ALTERNATİF BİR ÜRETİM MODELİ OLARAK BUĞDAY ANIZINDA ETLİK PİLİÇ
YETİŞTİRİCİLİĞİ Merve DİKTAŞ Yüksek Lisans Tezi Zootekni Anabilim dalı Doç. Dr. Ahmet ŞEKEROĞLU
2011 Her hakkı saklıdır
YÜKSEK LĠSANS TEZĠ
ALTERNATĠF BĠR ÜRETĠM MODELĠ OLARAK BUĞDAY ANIZINDA ETLĠK PĠLĠÇ YETĠġTĠRĠCĠLĠĞĠ
Merve DĠKTAġ
TOKAT – 2011
bir yerden alınmadığını, kullanılan verilerde herhangi bir tahrifat yapılmadığını, tezin herhangi bir kısmının üniversite veya baĢka bir üniversitedeki baĢka bir tez çalıĢması olarak sunulmadığını beyan ederim.
i
ALTERNATİF BİR ÜRETİM MODELİ OLARAK BUĞDAY ANIZINDA ETLİK PİLİÇ YETİŞTİRİCİLİĞİ
Merve DİKTAŞ Gaziosmanpaşa Üniversitesi
Fen Bilimleri Enstitüsü Zootekni Anabilim Dalı
Danışmanı: Doç. Dr. Ahmet ŞEKEROĞLU
Bu çalıĢma, altlıklı yer sistemi, yarı açık gezinmeli serbest sistem ve gezinmeli serbest sistemin; yavaĢ geliĢen etlik piliçlerin, performans, karkas özellikleri ve et kalitesine etkilerinin araĢtırılması amacıyla yapılmıĢtır. Denemede 270 Hubbard Isa Red-JA civcivi kullanılmıĢtır. Deneme 61 gün sürmüĢtür. AraĢtırma sonuçlarına göre, 21., 28., 35. ve 42. gün canlı ağırlıkları bakımından, gezinmeli serbest sistemdeki etlik piliçler, yarı açık gezinmeli serbest ve altlıklı yer sistemlerindeki etlik piliçlere göre önemli derecede daha düĢük canlı ağırlığa sahiptir (P<0,05). 49., 56. ve 61. gün canlı ağırlıkları bakımından istatistiki farklılık oluĢmamıĢtır (P>0,05). Altlıklı yer sistemi, yarı açık gezinmeli serbest sistem ve gezinmeli serbest sistemdeki piliçlerin kesim çanlı ağırlığı sırasıyla, 2427,21; 2471,61; 2375,00 g (P>0,05); 14–61. gün yemden yararlanma oranı sırasıyla 2,05; 1,98; 2,08 g Yem /g CAA (P>0,05); 14–61.gün yaĢama gücü sırasıyla %94,44; 94,44; 81,11 olarak (P>0,05) saptanmıĢtır. YetiĢtirme sistemlerinin karkas randımanı, but randımanı ve kanat randımanına etkisi önemli bulunmuĢtur (P<0,05). Ele alınan diğer özeliklere ise yetiĢtirme sisteminin etkisi önemsiz bulunmuĢtur (P>0,05). Sonuç olarak gezinmeli serbest sistemde barındırılan etlik piliçlerin canlı ağırlığı 42. güne kadar diğer yetiĢtirme sistemlerinden istatistiki olarak düĢük olmasına rağmen bu farklılık daha sonraki dönemde kayıp olmuĢtur. But ve kanat ağırlığı oranı bakımından diğer yetiĢtirme sistemine göre daha üstün olması ve ele alınan özelliklerin birçoğu arasında farklılığın olmaması nedeniyle buğday anızında gezinmeli serbest etlik piliç yetiĢtiriciliği yapılması kırsal kalkınma bakımından önemlidir.
2011, 50 sayfa
Anahtar kelimeler: Gezinmeli serbest sistem, YavaĢ geliĢen etlik piliç, Performans özellikleri, Et kalitesi
ii
AN ALTERNATIVE PRODUCTION METHOD: BROILER REARING ON WHEAT STUBBLE
Merve DİKTAŞ Gaziosmanpaşa University Graduate School of Applied Science
Department of Animal Science
Supervisor: Assoc. Prof. Dr. Ahmet ŞEKEROĞLU
The experiment was conducted to study the effect of deep litter system, free-range with fixed housing system and free-range with portable housing system in wheat stubble on growth performance, carcass traits and meat quality of slow-growing broiler chickens. The number of 270 Hubbard Isa Red-JA chicks was used in experiment. The experiment was lasted in 61st day of rearing period. Results showed that the body weight 21st, 28th, 35th and 42th days of birds from free-range with portable housing system were found to be significantly lower than of those kept in deep litter and free-range with fixed housing system (P <0,05). There was no significantly body weight difference between rearing systems in 49th, 56th and 61st days (P>0,05). Slaughter body weight in deep litter system, free-range with fixed housing system and free-range with portable housing system was respectively 2427,21; 2471,61; 2375,00 g (P>0,05); 14- 61 days feed conversion ratios (FCR) were respectively 2,05; 1,98; 2,08 g (P>0,05); 14- 61 days viability were respectively 94,44; 94,44; 81,11 % (P>0,05). There was a significant effect of production systems on eviscerated carcass, thigh and wing yield (P < 0,05). There was no significant effect of production systems on the other discussed parameters in experiment (P>0,05). In conclusion, the body weights in free-range with portable housing system was significantly lower until day of 42nd in experiment but this difference was disappeared in rest of rearing period. Free range broiler production on wheat stubble is very important for rural development due to better thigh and wing yields in this system and being no differences about other parameters between studied production systems.
2011, 50 Pages
Key Words: Free-range system, Slow-growing broiler, Growth performance, Meat quality
iii
saygı ve teĢekkürlerimi sunarım. Tez çalıĢmam sırasında her türlü katkılarından dolayı bölüm baĢkanımız Sayın Prof. Dr. Zafer ULUTAġ’a, tezimin yürütülmesi sırasında maddi katkı sağlayan G.O.Ü. Bilimsel AraĢtırmalar Projeleri Komisyonu BaĢkanlığına, laboratuar analizlerinde yardımcı olan Sayın Yrd. Doç. Dr. Arda YILDIRIM, AraĢ. Gör. Mustafa DUMAN’a teĢekkürlerimi sunarım. Desteğini ve yardımını hiçbir zaman esirgemeyen Sayın Ergun ÇEVĠKEL’e sonsuz saygı ve teĢekkürlerimi sunarım. Tezimin yürütülmesi ve yazımında bana desteklerini ve hoĢgörülerini esirgemeyen annem Yurdanur DĠKTAġ, abim Mertay DĠKTAġ’a içten teĢekkürlerimi sunarım.
Merve DĠKTAġ 06/2011
iv ÖZET……… i ABSTRACT………... ii ÖNSÖZ………. iii SĠMGE VE KISALTMALAR DĠZĠNĠ………. v ġEKĠLLER DĠZĠNĠ………... vi ÇĠZELGELER DĠZĠNĠ………. vii 1.GİRİŞ……….... 1 2.LİTERATÜR ÖZETLERİ……….. 4 2.1.Performans özellikleri………... 4
2.2.Et kalite özellikleri pH, renk ve iç organ ağırlıkları………... 13
3.MATERYAL ve METOT……….. 23
3.1.Materyal………. 23
3.1.1.Hayvan materyali………..……….. 23
3.1.2.Yem materyali………... 23
3.2.Metot……….. 25
3.2.1.Denemenin kurulması ve yetiĢtirme periyodu……… 25
3.2.2.Kesim ve karkas ölçümleri………... 30
3.2.3.Laboratuar analizleri……… 31
3.2.4.Ġstatistiki analizler……… 33
4.BULGULAR……… 34
4.1.Performans özellikleri……….... 34
4.1.1.GeliĢme özellikleri……….. 34
4.1.2.Yemden yararlanma oranı……….……….. 35
4.1.3.YaĢama gücü………... 36
4.2.Et kalitesi ve karkas özellikleri……….. 36
4.2.1.Karkas özellikleri ve karkas parça ağırlıkları……….. 36
4.2.2.Et kalitesi………. 38
4.2.3.Ġç organ ağırlıkları………... 39
5.TARTIŞMA VE SONUÇ……… 41
KAYNAKLAR... 45
v CA Canlı ağırlık STK Su tutma kapasitesi L Parlaklık a Kırmızılık b Sarılık
vi
ġekil 2.1.Farklı besleme sistemlerinin canlı ağırlık üzerine etkisi
(Ġpek ve ark., 2009)……… 10 ġekil 3.1. Altlıklı yer sistemindeki etlik piliçlerin 15. gün görünümü………… 26 ġekil 3.2. Altlıklı yer sistemindeki etlik piliçlerin görünümü……….. 27 ġekil 3.3.Yarı açık gezinmeli serbest sistemdeki etlik piliçlerin
kümes içi görünümü………
görünümü………
27 ġekil 3.4. Yarı açık gezinmeli serbest sistemdeki etlik piliçlerin görünümü…… 28 ġekil 3.5. Gezinmeli serbest sistemdeki hareketli barınakların görünümü……... 28 ġekil 3.6. Gezinmeli serbest sistemdeki etlik piliçlerin görünümü……… 29
vii
Çizelge 2.1. Ross ve ISA piliçlerin 83 günlük performans özellikleri
(Levis ve ark., 1997)……… 4 Çizelge 2.2. Geleneksel Label Rouge etlik piliçlerin performans özellikleri
(Sauveur, 1997)……….
