yüzyılda üç telli kontrbaslar yerini dört tellilerine bırakmıştır.

Bağırsak tellerinden çelik tellere geçiş ayrıca çalgının son yüzyıldaki çalım tekniğini de etkilemiştir, çünkü çelik tellerle çalmak tellerin tuşeye daha yakın ayarlanmasına olanak vermiştir ve buna ek olarak çelik teller alt tellerde daha yüksek pozisyonlarda çalınırken temiz bir ton çıkma imkanı bulmuştur. Klasik 19. yüzyıl Franz Simandl11 metodu alt mi telini daha yüksek pozisyonlarda kullanamamıştır çünkü eski bağırsak teller tuşenin çok üstünde ayarlandığında, bu pozisyonlarda ton temiz çıkmamıştır. Halbuki şimdi, modern çelik tellerle beraber, basçılar alt mi ve la tellerindeki yüksek pozisyonlarda, özellikle modern daha hafif ve daha gevşek teller kullanılınca temiz bir tonla çalabilme imkanı bulmuşlardır.

(29)

3.1.2. Yaylar

Kontrbasın yayı aşağıda gösterildiği gibi iki farklı biçimde mevcuttur. “Fransız” veya “yukarıdan aşağı” yay orkestra yaylı ailesinin diğer üyeleriyle kullanılan yay ile şeklen benzerdir, “Alman” yay ise daha geniş ve kısa şekliyle bilinir ve “el sıkışma” pozisyonuyla tutulur.

Bu iki yay kolu hareket ettirme ve teller üzerine güç uygulama konusunda farklı yöntemler sunar. Fransız yayı tercih edenler, müzisyenin yayı tutuş açısı sayesinde bu yayın daha kolay hareket ettirilebilir olduğunu savunur. Alman yayı tercih edenler ise bu yayın müzisyenin teller üzerinde daha fazla kol ağırlığı bırakabilmesini sağladığını söyler. Yine de bu iki yay arasındaki fark usta müzisyenler için önemsizdir ve ikisi de büyük orkestralardaki modern müzisyenler tarafından kullanılmaktadır.

Resim.4

Alman Yay

Alman yay (buna bazen Dragonetti yayı veya gamba yayı da denmektedir) bu iki tasarımın daha eski olanıdır. Yayın tasarımı ve tutuluş biçimi daha eski Viol çalgı ailesinden gelmiştir. Daha eski Viollarda, yayı sıkıştırmak için vida dişinin kullanılmaya başlamasından önce, çalgıcılar yayı kılların gerilimini korumak için

(30)

parmaklarını çubukla kılların arasına yerleştirerek tutardı. Alman yayın kullanımını destekleyenler Alman yayın çok güç gerektiren ağır vuruşlar için daha pratik olduğunu savunmaktadır.

Fransız yay ile karşılaştırıldığında, Alman yay daha uzun bir topuğa sahiptir ve el yukarı doğru açılanarak tutulur, tıpkı Viol ailesinin bas üyeleriyle yapıldığı gibi. Doğru şekilde tutulduğunda, baş parmak istenen sesin çıkabilmesi için gereken gücü verebilir. İşaret parmağı topuğun çubuğa temas ettiği noktaya gelir. İşaret parmağı ayrıca yay yana eğilirken topuğun yukarı döndürülmesi için de kullanılır. Yüzük parmağı ve orta parmak kıllar ve sap arasındaki boşlukta dururken serçe parmak topuğu alttan desteklemektedir.

Resim.5

Fransız Yay

3.1.3. Akort Sistemi

Kontrbas genellikle beşli aralıklarla akort edilen orkestra yaylı ailesinin üyelerinden farklı olarak dörtlü aralıklarla akort edilir. Modern kontrbaslar genelde aşağıdan yukarıya mi – la – re – sol olarak akort edilir, bu da gitarın en pes dört notasından bir oktav daha pestir. Klasik repertuarlarda, standart bir kontrbas aralığının altında kalan notalar vardır. Kalın mi'nin altında kalan notalar Barok müziğin daha sonraki aranjman ve yorumlarında bulunan kontrbas partisyonlarında

(31)

sıkça görülmektedir. Bu partisyonlar modern kontrbas yaygınlaşmadan önce kullanılan diğer bas çalgılar için yazılan partisyonların transpoze12 edilmiş halleridir ve oktavın bir kısmını gerçekten aşağı indirebilmektedir.Klasik dönemde, kontrbas genelde çello partisyonunun aynısını bir oktav aşağıdan çalmıştır, bu bazen dört telli kontrbasın mi telinin altındaki ‘do’ sesine inilmesini gerektirmektedir.

Romantik dönemde ve 20. yüzyıl döneminde, G.Mahler13, L.V.Beethoven ve S.Prokofiev14 gibi besteciler de alt mi'nin altındaki notaları bestelerinin kontrbas partisyonunda kullanmıştır. Çalgıcının bu notalara erişebilmesi için iki yaygın yöntem vardır. Büyük Avrupa orkestraları genelde basları orta do'dan üç oktav artı yarım ton aşağıya akort edilmiş beşinci bir tel ekleyerek kullanmıştır. Standart (mi – la – re – sol) kontrbas kullanan çalgıcılar genelde mi'nin altındaki notaları bir oktav yukarıdan çalmaktadır.

