v< n a n
/A e occaööâm
rs^ Y /S d Although exactly 698 years have passed since his death, the works of Mevlana still retain their freshness and vitality. Mevlana Celaleddin Rumi, the great Turkish mystic and seeker of divine love, sums up his life as follows :
"Not more than these three words, All my life is told in these three words : I was raw, I have now been cooked and
burnt In
MEHMET ÖNDER
Ölümünden bu, yana tam altıyüz doksan sekiz yıl geçtiği halde, her devirde yeni, her devirde eserleri okunan sevilen, İlâhî aşkın doruğu, büyük Türk mutasavvıfı Mevlâna Celâleddin'in yaşantısı, çeşitli aşamalardan geçer.
Üç sözden artık değil Bütün ömrüm şu üç söz Hamdım, piştim, yandım
diyerek yaşantısını üç sözlükle özetliyen, ölümüne yakın günlerde de : (Ömrümden elde ettiğimi anlatırsam söz, şu üç kelimeyi aşmaz : Yandım, yandım, yandım..) diyen, bu feryadla bütün bir cihanı İlâhî aşkın ve cezbesiyle çevresinde toplayan, gönüllerin huzuru, umutsuzun umudu, sevgi durağı, büyük insan Mevlâna'nın hayatı kısaca şöyledir :
13 cü Yüzyılın başlarında, bazı kaynaklara göre, 30 Eylül 1207 de, Horasan'ın Belh şehrinde doğdu. Babası, Belh'in ünlü bilginlerinden (Sultan'ül - Ulema) diye tanınan Bahaeddin Veled, annesi Mümine Hatun'dur. Bahaeddin Veled, Belh'te doğan fik ir ayrılıkları ve Moğol akınları nedeniyle, ailesi ile birlikte Belh'ten göçtü. Bu sırada Mevlâna on-oniki yaşlarındaydı. Nişapur. Bağdat, Mekke, Medine, Şam, Halep yoluyla Anadolu'ya geldi. Önce Karaman'a, daha sonra da Selçuklu devleti başkenti Konya'ya yerleşti,. Mevlâna Celâleddin, babası Bahaeddin Veled'in 1231 yılında Konya'da ölümünden sonra, bir süre Tırmizli Seyid Burhaneddin'in manevî terbiyesi altında eğitim gördü. Daha sonra, tahsilini ilerletmek üzere Halep ve Şam'a giderek, bu şehirlerde bir süre kaldı, Konya'ya döndüğü zaman medreselerde ders veriyor, genç bir bilgin olarak halktan ve öğrencilerinden büyük saygı görüyordu. Bu durumdayken, 1244 yılında, Tebrizli Şemseddin adında bir dervişle tanıştı, işte ne olduysa bundan sonra oldu. Yaşantısının seyri değişti. Not long before his death, he said, " If I tell you what
I gained from life, I cannot say more than these three words : I have been burnt, burnt and burnt." The life story of this great man, this passionate worshipper of divine love, who has been a powerful intellectual and spiritual influence all over the world, was briefly as follows :
According to some records, he was born in the city of Belh, Horasan in 1207. His father was Bahaeddin Veled (or Sultan'ul - Ulema) who was one of the greatest scholars of the city, and his mother was Mumine Hatun. Bahaeddin Veled and his family had to leave Belh on account of political differences with the local ruler, and also under unfavourable conditions created by the Mongolian raids on Horasan. Mevlana was about twelve years old at the time of the family's migration to Anatolia by way of Nishabur, Baghdad, Mecca, Medina, Damascus and Aleppo. The family settled first at Karaman, and later at Konya, then capital of the Seljuk State. Following the death of his father in 1231 in Konya, Mevlana was put under the training of Seyid Burhanettin Tirm izi. Later he went to Aleppo and Damascus for further training, and stayed at those cities for some time. When he returned to Konya, he started teaching at the local schools of theology, and was shown great respect by the public as well as his students. In 1244 he met Shemseddin, a dervish from Tebriz. This was a turning point in his life. He put the school and the students aside, and led a life of isolation and confinement in the company of Shemseddin. Their conversations on divine subjects lasted for days. Mevlana soon realised that Shemseddin was a unique teacher, in whom he had observed the existence of absolute perfection and divine light.
