TARIM BILIMLERI DERGISI 2002, 8 (3) 232-237
Tüylü Fi
ğ
(Vicia villosa
L.) ve Koca Fi
ğ
(Vicia narbonensis
L.)'in
Arpa
(Hordeum vulgare
L.) ile Farkl
ı
Oranlardaki Kar
ışı
mlar
ı
n
ı
n
Silaj Kalitesine Etkileri
Suzan ALTINOK1
Geli ş Tarihi: 28.12.2001
Özet: Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarla Bitkileri Bölümü deneme tarlas ında 1999-2000 yılı yetiştirme mevsimi boyunca yürütülen bu araştırmada materyal olarak tüylü fiğ (Vicia villosa L.)'in L-626 nolu hattı ile koca fiğ
(Vicia narbonensis L.)'in L-1025 nolu hattı ve Tokak 157/37 arpa (Hordeum vulgare L.) çeşidi kullanılmıştırıDenemede iki fiğ türü yalın olarak ve arpa ile farklı karışım oranları şeklinde yetiştirilmiştir. Karışım oranları; 1) %100 yalın tüylü fiğ, 2) %80 tüylü fiğ+%20 arpa, 3) %60 tüylü fiğ+%40 arpa, 4) %40 tüylü fiğ+%60 arpa, 5) %20 tüylü fiğ+ %80 arpa, 6) %100 yalın arpa, 7)%100 yalın koca fiğ, 8) %80 koca fiğ+%20 arpa, 9) %60 koca fiğ+%40 arpa, 10) %40 koca fiğ+%60 arpa, 11) %20 koca fiğ+ %80 arpa şeklindedir. Farklı karışımların yer aldığı parseller daha sonra arpa süt olum dönemde iken hasat edilerek bitkiler soldurulmuş, doğranmış ve 2 I'lik cam kavanozlarda hava almayacak şekilde bastırılıp, kapatılarak silaj yapılmıştır. Hasattan sonra bir miktar ot örneği de güneşte kurutulmuştur. 25 gün sonra açılan silajlarda bazı fiziksel gözlemler yapılmış, kuru madde ve pH'sına da bakılarak flieg puanları hesaplanmıştır. Ayrıca kuru ot ve silaj örneklerinde kuru madde üzerinden ham protein oranları hesaplanmıştır. Sonuçta, yalın olarak ve arpa ile farklı karışım oranları şeklinde yetiştirilen tüylü fiğ ve koca fiğde en kaliteli silajlar karışımda arpa oranının fazla olması koşulu ile elde edilmiştir. Buna rağmen, yapılan tüm fiziksel analizler ve kalite sınıflandırmasına gore yalın tüylü fiğ ve %80 tüylü fiğ+%20 arpa karışımları hariç diğer tüm karışımlardan çok iyi, iyi ve orta kalite de silaj elde edilmiştir. Araştırma sonucuna göre ham protein oranları karşılaştırıldığında özellikle koca fiğ+arpa karışımlarının silaj yapılarak değerlendirilmesi güneşte kurutulmasından daha olumlu sonuçlar vermiştir
Anahtar Kelimeler: tüylü fiğ (Vicia villosa L.), koca fiğ (Vicia narbonensis L.), arpa (Hordeum vulgare L.), silaj, fiziksel silaj özellikleri, kuru madde, pH, flieg puanı, ham protein
The Effects of Different Mixture of Hairy Vetch
(Vicia villosa
L.) and
Narbonne Vetch
(Vicia narbonensis
L.) seeded with Barley
(Hordeum vulgare
L.)