Klasik solo çalımında kontrbas genelde bir tam ton yukarıya akort edilir (fa diyez – si – mi – la). Normal akort biçimine “orkestra akordu” denirken bu daha tiz akort biçimine “solo akort”denmektedir. Tel gerginliği solo ve orkestra akordunda o kadar farklıdır ki daha hafif bir ayara sahip farklı bir tel seti kullanılır. Teller her zaman solo veya orkestra akorduna göre etiketlenir ve yayınlanan solo notaları solo veya orkestra akoduna göre düzenlenmektedir.

3.1.4. XVIII.Yüzyılda Kontrbas için solo çalışmalar

Bir solo çalgı olarak kontrbas, 18. yüzyılda popülerlik döneminin tadını çıkarmıştır ve bu dönemin en ünlü bestecileri kontrbas için eserler üretmiştir. Daha sonra sıkça Violine olarak geçen kontrbas farklı bölgelerde farklı şekillerde akort

12_{Tranpoze, Diziyi aynı aralıklar içinde bir başka notadan başlatıp aynı kalıpta yeniden yazma.} Aktarım

13_{Gustav Mahler(1860-1911),Avusturyalı besteci ve orkestra şefi} 14_{Sergei Prokofiev(1891-1953)Ünlü Rus besteci ve piyanist}

(32)

edilmiştir. “Viennese akordu” (la 1 – re – fa diyez – la) oldukça popüler olmuş ve bazı durumlarda beşinci tel ve hatta altıncı tel bile eklenmiştir. (fa 1 – la 1 – re – fa diyez – la) Çalgının popülaritesi Leopold Mozart'ın15 ‘Violinschule’ adlı eserinin ikinci baskısında “Beş telli Violine’’ ile zor pasajlar çok daha kolay çalınabilmiş ve konçertoların, trioların ve soloların harikulade performanslara ulaşılmıştır.Kontrbas için yazıldığı bilinen ilk konçerto 1763'te Joseph Haydn16 tarafından yazılmıştır ve Eisenstadt kütüphanesindeki bir yangında kaybolduğu farz edilmiştir. Bilinen mevcut konçertoların en eskileri kontrbas için iki konçerto, viyola ve kontrbas için de bir Sinfonia Concertante besteleyen Karl Ditters Von Dittersdorf17 tarafından yazılmıştır. Bu dönemde konçertolar yazan diğer besteciler arasında Johann Baptist Vanhal18, Franz Anton Hoffmeister 19(3 konçerto), Leopold Kozeluch20, Anton Zimmermann21, Antonio Capuzzi22, Wenzel Pichl23 (2 konçerto) ve Johannes Matthias Sperger24 (18 konçerto) vardır. Bu adların bir çoğu kendi zamanlarında kamuya sunulan müziğin liderleri olsa da genellikle günümüz seyircileri tarafından bilinmiyorlardı. Wolfgang Amadeus Mozart’ın25 konser aryası, “Per Questa Bella Mano”, kontrbas için K.612, kontrbas obligato ve orkestrası o döneme ait solo kontrbas için başarılı bir eserdir. Günümüzde hala kontrbasçılar arasında popülerdir.

Kontrbas daha pes notalar ve daha yüksek ses gerektiren orkestraların ihtiyaçlarını karşılamak için evrimleşmiştir. Orta 18. yüzyıldan geç 18. yüzyıla kadar olan lider kontrbasçılar, örneğin Josef Kämpfer26, Friedrich Pischelberger27 ve Johannes Mathias Sperger “Viennesse” akort biçimini kullanmıştır. Kontrbas için bir

15_{Leopold Mozart(1756-1791),Avusturyalı Besteci} 16_{Joseph Haydn(1732-1809),Avusturyalı Besteci}

17_{Karl Ditters Von Dittersdorf(1738-1799),Avusturyalı Besteci ve Kemancı} 18_{J.B.Vanhal(1739-1813),Çek asıllı Besteci}

19_{F.A.Hoffmeister(1754-1812),Alman Besteci} 20_{Leopold Kozeluch(1747-1818),Çek Besteci}

21_{Anton Zimmermann(1741-1781),Avusturyalı Besteci,Kemancı ve Orgcu} 22_{Antonio Capuzzi(1755-1818),İtalyan Besteci ve Kemancı}

23_{Wenzel Pichl(1741-1805),Çek Besteci,Şef ve Kemancı} 24_{J.M.Sperger(1750-1812),Avusturyalı Besteci ve Kontrbasçı}

25_{Wolfgang Amadeus Mozart(1756-1791)Avusturyalı besteci,Klasik müziğin en üretken ve etkili} dehalarından biri olarak adını müzik tarihe yazdırmıştır.

26_{Josef Kämpfer,18.yüzyılda yaşamış ünlü kontrbasçı} 27_{Friedrich Pichelberger(1741-1813),Kontrbasçı}

(33)

konçerto yazan Johann Hindle28 (1792 – 1862) bası dörtlü aralıklarla akort etme konusunda uzmanlaşmıştır, bu da kontrbas ve solo eserlerdeki rolü konusunda bir dönüm noktası olmuştur. Kontrbas virtüözü Domenico Dragonetti önemli bir müzisyendir ve J.Haydn ve Ludwig van Beethoven'ın arkadaşlık kurmuştur. İcrası kendi yurdu olan İtalya'dan Rusya'ya kadar ünlenmiştir ve Londra Filarmonik Topluluğu'nun konserlerinde önemli bir yeri olmuştur.