5 Çizelge 2.3. Merada yetiĢtirilen etlik piliçlerin performans özellikleri
(Bassler ve Ciszuk, 2002)………... 5 Çizelge 2.4. Hızlı, yavaĢ ve çok yavaĢ etlik piliçlerin 81. gün performans
özellikleri (Castellini ve ark., 2002a)………. 6 Çizelge 2.5. Organik ve geleneksel sistemde yetiĢtirilen Ross etlik piliçlerin
performans özellikleri (Castellini ve ark., 2002b)………... 6 Çizelge 2.6. Gezinmeli serbest sistemde yetiĢtirilen yavaĢ geliĢen etlik piliçlerin,
büyüme performansı üzerine etkisi (Fanatico ve ark., 2005)…….……….. 7 Çizelge 2.7. YetiĢtirme sistemlerinin ve genotiplerin etlik piliçlerin performansına
etkisi (Fanatico ve ark., 2008)………..……… 8 Çizelge 2.8. Üç yetiĢtiricilik sisteminin, piliçlerin büyüme oranı ve yemden
yararlanma oranı üzerine etkileri (Dou ve ark., 2009)………. 8 Çizelge 2.9. Arbor Acres ve Redbro etlik piliçlerin 42. gün performans özellikleri
(Pavlovski ve ark., 2009)……….……… 11 Çizelge 2.10. YaĢ, genotip, cinsiyet ve yetiĢtirme sistemlerinin, etlik piliçlerin canlı
ağırlığı üzerine olan etkisi (Pavlovski ve ark., 2009)……… 11 Çizelge 2.11. YetiĢtirme sistemlerinin canlı ağırlık ve yemden yararlanma oranı
üzerine etkisi (Wang ve ark., 2009)………... 12 Çizelge 2.12. Hubbard Isa Red JA büyüme performansı (Anonim, 2011)……….. 12 Çizelge 2.13. Karkas özellikleri ve göğüs etinin fiziksel ve kimyasal özellikleri
(Castellini ve ark., 2002b)……….. 14 Çizelge 2.14. Altlıklı yer ve organik yetiĢtirilen etlik piliçlerin karkas özelikleri
(Catellini ve ark., 2002a-b değiĢtirilmiĢ; Castellini, 2005)………. 15 Çizelge 2.15. Etlik piliçlerin karkas kalite özellikleri (Quentin ve ark., 2003)………... 16 Çizelge 2.16. Genotipin ve gezinmeli serbest sistemin büyüme performansı üzerine
etkisi (Fanatico ve ark., 2005)……… 16 Çizelge 2.17. Genotip ve yetiĢtiricilik sisteminin, göğüs eti üzerine olan etkisi
(Fanatico ve ark., 2007)………... 17 Çizelge 2.18. Organik, gezinmeli serbest ve altlıklı yer sistemlerinde yetiĢtirilen etlik piliçlerin karkas kalite özellikleri (Husak ve ark., 2008)………...
18 Çizelge 2.19. YetiĢtiricilik sisteminin karkas kalite özellikleri üzerine etkisi
(Dou ve ark., 2009)……….……... 18 Çizelge 2.20. Geleneksel Label Rouge sisteminde yetiĢtirilen JA ve NH
genotiplerinin et rengi ve su tutma kapasitesi (STK, %)
(Karlsson ve ark., 2009)……….. 19 Çizelge 2.21. Geleneksel Label Rouge sisteminde yetiĢtirilen genotiplerin et kalitesi
üzerine kesim yaĢının etkisi (Karlsson ve ark., 2009)……… 19
viii
(Wang ve ark., 2009)………...…… 20 Çizelge 2.24. Karkas randımanı, göğüs eti kimyasal kompozisyonuna genotipin
etkisi (Sirri ve ark., 2010)………...………... 21 Çizelge 2.25. Karkas ağırlığı ve karkas özellikleri
(Bogosavljevic-Boskovic ve ark., 2010)……… 22 Çizelge 3.1. Denemde farklı dönemlere ait yemlerin besin madde içerikleri………….. 24 Çizelge 3.2. Deneme deseni………. 25 Çizelge 3.3. 1-9. Hafta ortalama sıcaklık ve nem değerleri………. 30 Çizelge 4.1.YetiĢtirme sistemlerinin yavaĢ geliĢen etlik piliçlerin canlı ağırlıklarına
(g) etkisi……… 34 Çizelge 4.2. Farklı yetiĢtirme sistemlerinde barındırılan yavaĢ geliĢen etlik piliçlerin yemden yararlanma oranı (g Yem /g CAA)…...……… 35 Çizelge 4.3. Gezinmeli serbest, yarı açık gezinmeli serbest sistem ve altlıklı yer
sisteminde barındırılan yavaĢ geliĢen etlik piliçlerin yaĢama
gücü (%)………... 36 Çizelge 4.4. Gezinmeli serbest sistem, yarı açık gezinmeli sistem ve altlıklı yer
sisteminde barındırılan yavaĢ geliĢen etlik piliçlerin
karkas değerleri……… 37 Çizelge 4.5. Gezinmeli serbest sistem, yarı açık gezinmeli serbest sistem ve altlıklı
yer sisteminde yetiĢtirilen yavaĢ geliĢen et kalite özellikleri ve
göğüs eti besin madde içeriği……….. 38 Çizelge 4.6. YetiĢtirme sistemlerine göre bazı iç organ ağırlıkları oranları……… 40
1. GİRİŞ
Dünya nüfusunun hızla artmasına paralel olarak, artan hayvansal protein ihtiyacının karşılanabilmesinde, birim hayvandan en yüksek düzeyde verim alınabilen, yoğun üretim teknikleri kullanılmaya başlanmıştır. Hayvan türleri içerisinde tüketilen yemin hayvansal proteine dönüştürülmesi bakımından üstün olan kanatlı hayvan üretimi önemli hale gelmiştir (Ak ve Kantar, 2007; Şekeroğlu ve Sarıca, 2007a,b).
Tavukçulukta, ıslah, yemleme, yetiştirme teknikleri ve hastalık kontrolünde sağlanan gelişmelerle, verim ve performansta büyük artışlar sağlanmasıyla, etlik piliçlerin 2000 g canlı ağırlığa ulaştıkları süre neredeyse yarılanmış, daha önce tavukların 10 haftadan uzun süren bu süreci, günümüzde 6 haftada 2000-2100 g’lık kesim ağırlığına ulaşmasına, 1,6-1,8 yemden yararlanma elde edilmesine ve yaşama gücü yüksek hibritler geliştirilmesine neden olmuştur (Simons, 1997; Altan ve ark., 2009).
Hızlı büyüme yönünde ıslah edilmiş olan bu hızlı-gelişen etlik piliçlerin yoğun yemleme programının uygulanması ve yüksek yerleşim sıklığında barındırılması, piliç eti maliyetinin düşmesine ve herkesin tüketebileceği duruma gelmesini sağlamıştır. Ancak hızlı büyümenin etlik piliçlerin solunum ve dolaşım sistemlerinde yol açtığı zorlanımlar sonucu ortaya çıkan ani ölümler ve bacak problemleri ile yüksek yerleşim sıklığının neden olduğu sağlık sorunları, özellikle hayvan refahı konusunda yüksek duyarlılığa sahip batılı ülkelerin kamuoyunda ciddi şekilde tepki toplamıştır (Appleby ve ark., 2004). Ayrıca yoğun üretim sistemleri, beraberinde çevre kirliliğinin artmasına neden olmuştur (Küçükyılmaz ve ark., 2010).
Hayvan hakları ve refahı konusundaki gelişmeler, yerde yetiştirme dahil olmak üzere entansif tavukçulukta halen uygulanmakta olan tüm yetiştirme sistemlerine önemli eleştiriler getirmektedir (Antalyalı, 2007; Altan ve ark., 2009). Tüm bu durumlar göz önünde tutulduğunda, hayvanların normal davranışlarını gösterebilecekleri ve hayvan refahını dikkate alan alternatif yetiştirme sistemleri üzerinde durulmaktadır. Bu alternatif yetiştirme sistemlerinden birisi de gezinmeli serbest yetiştirme sistemidir (Şekeroğlu ve Sarıca, 2007a,b; Altan ve ark., 2009).
Gezinmeli serbest sistem, genel hatlarıyla tavukların yapay ortamdan uzak olacak şekilde yerde barındırılması ve açık alanda otlatılması şeklinde tanımlanmaktadır. Tavukların hasat sonrası tarlada kalan daneleri topladığı bilinen bir uygulamadır. Ayrıca merada veya tarlada bulunması istenmeyen zararlı ve zararsız böcekleri ortadan kaldıran ve doğal olarak biyolojik mücadele yapan tavuklar, özellikle çiftliğin karma ekonomisine katkıda bulunmaktadırlar (Türkoğlu ve Eleroğlu, 1999).
Gezinmeli serbest sistemde kesim yaşı minimum 56. günde yapıldığı için, bu sisteme uygun genotipler tercih edilmelidir. Bu amaçla, serbest gezinmeli yetiştirme sistemlerine uygun, 80-120. gün arasında 2200-2500 g kesim ağırlığına ulaşabilen yavaş gelişen renkli tüylü etlik piliçler kullanılmaktadır (Sarıca ve Yamak, 2009).
Gezinmeli serbest sistemde, merada yetiştirilen etlik piliçlerin çevre kirliliğine etkisinin azalması, hayvanların normal davranışını göstermesi, gelişmeyi teşvik edici bileşikler ve antibiyotik kullanılmaması bakımından halk sağlığı, ayrıca insan sağlığında önemli olan linoleik asit bakımından zengin olması gibi faydaları vardır (Lopez-Bote ve ark., 1998; Cava ve ark., 2000; Clancy, 2006).
Buğday hasadından sonra oluşan ve hiçbir şekilde değerlendirilemeyen dane kayıpları oluşmaktadır. Bu kayıplar bazı koşullar altında %20’ye kadar çıkabilmektedir. Ancak ülkemizde buğday dane kaybı ortalama olarak %3–4 olmaktadır (Sessiz ve ark., 2006). Geleneksel etlik piliç üretiminde, hızlı gelişen ve erken kesim canlı ağırlığına ulaşan etlik piliçlerin etine karşı tüketicilerin talebi düşmektedir. Bu amaçla daha uzun sürede kesim canlı ağırlığına ve gezinmeli serbest sistemde barındırılan etlik piliçlerin etine talep artmaktadır. Fransa’da tüketiciler daha lezzetli olduğu için 80 günlük yaşta kesilen yavaş gelişen etlik piliçleri tercih etmektedirler. Yine aynı ülkede yavaş gelişen etlik piliçlerin pazar payının % 15, orta gelişen etlik piliçlerin pazar payının ise % 20 olduğu bildirilmektedir (Quentin ve ark., 2003).
Bu projeyle Tokat ilinde buğday hasadı ile toprağın tekrar ekime hazırlanması arasında geçen yaklaşık üç aylık sürede etlik piliç yetiştirilerek, çiftçilerin gelirlerinin artırılması yanında daha kaliteli ürün elde edilmesi hedeflenmiştir. Bu amaçla buğday anızında gezinmeli serbest sistem ile yarı açık gezinmeli serbest ve altlıklı yer sistemlerinde yavaş gelişen etlik piliçlerin performans ve et kalitesi karşılaştırılarak, insan-çevre ve
hayvan açısından en uygun yetiştirme sisteminin seçilmesi ve geliştirilmesi amaçlanmıştır.