on Silage Quality
Abstract: In this research which was carried out at the experimental field of Agronomy Department of Agricultural Faculty on Ankara University, on the growing season of 1999-2000, hairy vetch (Vicia villosa L.) line of L-626, narbonne vetch (Vicia narbonensis L.) line of L-1025 and barley (Hordeum vulgare L.) cultivar Tokak 157/37 were used as materials. In the research, two vetch species were grown as monocropping and at different mixture rates with barley. Ali of those mixture rates were; 1) 100% monocropped hairy vetch, 2) 80% hairy vetch+20% barley, 3) 60% hairy vetch+40% barley, 4) 40% hairy vetch+60% barley, 5) 20% hairy vetch+80% barley, 6) 100% monocropped barley, 7) 100% monocropped narbonne vetch, 8) 80% narbonne vetch+20% barley, 9) 60% narbonne vetch+40% barley, 10) 40% narbonne vetch+60% barley, 11) 20% narbonne vetch+80% barley. The plots where different mixture rates were placed on were harvested when the barley was on milk stage for silage and plants were wilted, chopped and filled into 2 liters of jars without having any air. Some forage samples were dried under the sun after harvesting. Some physical observations, dry matter and pH measurements were done on silage samples and flieg scores were calculated after 25 days. Apart then, on the samples of hay and silage, crude protein contents were calculated by the means of dry matter. At the result, the most quality silages were obtained from the mixtures which have more barley ratio than others on monocropped hairy vetch and narbonne vetch and their mixtures with barley. However, according to the all physical observations and flieg scores, the best, good and medium quality silages were obtained from vetch+barley mixtures and their monocrops except monocropped hairy vetch and the mixture of 80% hairy vetch + 20% barley. Another result of this research when the comparison of crude protein contents, narbonne vetch+barley mixtures gaye the more positive results in terms of ensiling them then making hay.
Key Words: hairy vetch (Vicia villosa L.), narbonne vetch (Vicia narbonensis L.), barley (Hordeum vulgare L.), silage, physical silage characteristics, dry matter, pH, flieg score, crude protein
Giriş
Yeşil ve nem içeriği yüksek yemlerin havasız
ortamda süt asidi bakteri fermantasyonuna uğratılmalan
sonucu elde edilen yeme "silaj" denir (Kılıç 1984). Çayır
mera ve yem bitkilerinin hemen hemen tamamı daha
önceleri kuru ot olarak değerlendirilirken, son yirmibeş
'Ankara Üniv. Ziraat Fakültesi Tarla Bitkileri Bölümü-Ankara
yıldır silaj yapımına olan ilgi artmıştır ve 1980'li yıllarda
Avrupa ülkelerinde silaj olarak değerlendirilen yem
bitkilerinin miktarı kuru ot olarak değerlendirilen miktarı aşmıştır (Bozkurt 2000). Ülkemizde ise bunun tersine silaj
yapımı yakın zamana kadar fazla bir gelişme imkanı
bulamamış bir ot saklama metodudur. Ülkemizde nüfusla
ALTINOK, S. "Ti.iylü fiğ (Vicia villosa L.) ve koca fiğ (Vicia narbonensis L.)'in arpa (Hordeum vulgare L.) ile farklı oranlardaki
karışımlarınınilaj kalitesine etkileri" 233
karşılayabilmek için bir yandan büyük ve küçükbaş
hayvanların verimlerini artırmak, diğer yandan da
ihtiyaçları olan kaliteli kaba yem açığını en hızlı ve
ekonomik şekilde kapatmak gereklidir. Kaba yem açığını
kapatmak için alternatif yem kaynaklarından birisi de Orta
Anadolu nadas alanlarında arpa+fiğ yetiştiriciliğinin
artırılmasıdır (Gürbüz ve ark. 2000).
Gerek arpa gerekse fığler ülkemizde genellikle -hasıl
yem ve dane yemi amacıyla yetiştirilmektedir. Elde edilen
fiğ ve arpa yeşil otunun silaj yapılarak değerlendirilmesi
henüz çok yaygın değildir. Fiğ ile arpanın nadas
alanlarında karışık ekimleri ve bunların silaj olarak
değerlendirilmesi ihtiyaç duyulan kaliteli yem açığımızı
gidermede kullanılabilecek önemli yem kaynaklarımızdan
birisi olacaktır.
Nadas alanlarında arpa+fiğ ekimini teşvik etmek ve
buralardan elde edilebilecek fazla miktarda yeşil yemin
silaj yapım tekniklerini belirlemek ve silaj yapımını teşvik edip, yaygınlaştırmak gereklidir. Bu araştırmada amaç, Iç Anadolu şartlarında yalın olarak ve arpa ile farklı karışım oranları şeklinde yetiştirilen tüylü fiğ ve koca fiğden yapılan silajlarda karışım oranlarının silaj kalitesine etkisini belirlemektir.