İtalyan kontrbas virtüözü Domenico Dragonetti bestecileri kontrbas için daha zor bölümler yazmaları yönünde cesaretlendirmiştir. L.V.Beethoven'in D.Dragonetti ile olan arkadaşlığı onu senfonilerinde kontrbas için zor ve ayrı bölümler (örneğin Beşinci Senfoni'nin üçüncü bölümü, Yedinci Senfoni'nin ikinci bölümü ve Dokuzuncu Senfoni'nin son bölümü) yazmaya itmiş olabilir. Bu bölümler çello partisyonuyla eşleşmemektedir.D.Dragonetti kontrbas için 10 konçerto, kontrbas ve piyano içinse bir çok solo eser yazmıştır.1824'te G.Rossini'nin29 Londra seyahatinde, Dragonetti ve çellist David Salomons30 için, çello ve kontrbas için Duetto'sunu yazmıştır.D.Dragonetti büyük sıklıkla yukarıdan aşağıya sol – re – la şeklinde akort ettiği üç telli kontrbasıyla çalmıştır.

19. yüzyılda yalnızca yukarıdaki üç telin kullanımı kontrbas icracıları ve orkestralardaki baş kontrbasçılar arasında popüler olmuştur,çünkü kontrbasın tahtadan olan üst kısmındaki basınç azalmış ve böylece daha rezonanslı bir ses çıktığına inanılmıştır.Aynı zamanda 19. yüzyıl boyunca kullanılan kalın “mi” telleri bağırsaktan yapılan kalın kordonlardı ve bu telleri akort etmek ve çalmak zor olmuştur.

28_{Johann Hindle(1792-1862),Kontrbasçı} 29_{G.Rossini(1792-1868),İtalyan Besteci} 30_{David Salomons(1797-1873),İngiliz Çellist}

(34)

3.1.5. XIX. Yüzyılda Kontrbas için Solo Çalışmalar

19. yüzyılda, opera orkestra şefi, besteci ve basçı Giovanni Bottesini kendi zamanı için “Kontrbasın Paganini'si sayılmıştır. Besteleri 19. yüzyılın kontrbası daha önceden görülmediği bir şekilde ortaya çıkaran İtalyan opera stilinde yazılmıştır. Bu eserler virtüöz hızı ve çalgının en ince aralıklarına büyük atlayışlar gerektirmiştir. Bu besteler 20. yüzyılın başlarında bir çok basçı tarafından çalınamaz gibi görünmüş ancak artık sıkça çalınmaktadır. Aynı dönemde, Çek bölgesindeki önemli bir kontrbas grubu ortaya çıktmıştır, bunlara Franz Simandl, Theodore Albin Findeisen31, Josef Hrabe32, Ludwig Manoly33 ve Adolf Mišek34 dahildir. Simandl ve Hrabe aynı zamanda metod kitapları ve çalışmaları modern çağda hala kullanılan eğitimcilerdir.

3.1.6. XX.Yüzyıl’dan Günümüze

Erken 20. yüzyılda kontrbas konusundaki lider müzisyen Boston Senfoni Orkestrası'nda orkestra şefliği yapmasıyla bilinen Serge Koussevitsky'dir,35 kontrbası modern zamanlarda bir solo çalgı olarak popüler hale getirmiştir. Kontrbasın çelik teller ve daha iyi kurulumlarla daha da gelişmesi sayesinde bas artık öncekinden çok daha gelişmiş bir düzeyde çalınmış ve gittikçe daha çok besteci kontrbas için besteler yapmıştır. Yüzyılın ortasında ve sonraki dönemlerde, kontrbas için birçok yeni konçerto yazılmıştır, bunlara Nikolaos Skalkottas'ın 36Konçertosu (1942), Eduard Tubin'in37 Konçertosu (1948), Lars-Erik Larsson'ın38 Konçertosu (1957), Gunther

31_{Albin Findeisen(1881-1936),Kontrbasçı ve Besteci} 32_{Josef Hrabe(1816-1870),Kontrbasçı}

33_{Ludwig Manoly(1855-1932),Macar Kontrbasçı} 34_{Adolf Misek(1875-1955),Çek Kontrbasçı ve Besteci}

35_{Serge Koussevitsky(1874-1951),Rus Orkestra şefi,Besteci ve Kontrbasçı} 36_{Nikolaos Skalkottas(1904-1949),Yunanlı Besteci}

37_{Eduard Tubin(1905-1981),Estonyalı Besteci ve Orkestra Şefi} 38_{Lars-Erik Larsson(1908-1986),İsveçli Besteci}

(35)

Schuller'in39 Konçertosu (1962) ve Hans Werner Henze'nin40 Konçertosu (1966) dahildir.

1960'lardan yüzyılın sonuna kadar, bir solo çalgı olarak kontrbasın lider destekçisi Gary Karr'dır41 ve onun için özel olarak yüzlerce yeni eser ve konçertonun yazılmasını sağlamıştır. Olga Koussevitsky Gary Karr'a S.Koussevitsky'nin ünlü solo kontrbasını vermiştir ve Gary Karr onu yetenekli solistlerin konserde kullanması için International Society of Bassists'e (Uluslararası Basçılar Topluluğu) vermeden 40 yıl önce dünyanın çeşitli yerlerindeki konserlerinde çalmıştır.