2. LİTERATÜR ÖZETLERİ
2.1. Performans Özellikleri
Yetişir ve ark. (1991), ISA-Vedet, Hybro, Ross PM3 ve Anak 2000 etlik piliçleri, 7 haftalık canlı ağırlık (CA), haftalık ve kümülatif yem tüketimleri, yemden yararlanma oranı, yaşama gücü ve verim indeksi bakımından karşılaştırmışlardır. Genotiplerde, 7. hafta sonunda erişilen canlı ağırlıkları sırasıyla, 2212; 2095; 2280 ve 2162 g bulunurken; 0-7 haftalık dönemde yemden yararlanma oranları (g yem/g CAA) sırasıyla, 2,02; 2,08; 2,18 ve 2,05 olarak belirlemişlerdir. Ross PM3’ün yemden yararlanma oranının, diğer genotiplerden daha düşük olduğunu belirtmişlerdir. Ayrıca 0-7 haftalık yaşama gücünü sırasıyla, %92,0; 93,0; 97,0 ve 82,3, genotiplerin verim indekslerini sırasıyla, 205,06; 191,3; 206,9 ve 177,2 olarak hesaplamışlardır.
Lampkin (1997), farklı yetiştirme sistemlerinden altlıklı yer ve gezinmeli serbest sistemlerinde yetiştirilen etlik piliçlerin sırasıyla 45. gün ve 56. gün canlı ağırlıklarını sırasıyla, 2300 ve 2300 g, yemden yararlanma oranlarını (g yem/g CAA) sırasıyla, 2,5 ve 2, ölüm oranını sırasıyla, %10 ve % 8 olduğunu bildirmişlerdir.
Levis ve ark. (1997), Ross ve ISA piliçlerinin geleneksel gezinmeli serbest sistemdeki performans özelliklerini aşağıdaki gibi bulmuşlardır (Çizelge 2.1).
Çizelge 2.1. Ross ve ISA etlik piliçlerin 83 günlük performans özellikleri (Levis ve ark., 1997)
Genotip Canlı ağırlık (g) Yemden yararlanma oranı (g yem/g CAA)
Ölüm oranı (%)
ISA 2785 3,01 0
Ross 4571 2,91 2,4
Geleneksel Label Rouge ve standart etlik piliç için performans özellikleri Çizelge 2.2’deki gibidir (Sauveur, 1997).
Çizelge 2.2. Geleneksel Label Rouge etlik piliçlerin performans özellikleri(Sauveur, 1997)
Özellik Standart etlik piliç yetiştirme sistemi
Label Rouge etlik piliç yetiştirme sistemi
Kesim yaşı (gün) 42 84 91
Canlı ağırlık (g) 1910 2170 2240
Yemden yararlanma oranı (g yem/g CAA)
1,90 3,00 3,30
Ölüm oranı (%) 5,1 2,5 -
Bassler ve Ciszuk (2002), merada hızlı gelişen Ross ve yavaş gelişen Derco70 etlik piliç hibritlerle yaptıkları çalışmada Çizelge 2.3’deki sonuçları bulmuşlardır.
Çizelge 2.3. Merada yetiştirilen etlik piliçlerin performans özellikleri (Bassler ve Ciszuk, 2002) Genotip Yaş (hafta) Canlı ağırlık (g) Karkas ağırlığı (g) Toplam yem tüketimi (g) Yemden yararlanma oranı (g yem/g CAA) Ölüm oranı (%) Ross 9 3640 2720 8940 2,46 10,8 Derco 12 1200 1130 5960 3,27 0
Castellini ve ark. (2002a), organik sistemde 3 farklı genotipin, çok yavaş gelişen (Robusta maculata), yavaş gelişen (Kabir) ve hızlı gelişen (Ross) etlik piliçlerin 81. gün performans değerlerinin Çizelge 2.4’deki gibi olduğunu belirtmişlerdir.
Çizelge 2.4. Hızlı, yavaş ve çok yavaş etlik piliçlerin 81. gün performans özellikleri (Castellini ve ark., 2002a)
Genotip
Özellik Yavaş gelişen
Kabir
Hızlı gelişen Ross Çok yavaş gelişen Robusta maculata Dişi Erkek Dişi Erkek Dişi Erkek Kesim canlı ağırlık (g) 2150 2372 2942 3590 1540 1670 Yemden yararlanma oranı
(g yem/g CAA)
3,3 3,3 3,1 3,0 3,4 3,5
Ölüm oranı (%) 4,0 5,0 9,0 10,0 4,0 4,0
Araştırmacılar yaptıkları çalışmada, genotipin, kesim canlı ağırlığı, yemden yararlanma oranı ve ölüm oranına etkili olduğunu belirtmişlerdir.
Castellini ve ark. (2002b), organik ve geleneksel sistemde yetiştirilen Ross etlik piliçlerinin performans özelliklerinin Çizelge 2.5’deki gibi olduğunu belirtmişlerdir.
Çizelge 2.5. Organik ve geleneksel sistemde yetiştirilen Ross etlik piliçlerin performans özellikleri (Castellini ve ark., 2002b)
Özellikler Geleneksel üretim Organik üretim
Kesim yaşı (gün) 56 81 56 81
Yemden yararlanma oranı (g yem/g CAA)
2,31 2,89 2,75 3,29
Canlı ağırlık (g) 3219 4368 2861 3614
Karkas randımanı (%) 70,3 70,3 70,3 70,2
Organik ve gezinmeli serbest etlik piliç yetiştiriciliğinde, gezinme alanında daha aktif olan yavaş veya orta hızlı gelişen etlik piliç genotipleri hızlı gelişen genotiplere tercih edilmektedir (Bokkers ve Koene, 2003).
Fransa’da gezinmeli serbest sistemde yetiştirilen etlik piliçler, 81- 92 günlük yaşta ve 2100-2200 g ağırlıkta kesilmektedirler ( Anonim, 2004).
Sarıca ve ark. (2004), geleneksel altlıklı yer, kafes ve gezinmeli serbest yetiştirme sistemlerinde, etlik piliçlerle yaptıkları çalışmada, 42. gün canlı ağırlıkları sırasıyla, 1659,1; 1651,2 ve 1663,4 g olarak bulmuşlar ve yetiştirme sistemleri arasında farkın önemsiz olduğunu bildirmişlerdir. Yemden yararlanma oranını (g yem/ g CAA) sırasıyla, 2,09; 2,00 ve 2,03 olarak saptamışlar ve gezinmeli serbest sistem ile geleneksel altlıklı yer sistemi arasında farkın istatistiki olarak önemli olduğunu bildirmişlerdir. Yaşama gücünü sırasıyla, %96,7; %95,8 ve %98,3 olarak elde etmişlerdir.
Fanatico ve ark. (2005), genotip ve gezinmeli serbest sistemin, etlik piliçlerin performansına etkisini inceledikleri çalışmada, yavaş gelişen ve orta düzeyde gelişen ve ticari olarak hızlı gelişen etlik piliçleri kullanmışlardır. Hızlı gelişen genotipler 53. günde, orta düzeyde gelişen genotipler 67. günde ve yavaş gelişen genotipler ise 81. günde kesilmişlerdir. Araştırmacılar, canlı ağırlık artışı bakımından genotipler arasında fark olmadığını belirtmişlerdir. Yavaş gelişen genotipler, yemden yararlanma oranı bakımından en düşük değerleri gösterdiğini bildirmişlerdir. Araştırmacılar, bu sonuçlara göre, alternatif kanatlı yetiştiricilik sistemlerinde, genotipler arasında besi performansı ve randıman bakımından farklılıkların olduğunu bildirmişlerdir. Çalışmanın sonuçları Çizelge 2.6’da verilmiştir.
Çizelge 2.6. Gezinmeli serbest sistemde yetiştirilen yavaş gelişen etlik piliçlerin, büyüme performansı üzerine etkisi (Fanatico ve ark., 2005)
Özellik Canlı ağırlık artışı (g)
Yemden yararlanma oranı (g yem/g CAA)
Yavaş gelişen altlıklı yer sistemi
2,11 3,58
Yavaş gelişen gezinmeli serbest sistem
2,25 3,37
Fanatico ve ark. (2008), gezinmeli serbest ya da altlıklı yer sisteminde yetiştirmenin ve enerji-protein oranı düşük ya da standart yemlerle besleme yapmanın, yavaş ve hızlı gelişen etlik piliçlerin et kalitesi üzerindeki etkilerini inceledikleri çalışmada, yavaş gelişen dişiler 91. gün, hızlı gelişen dişiler 63. gün, yavaş gelişen erkekler 84. gün, hızlı
gelişen erkekler ise 56. gün kesilmişlerdir. Yetiştirme sisteminin, canlı ağırlık artışına etkisi olmadığını bildirmişlerdir (Çizelge 2.7).
Çizelge 2.7. Yetiştirme sistemlerinin ve genotiplerin etlik piliçlerin performansına etkisi (Fanatico ve ark., 2008)
Genotip/ üretim sistemi Ağırlık kazancı (g)
Yemden yararlanma
oranı (g yem/g CAA) Ölüm oranı (%) Yavaş gelişen etlik piliç
gezinmeli serbest sistem.
2,25 3,75 3
Yavaş gelişen etlik piliç altlıklı yer sistemi
2,11 3,21 0
Dou ve ark. (2009), yavaş gelişen (Gushi) genotiplerle 112 gün süren çalışmalarında, 3 farklı yetiştirme sisteminde barındırılan etlik piliçlerin canlı ağırlık ve yemden yararlanma oranının etkisini araştırdıkları çalışmada; canlı ağırlık bakımından, gezinmeli serbest sistemin, altlıklı yer sistemine göre daha geri olduğunu ve aralarındaki farkın önemli olduğunu belirtmişlerdir (Çizelge 2.8).