Materyal ve Yöntem
Araştırma, Ankara Üniversitesi, Ziraat Fakültesi Tarla
Bitkileri bölümü deneme tarlasında 1999-2000 yılında
yalın olarak ve farklı karışım oranları şeklinde yetiştirilen tüylü fiğ+arpa ve koca fiğ+arpa karışımlarının bulunduğu
parsellerden elde edilen numunelerle yürütülmüştür. Fiğ
türleri ve arpa karışımlarının yetiştirildiği yer killi tınlı bir
toprak yapısına sahip olup, %32.5 kil, % 0.95 organik
madde, % 9 kireç, %28.3 kum ve %39.2 silt içermektedir.
pH değeri ise yaklaşık 8 civarındadır. Karışımların
yetiştirildiği 1999-2000 yılı yetiştirme dönemindeki iklim
verilen ve uzun yıllar ortalamasına göre, 1999-2000 yılı
vejetasyon döneminde toplam yağış miktarı, uzun yıllar
ortalamasından daha fazla olmuş, sıcaklık ve nispi nem
ortalamalan ise uzun yıllar ortalamasına benzer sonuçlar
göstermiştir.
Araştırmada materyal olarak Tarla Bitkileri Merkezi
Araştırma Enstitüsünden temin edilen L-626 nolu tüylü fiğ
(Vicia villosa L.) hattı ve L-1025 nolu koca fiğ hattı (Vicia narbonensis L.) ile iki sıralı bir arpa çeşidi olan Tokak
157/37 (Hordeum vulgare L.) kullanılmıştır. Tarla
denemesi 2 Ekim 1999 tarihinde, tesadüf bloklarında
bölünmüş parseller deneme desenine göre üç tekrarlama!'
olarak kurulmuştur. Fiğ türleri ana parselleri, bu türlerin yalın ekimi ve arpa ile dört ayrı karışım oranında çapraz ekim şeklinde yetiştirilmesi alt parselleri oluşturmuştur.
Ekim oranları; 1) %100 yalın tüylü fiğ, 2) %80 tüylü
fiğ+%20 arpa, 3) %60 tüylü fiğ+%40 arpa, 4) %40 tüylü
fiğ+%60 arpa, 5) %20 tüylü fiğ+ %80 arpa, 6) %100 yalın
arpa, 7)%100 yalın koca fiğ, 8) %80 koca fiğ+%20 arpa, 9)
%60 koca fiğ+°/040 arpa, 10) %40 koca fiğ+%60 arpa, 11)
%20 koca fiğ+ %80 arpa şeklindedir.
Arpa bitkilerinde taneler süt olum dönemine geldiği
zaman silajlık yem elde etmek amacıyla tüm fiğ ve arpa
bitkilerinde biçim yapılmıştır. Biçilen bitkiler 7 saat kadar gölgede hafif soldurulmuş ve "Black and Decker" marka
dal öğütme makinasından geçirilerek doğranmıştır.
Doğranan materyal 2 Iflik cam kavanozlarda %1 tuz
ilavesi ile hava kalmayacak şekilde sıkıştırılıp, kapatılarak
silaj yapılmıştır. 25 günlük fermantasyon süresinin
sonunda açılan kavanozlardan elde edilen materyal Kılıç
(1986)'a göre fiziksel analizlere tabi tutulmuştur. Fiziksel
analizlerde Çizelge 1.'de verilen puanlama sistemi dikkate alınmıştır.
Silaj örneklerinde kuru madde oranları ve pH
değerleri belirlenmiş (Akyıldız 1984) ve bu değerler
aşağıdaki formülde yerlerine konularak yemlerin flieg
puanları tespit edilmiştir. (Kılıç 1984).
Flieg Puanı= 220+(2 x % Kuru madde-15)-40xpH
Silaj örnekleri belirlenen flieg puanlarına göre fiziksel
analizde olduğu gibi nitelik sınıflandırmasına tabi
tutulmuştur (Çizelge 1).
Silaj yapılmadan önce doğal şartlarda kurutulan
materyal ile silaj elde edildikten sonra kavanozlardan alınan materyal fırında 70° C'de sabit ağırlığa gelinceye
kadar kurutulmuş ve kuru madde oranları bulunmuştur.
Daha sonra aynı materyal değirmende öğütülmüş ve elde
edilen toz ömeklerden 0.25 g'lık numunelerde Kjehldal
yöntemi ile azot oranları bulunmuştur. Bulunan bu
değerlerin 6.25 faktörü ile çarpılması sonucu doğal olarak
kurutulan otda ve silajda ham protein oranları
belirlenmiştir.
Araştırmadan elde edilen tüm verilerin varyans
analizleri istatistiki Analiz Sistemleri (SAS) (Anonymous
1988) programının Genel Linear Model Esası ile %5 ve
%1 önemlilik düzeyine göre hesaplanmıştır. Önemli
farklılıkların ortaya çıktığı durumlarda, ortalannalan
karşılaştırmak için %5 önemlilik düzeyinde Duncan testi
uygulanmıştır.