Serge Koussevitzky kontrbası modern çağda bir solo çalgı olarak popüler hale getirmiştir.1970'ler ve 1980'lerde yazılan yeni konçertolara Nino Rota'nın42 Kontrbas ve Orkestra için Divertimento (1973), Jean Françaix'in43 Konçertosu (1975), Gian Carlo Menotti'nin44 Konçertosu (1983), Christopher Rouse'nin 45Konçertosu (1985) ve Henry Brant'ın46 ‘Ghost Nets’ (1988) eserleri dahildir. 21. yüzyılın ilk on yılında yazılan yeni konçertolara Kalevi Aho'nun47 Konçertosu (2005)ve André Previn'in48 keman, kontrbas ve orkestra için Konçertosu (2007) dahildir.

Reinhold Glière49_{kontrbas ve piyano için Intermezzo ve Tarantella, Op. 9,}

kontrbas ve piyano için No. 1 ve No. 2 Praeludium ve Scherzo, Op. 32 No.1 ve No.2 eserlerini yazmıştır. Paul Hindemith50 1949'da ritmik olarak zorlayıcı bir kontrbas sonatı yazmıştır. Giacinto Scelsi51 1972'de ‘Nuits’ adlı iki kontrbas eseri yazmış ve daha sonra 1976'da kontrbas, veya tuba gibi herhangi bir kalın sesli çalgı için

39_{Gunther Schuller(1925),Amerikalı Besteci,Kornocu ve Şef} 40_{Hans Werner Henze(1926),Alman Besteci}

41_{Gary Karr(1941),Amerikalı Kontrbas Virtüözü} 42_{Nino Rota(1911-1979),İtalyan Besteci}

43_{Jean Françaix(1912-1997),Fransız Besteci ve Piyanist} 44_{Gian Carlo Menotti(1911-2007),İtalyan-Amerikalı Besteci} 45_{Christopher Rouse(1949),Amerikalı Besteci}

46_{Henry Brant(1913-2008),Amerikalı Besteci} 47_{Kalevi Aho(1949),Finlandiyalı Besteci}

48_{Andre Previn(1929),Amerikalı Besteci,Şef ve Piyanist} 49_{Rehinhold Gliere(1875-1956),Sovyet Bestecisi}

50_{Paul Hindemith(1895-1963),Alman Besteci,Viyolacı ve Şef} 51_{Giacinto Scelsi(1905-1988),İtalyan Besteci}

(36)

Maknongan adlı eserini yazmıştr.1987'de Lowell Liebermann52 Kontrbas ve Piyano için Sonat Op.24 adlı eserini yazmıştır.Jacob Druckman53 solo kontrbas için ‘Valentine’ adlı bir parça yazmıştır. Amerikalı solo basçı ve besteci Bertram Turetzky54 (1933 doğumlu) onun tarafından ve onun için yazılmış 300'ü aşkın parça kaydetmiştir. Oda müziği, barok müzik, klasik, caz, rönesans müziği, emprovize müzik ve dünya müziği türlerinde eserler vermiştir.

Amerikalı minimalist besteci Philip Glass55 timpani ve kontrbas için yazdığı alt aralık odaklı bir prelüd yazmıştır. Müzik yazma meslek hayatı 1930'lardan 21. yüzyılın ilk on yılına kadar uzanan İtalyan besteci Sylvano Bussotti56, 1983'te Naked Angel Face per contrabasso (kontrbas için Çıplak Melek Yüzü) adlı solo bas eserini yazmış ve onun arkadaşı olan İtalyan besteci Franco Donatoni57 aynı yılda Lem for contrabasso adlı bir parça yazmıştır.1989'da Fransız besteci Pascal Dusapin58 kontrbas için In et Out adlı bir solo eser yazmıştır.Renaud Garcia Fons59 Fransız bir kontrbasçı ve bestecidir, caz, folk ve Asya müziği türlerindeki kayıtlarıyla bilinmektedir.Örrneğin, Oriental Bass (1997) solo kontrbas için yazılan önemli eserlerindendir.

Sonuç olarak,günümüzde başarılı kontrbas solistlerinin çoğalması ile birlikte bestecilerin bu enstrümana ilgisi oldukça artmıştır.Solistlerin enstrümandaki ulaştığı virtüözite ile birlikte müziğin her alanında, bu güzel enstrüman için eserler üretilmeye devam etmektedir.

52_{Lowell Liebermann(1961),Amerikalı Besteci,Şef ve Piyanist} 53_{Jacob Druckman(1928-1996),Amerikalı Besteci}

54_{Bertram Turetzky(1933),Amerikalı Kontrbasçı} 55_{Philip Glass(1937),Amerikalı Besteci}

56_{Sylvano Bussotti(1931),İtalyan Bestec,} 57_{Franco Donatoni(1927-2000),İtalyan Besteci} 58_{Pascal Dusapin(1955),Fransız Besteci}

(37)

Resim.6.

