T Ü R K S E S İ
Bir
t e m s i l d ö n ü ş ü
d ü ş ü n c e l e r i
E p ey zam andan b e ri p erde lerin i açm ış olan Ş eh ir T iy a t ro larım ızın birin d e, b ir te lif p i y es, sanırım k i b ü y ü k b ir ra ğ bete m azh ar olm aksızın, oynan m aktad ır. B ü y ü k b ir rağbete m azh ar olm ayışın ı söyleyişim şunun için k i, benim gittiğim taleb e gecesinde b ile tiyatro m aalesef y a r ı y a r ıy a boştu. M ü n ekk id lerim iz (Dökm eci) adını taşıy a n v e B e k ir A rk ın ism in de b ir zat tarafın d an yazılm ış olan bu eserle o ynan ış tarzı hak kın d a n eler y a zd ıla r, b ilm iyo ru m . S ad e, dendiğine göre, pi- 'es tiy atro idaresince lam se kiz y ıl e v v e l k a b u l edilm iş de oynanm ak şerefin e — m erham et mi ed ilerek, y o k sa sıra b e k le men te lif eserlerin en düzgü nü >lduğuna hü kü m m ü e d ilerek— ;imdi m azh ar olm uş. Hem en lâ ve ed eyim ki, m ü e llifi h a k lında hiç b ir şey bilm ediğim bu iy e s i b ü y ü k b ir d ik k a t v e iy i liy elle , ayn ı zam anda hem de ılâk a ile sonuna k ad ar seyret- :im. B a y B e k ir A rk ın 'm k u v vetli b ir tiyatro m u h arriri ol duğunu, tiyatro tekniğine sahip olup p ek tem iz b ir dille y a z d ı ğın ı m aalesef sö yliyem iyece- ğim V a k 'a la rın sev k v e id are sinde v e b ü y ü k tesirler halke- d ecek dönem eçlerin hazırlanış- ların d a çocu kça b ir istical ve b e cerik sizlik ken d in i g ö steri y o rd u . B u n u n la berab er, m ü el lif h a kik aten canlı b ir ko n u yu ele alm ış b u lu n m aktad ır. B ö y le ifad e v e ta rif caizse d iyeyim k i, p ek k u d re tli b ir k lâ s ik h e y k e l kon usu k a fasın d a can lan m ış, bunu seçtiği m adde için den y a r ı y a r ıy a olsun yo n tab il
m iş de. Ç ü n k ü b ü y ü k m evzu u , başla kah ram an ı olm ak üzere çeşitli in san ların ı, p ek acem ice id are edilen v a k 'a la r gerisin de, iy i kon u şam ıyan , iy i anlalam ı- yan , çok k e re gü lü n çleşen m ah lü k a tın ı d in lerken seziyor ve âdeta gö rü yo ru z.
H a y ır, b u eser âdi b ir şey d e ğ il.
n ok tad aki s a ffe ti de, p ek zen gin kah ram an ın ın b ir m u h arrir o larak gö sterilişin d eki h a y alp e restliği de b ir ta ra fa b ıra kıp i- lâ v e ed eyim : İn san lard an iğre- nen, h er şeyin ardında b ir men fa a l kasd ı göre göre y a r ı ç ıl
rastgele ikram ın te lif piyese k a rşı b ir eh em m iyet ve rm ey işi ifşa etm ekte bulun m asıdır.
A m m a si*. fiziğ in i ak tö r d i led iği g ib i h am u ru r da d iy eb i lirsin iz ve eğer b ira z y a ş lı ise niz, A b d ü lh a k H âm ldi in kâ r
e-Y a z a n :
Nahid Sırrı Ö R İK
gın b ir halde ölüm e gid en bir insan h alketm ek. buna sadece teşebbüs elm el: b ir tiy atro ada m ı için b iç d eğilse teşv ik e d il m eğe lâ y ık b ir cehd teşk il ed i yo r: Ş eh ir tiyatro su b u eseri keşke sek iz y ıl dolap ların d a u- yu tm asayd ıl
ö lü m ü n ü v e ö lü m iyle kona ca k la rı m irası b ekleyen in san la r ortasında zen gin b ir adam ın ıstıra p la rın ı ve n efre tlerin i hiç d eğilse ta sa vv u r e ttiriy o r. M u h a rririn zannına göre bu zen g in adam ın e trafın ı m irasçıla rın aç k u rtla r g ib i sarışları, k a rısının kend isin e b ir e v lâ t v e r m em iş olm asındandır. Y o ksa , kan ınd an gelm e ço cu k ları b u lu n sayd ı, bu k a i'iy y e n böyle ol m azdı. E y v a h k i b elk i y in e ta m am en b ö yle olurdu am m a, bu
D olapların d a u y u lm a say d ı ve bu sefer, n ih ayet tem siline k a ra r verin ce, k e şk e ro lle ri d a ğ ı tırk en daha d ik k a tli olsaydı. K a ld ı ki, bunu sö ylerk en , an cak eserin b elk em iğ in i teşkil eden, b ü tü n v a k a la ra h âkim o- lan şah siyeti kasd ed iyo ru m ve ö yle san ıyoru m k i o yu n u n b ü tün d evam ı m üd detin ce bizden g erçek b ir h a y at v e g e rçe k b ir k a ra k te r karşısın d a bulu n d u ğu m uzu esirgeyen k e y fiy e t, baş rolü o yn ıyan aktörü seçm ekte k i isab etsizlik olm uştur. B u ro lü, o yn ıya n aktör m u tlaka fizik bakım ın d an harap b ir insan o- la ra k görü n m ekle m ü k ellefti. Zaten eserin üç perdesi boyu n ca kend isin in hasta, kalb ind en m u ztarip olduğunu , y a ş lı b ir insan olduğunu, ik i a yağın ın çu ku rd a bu lu n d u ğu n u d u yu yo ruz. B un u hem onun lisan ın dan, hem ö tekilerin sözlerinden d u yu yo ru z. A y n i zam anda da, ölüm ünü b izzat y a k ın v e zaru rî bulan adam , ölüm ünü b ek le yen ler ortasında d im d ik b oyu ile, genç ve gü zel yü zile, güm- rah ve ta-e sesiyle karşım ızda: K â n i K ıp çak .