To the people of Konya Mevlâna was a great spiritual leader, a profound teacher and preacher. His words of wisdom were accepted as divine truths without any questioning. This sudden disappearance of Mevlâna from the public scene was not very easy to understand.
Shems was being held responsible for this change that had come over Mevlâna.
At a time when public anger at Shems was at its height, he disappeared suddenly from Konya. The manner of his vanishing was very similar to the manner of his coming. Nobody had noticed his coming to Konya, and nobody noticed his leaving either.
Mevlâna, on the other hand, had suffered a deep loss. He shut himself up in his study, and refused to see any one for days. He was pouring out passionate odes of nostalgia for Shems. Sultan Veled, his son could not
bear his father's spiritual anguish any more, and set out in search of Shems. He found him in Damascus, and brought him back to Konya. This reunion was an event of mystic significance in Mevlâna's life, and it coincided with his period of maturity. Once more he subjected himself to Shems' powerful spiritual
influence. But the enemies of Shems were again active, and on a cold winter night he was killed by them. Mevlâna was not told of this tragic end of Shems. He believed he was just missing, as before, and that he would turn up again someday. Once more he started writing passionate odes in memory of Shems, and
composing his famous Divan-i Kebir. His closest friend
in those days was Selahaddin-i Zekubi, a dervish of pure heart and a man of sincere devotion. Following his death, Chelebi Husamettin took the foremost place among Mevlâna's close circle of intimate friends. It was through his encouragement that Mevlâna produced his Masnawi, his greatest work of poetry. It is said that the work was taken down directly from Mevlâna's mouth by Chelebi Husamettin. Many volumes of it were produced during this period of intense creativity in his life, which lasted for many years. Mevlâna, was at last getting old and weak under the unbearable intensity of the heat of the volcano that was boiling up in his heart. One day the people of Konya received the sad news that he was sick and confined to bed. Giyaseddin Keyhusrev, veziers, and emirs visited him. Doctors kept watch at his bedside for forty days during which the illness lasted. Finally, on Sunday, December 17, 1273, when the sun went behind the mountains to the west of Konya, another sun, Mevlâna, a man of great learning and wisdom, passed away.
Medrese'yl, öğrencilerini bir kenara itti. Can dostu Şemseddin-i Tebrizî ile bir odaya kapanarak, günlerce İlâhî sohbetlerine daldı. Mevlâna, Şems'in eşi bulunmaz bir mürşid olduğunu anlamış, onda mutlak kemalin varlığını, cemalinde Tanrı nurlarını görmüştü.
Konya halkı tarafından çok sevilen, dersi, vaazları dinlenen, fetvası kabul edilen Mevlâna'nın birdenbire ortalardan çekilivermesi çevresinde şaşkınlık yarattı, buna sebep olan Şemstir denildi. Olayların tehlikeli bir biçimde Şems aleyhine döndüğü bir sırada Şems, ansızın kayboldu. Onun Konya'ya geldiğini gören olmamıştı, gittiğini de gören olmadı.
