A Z A R IN P E N C E R E S İN D E N Selçuk Erez
M in Parmaklıklar 700 altınlık
İstanbul’un en eski yalısı (1689), Anadoluhisan'nı geçip Kanlıca’ya giderken karşınıza çıkacaktır. Köprülü Amucaza- de Hüseyin Paşa Yalısı, 70'li yıllarda ciddi bir onarımdan geçtiği için günümüze kadar ayakta kalabildi.
Y
urt Ansiklopedisi’nin İstanbul maddesinde “ İstanbul ustaları” başlıklı bir bölüm vardır. Bu bölümde sadece sekiz ad yer alır: Ahmet Rasim, Abdülhak
Şinasi Hisar, Reşat Ekrem Koçu, A.Hamdi Tanpınar, Süheyl Ünver, Niyazi Sayın, Çe lik Gülersoy, Nuri Arlases ve Kemal Elker.
Kemal Elker hakkında şu bilgiler verilir:
“İstanbul’u bilir demek garip olur, onun için tepeden tırnağa İstanbul esldsi kuşanmıştır. Yeri, yılı, soyu, ikinci gömlek akrabalıkları özü, tarihi kayıtları, belgeleri, kişilikleri, bi linmeyen yapılarıyla İstanbul’u üzerinde ta şır. Günün 24 saatinde İstanbul’u dolaşır. Bugün Bizans’tadır yarın OsmanlI’da. Bugün Boğaziçi’nde yalı sohbetindedir ertesi gün bir hat ustasının derinliğinde...”
1988’de yitirdiğimiz bu İstanbul bilgesini bu yıl, onunla gezdiğimiz Anadolu yakası ya lılarını, bu gezilerde tuttuğum notları oku yarak anmak istedim.
Kemal Elker’in yalı gezileri Bebek’teki Ayaşlı yalısında Münevver Ayaşlı’yı ziyaretle başlardı.
Az ötede, yine Beylerbeyi’nde yer alan Ar
navut (ya da Debreli) İsmail Paşa Yalısı, Ke
mal Elker’in yalı gezilerinin ikinci durağını oluşturduğu bir gezimizde beraberimizde bu lunan Akbank müdürlerinden Niyazi Bey, Hava Kuvvetlerinde subay olan rahmetli ba basının, fih tarihinde Ayaşlı Yalısı’ndan Deb reli İsmail Paşa Yalısina yürürken yanından geçtiğimiz Beylerbeyi (ya da Abdülhamit-i Evvel) Camisi’nin iki minaresi arasından uçakla geçip Ingiliz havacılarını nasıl şaşırt tığını anlatmıştı.
Yalıya adını vermiş olan İsmail Paşa’nın celeplikle zengin olduğu, servetini Selanik’ te orduya et satarak oluşturduğu söylenirdi.
II. Abdülhamid, cuma namazını Beylerbeyi
Camisi’nde kılacağı günler bu yalıya gelir, dönerken de karşı sahildeki ikametgâhına bu radan gidermiş.
Yalının aklımda kalan en görkemli yönü tavan resimleri ve süsleriydi: Beyazıt Meyda- nı’nda şimdi üniversite olan Eski Harbiye Ne zaretinin girişi, Ayasofya, Dolmabahçe sa rayı gibi güzel İstanbul anıtlarının resimleri yer almaktaydı tavanlarda.
14 yıl önce bu yalıyı gezdiğimizde Paşa’- nın torunu, “Osmanbey’deki benzincinin ye
rine on milyon lira verildiği halde bu binaya eski eser sayıldığından 7 milyon verenin da hi çıkmadığını” hayıflanarak anlatmış ve “ Keşke yansa da kurtulsak” , demişti.
