Tevfik Fikreti anarken

n

\ * \

c

00^ ' »

K Ö S E M D E N

Namık Kemal’ den gelen «vatan» ve «hürriyet» tikir lerini «millet» ve «medeniyet» kav- ramlarile ışıklandı

rarak Türk toplumuna parlak ve nurlu bir meşale tutmuş olan Tev

YAZAN

j.

HASAN ■ ALİ YÜCEL

^

testanlara zangoçluk değil. Mehmed Akif, Fikret’teki bazı fik Fikret, kırk dört yıl önce bu-1 davranışları doğru bulmamış ola- gün (19 ağustos 1915) ölmüştü, bilirdi. Fakat en aşağı onun ka- Dalıa doğrusu sönmüştü. Genç de- dar nâzik ve kibar kalabilmeliy- necek bir çağdaydı, kırk sekiz ya- di. Gönül isterdi ki, Akif, «Tarih-i şıııda. Sönmesine sönmüştü ama, i Kadim»e karşılık, bize, bir şiir sönen, ne olduğu başından anlaşı-

j

lamamış bir hastalıkla eriyen vü- —r“J — ---1---- —”—11— cudü idi. Toksa uyandırdığı fikir

çerağı, hâlâ pırıl pırıl yanmakta; hâlâ, nereden çıktığı belirsiz gizli ışıklar gibi kafalarımızı aydınlat­ maktadır.

elimizde isten yapılmış mürekkep­ le yazılı bir hicivnâme vardır.

Fikret'in en sert mukabelesi, «Mol ! ^ nce «Hak» yaşamalı, ancak on lurdu?

Onun için her şey, kanun, hattâ devlet; hep, hak- da, adalette kıy­ metini bulurdu.-

Haksızlığın envâını gördük. Bu mu kanun? En gamlı sef aletlere düştük. Bu

mu devlet? Devletse de, kanunsa da artık ye­ te r o l s u n ; A rtık yete r olsun bu denî zulm-ü cehalet.

Bu duygu iledir ki «Millet yo­ lu», onun gözünde «Hak yolu» dur.

bir

Söndüm ben artık üflenecek başka şem’a bul demesi, ancak bayata doyamamış olmanın verdiği kırgınlığın ifade­ sidir. Toksa kendisi de bilirdi ki, yuvasından (Aşiyan) ıııdan Eyüp- teki mezarına göçerken çağdaşla­ rına ve kendinden sonra gelecek­ lere çok kıymetli bir insanlık mi­ rası bırakmıştır. Fikret, hayatının hiç bir ânında kendisini cerhetme- miş bir karakter, kendine sada­ katsizlik göstermemiş bir ruhtu. Gerçekten fikri lıür, gerçekten ir­ fanı ve vicdanı hür bir insandı. Hiç bir kudrete boyun eğmedi. Za­ man zaman isyanları bu yüzden­ dir. Beraber yola çıktığı aydın hür riyet arkadaşlarını siyasetin dola­ şık ve bulaşık çamurlu yollarında yürür görünce bir daha buluşma- mak üzere terk etmiş; onlardan tiksinmiş ve iğreıınıişti. Bozulma- i mış bir vicdan, bozuk vicdan mah | sütlerini kabul edemez. Aşiyana çekilmesi, hakikatte bir inziva de­ ğildi. Fikret, hayatının son daki­ kasına kadar milleti içinde, mille­ ti İçin yaşamıştır.

Belirli karakteri, yani ruhunun belkemiği olan her ferd gibi Fik- ret, çağdaşlarına ve onların düşü­ nüşlerine kesin cephe aldı. Bu se­ beple çağdaşları da ona karşı du­ rumlarım ayarlamaya mecbur ol­ dular. Kudretli ruh, etrafını ken­ dine kayıtsız bırakamaz. Fikret, onun için, yakın, fakat az dostu, buna karşı da çetin ve sert düş­ manlan olan bir adamdı. Zaten bir insan kalabalığına rehberlik ede­ bilecek vasıfta olanlar, düşmansız olamazlar. Düşmanlarının en sa­ mimî ve en açığı, Safahat şairiy­ di. Fakat hücumu çok ağırdı. «Pro testanlara zangoçluk» ettiğini vez­ ne sokuyordu. Fikret, devrin ikti­

fa sırat-ı edebî» gibi edibâne serzeniştir.

Bununla beraber Fikret’in düş­ manları keşke hep Mehmed Akif gibi olsaydılar. Çünkü Akif, ce­ sur, açık ve... ve bilhassa sami­ mî idi. Ne hazin temenni!... Biz de j