Ö lüm iyle zev k lere ve m acera lara koşacağından şüphe etm e diği karısı, annesi olduğu şüp h esini v e riy o r. M irası beklenen b u ih tiy a r o ka d a r d elikan lıya benzem ektedir k i, m acerasın dan d o layı gazaba g e ld iğ i h iz m etçisin i ilkön ce m etresi san dım v e g eçkin ka rısın a ih an eti ni de a ffa hazırlan d ım d ı. B u ro lü y a R aşid R ıza v e y a i . aG lip gib i y a şla rın ı b aşların ı alm ış san atk ârlara, y ah u t da fiziğ i ih tiyar k a lıb ın a u ya b ilen b ir a k töre verm eliyd i. K e y fiy e tin in sanı asıl üzen ciheti, bu telif p iyesin en m üh im rolü nü bu
d en lerd şn d eğilsen iz, onun y e t m işine y a k ın k en N apoleon'un yirm isin de verem d en ölm üş o ğ lunu, (K artal y avru su ) n u tem sil etm iş olan S a ra h B ern h ard t h akk ın d a sarfettlğ i: (İstediği za m an gü zeld ir), h ü km ün ü h a tır larsın ız. F a k a t d iled ik leri za m an genç, d ile d ik leri zam an İh tiyar, isted ikleri v a k it g ü zel ve isted ikleri v a k it çirkin olm ak, cidden b ü yü k san a tk ârlara m ah sus im tiyazlard an d ır. O n ların u z v î şe k ille riy le sah nede tem sil ettik le ri -h lû k u n şahsiye- ti arasında p ek b ü y ü k farkla: m evcu t bulunsa d ah i onlar sa n alla rın ın y ü k s e k liğ iy le b izi b i y ü le r. b ir k a ç söz v e jestle bv n isb etsizliği, bu tezad ı unuttu ru v e rirle r. Y jjzım ı buna daiı p ek e sk i b ir h atıram ı n ak led e rek b itireyim :
O lu z y ılı e y v a h k i aşan bir m üddet önce R om ada, İtalya- nm o tarih tek i en b ü y ü k dram san atk ârların d an b iri olan Era- m a G ra m a tica 'y ı seyrelm iştim . F ran sız m u h arriri H enry Bota- ille'in b ir eserinde başrolü o y n u yo r ve bütün b ir p erde bo yu n ca onun gü zelliğin d en , genç liğin den , m üstesn alığınd an bah sed ild ik len sonra, perdenin n i h ayetin e doğru, b ir R u s P ren sesi iken oda h izm etçisin in k ı yafetin e girm iş o larak g ittiği haslah an eden ölüm ünün y ak ın old u ğ u n u öğrenm iş, m uztarip, perişan d ön üyordu. V e zaten çirkin ve y a ş lı olduğu için bu fak ira n e k ıy a fe t içinde de o k a dar z a v a llı b ir m anzara arzedi- y o rd u k i, sözleri:.: hiç de sakın m ayan R om alı sey irciler arasın da (— Ne k ad ar da Çirkin k a dın!) d iye b ağırısan lar olm uştu. G ra m a lica 'n in bu sesleri d u y m am ası im kân sızd ı. H iç alınm a ğa ten ezzü l etm eksizin konuş m ağa b aşlad ı v e kend isin e has- iah an e d oktoru nca b ü yü k ih ti y a tla r bahasına ancak beş y ıl olarak tak d ir edilm iş b ir istik bal karşısın d a isyan ların ı ve ha y a t nim etlerine karşı aşkınr ö y le bir ihtişam la bild irm eğe ko-
ı,u k i, İradını âdeta nefes
alm aktan çekin erek din leyen h a lk o susunca bird en taşdı ve m eftu n lu k ların ı, tazim lerin i u- zun, sonu gelm ez a lk ışla rla ar- zetti.
B a şk a Ve daha b ü y ü k b ir İ- la ly a n san atk ârın ın , D u oe'nun p ek p ah alı b ir P a ris â lü ftesi o lan (K a m e lya lı k a d ın lı, saç la rın ın ak ların ı b oyam ağa ten ez zü l etm eden o yn a d ığ ın ı da v a k tiy le b ir F ra n sız tiy atro m ünek kid in in y azısın d a okum uştum .
B u n lar g e rçe k am m a b iz p er d em izi a lelek ser va sat değerde san a tk ârlarla açıyo ru z. H ele ha fifç e eserler o yn ark en im k â n la rım ızı fev k a lâ d e â ya rla m a lı, h er ro l için en u ygu n olan ı seç m eli, zaten p ek n adir o y n a d ığ ı m ız telif eserlere k a rşı da b u d ik k a t v e itin an ın âzam isini g ö sterm eliyiz. Ne çare k i b u nun y ap ılm ası için de, h er şey den e v v e l, resm i y ah u t y a r ı res m î tiyatro la rım ızın baş v a z ife le ri ken d i tiyatro e d eb iy a tım ı zın gelişm esin e hizm et etm ek o lduğunu b ilm eleri gerek.
Kişisel Arşivlerde İstanbul Belleği Taha Toros Arşivi