Bulgular ve Tartışma
Yalın olarak ve arpa ile farklı karışım oranları
şeklinde yetiştirilen tüylü fiğ ve koca fiğden yapılan
silajlara ait fiziksel kalite kriterlerine ve flieg puanına göre kalite sınıflandırması, ayrıca kuru otda ve silajda ham
protein oranları aşağıda çizelgeler ve şekil olarak
verilmiştir.
Silaj örneklerinde koku, strüktür ve renk göz önüne
alınarak yapılan fiziksel gözlemler sonucu elde edilen
değerler ve nitelik sınıflandırması Çizelge 2.'de
görülmektedir. Çizelge 2.'ye göre her iki fiğ türünde de
arpa oranları karışım içersinde arttıkça, silaj kalitesinde de artış olmuştur. En kaliteli silajlar, % 20 tüylü fiğ ve koca fiğ
ile %80 arpa karışımlarından ve %100 arpa parsellerinden
Nitelikler Puan Koku
Strüktür
Renk
- Hoş, aromatik, tereyağ kokusu yok
- Zayıf tereyağ asidi kokulu veya ekşi, az aromatik kokulu - Artan tereyağ asidi kokulu veya küflü
- Şiddetli tereyağ asidi kokulu veya küflü - Çok şiddetli tereyağ asidi kokulu veya küflü - Yaprak ve saplar mevcut, dağılmamış - Yaprak strüktürü bozulmaya yüz tutmuş - Yaprak ve sap strüktürü ilk halini pek korumuyor - Yaprak ve sap strüktürü ilk halini hiç korumuyor
- Sap ve yapraklar bozulmuş, küf teşekkül etmiş ve çok kirli - Kendine has tabii yeşil renginde
- Değişim az, hafif sararmış
- Renk sarıdan kahverengiye kadar değişmiş - Renk uçmuş veya küf yeşili hale gelmiş
10-12 7-9 4-6 0-3 Işe yaramaz 5 4 3 1-2 0 3 1-2 0 Işe yaramaz
Koku, strüktür ve renk gibi fiziksel özelliklere göre silajların aldığı toplam puan ve nitelik sınıfları
Puan Nitelik sınıfı
16-20 Pekiyi
10-15 İyi
5-9 Orta
0-4 Işe yaramaz
234 TARIM BILIMLERI DERGISI 2002, Cilt 8, Sayı 3
Çizelge 1. Silo yemlerinin fiziksel özelliklere göre değerlendirilmesi ile fiziksel özelliklere göre nitelik sınıflandırması
Çizelge 2. Tüylü fiğ ve koca fiğin arpa ile karışımlarından elde edilen silaj örneklerinde bazı fiziksel özellikler ve nitelik sınıfları
Karışım oranları N Koku Strüktür Renk Toplam Nitelik sınıfı
%100 yalın tüylü fiğ 3 1.3 1.0 1.3 3.6 işe yaramaz
%80 tüylü fiğ+%20 arpa 3 3.3 1.3 0.7 5.3 Orta
%60 tüylü fiğ+%40 arpa 3 6.7 3.3 1.0 11.0 İyi
%40 tüylü fiğ+%60 arpa 3 5.3 2.7 1.7 9.7 İyi
%20 tüylü fiğ+ %80 arpa 3 12.0 3.3 1.7 17.0 Pekiyi
%100 yalın arpa 3 12.0 4.0 2.0 18.0 Pekiyi
%100 yalın koca fiğ 3 6.7 1.0 0.3 8.0 Orta
%80 koca fiğ+%20 arpa 3 5.3 1.0 1.0 7.3 Orta
%60 koca fiğ+%40 arpa 3 8.0 3.3 1.7 13.0 İyi
%40 koca fiğ+%60 arpa 3 5.3 3.0 1.3 9.6 İyi
%20 koca fiğ+ %80 arpa 3 10.0 4.0 2.0 16.0 Pekiyi
Farklı karışım oranlarının silajda kuru madde ve pH
değerlerine etkisi % 1 düzeyinde önemli olarak
belirlenmiştir. En fazla kuru madde oranı %60 tüylü
fiğ+%40 arpa, %20 tüylü fiğ+% 80 arpa ve %100 yalın
arpa ekili parsellerden yapılan silajlardan elde edilmiştir
(Çizelge 3). Silaj pH'nın düşük olması istenen bir
durumdur.