Bir süre sonra bu bina Taç Vakfı’na satıl dı. 15 Mart 1983 tarihli gazetelerde, “ önce ki gece saat 00.30 sıralarında Debreli İsmail
Paşa’nm iki katlı, yirmi iki odalı, Kültür ve
Turizm Bakanlığı’nca Taç Vakfı’na restore ettirilmekte olan yalısını, bilinmeyen bir se bepten çıkan yangının kısa bir zamanda bü yüyerek kül yığını haline getirdiğini” oku duk. Bu yangında I. Abdülhamid’in 1778’de annesi Rabia Hatun adına yaptırdığı, mina releri arasından uçak geçen cami de kısmen yanmıştı.
10
Buradan bazen köprüye doğru yürür, onu geçer, Kuzguncuk’a doğru giderdik. Buradan Tophane Müşiri Fethi Ahmet Paşa’nın yap tırmış olduğu ve Mocan Yalısı olarak anılan yalıya gelirdik.
18. yüzyıl sonunda yapılmış, harem ve se lamlık bölümlü bu yapı 16 odalıdır. Bina or tadan normal anatomisine uymayan bir şe kilde ikiye bölünmüş olduğundan bugün ya pının gezenler tarafından gereğince kavran ması güçtür. Sebillerle süslü bir mermer alt katı, görkemli çift merdivenlerle çıkılan ikinci katında başka bir köşkten sökülme yıldız şe killi Macar işi parkeler bulunmaktaydı. Du varlarda Atatürk’ün eskiden Beyoğlu’nda
Foto Kanzler’in vitrininde duran müşir üni
formalı resmi, Capello’nun “ Karaköy” tab losu, hüsnü hat levhalar, Avni Arbaş ve çağ daşlarının tabloları vardı.
Beylerbeyinden Üsküdar’a doğru dönece ğimize, aksi yöne yönelsek Çengelköy’e va rırdık. Orada Sadullah Paşa Yalısina gider dik. Eskiden Sadrazam Koca Yusuf Paşa’ya ait olan bu yalı, 19 yy. ortalarında Ayaşlı
Esat Muhlis Paşa tarafından satın alınmıştı. Sadullah Paşa, Muhlis Paşa’nın oğludur. Münevver Ayaşlı ise Sadullah Paşa’nm geli
ni olup binanın eski halini iyi bilirdi: Ona gö
re, eskiden bu binanın bahçesi daha büyük tü... Sonra ikiye bölünüp bir kısmı satılmış, “ Limanı” da satılan kısımda kalmıştı. Ay rıca eskiden bu yalının büyük bir hamamı ve geniş mermerlerle kaplı bir mutfağı vardı; ya lının bu bölümü yıktırılınca yalı ile harem bahçesi birbirinden ayrılmıştı.
1970’lerde Emel Esin’e ait olan bu iki katlı haçvari planlı, “ karnıyarık” yalıda son yıl larda Ayşegül Nadir Hanım oturmaktaydı. Binanın özgün duvar ve tavan işlemeleri, re simleri, pembe renkli mermerleri yanında tef rişi için kullanılmış eşyaların kalitesiyle de dikkati çekerdi. Bu binanın iyi bakılması ve korunması önce tarihe meraklı ve amatörce bile olsa tarihle ilgili araştırmalar yapan, eser veren Emel Hanım’m sonra da yine tarihe, tarihi eserlere ciddi ilgi duyan Ayşegül Ha- nım’ın ilgileri sonucudur.
Sadullah Paşa Yalısı’ndan sonra sıra Kan- dilli’deki Kont Ostrolog’un 1790 civarında in şa edilmiş olan yalısına gelirdi. Münevver Ayaşlı’ya göre (Dersaadet, Bedir Yayınevi, İst. 1975) Polonya asıllı bir Fransız asilzadesi onları Kont Jean Ostrolog, Beyoğlu’nda ba basının Galata Mevlevihanesi’nin karşısında yer alan konağında doğmuş ve eskiden Ser-
ver Paşa Yalısı olarak bilinen bu evi satın al
mıştı. Gürol Sözen’e göre babası kont Leon
V.Ostrolog, Oxford ve Lahey’de, “ İslam
hukuku” dersleri vermişti; (Bin Çeşit İstan
bul ve Boğaziçi Yalıları, Ak Yayınları, 1989).