DOMENİCO CARLO MARİA DRAGONETTİ

(38)

BÖLÜM IV

4.1.D.Dragonetti’nin Hayatı (1763-1846)

4.1.1.Çocukluğu ve Venedik’teki İlk Müzik Dersleri

Solo kontrbasın öncüsü olarak tarihte önemli bir yere sahip olan Domenico Dragonetti,berber ve amatör müzisyen olan İtalyan Pietro Dragonetti ile Caterina Calegari’nin oğlu olarak 9 Nisan 1763 tarihinde İtalya’nın Venedik kentinde dünyaya gelmiştir.Dragonetti’nin ilk müziğe ilgisi kendi kendine öğrendiği babasının gitar ve kontrbası çalmasıyla başlamıştır.Venedik’te halk gösterileri boyunca yanından ayrılmadığı kemancı ve balo müziği bestecisi Doretti tarafından kısa sürede keşfedilmiştir.

12 yaşındayken,sadece on bir ders sonunda kendisine daha fazla bir şey öğretemeyeceğini anlayan Venedik’teki en iyi kontrbas öğretmeni Michele Berini60’den ders almıştır.13 yaşında Venedik’teki Opera Buffa61’ya kontrbas grup şefi olarak atanmış,14 yaşında St.Benedetto Tiyatrosunda Grand Opera Seria62’ya kontrbas grup şefi olarak girmiştir.

13 Eylül 1787’de yıllık kazancı neredeyse 25 duka olan St.Marco kilisesine beşinci kontrbasçı olarak giren Domenico Dragonetti kısa sürede hızla yükselerek,kontrbas grup şefi olmuştur.Kısa bir süre sonra solo parçalar çalarak büyük bir üne kavuşmuştur.Bu ün,o dönemde kontrbas çalan biri için istisnai bir durumdur.30 yaşındayken neredeyse bir yorumcu olarak rakipsizlikeşen D.Dragonetti Venedik’te bulunduğu süre içerisinde bir çok müzisyen ve besteciyle yakın arkadaşlıklar kurmuştur.Venedik’in 14. egemenlik festivali için seçilen

60_{Michele Berini,18.yüzyılda yaşamış kontrbasçı} 61_{Opera Buffa,İtalyan stili komik opera}

62_{Opera Seria, 18. yüzyılda kahramanlık konuları üstüne yazılan ya da trajik konular işlenen İtalyan} operası. Ciddi opera.

(39)

müzisyenlerden biri olan Dragonetti’nin konçertoları özellikle Napoli Kraliçesi tarafından çok beğenilmiştir.

St. Marco kilisesi tarafından 50 duka yapılan zamdan sonra Londra’da Kraliyet Tiyatrosuna gitmesi için kendisine bir yıl süreyle izin ve maaşına da sürekli artış sağlamışlardır.Daha sonra bu ayrılış üç yıl kadar uzamıştır.Venedik’i her ne kadar çok özlemiş olsa ve müzikolog Francesco Caffi’nin63 enstitüsünde ders verme teklifi almış olsa bile 1805-1814 yılları arasında Venedik’e Fransız istilası süresince kısa ziyaretler dışında hiç dönmemiştir.Dragonetti’nin Venedik yıllarını en iyi anlatan kitaplardan biri Caffi’nin biyografisidir.

4.1.2.Londra Yılları(1794-1876)

Londra’daki ünlü soprano Brigida Giorgi Banti64_{’nin tavsiyesi ile Kraliyet}

Tiyatrosundan davet alan Dragonetti,arkadaşı Battista’nın etkisiyle 16 Eylül 1794 yılında kemancı Gaetano Bartolozzi65 ile Venedik’ten ayrılmıştır.Soprano Garpora Pacchiarotti66 ve kemancı Ferdinando Gaspora Bertoni67’nin desteği ile Kraliyet Tiyatrosunun teklifini kabul etmiştir.

63_{Francesco Caffi,(1778-1874)İtalyan müzik tarihçisi} 64_{Brigida Giorgi Banti,(1755-1806)İtalyan soprano} 65_{Gaetano Bartolozzi,18.yüzyılda yaşamış İtalyan kemancı} 66_{Garpora Pacchiarotti,(1740-1821)İtalyan Soprano}

(40)

Resim.7

Domenico Dragonetti zamanında Kraliyet Tiyatrosu

20 Ekim 1794 yılında Kraliyet Tiyatrosunun ilk provası olan Giovanni Paisiello68’nun Zenobia in Palmer operasında orkestra üyeleri arasında yer almıştır.Bir kaç ay sonra Londra’da büyük üne kavuşan Dragonetti civar kentlerden de bir çok konser daveti almıştır.

Domenico Dragonetti 8 Mayıs 1795’te düzenlenen Soprano Banti ve Giovanni Battista Viotti69’nin de solist olarak katıldığı yardım konserinde kendi yazmış olduğu konçerto ve kaprisini çalmıştır.

1816-1842 yılları arasında Londra’da Flarmoni topluğu ile birlikte düzenlenen 46 konser yer almıştır.Bu konserlerin ilki olan 26 şubat 1816 da gerçekleşen konserde Alexander Klengel70’in piyano,keman,viyola,viyolonsel ve özellikle kontrbas için yazmış olduğu eseri icra etmiştir.