Çizelge 2.8. Üç yetiştiricilik sisteminin, piliçlerin büyüme oranı ve yemden yararlanma oranı üzerine etkileri (Dou ve ark., 2009)
Yetiştirme sistemleri Kesim canlı ağırlığı (g) Canlı ağırlık artışı (g)
Yemden yararlanma
oranı (g yem/ g CAA)
Tel zeminli yer sistemi 1528,52 1174,81 4,05
Altlıklı yer sistemi 1610,51 1256,80 3,95
Gezinmeli serbest sistem
1419,43 1065,74 4,41
İnci (2009), Organik ve entansif tarım prensiplerine göre yetiştirilen etlik piliçlerde büyüme-gelişme özellikleri bakımından, entansif grubun 6. hafta sonunda ulaştığı ortalama canlı ağırlık değerleri erkeklerde 2501,8; dişilerde 2112,8 g ve erkek-dişi karışıklarda 2305,4 g olmuştur. Organik Kontrol, Organik + mera, Organik %80 + mera, Organik %70 + mera, ve Organik %50 + mera gruplarının 10 hafta sonunda ulaştıkları ortalama canlı ağırlıklar ise sırasıyla, 1935,4; 3028,6; 2656,6; 2876,7 ve 2789,6 g olarak saptamıştır. Tamamen organik yem ile beslenen organik kontrol grubunun 10. hafta sonunda dahi entansif grubun 6. hafta sonundaki canlı ağırlık değerlerine ulaşamadığını belirtmiştir. Organik + mera ve Organik %70 + mera grubunun 8. hafta canlı ağırlık
değerlerinin entansif grubun 6. hafta canlı ağırlık değerlerinden daha fazla olduğunu belirtmiştir. Sonuç olarak, tamamen kapalı şartlarda ve organik olarak üretilmiş yemlerle beslenen sistemlerin avantajlı olmadığı, organik etlik piliç üretiminde organik mera ve gezinmeli serbest sistemlerin organik yemleme ile beraber kullanılmasının daha avantajlı olduğu ve mera uygulamasının %70 ve %50 oranında olmasının etlik piliçlerde büyüme-gelişme ve karkas özelliklerini olumlu etkilediğini belirtmiştir.
İpek ve ark. (2009), farklı besleme sistemlerinin yavaş gelişen etlik piliç (Hubbard ISA Red JA) genotipinin performansı üzerindeki etkisini araştırmışlardır. Muamelelerin canlı ağırlık üzerinde etkilerinin önemli olduğunu bildirmişlerdir. 4 muamele grubundan (hafif-AL: enerji ve protein ad-libitum besleme, hafif-R: sınırlandırılmış enerji ve proteinle besleme, yüksek-AL: yüksek enerji ve protein ad-libitum besleme, yüksek-R: sınırlandırılmış yüksek enerji ve proteinle besleme) 84 gün sonunda en düşük canlı ağırlık hafif-R grubu (2268±138,5 g), en yüksek canlı ağırlık ise yüksek-AL grubunda (2987±178,2 g), bulmuşlardır. Muamelelerin, ölüm oranı üzerine etkisinin ise, önemsiz olduğunu tespit etmişlerdir. Ölüm oranları hafif-AL, hafif-R, yüksek-AL, yüksek-R sırasıyla, 1,90; 1,90; 2,85 ve %95 olarak bulmuşlardır. Çalışmanın sonuçları Şekil 2.1’deki verilmiştir.
Şekil 2.1.Farklı besleme sistemlerinin canlı ağırlık üzerine etkisi (İpek ve ark., 2009)
Karlsson ve ark. (2009), New Hampshire (NH) ve ticari (JA757) erkek etlik piliçlerde geleneksel Label Rouge sisteminde yaptıkları çalışmada, 82. ve 110. gün canlı ağırlıklarını, NH erkekleri için, 1784 g ve 2828 g olarak; JA757 erkekleri için, 4339 g ve 5583 g olarak bulmuşlardır.
Pavlovski ve ark. (2009), Arbor Acres ve Redbro genotiplerini kullanarak, yaşın, genotipin, cinsiyetin ve yetiştirme sistemlerinin (altlıklı yer ve yarı açık gezinmeli serbest sistem), etlik piliçlerin verim özelliklerine olan etkileriyle ilgili olarak yaptıkları çalışmada, 42. ve 50. günlerde kesim yapmışlardır. Çalışmanın sonuçlarında, incelenen faktörlerin, canlı ağırlık üzerine etkisi olduğunu belirtmişlerdir. 42. günde yapılan kesim sonuçlarını Çizelge 2.9 ve 50. gün kesim sonuçlarıyla birlikte, yaş, genotip, cinsiyet ve yetiştirme sistemlerinin, etlik piliçlerin canlı ağırlığı üzerine olan etkisi Çizelge 2.10’daki gibi bildirmişlerdir.
Çizelge 2.9. Arbor Acres ve Redbro etlik piliçlerin 42. gün performans özellikleri (Pavlovski ve ark., 2009)
Genotip/ Özellikler Ölüm oranı (%) Yemden yararlanma oranı (g yem/ g CAA)
Verim indeksi
Arbor Acres 3,80 1,868 206,73
Redbro 4,20 2,052 159,29
Çizelge 2.10. Yaş, genotip, cinsiyet ve yetiştirme sistemlerinin, etlik piliçlerin canlı ağırlığı üzerine olan etkisi (Pavlovski ve ark., 2009)
Faktörler Canlı Ağırlık (g)
Yaş 42. Gün 1643,50 50. Gün 1832,33 Genotip Arbor Acres 1916,22 Redbro 1622,56 Cinsiyet Erkek 1892,11 Dişi 1646,67 Yetiştirme sistemleri
Altlıklı yer sistemi 1820,33
Gezinmeli serbest sistem 1667,50
Şekeroğlu ve ark. (2009), geleneksel altlıklı yer ve gezinmeli serbest sistemlerde barındırılan etlik piliçlerin, 44. günlük canlı ağırlıkları sırasıyla, 1831,8 g ve 1639,9 g; yemden yararlanma oranı (g yem/ g CAA) sırasıyla, 2,06 ve 2,09, yaşama gücünü sırasıyla, %91,67 ve %90 olduğunu bildirmişlerdir. Geleneksel altlıklı yer sistemi ile gezinmeli serbest sistemi karşılaştırdıklarında, canlı ağırlık yönünden farkın önemli olduğunu, yemden yararlanma oranları arasında farkın önemsiz olduğunu, yaşama gücü yönünden de farkın önemsiz olduğunu bildirmişlerdir.
Wang ve ark. (2009), yavaş gelişen Gushi genotipine ait dişi hayvanları kullandıkları ve 112 gün süren çalışmalarında; canlı ağırlığın gezinmeli serbest sistemde, altlıklı yer sistemine göre önemli derecede daha düşük olduğunu belirtmişlerdir (Çizelge 2.11). Çizelge 2.11. Yetiştirme sistemlerinin canlı ağırlık ve yemden yararlanma oranı üzerine etkisi (Wang ve ark., 2009)
Yetiştirme sistemleri Canlı ağırlık (g) Yemden yararlanma oranı Altlıklı yer sistemi 1,610.5 ± 138,6 1,256.8 ± 94,4 Gezinmeli serbest sistem 1,419.4 ± 101,8 1,065.7 ± 57,6
Aksoy ve ark. (2010), kapalı koşullar altında yetiştirilen hızlı gelişen Ross 308 ve orta düzeyde gelişen Hubbard ISA Red JA etlik piliçlerin besi performansı ve kesim sonuçlarını incelemişlerdir. 56. gün sonunda kesilen etlik piliçlerin canlı ağırlıklarını sırasıyla, 3422,4 g ve 2204,1 g olarak bulmuşlardır ve aralarındaki farkın önemli olduğunu belirtmişlerdir. Ölüm oranlarını sırasıyla, %2,43 ve %2,78 olarak bulmuşlardır.
Yavaş gelişen Hubbard Isa Red JA’nın performans özellikleri Çizelge 2.12’de verilmiştir (Anonim, 2011).
Çizelge 2.12. Hubbard Isa Red JA büyüme performansı (Anonim, 2011) Hubbard Isa Red JA büyüme performansları
Yaş (Gün) Ortalama canlı ağırlık (g)
Günlük canlı ağırlık artışı (g)
Yemden yararlanma oranı (g Yem/ g CAA)
14 251 21 1,24 21 471 31 1,38 28 733 37 1,52 35 1023 41 1,66 42 1316 42 1,81 49 1601 40 1,95 56 1877 39 2,10 63 2136 38 2,25 70 2405 38 2,40
Sirri ve ark. (2010), organik olarak yetiştirdikleri, hızlı gelişen Cobb 700 (HG), orta düzeyde gelişen Kabir (MG) ve yavaş gelişen kahverengi Lohman (YG) etlik piliçlerini, 81. günde (HG ve MG) ve 96. günde (YG) kesmişler ve canlı ağırlıklar bakımından, hızlı gelişen (HG) etlik piliçleri 5184 g; orta düzeyde gelişen (MG) etlik piliçleri 2659 g; ve yavaş gelişen (YG) etlik piliçleri 1782 g olarak bulmuşlardır. Ölüm oranının % 6-20 olduğunu ve bunun nedeninin yırtıcı hayvanlardan kaynaklığını bildirmişlerdir.
2.2. Et Kalite Özellikleri pH, Renk ve İç Organ Ağırlıkları
Groom (1990)’a göre, “kalite; birim ürünü farklılaştıran, o birimin tüketici tarafından kabul edilebilirlik derecesinin belirlenmesinde önemli rol oynayan özelliklerin bileşimidir” demiştir. Aslında, et kalitesi kimyasal bileşimi tarafından belirlenir. Protein, yağ, kül ve su önemli bileşenlerdir. Et kalitesi üzerine çok çeşitli faktörler etkili olduğundan, analiz edilen etin özelliklerini bilmek önem arz eder (Yetişir ve ark.,1994).
Jensen (1982), piliç etinin su içeriğinin %63,2 – 75,4 arasında, proteinin %17,0-23,3 ve yağ içeriğinin ise %1,0-17,4 arasında değişmekte olduğunu bildirmiştir. Bu et bileşenleri, ortalama olarak sırasıyla, %71,1; 19,8 ve 7,5 iken, %1,6 dolayında da kül bulunduğunu belirtmiştir. Tavuk etinin kimyasal kompozisyonu, pek çok faktör tarafından etkilenmektedir. Etlik piliçlerin karkas yağ içeriği, 70 günlük yaşa kadar artabilmektedir. Bu yaştaki karkas yağı oranının %4 dolayında olduğunu ve abdominal yağ miktarının karkastaki yağ miktarının iyi bir göstergesi olduğunu bildirmiştir.
Hunt ve ark. (1991)’e göre, L = 0 siyah, L = 100 beyaz (koyuluk/açıklık); a; +60 = kırmızı, -60 = yeşil ve b; +60 = sarı, -60 = mavi renk yoğunluklarını gösterdiğini bildirmiştir.
Castellini ve ark. (2002b), organik ve geleneksel sistemde yetiştirdikleri Ross etlik piliçlerinin göğüs etinin fiziksel ve kimyasal özelliklerini Çizelge 2.13’deki gibi bulmuşlardır.