Fakat tüm fiğ+arpa karışımlarından yapılan silajlarda pH'lar istenilen seviyenin biraz üzerinde çıkmıştır. Bunda da tabi ki fiğlerin baklagil bitkisi olmasının payı büyüktür.
Silajda kuru madde ve pH miktarları üzerinden
hesaplanan flieg puanlamasına göre özellikle tüylü fiğde
karışımda arpa oranı arttıkça ve baklagil oranı azaldıkca, silaj kalitesinde de artış olmuştur. Flieg puanına gore en
kaliteli silajlar % 100 arpa'dan yapılan silajdan elde
edilmiştir. Tüm silaj örnekleri göz önüne alındığında yalın tüylü fiğ ve %80 tüylü fiğ+ %20 arpa karışımlarından elde
edilen silajlar hariç, tüm karışımlarda silaj kalitesi
olumludur ve silajlık yem elde etmek için kullanılabilir (Çizelge 3).
Güneşte kurutulan ve silaj yapılan karışımlarda ham protein oranları karşılaştırılmıştır (Çizelge 4 ve Şekil 1).
Her iki uygulamada da, karışım oranları arasında % 1
düzeyinde önemli farklar meydana gelmiştir. Çizelge 4.'de
de görüldüğü gibi kuru otda en fazla ham protein oranı
%100 tüylü fiğ ve koca fiğ ekili parsellerden ve %80 tüylü fiğ+%20 arpa karışımından elde edilmiştir. Silajda ise en
fazla ham protein oranı % 80 koca fiğ+%20 arpa
karışımından ve % 100 koca fiğden elde edilen silajlarda
bulunmuştur. Özellikle koca fiğ+arpa karışımlarından
yapılan silajlarda ham protein oranları kuru otdan daha
fazla olmuştur.
Kaliteli bir silaj oluşumunu sağlayan laktik asit
bakterilerinin faaliyet gösterebilmeleri ve fermentasyonun sağlanabilmesi için yetiştirilen yem bitkisinin suda eriyebilir
ALTINOK, S. "Tüylü fiğ (Vicia villosa L.) ve koca fiğ (Vicia narbonensis L.)'in arpa (Hordeum vulgare L.) ile farklı oranlardaki
karışımlarının silaj kalitesine etkileri" 235
Çizelge 3. Tüylü fiğin ve koca fiğin arpa ile karışımlarından elde edilen silaj örneklerinde kuru madde oranı, pH ve flieg puanları ile nitelik sınıfları
Karışım oranları N Kuru madde
(%)
pH Flieg puanı Nitelik sınıfı
%100 yalın tüylü fiğ 3 25 bc* 6.1 ab 11 Kötü
%80 tüylü fiğ+%20 arpa 3 28 b 6.3 a 9 Kötü
%60 tüylü fiğ+%40 arpa 3 35 a 5.3 def 63 İyi
%40 tüylü fiğ+%60 arpa 3 30 ab 5.9 abc 29 Orta
%20 tüylü fiğ+ %80 arpa 3 35 a 5.7 bcd 47 Memnuniyet verici
%100 yalın arpa 3 35 a 4.6 91 Pekiyi
%100 yalın koca fiğ 3 24 •bc 5.4 def 37 Orta
%80 koca fiğ+%20 arpa 3 25 bc 5.3 ef 43 Memnuniyet verici
%60 koca fiğ+%40 arpa 3 29 ab 5.1 61 İyi
%40 koca fiğ+%60 arpa 3 30 ab 5.4 def 49 Memnuniyet verici
%20 koca fiğ+ %80 arpa 3 20 c 5.6 cde 21 Orta
Ortalama 29 5.5
V.K. 12.7 4.6
Her bir sütunda aynı harfi taşıyan ortalamalar arasında %5 düzeyinde önemli farklılıklar yoktur
Çizelge 4. Tüylü fiğin ve koca fiğin arpa ile karışımlarından elde edilen kuru otda ve silajda ham protein oranları Karışım oranları N Kuru otta
ham protein (%)
Silajda ham protein