68_{Giovanna Paisiello,(1740-1816)İtalyan opera bestecisi}

69_{Giovanni Battista Viotti,(1755-1824)İtalyan şef,kemancı ve besteci} 70_{Alexander Klengel,(1783-1812)Alman besteci ve piyanist}

(41)

Filarmoni topluluğunda bulunduğu sırada 52 sene boyunca aynı sahneyi paylaşacağı çellist Robert Lindley71 ile tanışmış ve yakın arkadaş olmuşlardır.Birlikte bir çok oda müziği konserine imza atan iki ünlü müzisyen Dragonetti’nin düzenlediği Arcangelo Corelli72,George Frideric Handel73,Giuseppe Sammartini74 gibi bestecilerin sonatlarını Robert Lindley,Charles Lucas75 gibi pek çok müzisyen tarafından seslendirilmiştir.Bu oda müziği konserleri Dragonetti’nin müzik kariyerinin zirveye ulaşmasında çok önemli bir yere sahiptir.

Domenico Dragonetti’nin diğer kişisel özelliklerinden biri de tutkulu bir koleksiyoncu olmasıdır.Özellikle çok düşkün olduğu çocukları eğlendirmek için kukla koleksiyonuna sahip olduğu bilinmektedir. Kendisi ayrıca akıllı bir iş adamı idi ve Venedik’te yaşayan ailesine maddi açıdan her zaman yardımcı olmuştur. Dr. Fiona M. Palmer76 tarafından yazılan ve Oxford Üniversitesi tarafından yayınlanan ‘Domenico Dragonetti İngiltere’de’adlı kitabı Domenico Dragonetti hakkında en yetklili bilgiyi vermektedir.

Domenico Dragonetti’nin enstrümanındaki virtüözitesinden ve yeteneğinden etkilenen çeşitli ülkelerden gelen öğrenciler ondan ders almak istemiştir.Ancak Domenico Dragonetti resmi olarak bir kuruluşta kontrbas öğretmenliği yapmamıştır.Paris’ten gelen kontrbas sınıfı kurma teklifini ve Kraliyet Akademisinden gelen profesörlük ünvanını kabul etmemiştir.

4.1.3.Viyana Yılları

1791-1792 yılları arasında Joseph Haydn,İngiltere’de büyük orkestraları yönetmek için Alman müzik direktörü Johann Peter Salamon77nın teklifini kabul

71_{Robert Lindley,(1776-1855)İngiliz çellist}

72_{Arcangelo Corelli,(1653-1713)İtalyan besteci ve kemancı}

73_{George Frideric Handel,(1685-1759),Alman Besteci,42yaşından sonra İngiliz vatandaşı olmuştur.} 74_{Giuseppe Sammartini,(1695-1750)İtalyan besteci ve obuacı}

75_{Charles Lucas,(1808-1869)İngiliz çellist}

76_{Fiona M.Palmer,’Domenico Dragonetti in England’ adlı kitabın yazarı} 77_{Johann Peter Salamon,(1745-1815)Alman kemancı,besteci ve şef}

(42)

etmiştir.Bu yüzden 1794-1795 yıllarında yeni bir ziyaret daha düzenleyen J.Haydn,1799 yılında arkadaşlık kurduğu D. Dragonetti ile Viyana’da tanışmıştır.Dragonetti’nin enstrümanındaki virtüözitesinden etkilenen J. Haydn kontrbasa ilgi göstererek eserlerinde kontrbas partilerini daha çok önem vermeye başlamıştır.Günümüze notaları ulaşmamış bir kontrbas konçertosuda yazmıştır.

Dragonetti’nin Viyana’daki ilk ziyaretinde ünlü arkadaş ortamında ileride yakın arkadaş olacakları L.V.Beethoven ile de tanışma imkanı bulmuştur.’Life of Beethoven’kitabının yazarı olan ünlü biyograf Alexander Wheelock Thayer78 ‘ bu arkadaşlığı kitabında şu satırlarla anlatmıştır;

‘Beethoven tarihin en ünlü kontrbasçısı Domenico Dragonetti ve en büyük piyanistlerinden biri olan Johann Baptist Cramer ile değerli arkadaşlıklar kurmuştur.Dragonetti’nin insanı hayretler içinde bırakan uygulamalarından ziyade rafine olmuş ve asilleşmiş parlak müzik hissiyle hayranlık Beethoven ‘da hayranlık uyandırmaktadır.Beethoven’a yeni arkadaşının büyük enstrümanıyla çello sonatını icra ettiğini haberi gelir ve bir sabah Dragonetti’yi odasına çağırarak ondan bir sonat çalmasını ister ve Op.5 No:2 sonatı seçilir.Beethoven parçasının arkadaşından gözünü ayırmadan ona eşlik eder.Final bölümü öylesine güzel ve heyecanlıdır ki ayağa sıçrayıp enstrümanını ve arkadaşını kucaklar.Diğer kontrbas sanatçıları ilerideki birkaç yılda onların arkadaşlıklarının ve güçlerinin farkına vardılar’79

L.V. Beethoven kontrbasın tını güzelliğini Dragonetti’nin virtüözitesi ile keşfetmiştir.Günümüzde,L.V.Beethoven’nın senfonik yapıtları,tüm orkestra kontrbas sanatçıları için temel standart taşımaktadır.Beethoven,eserlerinde kontrbas partisini fon ve ses efekti gibi kullanarak zor pasajlar yazmıştır ve günümüzde de bu eserlerin icrası kontrbas sanatçılarını hala zorlamaktadır.L.V.Beethoven No:5 do minör senfonisinin Scherzo80 bölümünü D.Dragonetti için yazmıştır.’Kontrbasçı orkestradaki en müzikal kişi olmalıdır sözü L.V. Beethoven’a aittir.