Çizelge 2.13. Karkas özellikleri ve göğüs etinin fiziksel ve kimyasal özellikleri (Castellini ve ark., 2002b)
Özellikler Geleneksel üretim Organik üretim
Üretim dönemi (gün) 56 81 56 81
Abdominal yağ (%) 1,9 2,9 0,9 1,0
Göğüs (%) 22,0 23,5 23,2 25,2
But (%) 14,8 15,0 14,9 15,5
Göğüs eti besin madde içeriği
Nem (%) 75,54 74,85 76,28 75,78 Protein (%) 22,39 22,34 22,35 22,76 Yağ (%) 1,46 2,37 0,72 0,74 Kül (%) 0,61 0,64 0,65 0,72 pH 5,96 5,98 5,75 5,80 Su tutma kapasitesi (%) 52,02 55,26 51,82 53,17 L 52,86 51,74 56,28 54,93 a 5,78 5,93 5,84 6,07 b 4,95 4,03 5,83 5,05
Castellini (2005), geleneksel ve organik olarak yetiştirilen etlik piliçlerin et kalite özeliklerini Çizelge 2.14’deki gibi belirtmişlerdir. Araştırıcılar, göğüs oranının hızlı gelişen etlik piliçlerde daha yüksek olduğunu, yavaş gelişen etlik piliçlerde daha düşük abdominal yağ oranı olduğunu, yetiştiricilik sistemleri arasındaki farklılığın önemli olduğunu belirtmişlerdir.
Çizelge 2.14. Altlıklı yer ve organik yetiştirilen etlik piliçlerin karkas özelikleri (Catellini ve ark., 2002a-b düzeltilmiş; Castellini, 2005)
Özellik Geleneksel üretim Organik üretim
Kesim yaşı 56. gün Yavaş gelişen 81.
gün
Hızlı gelişen 81. gün Karkas özellikleri
Abdominal yağ (%) 1,9 0,3 1,0
Göğüs eti besin madde içeriği
Nem (%) 75,54 76,01 75,73 Protein (%) 22,39 22,71 22,76 Yağ (%) 1,46 0,49 0,81 Kül (%) 0,61 0,79 0,70 pH 5,96 5,82 5,75 Su tutma kapasitesi (%) 52,02 53,65 53,49
Quentin ve ark. (2003), yavaş, orta hızlı ve hızlı gelişen ticari etlik piliçlerde yaptıkları çalışmada, hızlı gelişen etlik piliçler 6. haftada, orta hızlı gelişen etlik piliçler 8. haftada ve yavaş gelişen etlik piliçler 12. haftada kesilmişlerdir. Etlik piliçlerin büyüme, karkas bileşimi ve et kalitesi üzerine olan etkilerine bakmışlardır ve yavaş gelişen etlik piliçlerde hızlı gelişenlere kıyasla göğüs eti renk değerleri L ve b değerinin daha düşük, a değerinin daha yüksek olduğunu, bu farklılığın kesim yaşının farklılığından dolayısıyla miyoglobin içeriğinin 9 ve 12. haftalar arasında artmasından kaynaklanabileceğini bildirmişlerdir. Araştırma sonuçlarını, Çizelge 2.1’deki gibi bulmuşlardır.
Çizelge 2.15. Etlik piliçlerin karkas kalite özellikleri (Quentin ve ark., 2003)
Özellikler Genotipler
Hızlı gelişen etlik
piliçler Orta hızlı gelişen etlik piliçler Yavaş gelişen etlik piliçler Karkas kompozisyonu Göğüs eti (%) 17,2 ± 0,13 15,7 ± 0,12 14,4 ± 0,08 But + baget (%) 24,2 ± 0,11 24,1 ± 0,1 24,6 ± 0,1 Abdominal yağ (%) 2,64 ± 0,08 2,86 ± 0,07 3,44 ± 0,13 Göğüs eti kalitesi pH (24 saat) 6,01 ± 0,09 5,82 ± 0,01 5,59 ± 0,02 Et rengi L 54,5 ±0,29 54,9 ± 0,31 53,5 ± 0,25 a -0,38 ± 0,13 -0,67 ± 0,07 0,28 ± 0,1 b 9,11 ± 0,18 6,89 ± 0,20 8,35 ± 0,19
Santos ve ark. (2004), Cobb 500, Paraiso Pedres ve ISA-Label etlik piliçleri karkas ve et kalitesi bakımından karşılaştırmışlardır. Cobb 500’ün karkas oranı, üst but ve göğüs oranı, Paraiso Pedres ve ISA-Label’den daha yüksek, abdominal yağ oranı daha düşük olduğunu, Cobb 500’ün göğüs eti pH ve su tutma kapasitesi bakımından, Paraiso Pedres ve ISA-Label’den daha yüksek olduğunu belirtmişlerdir.
Fanatico ve ark. (2005), gezinmeli sistemde yaptıkları çalışmada, yavaş gelişen etlik piliçlerin daha düşük karkas randımanı ve göğüs oranına sahip olduklarını, ancak kanat ve but oranlarının ise tam tersi sonuçlar verdiğini bildirmişlerdir. Araştırmanın sonuçları Çizelge 2.16’da verilmiştir.
Çizelge 2.16. Genotipin ve gezinmeli serbest sistemin karkas özellikleri üzerine etkisi (Fanatico ve ark., 2005)
Özellik Karkas (%) Göğüs (%) Kanat (%) But (%) Yavaş gelişen altlıklı yer sistemi 70,3 17,8 14,5 33,6
Yavaş gelişen gezinmeli serbest sistem
Fanatico ve ark. (2007), gezinmeli serbest ya da altlıklı yer sitemlerinde yetiştirmenin ve enerji-protein oranı düşük ya da standart besleme yapmanın, yavaş ve hızlı gelişen etlik piliçlerin et kalitesi üzerindeki etkilerini inceledikleri çalışmada, yavaş gelişen erkek ve dişiler sırasıyla, 84 ve 91. gün; hızlı gelişen erkek ve dişiler sırasıyla, 56 ve 63. günlerde kesilmişlerdir. Et rengi L değerinin her iki genotipte de gezinme alanına çıkan piliçlerde daha düşük olduğunu, a değerinin yavaş gelişenlerde, b değerinin hızlı gelişenlerde daha düşük olduğunu, yavaş gelişenlerin gezinme alanına çıkması ile b değerinin arttığını bildirmişlerdir. Yavaş gelişen etlik piliçlerin göğüs etindeki protein oranı, hızlı gelişen etlik piliçlerin göğüs etindeki protein oranına göre daha fazla olduğunu, göğüs etindeki yağ oranının hızlı gelişen etlik piliçlerde daha yüksek oranda olduğunu bildirmişlerdir. Ayrıca yavaş gelişen piliç eti su tutma kapasiteleri daha düşüktür. Alternatif yetiştirme sisteminin ve kullanılan etlik piliç genotiplerinin et kalitesi üzerinde etkisinin olduğunu bildirmişlerdir (Çizelge 2.17).
Çizelge 2.17. Genotip ve yetiştiricilik sisteminin, göğüs eti üzerine olan etkisi (Fanatico ve ark., 2007)
Özellik Göğüs eti Kül (%) Protein (%) Yağ (%) pH
L a b
Y.G.- S. 51,04 2,55 7,55 4,00 13,90 4,47 5,53
Y.G.- A. 51,91 2,54 6,32 4,10 13,56 5,25 5,60
H.G.- S. 51,77 4,12 4,84 4,10 13,45 7,90 5,72
H. G.- A. 52,16 3,83 5,29 4,00 13,00 8,86 5,69
(Y.G.: yavaş gelişen genotip, H.G.: hızlı gelişen genotip, S: gezinmeli serbest sistem, A: altlıklı yer sistemi).
Et kalitesi; kesim yaşı, genotip (hızlı, orta hızlı ve yavaş gelişen), yetiştirme sistemi, fiziksel aktivite, yeşil ot tüketimi ve besleme gibi bir çok faktörden etkilenmektedir (Castellini ve ark., 2008).
Husak ve ark. (2008), organik, gezinmeli serbest ve altlıklı yer sistemlerinde, etlik piliçlerin göğüs ve but eti renginde L, a, b değerlerini ve göğüs etinin yağ, nem ve protein oranlarını Çizelge 2.18’deki gibi bulmuşlardır.
Çizelge 2.18. Organik, gezinmeli serbest ve altlıklı yer sistemlerinde yetiştirilen etlik piliçlerin karkas kalite özellikleri (Husak ve ark., 2008)
Özellik Organik sistem Gezinmeli serbest sistem
Altlıklı yer sistemi Göğüs eti renk değerleri
L 68,02 71,06 70,98
a 4,60 4,99 4,87
b 12,98 15,39 17,59
But eti renk değerleri
L 65,43 67,59 98,17
a 6,36 7,06 6,09
b 11,36 13,41 14,97
Göğüs eti besin madde içeriği
Yağ (%) 2,08 1,80 1,92
Nem (%) 74,98 74,81 75,52
Protein (%) 23,31 23,26 22,26
Dou ve ark. (2009), yavaş gelişen (Gushi) genotip kullanarak, 3 farklı yetiştirme sisteminin, büyüme oranı, karkas özellikleri ve et kalitesi üzerindeki etkilerini araştırmışlardır. Araştırma sonuçlarına göre, gezinmeli serbest sistemde yerleşim sıklığı daha az olsa da, karkas, göğüs eti ve but eti oranları üzerinde yetiştirme sisteminin etkisinin olmadığını belirtmişlerdir. Abdominal yağ oranı, gezinmeli serbest sistemde, diğer yetiştirme sistemlerine göre daha düşük olduğunu bildirmişlerdir. Araştırma sonuçları Çizelge 2.19’de verilmiştir.
Çizelge 2.19. Yetiştiricilik sisteminin karkas kalite özellikleri üzerine etkisi (Dou ve ark., 2009)
Yetiştiricilik sistemi Karkas (%) Göğüs eti oranı (%)
But eti
oranı (%) Abdominal yağ (%)
Tel zeminli yer sistemi 69,65 18,89 27,96 6,28
Altlıklı yer sistemi 69,90 17,44 26,68 6,50
Gezinmeli serbest sistem
69,88 20,17 27,65 3,01
Karlsson ve ark. (2009), New Hampshire (NH) ve ticari (JA757) erkek etlik piliçlerde geleneksel Label Rouge sisteminde yaptıkları çalışmada, etlik piliçler 82. ve 110. günlerde kesilmişlerdir. Araştırıcılar, genotipin ve kesim yaşının, et kalite özellikleri
üzerinde önemli istatistiki etkisinin olduğunu belirtmişlerdir (Çizelge 2.20 ve 2.21). Genel olarak, hızlı gelişen kanatlı etinin, daha koyu renkli ve su tutma kapasitesinin daha yüksek olduğunu bildirmişlerdir. Kanatlılarda, kesim yaşı arttıkça, et, daha kırmızı, çok az duyarlı ve çok yüksek pişirme kaybına sahip olduğunu belirtmişlerdir.