(%) %100 yalın tüylü fiğ 3 14.7 a* 12.7 cdef %80 tüylü fiğ+%20 arpa 3 16.0 a 15.0 bc %60 tüylü fiğ+%40 arpa 3 11.7 bc 10.3 %40 tüylü fiğ+%60 arpa 3 9.7 bc 14.0 bcde %20 tüylü fiğ+ %80 arpa 3 10.3 bc 10.7
%100 yalın arpa 3 10.0 bc 12.3 def
%100 yalın koca fiğ 3 15.3 a 16.0 ab %80 koca fiğ+%20 arpa 3 12.0 b 17.7 a %60 koca fiğ+%40 arpa 3 9.7 bc 12.0 ef %40 koca fiğ+%60 arpa 3 9.7 bc 14.7 bcd %20 koca fiğ+ %80 arpa 3 9.0 c 10.7 f
Ortalama 11.6 13.3
V.K. 12.3 10.1
*: Her bir sütunda aynı harfi taşıyan ortalamalar arasında %5 düzeyinde önemli farklılıklar yoktur
silaj, suda eriyebilir karbonhidratları yeteri kadar kapsayan
bitkilerden elde edilebilir. Tüm buğdaygil yem bitkileri
karbonhidratlarca zengin olduğu için, uygun bir dönemde
hasat edilirlerse katkı maddesine gereksinim duymadan
fermente olabilirler. Baklagil yem bitkileri karbonhidrat
yönünden zengin olmadıkları için kaliteli bir silaj elde
etmek için bir miktar karbonhidrat kaynağı silaja
eklenmelidir (Manga ve Acar 1988).
Araştırmamızda fiğ çeşitlerinin farklı arpa oranları ile ekilmesinin ve bu karışımlardan silaj yapılmasının nedeni
de baklagillerde eksikliği bulunan karbonhidrat miktarını
buğdaygillerle zenginleştirmektir (Altınok ve Bozkurt
2000).
Baklagil bitkilerinde protein fazla, karbonhidrat az
olduğu için fermentasyonu zordur. Ayrıca baklagiller
protein oranı yüksekliği nedeni ile büyük bir tampon
özelliğine sahiptir. Yani proteinler asitleri nötralize ederek,
pH'nın düşmesini engeller. Bu nedenle saf veya yüksek
1: %100Tüylü fiğ, 2: %80Tüylü fiğ+%20Arpa, 3: %60Tüylü fiğ+%40Arpa, 4: °/040Tüylü Fiğ+%60Arpa, 5: %20Tüylü Fiğ+%80Arpa, 6: %100Arpa,
7: %100Koca Fiğ, 8: %80Koca Fiğ+%20Arpa, 9: %60Koca Fiğ+%40Arpa, 10: %40Koca Fiğ+%60Arpa, 11: %20Koca Fiğ+%80Arpa
Şekil 1. Tüylü fiğin ve koca fiğin arpa ile karışımlarından elde edilen kuru otda ve silajda ham protein oranları
oranda baklagil içeren silajlarda pH kolayca düşmez
(Açıkgöz 1991) . Araştırmannızda, % 100 arpa ile yapılan silajda pH olması gereken en düşük düzeyine ulaşmıştır
(Çizelge 3). Benzer bir araştırma yürüten Demirel ve ark.
(2001), sorgum ve macar fiği kombinasyonları ile yaptıkları silaj örneklerinde, karışımda macar fiği arttıkça, silaj pH'
sının da 4.65'den 5.20'ye kadar yükseldiğini
gözlemlemişlerdir.
Buğdaygillerden serin iklim tahılları ile silaj yapımı
oldukça yaygın bir uygulamadır. Serin iklim tahılları
genellikle tane elde etmek amacıyla yetiştirilseler de yem
236 TARIM BILIMLERI DERGISI 2002, Cilt 8, Sayı 3
yetişebilen, kış yağışlarını maximum değerlendirebilen ve
yüksek kaliteli ot ürünü veren buğdayın, oldukça kaliteli
silajlık bir bitki olduğunu belirtmektedir. 1970 ve 1980'lerde yapılan bazı araştırmalara göre silaj kalitesinde tahılların
hasat zamanı ve kullanılan çeşit çok büyük rol
oynamaktadır (Oltjen ve Bolsen 1983).