78_{Alexander Wheelock Thayer,Life of Beethoven’nın yazarı,Amerikan müzik tarihçisi} 79_{http://en.wikipedia.org/wiki/Domenico_Dragonetti}

(43)

D. Dragonetti 82 yaşında iken Beethoven’nın anıtının açılış kapsamında düzenlenen üç günlük müzik festivaline katılmak için Ağustos 1845’te Bonn’a gitmiştir.Bu festival katıldığı son festival olmuştur.Bir yıl sonra 23 Nisan 1846 yılında Leicester’de bir pansiyonda hayata veda etmiştir. Moorfields’deki St. Mary Roman Katolik kilisesine geçici olarak götürülmüş ve 1889’da Wembey’deki Roman Katolik Mezarlığına defnedilmiştir.1889 yılında Raymond Elgar81tarafından Domenico Dragonetti için bir anıt yaptırmıştır.

Dragonetti en çok gücü ve dayanıklılığı ile bilinmektedir.Onun bu özelligi kontrbasın orkestrada şefin uyum sürdürmesinde ve tempoyu kurmasında daha da önem kazanmıştır.Çalarken her notanın üstesinden gelebilecek tarzda büyük ellere ve geniş parmaklara sahiptir.

Caffi’nin Dragonetti’yi anlatan biyografisinde şu sözlerle açıklamıştır:

‘Büyük ellerinin fiziksel yapısı;yetenekli,öncelikle de bir demir işçisinin mengenesini tutar gibi enstrümanının tellerini kavrıyordu.Baş parmağı da öylesine büyük ve uzundu ki;hepsi her notayı çalabilecek aşağı-yukarı hareket edebiliyordu.Bu durum o zamanlarda diğer tüm sanatçıların sahip olabileceği standart bir durum değildi.’’

4.1.4.Enstrümanları

Dragonetti,güzel sanatlar aşığı olarak bilinmektedir.Orijinal eserler,tablolar ve müzik enstrümanları koleksiyoncusuydu.Öldügünde şu enstrümanlar kayıt altına alınmıştır;Gaspora da Salo tarafından yapılan ve şu an San Marco kilisesi müzesinde sergilenen büyük bir kontrbas,Maggini tarafından yapılan ve gençlik yıllarında kullandığı bir kontrbas,Gaspora da Salo kontrbas,Amati kontrbas,Paganini tarafından bir kez çalınan ve şu an Dragonetti kemanı olarak bilinen Stradivarius

(44)

kemanı,Gasparo da Salo kemanı,iki adet Amati kemanı,Lafent kemanı,Stradivarius keman kopyası,26 isimsiz keman,Gaspora da Salo viyolası,Amati viyolası,5 isimsiz viyola,6 çello,3 gitar ve 3 Fransız borozanıdır

Resim.8 Resim.9

Gasparo Da Salo tarafından yapılan Domenico Dragonetti’ye ait üç telli kontrbas

4.1.5.Eserleri

Kontrbas repertuarına büyük bir katkı sağlayan Domenico Dragonetti’nin komposizyon alanında herhangi bir eğitimi olmamıştır.Eserleri yalnızca İngiliz Kütüphanesinde 18 cildi doldurmaktadır.Dragonetti’nin Venedik’ten ayrılmadan önce arkadaşına bırakmış olduğu ‘kontrbas sisteminin tamamı veya enstrümanın yönerge kitabı’ adlı çalışmaları da dağıtılıp satılmıştır.

Eserlerini orkestra eşlikli konçertolar,kontrbas-viyolonsel için düolar,kentetler,aryalar,solo bas,iki viyola,kontrbas,keman için oda müziği eserleri,piyano ve kontrbas için çok bölümlü eserler yazmıştır.Solo konserlerinde bestelerini icra ederek, izleyicilere kendi virtüözitesini gösterebilme şansı vermiştir.Domenico Dragonetti’nin, melodik çeşitlemeleri ve süslemeleri açısından

(45)

sınırlıdır.O dönemin formuna uygun olarak eserlerinde tonik,subdominant ve dominant akorlar kullanmıştır.

Dragonetti’nin kontrbas konçertoları kısadır ve klasik orkestra için yazılmıştır.Keman,viyola,.çello,bas,fagot,korno,klarinet,obua,flüt ve vurmalı bir çalgılar eserlerinde kullanmıştır.Eserlerinin hemen hepsi aynı tarzda olup flajoleler,gamlar,üçlemeler ve akor dizileri yer almaktadır.Hızlı gam pasajları,üçlü akorlar Dragonetti’nin kalından inceye doğru La-Re-Sol olarak akortlanmış dörtlü akord sistemini tercih ettiğini ispatlamaktadır.