Çizelge 2.20. Geleneksel Label Rouge sisteminde yetiştirilen JA ve NH genotiplerinin et rengi ve su tutma kapasitesi (SKT, %) (Karlsson ve ark., 2009)
Özellik Genotip JA757 NH L 56,99 57,99 a 7,90 5,89 b 4,42 9,90 Su tutma kapasitesi 52,17 53,25
NH: New Hampshire etlik piliç; JA757: ticari etlik piliç
Çizelge 2.21. Geleneksel Label Rouge sisteminde yetiştirilen genotiplerin et kalitesi üzerine kesim yaşının etkisi (Karlsson ve ark., 2009)
Özellik Kesim Yaşı (gün)
82 110
L 57,73 57,53
a 5,68 8,16
b 8,24 6,12
Su tutma kapasitesi 52,83 52,59
Şekeroğlu ve ark. (2009)’ının yaptıkları çalışmada, altlıklı yer ve gezinmeli serbest sistemlerinin göğüs eti rengi üzerindeki etkilerini araştırmışlar ve L değeri hariç, a ve b değerlerinin farklı yetiştirme sistemlerinden etkilendiklerini tespit etmişlerdir. Çalışmanın sonuçları Çizelge 2.22’de verilmiştir.
Çizelge 2.22. Yetiştirme sistemlerinin, göğüs eti renk değerleri, ilgili organ ağırlıkları ve abdominal yağ ağırlığı üzerindeki etkileri (Şekeroğlu ve ark., 2009)
Değişken Yetiştiricilik sistemi
Altlıklı yer sistemi Gezinmeli serbest sistem Göğüs eti rengi L 71,62± 0,83 70,27±1,02 a 5,52±0,35 3,92±0,39 b 4,91±0,67 5,41±1,68 Kalp (g/100 g CA) 0,550±0,03 0,560±0,03 Karaciğer (g/100 g CA) 1,850±0,09 1,870±0,09 Dalak (g/100 g CA) 0,097±0,007 0,118±0,001
Abdominal yağ (g/100 g CA) 2,170±0,30 2,460±0,37
Wang ve ark. (2009), gezinmeli serbest sistem ve altlıklı yer sisteminin, yavaş gelişen etlik piliçlerin büyüme performansı, karkas randımanı ve et kalitesi üzerindeki etkileri ile ilgili yaptıkları çalışmada; gezinmeli serbest sistemin abdominal yağ oranının düşmesine karşın, karkas özellikleri ve et kalitesi üzerinde etkisi olmadığını bildirmişlerdir. Araştırmada elde ettikleri sonuçlar Çizelge 2.23’de verilmiştir.
Çizelge 2.23. Yetiştirme sisteminin karkas kalitesi üzerine olan etkisi (Wang ve ark., 2009)
Özellikler Yetiştirme sistemi
Altlıklı yer sistemi Gezinmeli serbest sistem Karkas özellikleri
Karkas randımanı (%) 69,90 ±2,04 69,88 ±1,12
Göğüs randımanı (%) 17,44 ± 2,92 20,17 ± 0,83
But randımanı (%) 26,68±0,50 27,65 ±1,12
Kanat randımanı (%) 11,49 ± 0,62 11,85±0,79
Abdominal yağ randımanı (%) 6,50 ± 3,19 3,01±1,13 Et özellikleri Su (%) 71,40±0,77 71,92±0,38 Protein (%) 24,26±0,79 24,49±0,69 Yağ (%) 0,86±0,50 0,54±0,31 Su tutma kapasitesi 55,18±5,31 56,90±6,22 pH 5,75±0,31 5,56±0,06
Sirri ve ark. (2010), organik olarak yetiştirdikleri, hızlı gelişen Cobb 700 (HG), orta düzeyde gelişen Kabir (MG) ve yavaş gelişen kahverengi Lohman (YG) etlik piliçlerini 81. günde (HG ve MG) ve 96. günde (YG) kesmişlerdir. Çalışma sonuçlarına göre, HG ve YG etlik piliçlerin göğüs eti nem oranının daha yüksek, kül oranının ise daha düşük
olduğunu, YG genotipin daha yüksek protein içeriğine sahip olduklarını ve YG ve MG etlik piliç etlerinin daha az yağ oranına sahip olduklarını bildirmişlerdir. Karkas randımanı, göğüs eti kimyasal kompozisyonunu Çizelge 2.24’deki gibi bulmuşlardır. Çizelge 2.24. Karkas randımanı, göğüs eti kimyasal kompozisyonuna genotipin etkisi (Sirri ve ark., 2010)
Çeşit Genotip
Cobb700 Kabir Lohman
Karkas ağırlığı (g) 3503 1665 1017
Göğüs (g/kg) 289 160 140
But ve baget (g/kg) 319 369 378
Kanat (g) 102 130 143
Göğüs eti besin madde içeriği
Nem oranı 748 723 744 Protein oranı 237 242 246 Yağ oranı 12,7 10,0 9,4 Kül oranı 12,0 13,7 11,6 L 57,6 54,5 55,8 a 1,08 0,88 0,90 b 5,65 4,71 3,26 Hue, H 0.88 0.92 0.95 Chrome, C 5.89 4.88 3.60
Bogosavljevic-Boskovic ve ark. (2010), hızlı gelişen Hybro G etlik piliçleriyle altlıklı yer sitemi ve gezinmeli serbest sistemlerinde yaptıkları çalışmada; 56. günde kesim yapmışlar ve yetiştiricilik sistemlerinin karkas özellikleri ve göğüs eti kimyasal kompozisyonuna etkisini incelemişlerdir. Gezinmeli serbest sistemde barındırılan etlik piliçlerin göğüs eti protein oranının altlıklı yer sistemine göre daha yüksek, yağ oranının ise daha düşük olduğunu bildirmişlerdir. Araştırma sonuçları Çizelge 2.25’de verilmiştir.
Çizelge 2.25. Karkas ağırlığı ve karkas özellikleri (Bogosavljevic-Boskovic ve ark., 2010)
Özellikler Yetiştiricilik Sistemleri
Cinsiyet Altlıklı yer sistemi Gezinmeli serbest sistem
Karkas (g) E 2523±142,31 2690±61,76 D 2279±35,43 2295±52,20 Göğüs (%) E 29,84±0,44 30,44±0,63 D 31,12±0,76 31,69±0,64 Protein (%) E 22,960±0,27 23,720±0,21 D 22,570±0,14 23,440±0,18 Yağ (%) E 2,260±0,07 1,960±0,10 D 2,780±0,13 1,970±0,11 Kül (%) E 1,070±0,03 1,010±0,03 D 1,100±0,016 1,090±0,04 Kuru madde (%) E 26,072±0,26 26,267±0,11 D 26,047±0,05 26,067±0,12 But+Baget (%) E 14,49±0,22 14,32±0,44 D 13,73±0,23 13,40±0,27 Kanat (%) E 16,38±0,45 16,11±0,41 D 15,90±0,28 16,00±0,22 E: Erkek; D: Dişi
3. MATERYAL ve METOT
3.1. Materyal
3.1.1. Hayvan Materyali
Araştırmanın hayvan materyalini, ticari bir işletmeden temin edilen, 270 adet karışık cinsiyette yavaş gelişen, günlük yaşta Red-JA etlik civcivleri oluşturmuştur. Deneme 07.07.2010 - 05.09.2010 tarihleri arasında gerçekleştirilmiştir.
3.1.2. Yem materyali
Çalışmada hayvanlara Samsun Yem Sanayi Tic. A.Ş.’den temin edilen ticari yemler serbest olarak verilmiştir. Denemede 0-10. günler arası 1. dönem etlik civciv yemi, 11- 35. günler arası 2. dönem etlik piliç büyütme yemi, 36-53. günler arası 3. dönem etlik piliç geliştirme yemi ve 53-60. günler arası 4. dönem etlik piliç bitirme yemi kullanılmıştır. Denemede kullanılan yemlerin kompozisyonları fabrika etiketine göre Çizelge 3.1’de verilmiştir.
Çizelge 3.1. Denemede farklı dönemlere ait yemlerin besin madde içerikleri Yem normu En az - En çok 0-10. gün etlik civciv yemi 11-35. gün etlik piliç büyütme yemi 36-53. gün etlik piliç geliştirme yemi 53-60. gün etlik piliç bitirme yemi Su En çok % 12,0 12,0 12,0 12,0 Ham Protein En az % 23,0 22,0 20,0 18,0
Ham Selüloz En çok % 6,0 6,0 6,0 6,0
Ham Kül En çok % 8,0 8,0 8,0 8,0 HCL’de Çözünmeyen Kül En çok % 1,0 1,0 1,0 1,0 NaCl En çok % 0,35 0,35 0,35 0,35 Lizin En az % 1,3 1,0 1,0 1,0 Metiyonin En az % 0,5 0,5 0,8 0,4 Metiyonin + Sistin En az % 0,9 0,90 0,85 0,85 Sodyum En az - En Çok % 0,15-0,30 0,15-0,30 0,15-0,30 0,15-0,30 Kalsiyum En az - En Çok % 1,0-1,5 1,0-1,5 0,9-1,5 0,8-1,2 Fosfor En az % 0,70 0,7 0,65 0,6 A Vit. En az I.U/kg 13,000 10,000 10,000 10,000 D3 Vit. En az I.U/kg 4,000 2,000 2,000 2,000 E Vit. En az Mgr/kg 100 20 20 100 Mangan En az Mgr/kg 100 80 80 100 Çinko En az Mgr/kg 80 50 50 80 Metabolik Enerji En az, kcal/kg 3,000 3,000 3,100 3,100
3.2.Metot
3.2.1. Denemenin Kurulması ve Yetiştirme Periyodu
Deneme planlamasında, tüm civcivlerin ortalama başlangıç canlı ağırlıkları tespit edilmiş ve tüm ağırlık gruplarda başlangıç ortalama civciv ağırlığının birbirine yakın olmasına dikkat edilmiştir. Grupların kümes içi yerleşimi ve aynı gruptaki civcivlerin tekerrürlere dağılımı tam şansa bağlı olarak belirlenmiştir.