Mevlâna üzgündü, odasına kapanmış yanıp yakılıyor, Şems'i özleyiş içinde coşkun gazeller yazıyordu. Mevlâna'nın gönül iniltilerine oğlu Sultan Veled dayanamadı. Şems'i aramaya çıktı. Onu Şam'da buldu,
Konya'ya getirdi. Mevlâna olgunluk çağını yaşıyor, Şems'in irşadlarıyla pişiyordu. O günlerde, Şems'e karşıt olanlar, yeniden harekete geçtiler. Sonunda 1247 yılının bir kış gecesi Şems, ortadan kaldırıldı. Şems'in daha önce olduğu gibi ansızın kaybolduğu söyleniyor, Mevlâna böyle avutuluyordu. Mevlâna'nın ise
avutmayla başı boş değildi. Şems'in yokluk acısıyla yanık gazeller yazıyor Divân-ı Kebîr adlı büyük eseri meydana geliyordu. Bugünlerde onun en yakın dostu Selâheddin-i Zerkubî adlı, gönlü saf, yüreği coşkun bir dervişti. Onun da ölümünden sonra Çelebi Hüsamettin Mevlâna'nın yakınları arasında en seçkin yeri aldı, Onun teşviki ile Mevlâna, en büyük eseri Mesnevi'yi söyledi, Çelebi Hüsamettin de yazdı. Mesnevi cilt cilt yazıldıkça yıllar da birbirine ulandı. Mevlâna
ihtiyarlamış, zayıf bedeni geceli - gündüzlü
çalışmalardan, hele içinde kaynayan aşk volkanının dayanızlmaz ateşinden çökmüştü. Bir gün hasta yatağa düştüğü haberi şehri sardı. Başta Selçuklu Sultanı Gıyaseddin Keyhüsrev olduğu halde, vezirler, emirler ziyaretine koşuyor, doktorlar başucundan
ayrılmıyorlardı. Hastalık kırk gün sürdü. Sonunda, 17 Aralık 1273 Pazar günü akşama doğru parlak bir güneş Konya mn batısındaki dağların ardında batarken, beri yanda bir irfan güneşi, Mevlana da, fânî dünyadan ölümsüzlük âlemine kanat açıyordu.
Although Mevlâna requested that his followers do not search for his grave in the earth, but in the hearts of men of wisdom, they nevertheless could not help expressing their sorrow on his loss, and a magnificent funeral ceremony was arranged for him. People of various religions, sects, and races, in fact everybody who loved and respected him, joined the massive funeral procession, and everbody wanted to touch and shoulder his coffin. Mevlâna was buried by his father's grave, where his present Mausoleum stands today. Shortly after his death, the Mausoleum built over his grave became the center of the Mevlevi Order, which was founded and developed after his death. In time, this center became to be called the Mevlâna Dergahi (the Mevlâna Center).
Mevlâna : (Ölümümüzden sonra, mezarımızı yerde arama. Bizim mezarımız ârif kişilerin gönülleridir.) dediği halde, onu sevenler, onun ardından içli gözyaşları dökmekten kendilerini alamadılar. Ertesi
sabah, büyük bir cenaze alayının hazırlıkları başladı. Irk, din, mezhep farkı olmaksızın, onu seven herkes koşuyor, Mevlâna'nın tabutuna el atıyorlardı. Mevlâna, bugünkü Türbesi'nin bulunduğu yere, babasının mezarı başucuna gömüldü.
Mevlâna'nın ölümünden kısa bir süre sonra, mezarı üzerine bir Türbe yapıldı. Bu türbe, daha sonra kurulan ve gelişen mevleviliğin merkezi oldu, Mevlâna Dergâhı adını aldı.
Mevlâna şiiriyle - sanatıyla, düşünce ve fikirleriyle coşkun, lirik bir (so fî)'d ir. Onun Tanrıya yönelen
Mevlana was a great mystic, combining in himself the thinker and the artist, and possessing a superior degree of lyricism. Love, divine love, was the sole spiritual guide in his life. He felt himself dissolved in the endless ocean of divine love, just like sugar dissolves in water, and experienced a pantheistic communion or
identification with this ocean. His philosophy is designed to encourage and illumine man on this spiritual adventure, which will ultimately lead man to spiritual refinement and percetion. Dedicating himself to a life of endless spiritual love, poetry, music and dance, Mevlana was a great humanist. His love of man and mankind was boundless. He used to say "We love, that is why human life is beautiful I" It was this deep-seated sense of humanism in him that led him to address mankind as follows :
yolunda en büyük klâvuzu âşk'tır. Mevlâna İlâhi âşkının uçsuz - bucaksız denizinde, kendi ifadesiyle: (suyun şekerde eridiği gibi) erimiş, denizin kendisi olmuştur. Fikirleri bu yolda uyarıcı, aydınlatıcı ve kemal'e götürücüdür.
Doyumsuz, kanıksanmıyan bir âşk içinde, şiirle, müzikle semâ ile yuğrulan Mevlâna, insanı ve insanlığı seviyor (Seviyoruz ve hayatımızın güzelliği o yüzden..) diyordu. Onun :
Gene gel, gene..