Siefers ve Bolsen (1997), sekiz buğday, üç arpa ve bir
triticale çeşidi ile yaptıkları araştırmalarında, silajda kuru madde verimini hamur olum döneminde hasat edilen
bitkilerde, başaklanma döneminde hasat edilenlerden
daha yüksek bulmuşlardır. Buna karşın ham protein ve
kül içeriklerini başaklanma döneminde hasat edilenlerde,
hamur olum döneminde hasat edilenlerden daha fazla saptannışlardır. Micek ve ark. (2001), farklı tahıl çeşitlerii
başaklanma ve süt olum dönemlerinde iken biçerek
yaptıkları silajların hayvanların rumeninde çok hızlı bir
şekilde ve tamamen hazmolduğunu saptamışlardır. Bu
araştırmaların ışığında, tahıllarda silaj için en uygun hasat zamanının araştırmamızda da uyguladığımız gibi süt olum
dönemi olduğu anlaşılmaktadır. Süt olum döneminde
hasat edilen bitkilerden elde edilen silajlarda protein içeriği
de daha fazla olmaktadır. Açıkgöz (1991), tahıllarda silaj
için en iyi biçim zamanının süt olum dönemi olduğunu ve
bu dönemde ham protein içeriğinin en yüksek düzeye
ulaştığını, ayrıca kuru maddenin sindirilebilirliğinin ve
hayvanlar tarafından gönüllü tüketimin bu dönemde en
yüksek seviyede olduğunu belirtmiştir. Siefers ve Bolsen
(1997), kışlık tahıllarla yaptıkları silaj örneklerinde
başaklanma döneminde % 13.5 olan ham protein oranının
hamur olum döneminde % 11.7'ye düştüğünü
gözlemlemişlerdir.
Araştırmamızda özellikle güneşte kurutularak elde
edilen kuru otla karşılaştırıldığında silaj örneklerinde ham protein oranının koca fiğ+arpa karışımlarında daha yüksek değerler verdiği belirlenmiştir (Çizelge 4). Manga ve Acar
(1988)'ında belirttiği gibi, kuru otun hasattan, hayvanlara
yedirilinceye kadar geçen sürede ham protein, mineral
madde ve vitaminler gibi besleme değerinden kaybı,
silajınkinden çok daha fazladır. Açık havada kurutmada
yaprakların dökülmesi, yağmurla yıkanma ve güneş
ışığının etkisi besin madde kayıpları en az %15-20
dolayında olduğu halde, iyi fermente olmuş, nem düzeyi
uygun bir silajda en fazla %9-10 düzeyinde kayıp vardır.
Bu konuda Çerçi ve ark. (1997)'nin yaptığı
araştırmaya göre mısır ve yoncanın farklı oranlarda
karışımları ile yaptıkları silajlarda besin madde düzeyleri taze materyalleri ile karşılaştırıldığında kuru madde düzeyi
bir veya iki puan düşerken, ham kül, ham selüloz ve' ham
protein düzeyleri oransal olarak yükselmiştir. Fakat,
burada önemli olan protein oranındaki artış değil, silajda
protein indirgenmesi sonucu protein yapısında olmayan
azotlu bileşiklerin ortaya çıkmasıdır ki, bu da protein artışı gibi karşımıza çıkıp bizi yanıltabilir.
Silaj oluşumunda fermentasyon esnasında bitkilerde
bulunan proteoytic bitki enzimleri proteinleri hidrolize
ederek amonyum, nitrat, nitrit, bazı amino asitler, amin,
amid ve peptitlere dönüştürürler. Bunlar protein yapısında
olmayan nitrojenli bileşiklerdir ve bu da yembitkilerinin
besleme değerini düşürür. Toplam bitki proteinin % 50'si
bu şekilde bozulabilir. Özellikle soldurma ve silaj yapımı
sırasında çok dikkatli olmak gerekir. Çünki bu esnada bu
kayıplar çok fazla olabilir (Owens ve ark. 1999).
Sonuç
Yalın olarak ve arpa ile farklı karışım oranları
şeklinde yetiştirilen tüylü fiğ ve koca fiğde en kaliteli silajlar
karışımda arpa oranının fazla olması koşulu ile elde
edilmiştir. Buna rağmen, yapılan tüm fiziksel analizler ve kalite sınıflandırmasına gore yalın tüylü fiğ ve %80 tüylü fiğ+%20 arpa karışımları hariç diğer tüm karışımlardan çok
iyi, iyi ve orta kalite de silaj elde edilebilir. Bundan başka
protein oranları karşılaştırıldığında özellikle koca fiğ+arpa karışımlarının silaj yapılarak değerlendirilmesi güneşte
kurutulmasından daha olumlu sonuçlar vermiştir. Tabi ki
burda silajda protein yapısında olmayan azotlu bileşiklerin miktarı yanıltıcı olabilir ve azotun ne kadarının yarayışlı
olduğunun bilinmesi gereklidir. Araştırma sonucuna gore
Iç anadolu nadas alanlarında hem bu alanların boş
kalmasını önlemek hem de mevcut kaba yem açığını bir
ölçüde olsa giderebilmek için kışlık yetiştirilebilen, toprağı fazla yormayan, topraktan fazla besin maddesi ve su
kaldırmayan fiğ türleri ve arpa otu silaj yapılarak
değerlendirilebilir. Bu ve buna benzer araştırmalar,
özellikle fiğ türleri ve arpayı birlikte yetiştirmeyi ve bu bitkilerden silaj yapmayı planlayan üreticilere, silaj yapım tekniklerini belirlemek ve silaj yapımını yaygınlaştırmak için faydalı olacaktır.