Hayvanlar ilk iki hafta altlıklı yer sisteminde barındırıldıktan sonra, üçüncü haftada tesadüfen seçilen gruplar, her tekerrürde 30 hayvan olacak şekilde dağıtılarak deneme kurulmuştur (Çizelge 3.2).
Çizelge 3.2. Deneme deseni
Yetiştirme Sistemleri Tekerrür Gezinmeli serbest
sistem
Yarı açık gezinmeli serbest sistem
Altlıklı yer sistemi
1 30 30 30
2 30 30 30
3 30 30 30
Σ 90 90 90
Deneme G.O.Ü. Ziraat Fakültesi Zootekni Bölümü Tavukçuluk Ünitesinde bulunan altlıklı yer ve yarı açık gezinmeli serbest sistem kümeslerde ve açık arazide ise özel olarak yapılmış olan hareketli barınak sisteminde yürütülmüştür. Deneme, üç yetiştirme sisteminde üç tekerrürlü ve her tekerrürde 30 hayvan olacak şekilde kurulmuştur. Her yetiştirme sisteminde 90 hayvan, toplam olarak da 270 hayvan kullanılmıştır. Altlıklı yer sisteminde her tekerrür için 5,4 m2
(Şekil 3.1 ve Şekil 3.2), yarı açık gezinmeli serbest sistemde ise her tekerrür için 5,4 m2 iç alan (Şekil 3.3) ve 9,5 m2
gezinti alanı (Şekil 3.4) ayrılmıştır.
Buğday anızında bulunan hareketli barınakların ise iç alanı, 2,25 m2 (Şekil 3.5 ve Şekil 3.6)ve dış alanı ise serbest olarak dolaşabilecekleri gezinti alanından oluşmuştur. Yarı açık gezinmeli ve hareketli açık kümeste hayvanların saat 07.00–19.00 arasında dışarıya serbest olarak çıkmalarına izin verilmiştir. Saat 19.00-07.00 arasında ise kümesler kapatılmıştır. Hareketli barınakların her gün yeri üç defa değiştirilmiştir.
Şekil 3.2. Altlıklı yer sistemindeki etlik piliçlerin görünümü
Şekil 3.4. Yarı açık gezinmeli serbest sistemdeki etlik piliçlerin görünümü
Şekil 3.6. Gezinmeli serbest sistemdeki etlik piliçlerin görünümü
Deneme G.O.Ü. Ziraat Fakültesi arazisinde ekili olan 15 dekar buğdayın, Temmuz-2010 hasadından sonra yapılmıştır. Denemenin yapıldığı toprak; orta kireçli, yüzeyi; orta taşlı, tekstürü; siltli-killi, organik madde düzeyi; %1-1,5, pH; 8,5 bazik özelliklere sahiptir.
Deneme süresince hayvanların yemlenmesinde, standart etlik piliç yemi (etlik civciv yemi, etlik piliç büyütme yemi, etlik piliç geliştirme yemi ve etlik piliç bitiş yemi) ve su serbest olarak verilmiş olup, herhangi bir kısıtlama yapılmamıştır. Deneme süresince 24 saat aydınlatma uygulanmıştır. Hareketli barınaklara birer adet şarj edilebilen aydınlatıcı konulmuştur. Anızda hareketli barınaklara birer adet askılı yemlik ve suluk takılmıştır. Altlık materyali olarak odun talaş kullanılmıştır. Deneme süresince kümes içi ve dışına yerleştirilen dijital termometre ile günlük ortalama sıcaklık ve nem değerleri kayıt edilmiş olup, denemede ele alınan özelliklere etkisi araştırılmamış, fakat araştırmanın yürütüldüğü ortam hakkında bilgi vermek amacıyla kaydedilmiştir. 1-9 hafta ortalama sıcaklık ve nem değerleri Çizelge 3.3’de verilmiştir.
Çizelge 3.3. 1-9 hafta ortalama sıcaklık ve nem değerleri
Hafta Gezinmeli serbest sistem Altlıklı yer sistemi
İç Dış İç Dış Sıcaklık (°C) Nem (%) Sıcaklık (°C) Nem (%) Sıcaklık (°C) Nem (%) Sıcaklık (°C) Nem (%) 1.hafta 29,8613 39,6274 30,0384 43,0649 30,9480 41,8756 27,1780 51,4232 2.hafta 30,3071 38,0280 30,5431 40,7649 32,4260 37,6268 25,7271 55,0905 3.hafta 26,4668 43,0131 26,5302 46,4226 27,3055 46,5494 24,7445 54,8869 4.hafta 28,9837 44,1673 29,0106 46,3720 28,0220 46,5756 28,2368 47,5250 5.hafta 30,1021 42,9560 30,2794 44,3548 29,0207 40,6970 29,5355 41,3625 6.hafta 28,2555 47,5042 28,4260 49,5506 27,9351 43,4048 27,8926 46,4208 7.hafta 26,0806 50,3518 26,2517 53,4512 25,9407 49,4190 25,3665 51,9512 8.hafta 24,2552 52,8714 24,1214 56,5315 24,1300 51,9815 23,7446 53,7560 9.hafta 26,4029 46,6095 26,2710 51,2381 25,7324 47,9470 25,4696 48,6875
Denemedeki hayvanlar haftalık olarak 1g hassasiyetindeki terazi ile tek tek tartılarak haftalık ortalama canlı ağırlıkları (CA) saptanmıştır. Hayvanların haftalık toplam yem tüketimleri deneme sonuna kadar haftalık olarak kaydedilerek hayvanların yemden yararlanma oranları g yem/g CAA cinsinden hesaplanmıştır. Ayrıca her gruptan ölen hayvanların sayısı ve ölüm günü, günlük olarak kaydedilerek deneme sonunda yaşama gücü (%) hesaplanmıştır.
Kesim günü (61. gün) tüm hayvanlar tartılarak, her grubun tekerrüründen grup ortalamalarına yakın ağırlıkta 2 erkek ve 2 dişi hayvan et kalite özelliklerinin ve organ ağırlıklarının saptanması amacıyla seçilmiştir.
3.2.2. Kesim ve Karkas Ölçümleri
Hayvanlar G.O.Ü. Ziraat Fakültesi Tavukçuluk Ünitesi Kesimhanesi’nde kontrollü kesime tabii tutulmuştur. Kesim işleminden önce, hayvanların canlı ağırlıkları tespit edilmiştir. Kesim öncesinde 10 saat süre ile yem kaldırılmıştır. Kesim ve kan akıtmayı takiben ıslak yolma ve elle iç çıkarma yapılmıştır. Kesim işleminden sonra örneklerin soğuk karkas, taşlık, kalp, karaciğer, dalak, sindirim sistemi, abdominal yağ, göğüs, but, kanat, sırt, boyun ağırlıkları oranları, ince bağırsak uzunluğu, göğüs eti pH’sı ve göğüs et rengi tespit edilmiştir. Tavuk göğüs etinin genel bileşimini belirlemek amacıyla protein, nem, yağ, kül oranları ve su tutma kapasitesi içerikleri belirlenmiştir.
Kesim sonrası soğuk suda bekletme ve asılı olarak süzdürmenin ardından, karkaslar +4 ºC 12 saat bekletildikten sonra soğuk karkas ağırlıkları belirlenmiştir. Soğuk karkas randımanları Formül 1 kullanılarak hesaplanmıştır (Bochno ve ark. 2006).
Formül 1: Karkas Randımanı (%) = ( Soğuk Karkas ağırlığı (g) / Kesim CA (g)) x 100
T.S.E. tavuk parçalama tekniğine uygun olarak boynun göğüse girdiği yerden, butlar Art. Coxae’lardan, göğüs costaların sternuma bağlandıkları Facies Art. ternocostalis’ten ve kanatlar Art. Humeri’den ayrılmış (Anonim, 1989), geriye kalan son parça sırt olarak kabul edilmiştir. Bu parçaların ağırlıkları 1 g hassasiyetindeki tartı ile belirlenmiştir.
Kalp, karaciğer, dalak ve abdominal yağ ağırlığı oransal olarak (g/100 g CA) 0,01 g hassasiyetindeki tartı ile belirlenmiştir (Formül 2), (Demir ve Şekeroğlu, 2000).
Formül 2: İç organ ağırlıkları (g/100 g CA) = (İç organ ağırlığı (g) / Kesim canlı ağırlığı (g)) x 100
3.2.3. Laboratuar Analizleri
Deneme sonunda göğüs etinde nem, yağ, protein, kül içeriği ve su tutma kapasitesini belirlemek amacıyla her gruptan ortalama ağırlığa yakın 4 adet, toplamda ise 36 adet etlik piliçler kontrollü kesime tabii tutulmuştur. Kesilen 36 adet etlik piliçlerin göğüs etleri yapılacak analizler için bireysel olarak vakumla paketlendikten sonra analiz edilinceye kadar -80 °C’de saklanmıştır.
Tavuk eti örneklerinin nem, protein, yağ ve kül içerikleri AOAC (1990)’na göre belirlenmiştir.
Nem içeriğini belirlemek için sabit ağırlığa getirilen kapaklı cam kuru madde kapları içerisine yaklaşık 5 gram örnek tartılmış ve +105 °C’de sabit tartıma gelene (12 saat) kadar kurutulmuştur. Örneklerdeki ağırlık kaybı değeri üzerinden nem içeriği belirlenmiştir.
Protein içeriğini belirlemek (AOAC 1990 modifiye edilmiştir) için homojenize edilmiş örnekten hassas terazi ile 0,5-1 g civarında örnek tartılarak kjeldahl tüplerine
aktarılmıştır. Tüpe 450 μl %5’lik Cu2SO4 çözeltisi, 4 gram K2SO4 ve 15 ml H2SO4 ilave edilerek Gerhardt Type TR (Almanya) model yakma ünitesine yerleştirilmiştir. Yakma işlemi tamamlanan örnekler üzerine 20 ml saf su, 50 ml %50’lik NaOH çözeltisi ilave edilerek Gerhardt Type VAP 20 (Almanya) destilasyon cihazı kullanılarak destile edilmiştir. Destilat içerisine %4’lük borik asit çözeltisi konulan 250 ml’lik erlen mayer içerisinde toplanmıştır. Taşiro indikatörü damlatılan destilat 0,1 N HCl çözeltisi ile titre edilerek toplam azot içeriği belirlenmiştir. Bu miktar 6,25 faktörü ile çarpılarak örneklerin % protein içeriği tespit edilmiştir.