4.1.5.1. Eserleri;

• Adagio ve Rondo La Major, Kontrbas ve Orkestra; • Andante ve Rondo,Kontrbas ve Yaylılar;

• Konçerto La Majör Kontrbas ve orkestra; • Konçerto No:5 La Majör Kotrbas ve orkestra • Grande Allegro Kontrbas ve Yaylılar için. • Menuet ve Allegro Kontrbas ve Piyano; • Opera Kontrbas ve Piyano;

• Sonata Kontrbas ve Piyano; • Allegretto Kontrbas ve Piyano;

• Famous solo Mi Minör Kontrbas ve Piyano; • Adagio ve Rondo Do Majör Kontrbas ve Piyano;

• Konçerto Sol Majör (Andante,Allegretto) Kontrbas ve Orkestra; • Serenata,Piyano ve Kontrbas

• Solo in D major, Kontrbas ve Piyano • Pezzo Di Concert

• 12 Vals Solo Bas

(46)

BÖLÜM V

5.1.Konçerto formunun Gelişimi

İtalyanca zıtlık anlamına gelen konçerto,orkestra eşliğinde genellikle bir bazen de birkaç çalgı için yazılmıştır.Başlangıçta bir ses formu olan konçerto,çalgı müziğine ilk olarak erken barok döneminde 17.yüzyılın ikinci yarısında Concerto Grosso biçimiyle ortaya çıkmış ve klasik döneme kadar gelişimini devam ettirmiştir.En önemli temsilcilerinden biri sayılan Antonio Vivaldi’nin 82 yazmış olduğu 450’den fazla konçertosu o dönemdeki bir çok besteciye ışık tutmuş ve konçertonun tarih içersindeki gelişimini büyük ölçüde etkilemiştir.Aynı dönemde yaşamış olan Arcangelo Corelli,George Frideric Handel ve Johann Sebastian Bach’da83_{konçerto stilinde birçok eserler yazmışlardır.J.S.Bach’ın Brandenburg}

konçertoları solo grubu ve orkestranın birleştiği bu formun en güzel örneklerindendir.Bu eserlerinde birçok enstrümanın aynı grup içerisinde,kimi zaman solo kimi zaman ise orkestra üyesi olarak kullanmıştır.Bu tip konçertolara Concerto Grosso adını almaktadır.Birden fazla solist bulunmaktadır ve buna karşıt olarak arka planda bir orkestra grubu yer almaktadır.Orkestra ve solistler büyük bir çekişme içerisindedirler.Bu konçertoların bölüm sayıları bestecisine göre değişkenlik gösterebilmektedir.Örneğin;A.Corelli’nin konçerto Grossoları 4 yada 6 bölümden oluşurken A.Vivaldi’nin yazdıkları en fazla 4 bölümlüdür.G.F.Handel ise bazı konçertoları 4 bölümlü bazılarında ise 7 bölüme kadar yazmıştır.Fakat bölüm sayıları açısından A.Corelli’ye daha yakındır.Hemen hemen bütün barok dönem bestecisinin bu türde eserleri bulunmakla birlikte klasik dönemde birden çok solistli konçerto tarzı pek nadiren kullanılmıştır.

Klasik dönemde diğer bir önemli gelişme gösteren senfoni biçimi Barok dönem Concerto Grosso’larını unutturmuştur ve bu dönemde tutti-solo kontrastı yerine,solist-orkestra kontrastı tercih edilmiştir.Bu dönemde konçerto’ya gelen diğer

82_{A.Vivaldi(1678-1741),İtalyan Barok Dönem Bestecisi,Keman Virtüözü} 83_{J.S.Bach(1685-1750),Alman Besteci.}

(47)

bir farklılık ise kadans bölümü olmuştur.Doğaçlama çalınan kadanslar,klasik dönemle birlikte nota ile çalınmaya başlamıştır ve böylece solistin enstrüman üzerindeki icra yeteneğini gösterbilme şansını vermiştir.

Klasik dönem konçertoda Menuet84 veya Scherzo bölümleri kaldırılarak formunu sonat formuyla aynı özelliklere taşıyarak Barok çağın üvertürü olan Sinfonia’ya bağlanarak bölüm sayılara üçe düşürülmüştür.

Klasik dönemde solo konçertonun yanında ikili ve üçlü solo çalgıların yer aldığı Senfoni Concertant’lar yazılmıştır.Buna en güzel örneklerden biri olan L.V.Beethoven’ın keman,piyano ve viyolonsel için yazmış olduğu Triple Konçertosu’dur.Bu dönemden sonra solistin önemi eserin yapısında daha büyük önem kazanmış ve artık bu tip yazım stillerine geç romantizm sonrasına kadar ara verilmiştir.

5.2.D. Dragonetti’nin La Majör Kontrbas Konçertosu

D.Dragonetti’nin kontrbas konçertoları klasik dönemde yazılmış konçertolar gibi standartlaşan hızlı-yavaş-hızlı olmak üzere üç bölümden oluşmuş bir forma sahiptir.Bu konçertoda önemli unsurlardan biri tonları belirlemektir.Çünkü kontrbas solo partisi sol majörde görülsede,ton la majördedir.D.Dragonetti’nin la Majör kontrbas konçertosunda tercih ettiği akort sistemini pasaj ve ses aralıklarından onun genelde kalından inceye doğru la-re-sol’e akortlu üç tel kullandığını ispatlamaktadır.Bu konçertonun bölümleri şu şekilde sıralanmıştır.

a) Birinci Bölüm;Allegro Moderato:İlk olarak ana temayı orkestranın duyurulması ile başlar ve temayı dinamik bir karakterle soliste bırakarak bölüm esas tonda sona erer.

84_{Menuet;Eski bir Fransız dansı}