(bu kelimeyi yazarken vicdanı- ! mın üstünde çok ağır bir taşın u- tandırıcı sıkletini duyuyorum) her devrin, toplumda iz bırakmış in- j sanlarına o devirde geçer akçe o- | lan bir veya bir kaç kötü sıfat, hem de arkadan arkaya, gizliden gizliye damga olarak vurulur. Bel \

ki bu, her yerde vardır; bize has değildir. Fakat şerefleri kim vur- duya getirme, haysiyetlere ve na­ muslara manevî hançer üşüştür-1 me, bizdeki kadar maharetle ya­ pılamaz. Terkine bir türlü muvaf­ fak olamadığımız bu gelenek, Fik ret’in de ayaklarına bir katran dal i gası gibi saldırdı. Fikret’e, kendi- j lerini meydana vuracak kadar b i-! le vicdanlarında duyarlık kalma- ' mış olanlar, dinsiz, imansız

dedi-dan sonra «millet» yaşayıp var ola­ bilir. Bu inanış doğru değil mi idi? Fikret’i ıztırap içinde yaşatan devirlerdeki haksızlık ve adalet­ sizlikler, başımıza gelmiş nice ni­ ce felâketlerin asıl sebebi olmadı­ lar mı? Eski Fikret dostlarından dostum Fuad Şemsi’yi nasıl hatır- lamam? Talât Paşa merhuma, en kudretli zamanında «Benim vata­ nım, adaletin hüküm sürdüğü yer­ dir.» sözünü cesaretle söylerken bu doğru adam, en çok Tevfik Fikret’in Hakka tapan idrakini bahtiyar etmişti.

Fikret, Türk edebiyatının zirve­ lerinden biridir. Türk şiiri onu aş- masaydı ondan sonra gelenlerin hiç biri bu zemin üstünde bugün vardıklarını gördüğümüz irtifaları bulamazlardı. Dili için Genç Ka­ lem gençlerinin hakları yok değil-

•at bu iddia, yalnız dil pren sipinde doğru olabilir. Çünkü Fik­ ret, Türk şiirinde ve — unutmıya- lım! — Türk nesrinde dilimize ye­ ni imkânlar kazandırmıştır. On­ dan önce kimse:

ler. Bu yetmedi, daha da ileri git-; Size, ey bilmediğim, görmediğim tiler; ona milliyetsizlik karasını kaariler,

sürmeye kalktılar. Zamanın siyasi size ithaf ile neşreyleyorum bun- gidişine, hiç bir menfaat düşünce-; jarl ^en. si olmadan «Hân-ı yağmâ» sile d i-. diyememiştir, böyle söyliyememiş-renişi buna sebepti. «Doksan beşe

doğru!» yu yazmasaydı, ne dinsiz olurdu, ne milliyetsiz. Din mese- | leşinde Fikret, zulm eden, kahre­ den bir istipdat senbolüne değil, yaradan ve yarattıklarını sevip onlara acıyan bir «Kudret-i külli­ ye» ye iman ediyordu. Dinsizliği, sadece bu idi. Milliyetsizliğine ge­ lince, Türk dilini konuşan,

kaderi-tir.

işte bir muş, başında bir çalgı, Bir yığın sandal, orta yerd e geniş Süslü bir tekne, hepsi n û rânûr. O ne rindâne, âşıkaane geçiş...

Bu türkçeyi Fikret’ten önce kim den işittik?

Fikret’in hiç unutulmıyacak ta­ raflarından biri de terbiyeciliği- dir. Şairliği dışında onun severek

darından ve iktidar uşaklarından lürken bu yolda can verişini tak- o kadar insafsız hücumlara uğra- d*s etmezse

mıştı ki, her yerden ve her işden çekildi; Amerikan Kotlej'de, gene Türk çocuklarına hocalık etti; prb

ni birleştirmiş, Türk vatanı üstün- ı yaptığı tek iş, öğretmenlik ve Ga- de yaşayan toplumu, millet tanı- latasaray müdürlüğüdür, ilk defa yordu. Türk bayrağına baktığı za- 1 deruhte ettiği beş yıllık öğretmen man onun için ölmekten ve onu likten sonra Meşrutiyetin başla- yaşatmaktan başka bir şey düşün- rında Galatasaray Sultanisine mü- meyen, evlâdına bu uğurda haya-

i

j

Maa-Dünyada en alçak baba elbet ben olurdum

diyen Fikret, nasıl milliyetsiz

o-! rif Nâzın, Fikret’i pek çok ben- ] zeri gibi maiyetinde bir memur ■ zannetti. Fikret, Galatasarayın ba­ şında aylıklı bir müdür değil, ken di evinde muallim ve mubassır isimli yakınlarile çocuklarını, ka­ labalık bir topluluk halinde oku­ tup en iyi şekilde yetiştirmek için çırpınan bir babaydı. Nâzır, bunu takdir edemedi. Başka terbiye ku­ rulularına onu murakıb olarak göndermek için rica edeceği yerde Fikret’in mektebine müfettiş gön­ derdi. Hangi ev ve hangi baba, kendi bucağında ve avlâtları ara­ sında teftiş edilebilir? Galatasara- vın buhranlı zamanlarında onun ruhu, sessiz adımlarile koridorlar­ da dolaşıyor gibi gelir, bana. Bugün burada feyiz almakta olan torun­ ları böyle düşünürlerse onun gibi olmanın saadetine erebilirler.

Beyoğlu’nun habersiz yolcuları yüksek demir kapısının önünden geçerlerken Galatasarayın bahçe­ sinde tunçlaşmış bu büyük adamı hürmetle ansınlar. Hürriyet isti- yenler, nerede olurlarsa olsunlar, hürriyet istemişleri tanımalı, hatır

i

Kişisel Arşivlerde İstanbul Belleği Ta ha T o ro s Arşivi