Yağ içeriği sıcak ekstraksiyon metodu ile Ankom XT10 Extractor (Model XT10l, ABD) cihazı kullanılarak tespit edilmiştir. Ancom filter bag içerisine 3 g homojenize edilmiş örnek tartılıp, kurutulduktan sonra Ankom XT10 ekstraksiyon cihazına yerleştirilerek yağ ekstrakte edilmiştir. Ekstraksiyon sonrası Ancom Filter bag sabit ağırlığa gelene kadar etüvde +105 °C’de kurutulup ağırlık kaybından yağ içeriği belirlenmiştir.
Kül analizi için darası alınmış krozeye homojenize edilmiş örnekten yaklaşık 3 g tartılıp, PROTHERM PLF 115M model (Türkiye) kül fırını kullanılarak kademeli yakma işlemi uygulanmıştır.
Su tutma kapasitesini belirlemek için 1 g örnek filtre kağıdı içine konularak 4 dakika süre ile 1,500 g devirde santrifüj edilmiştir. Santrifüjleme işlemi sonrasında filtre kâğıdı içindeki örnek 70°C’de bir gece süre ile kurutulmuştur. Su tutma kapasitesi aşağıdaki formül 3 ile hesaplanmıştır (Castellini et al. 1998).
Formül 3: STK= (M1-M2) / m x 100 burada; M1: filtre kağıdı + örnek ağırlığı
M2: filtre kağıdı + kurutma sonu ağırlığı m: ilk örnek ağırlığını göstermektedir.
Tavuk etinin pH’sını belirlemek için, kesimden 12 saat sonra pH metre kullanılarak göğüs ve but etinin iki farklı bölgesinden ölçüm yapılmıştır. Bu iki farklı değerin ortalaması pH değeri olarak hesaplanmıştır. Göğüs eti rengi ise Konica Minolta Chromometer model CR-300 marka renk ölçer aleti ile göğüsün iki farklı bölgesinden
alınan L; parlaklık, a; kırmızılık, b; sarılık değerleri kullanılarak, hue (H = tan-1
b/a) ve chrome (C = √a 2
+ b 2) ortalaması et rengi olarak kabul edilmiştir (Altan ve ark., 2001; Ingram ve ark., 2008).
3.2.4. İstatistiki Analiz
Deneme Tesadüf parselleri deneme desenine göre kurulmuştur ve deneme sonunda elde edilen tüm veriler, varyans analizine (ANOVA) göre SPSS istatistik paket programında test edilmiştir. Varyans analizi sonucunda önemli çıkan özelliklerin ortalaması Duncan çoklu karşılaştırma testine göre test edilmiştir (Bek ve Efe, 1989).
4. BULGULAR
4.1. Performans Özellikleri
Gelişim özellikleri (CA), yemden yararlanma oranı ve yaşama gücü performans özellikleri olarak ele alınmıştır.
4.1.1. Gelişme Özellikleri
Denemede elde edilen canlı ağırlıklar Çizelge 4.1’de verilmiştir.
Çizelge 4.1. Yetiştirme sistemlerinin yavaş gelişen etlik piliçlerin canlı ağırlıklarına (g) etkisi Özellikler Gezinmeli serbest sistem Yarı açık gezinmeli serbest sistem Altlıklı yer sistemi OSH P Başlangıç CA (g) (14. Gün) 281,54 281,74 281,63 1,46 ÖNSZ 21. gün CA (g) 489,87a 520,83b 529,94b 2,92 * 28. gün CA (g) 785,26a 832,57b 843,34b 5,27 * 35. gün CA (g) 1116,35a 1194,54b 1208,61b 8,09 * 42. gün CA (g) 1390,12a 1508,10b 1498,48b 10,28 * 49. gün CA (g) 1776,84 1841,27 1832,44 13,59 ÖNSZ 56. gün CA (g) 2136,49 2194,13 2178,44 16,59 ÖNSZ 61. gün CA (g) 2375,00 2471,61 2427,21 19,59 ÖNSZ
OSH: Ortalamanın standart hatası. ab: aynı satırda farklı harflerle gösterilen grup ortalaması arasındaki farklılık istatistiki olarak önemlidir, *: P<0,05. ÖNSZ: Farklılıklar önemsiz (P>0,05).
Çizelge 4.1’ de görüldüğü üzere farklı yetiştirme sistemlerinde barındırılan yavaş gelişen etlik piliçlerin, deneme başlangıç (14. gün) canlı ağırlıkları (g): gezinmeli serbest sistem, yarı açık gezinmeli serbest sistem ve altlıklı yer sistemlerinde sırasıyla, 281,54; 281,74; 281,63 g olarak belirlenmiş olup, istatistiki olarak farklılık oluşturmamıştır (P>0,05).
21. gün canlı ağırlıkları (g): gezinmeli serbest sistem, yarı açık gezinmeli serbest sistem ve altlıklı yer sistemlerinde sırasıyla, 489,87; 520,83; 529,94 g olarak; 28. gün canlı ağırlıkları (g) sırasıyla, 785,26; 832,57; 843,34 g; 35. gün canlı ağırlıkları (g) sırasıyla, 1116,35; 1194,54; 1208,61 g; 42. gün canlı ağırlıkları (g) sırasıyla, 1390,12; 1508,10; 1498,48 g olarak belirlenmiştir. 21. gün, 28. gün, 35. gün ve 42. gün canlı ağırlıkları
bakımından, gezinmeli serbest sistemdeki yavaş gelişen etlik piliçler, yarı açık gezinmeli serbest ve altlıklı yer sistemine göre daha düşük performans göstermiş olup, yetiştiricilik sistemlerinin canlı ağırlık üzerinde etkisi istatistiki olarak farklılık göstermiştir (P<0,05).
49. gün canlı ağırlıkları (g): gezinmeli serbest sistem, yarı açık gezinmeli serbest sistem ve altlıklı yer sistemlerinde sırasıyla, 1776,84; 1841,27; 1832,44 g olarak; 56. gün canlı ağırlıkları (g) sırasıyla, 2136,49; 2194,13; 2178,44 g olarak; 61. gün canlı ağırlıkları (g) sırasıyla, 2375,00; 2471,61; 2427,21 g olarak belirlenmiştir. 49. gün, 56. gün ve 61. gün canlı ağırlık bakımından, yarı açık gezinmeli serbest sistemde barındırılan yavaş gelişen etlik piliçler en yüksek, altlıklı yer sistemindekiler orta ve gezinmeli serbest sistem en düşük canlı ağırlık göstermiş olup, istatistiki farklılık oluşturmamıştır (P>0,05).
4.1.2. Yemden Yararlanma Oranı
Denemeden elde edilen yemden yararlanma oranı (YYO) Çizelge 4.2’de verilmiştir. Çizelge 4.2. Farklı yetiştirme sistemlerinde barındırılan yavaş gelişen etlik piliçlerin yemden yararlanma oranı ( g Yem /g CAA)
Yetiştirme sistemi Dönem Gezinmeli serbest sistem Yarı açık gezinmeli serbest sistem Altlıklı yer sistemi OSH P 14.-42. gün 1,87 1,80 1,80 0,000 ÖNSZ 43.-61. gün 2,38 2,17 2,27 0,72 ÖNSZ 14.-61. gün 2,08 1,98 2,05 0,03 ÖNSZ
OSH: Ortalamanın standart hatası. ÖNSZ: Farklılıklar önemsiz (P>0,05).
Yavaş gelişen etlik piliçlerin, 14.- 42. günler arasında yemden yararlanma oranı ( g Yem /g CAA): gezinmeli serbest sistem, yarı açık gezinmeli serbest sistem ve altlıklı yer sistemlerinde sırasıyla, 1,87; 1,80; 1,80 olarak; 43.-61. günler arasında yemden yararlanma oranı sırasıyla, 2,38; 2,17; 2,27 olarak; 14.-61. günler arasında yem değerlendirme oranı sırasıyla, 2,08; 1,98; 2,05 olarak bulunmuştur. 14.- 42.; 43.-61. ve 14.-61. günler arasında, gezinmeli serbest sistemdeki etlik piliçler, yarı açık gezinmeli serbest ve altlıklı yer sistemindeki etlik piliçlere göre, yemden yararlanma oranının daha kötü olmasına rağmen istatistiki farklılık oluşturmamıştır (P>0,05).
4.1.3. Yaşama Gücü
Denemede kullanılan yavaş gelişen etlik piliçlerin yaşama gücü (%) Çizelge 4.3’de verilmiştir.
Çizelge 4.3. Gezinmeli serbest, yarı açık gezinmeli serbest sistem ve altlıklı yer sisteminde barındırılan yavaş gelişen etlik piliçlerin yaşama gücü (%)
Özellikler Gezinmeli serbest
sistem
Yarı açık gezinmeli serbest sistem Altlıklı yer sistemi OSH P 14.-42. gün 86,67 100 100 3,68 ÖNSZ 43.-61. gün 93,89 94,44 94,44 1,99 ÖNSZ 14.-61. gün 81,11 94,44 94,44 3,81 ÖNSZ
OSH: Ortalamanın standart hatası. ÖNSZ: Farklılıklar önemsiz (P>0,05).
Denemenin 14.- 42. günler arasında elde edilen yaşama gücü (%): gezinmeli serbest sistem, yarı açık gezinmeli serbest sistem ve altlıklı yer sistemlerinde sırasıyla, % 86,67; 100; 100 olarak; 43.-61. günler arasında yaşama gücü sırasıyla, % 93,89; 94,44; 94,44 olarak; 14.-61. günler arasında yaşama gücü sırasıyla, % 81,11; 94,44; 94,44 olarak bulunmuştur. 14.- 42., 43.-61. ve 14.-61. günler arasında, gezinmeli serbest sistemdeki etlik piliçler, yarı açık gezinmeli serbest ve altlıklı yer sistemindeki etlik piliçlere göre, yaşama gücü bakımından daha düşük değere sahip olmasına rağmen istatistiki olarak önemsiz bulunmuştur (P>0.05).
4.2. Et Kalitesi ve Karkas Özellikleri
4.2.1. Karkas Özellikleri ve Karkas Parça Ağırlıkları
Denemeden elde edilen karkas özellikleri ve karkas parça ağırlıkları Çizelge 4.4’de verilmiştir.