Kaynaklar
Açıkgöz, E. 1991. Yembitkileri. Uludağ Üniversitesi. 456
Akyıldız, R. 1984. Yemler Bilgisi Laboratuvar Klavuzu. Ankara Üniv. Ziraat Fak., Yayın No: 895. Uygulama Klavuzu 213, 236.. Ankara.
Altınok, S. ve Y. Bozkurt, 2000. Silaj kalitesini etkileyen hasat öncesi ve hasat sonrası faktörler. Ekin Dergisi, 4 (14) 36-41.
Anonymous 1988. SAS/STAT User's Guide, Version 6., Fourt edn. Vol. 2. SAS Institute Inc., Cary, N.C., USA.
Ashbell, G. 1997. Whole wheat plants for silage in sub-tropical climate. Türkiye Birinci Silaj Kongresi. Uludağ Üniv. Ziraat Fak., Zootekni Bölümü. 61-65.
Bozkurt, Y. 2000. Factors affecting grass silage feeding and its utilization for housed beef cattle. International Animal Nutrition Congress. Isparta, p. 254-261.
Çerçi, H. I., K. Şahin, T. Güler ve P. Tatlı, 1997. Farklı oranlarda silajlık mısır ve yonca kullanılarak yapılan silajların kalitesinin belirlenmesi. Türkiye Birinci Silaj Kongresi. Uludağ Üniv. Ziraat Fak., Zootekni Bölümü. 105-113.
Demirel, M. F. Cengiz, S. Erdoğan ve S. Çelik, 2001. Van ekolojik koşullarında yetiştirilen sorgum ve macar fiği karışımlarının silaj kaliteleri ve besin maddelerinin rumende parçalanabilirlikleri üzerine bir araştırma. Tarım Bilimleri Dergisi, 7 (3) 94-101.
ALTINOK, S. "Tüylü fiğ (Vicia villosa L.) ve koca fiğ (Vicia narbonensis L.)'in arpa (Hordeum vulgare L.) ile farklı oranlardaki
karışımlarının silaj kalitesine etkileri" 237
Gürbüz, A., H. H. Başaran, B. Ankaralı ve S. Yaman, 2000. Değişik katkı maddeleri ile silolanan elma posası, pancar posası ve arpa+fiğ hasılı silajlarının sığır besisinde kullanımı. International Animal Nutrition Congress, Isparta. 262-269.
Kılıç, A. 1984. Silo Yemi (Öğretim, Öğrenim ve Uygulama Önerileri). Bilgehan Basımevi, Bornova — Izmir.
Manga, I. ve Z. Acar, 1988. Yem Kültürünün Genel ilkeleri (Ders Notları). Ondokuz Mayıs Üniv. Yayınları. No: 37.
Micek, P., F. Barowiec and Z. M. Kowalzki, 2001. Digestion of whole-crop grazing silage starch in ruminants. Journal of Animal and Feed Sciences, 10, 49-55.
Oltjen, J. W. and K. K. Bolsen, 1983. Wheat, barley and oat silages for beef cattle. Technical Bulletin No.613R, Kansas Agric. Exp. Sta., Manhattan.
Owens, V. N., K. A. Albrecht and R. E. Muck, 1999. Protein degradation and ensiling characteristics of red clover and alfalfa wilted under varying levels of shade. Can. J. Plant. Sci., 79, 209-222.
Siefers, M. K. and K. K. Bolsen, 1997. Agronomic and silage quality traits of winter cereals. Türkiye Birinci Silaj Kongresi. Uludağ Üniv. Ziraat Fak., Zootekni Bölümü. 201-203.