Kont J.Ostrolog 1975’te vefat etmişti; yalı da ikinci eşi oturuyordu. Çekoslovakyalı bu hanım, Kontes Kristina İşka, ziyaretçi sev mezdi. Kemal Bey’le bu yalıyı 1980’de ancak dostumuz Yunan Başkonsolosu Alenksandr
ve eşi, Benaki Müzesi İslam Eserleri Bölümü
yöneticisi Helen Filon’un refakatında gidip gezebilmiştik. Bahçesinde Sultan Mecit tuğ- ralı bir çeşme ve sebiller vardı.
Karnıyarık şekilli yapının giriş holünden sağ tarafa çıkılsa hareme, sola yönelinse se lamlığa ulaşılıyordu. Tavan ve duvar süsleri kabartmaları güzeldi. Bina, Uzakdoğu, Av rupa ve Türkiye kökenli mobilyalar içermek teydi. Özellikle üst katta malsahibinin Hin distan’da Fransız sefiri olarak bulunmuş er kek kardeşinin getirtmiş olduğu eşya, Çin odası olarak döşenmiş bölüm duvarlarında dadılarının elle çizilmiş resimleri, hüsn-ü hat örnekleri, kontun babasının ve büyükbaba sının resimleri ve birkaç güzel ikona ile kü çük Galee vazolar vardı.
" Kandilli ’ele ilginç bir yalı daha mevcuttu.
Mehmet Abut Yalısı. Bu yalının sahibinin kı zı Samime’nin 1940’ta Mısır Hidivi Abbas Hilmi’nin hemşiresi Prenses Hatice’nin kah yası İmadettin Vehbi Bey’le evlenip Mısır’a gittiği bilinirdi.
Yalı 130 yıl kadar önce Altunizade Necip
Bey tarafından yaptırılmış, altında kayıkha
neler bulunan, iki katlı bir binaydı. Alt ka tındaki kadın hamamı ve ikinci katındaki bü yük salonu ilginçti, ikinci kattaki bu salon da bulunan nefis bir avize sonradan yok ol du. (tranlılara satıldığını öğrendik). Yine bu odadaki büyük bir Ayasofya tablosu da or tadan kalktıydı.
Bu odanın tavanında, “ Kızkulesi’nin Ba-
albek’ten görünüşü” ya da “Aida Operası için hazırlanmış dekor önünde Üsküdar” ola
rak adlandırılabilecek uydurma; ama ilginç resimler yer almaktaydı.
Salonun merdivenlerine ulaşan bölümde ki camlarda tavandakilere benzer manzara ların işlenmiş olduğunu görmüş, tavandaki resimlerin Avrupa’dan getirilmiş bu camlar dan esinlenip yapıldığını düşünmüştük.
1970’lerde Abulzadelerden üç yaşlı kadın ve bir orta yaşlı (ressam) bey oturuyordu bu yalıda, konak 1980’lerde 25 milyona Şalat ya ğı fabrikası sahibi Özdoyunlar’a satılmıştı. Anadoluhisan’nı geçip Kanlıca’ya gider ken 1698 yılında yapılmış Köprülü Amcaza
de Hüseyin Paşa Yalısı’nı gezer ve İstanbul’
un bu en eski yalısının her an suya düşebile cek halde olmasına pek üzülürdük.
Gezimiz, Çubuklu’da Ulagay ailesine ait yalıda biterdi. Gezimizin sonunda bu eski ko nağın nefis dökme demir parmaklıkları ile sı nırlanan bahçesinde çay içtiğimizi hatırlıyo rum. Kemal Bey’in bu 95 metre uzunluğun da ve 1,5 metre yüksekliğindeki parmaklığın
Osman Hamdi Bey tarafından 700 altına yap
tırıldığını söyleyişini anımsıyorum... “ Nur içinde yatsın!” □