Herkim olursan, gene gel gene..
İster kâfir ol, ister mecûsî, ister putperest İster yüz kere bozmuş ol tövbeni
Umutsuzuk kapısı değil bu kapı, Nasılsan öyle gel..
diye tüm isnanlığa seslenişi bundandır.
Mevlâna çok yönlü, her yönüyle aydınlık, İleri fikirli bir düşünür olarak, yüzyıllardanberi büyük bir hayranlıkla okunmuş ve eserleri ilgi ile izlenmiştir. 6 ciltlik büyük eseri Mesnevi'sinde, bir ney sesi ile insanlığa doğru'yu, iyiyi ve güzeli öğütleyen bir mürşid, Divân-ı Kebir'inde köpürerek çağlıyan coşkun bir âşk tufanıdır. (Mecalis-i Seb'a) adlı eserinde Mevlâna bir hatip, (Fihi Mafih) inde tasavvuf yollarını birer birer açıklıyan olgun bir sufîdir. Onun (mektubat) adlı bir eseri daha vardır. Mevlâna bu eserinde, halkın
koruyucusu ve adaletin yayıcısı olarak görünmektedir. Mevlâna, fikirleri ve şiirleriyle, susuz gönüllere pınarlar akıtan, insanlığın sulh ve sükuna, özgürlüğe, karşılıklı güven ve sevgiye, ezeli dostluk ve kardeşliğe, gerçek inanca olan özlemini dile getiren bir Türk büyüğü olarak, hergeçen günle daha çok sevilmekte ve sayılmaktadır.
'Come again, again !
Come again, whoever you may be,
Whether an infidel, a fireworshipper or a pagan; No matter whether you've broken your vows a hundred times. Ours is not a door of despair.
Just come as you are."
As a writer of great versatility, and an independent thinker, Mevlana attracted many followers and admirers all over the world, and his works are still being read with great wonder and admiration. At
times, as in his great Masnawi, a work of poetry in six
volumes, he is a teacher directing man to the good,
irwot-'-rO > S ts • jL — ( j u l-^VU. if— t.lc u .jiltjliL .t, U b w L-t I. -X . r if i.y C / y OJcJi M U ik • > *CAİ ii J-j L i»l
V
beautiful and true, through the tune of a reed, and sometimes, he is an uncontrollable hurricane of divine
love, as in his Divan-i Kebir. He is a preacher in his
Mejalis-i Seba, and a mystic philosopher explaining the
ways of mysticism, as in his Fihi Mafih. In his Mektubat
he appears to be a protector of the people, and a champion of justice.
As a great Turkish intellectual, a poet refreshing thirsty souls with his beautiful words and ideas, and as a great humanist voicing man's yearning for and belief in peace, freedom, mutual trust, and international brotherhood, Mevlana's significance has been growing with every passing day.
He wrote his works In Persian, then the language of learning and scholarship In this part of the world, but he also wrote poems in Turkish, Arabic and Greek. To conclude here is a poem from Mevlana :
"Love makes
Sweet even sweeter.
Love turns copper into gold. Diseases are healed by love; Love makes the dead rise.
Even the Shah is a slave to love." "I fear to come near you,
Because all your lovers are jealous of me. Day and night I live with you in my heart; And when I wish to see you, I look in there."
Mevlâna, eserlerini, o devrin bilim ve edebiyat dili olan Farsça ile yazmıştır. Onun Türkçe, Arapça ve Rumca şiirleri de vardır. Sözlerimizi onun şu şiiriyle
tamamlıyoruz.
Sevgiden tatlıdır safileşir Sevgiden bakırlar altın kesilir Dertler sevgiyle derman olur Ölüler sevgiden dirilir
Şah bile sevgiye kuldur, köledir.
Olduğun yerlere uğrayamam korkumdan Kıskanırlar sana âşıklık edenler birden Gece gündüz yaşıyor gönlüm içinde sensiz Seni görmek diledikçe bakarım gönlüme ben.
İstanbul Şehir Üniversitesi Kütüphanesi T a h a To ros Arşivi
