SEÇM E Ö L Ç Ü T L E R İ
J . E V İ N 1
Ç e v ire n : Işın Y A L Ç I N K A Y A
Ö zet:
A raştırıcı, r a d y o k a rb o n ile y a ş la n d ırılm a y a a yrılm ış b ir ö rn ek liğ in d eğe rin i o lu ştu ran şeyi, b ü tü n o lu rlu farklı g ö rü n ü m le r a ltın d a in ce lerk en je o lo jik v e a rk e olojik y a ta k la rd a n elde ed ilm iş k a rb o n lu tüm m ate ry e l tip le rin i de g ö z d e n g eçirir. Y in e ö rn e k liğ in en iy i şe k ild e seçileb ilm esi için b a zı a ra zi ilk ele rin i de h a tırla tır ve son uçta b u n la r için b ir çeşit y e ğ le m e d ü zen i verir.
G iriş :
F ran sız je o lo jik ve ark e o lo jik y a ta k la rı için yap ılm ış tüm y a şla n d ırm a la rın çeşitli ö ze tle yici ta b lo la rı son y ılla rd a y ayın lan m ıştır. (D elib rias et E vin , 19 7 4 -1 9 7 5 ; D e lib rias et al., 1976). V e y in e b ir ço k k o n u ü zerin d e yap ılm ış b a z ı sentez ça lışm aları gösterm iştir ki, C 14 kronolojisi h er n e k ad a r b irk a ç evre v e b irk a ç yöre için yeterin ce k u rulm uşsa d a, gen e de C i4 salt kron olojisin in karşılıklı b a ğ ın tıla rı nın olu rlu olab ilm esi için g e riy e y a p ıla c a k p ek çok iş k a lm a k ta d ır
(E vin, 19 7 7). C 14Jün, tüm y en i k a zıla rd a , elden g e ld iğ in ce y a y g ın b ir b içim d e , k u llan ılm ış olm ası isten ilecek b ir husustur. Y in e eski k a zı y e rle rin d e n elde ed ilen , m ü ze y a d a d e p o la rd a saklanm ış o la n m ater- y e ld e n de y a ra rla n ılm a sı gerek ird i.
F a k a t, tüm isten ileb ilir ö n lem lerin yerin e getirilm iş olm ası için h a n g i tip ö rn ek lik lerin seçilm esi g ere k tiğ in i, h a n g i g ü v e n c e y i ve rd ik lerin i, seçenek olm ası d u ru m u n d a h a n g i m a te ry e lin seçilm esi gerek-J . Evin, Critères de choix des échantillons pour la datation par le radiocarbone. B ul letin de la Société Préhistorique Française tom 74, no. 5 -M a i, 1977.
tiğ in i b ilm e k gerekir. İşle m in ken disi b a şla m a d a n önce ö rn ek liğin karşısm da ta k ın ıla n b u in celem e ta v rı, elde ed ilen tarih in g e çe rli ğ in i b ü y ü k ö lçü d e b e lirle r v e boşu n a b ir ö n lem le za m a n k a yb e tm e y i önler.
E lverişli tü m örn eklik tip le rin in ta m b ir k ritiğ i için ta m a m la y ıc ı 4 yak laşım ın yap ılm ış olm ası g ere k ir. G erçe k te n de d a im a , y a l n ız c a y a ta k la r için d ek i ö rn ekliklere etki ed en k im ya sa l b o zu lm a la rı d üşü n erek in ce lem ey i sın ırlan d ırm a e ğ ilim i v a rd ır. G e rçe k te k a r b o n lu m ad d e n in özel y ap ısı je o fiz ik p ro b lem için tem el teşkil eder ve C 14 y ö n te m in in ö zü n d ed ir. K ısacası, ö rn e k liğ in k a zı sırasında to p lan m a sın d a o ld u ğu k ad ar, y a ta k la rın olu şum u sırasında ö rn ek liğ in y e rin e yerleşm esind e d e k a rşım ıza çık a b ile c e k b ek len m e d ik o la y la rı geçiştire b ilm ek için, d iğ e r y ö n le riy le de y e tk in o la n b ir ö rn ek liğ in ön ce je o lo jik , d a h a sonra a rk e olojik g e ç e rliliğ in in incelen m esi de g erek lid ir.
I - Jeofizik K ritik :
C 14 y ö n te m in in iy i b ilin e n g erçek le rin d en b iri y aşla n d ırıla ca k ö rn e k liğ in “ ca n lı ik e n ” atm osferin k a rb o n ik g a z ı ile d en ge h a lin d e olm ası g e re ğ id ir; b ir b aşka deyişle, C 14 '’deki o rijin a l rad yoak tivite si atm osferin kin e eşit o lm a lıd ır. B u koşul h em en h em en tü m h a y v a n ve b itk i k ö k en li örn ekliklerd e y erin e g etirilm iştir. K im i kez lab o ratu - v a r y a ln ız c a izo to p ik p a rç a la n m a n ın u fak b ir in celen m esin i u y g u la m a k zo ru n d ad ır (L e rm a n n , 1973). Şu h a ld e o d u n k ö m ü rleri, y a n m ış y a d a y an m am ış k em ikler, o d u n la r ve tu rb la r b u a çıd a n iyi ör n ekliklerd ir.
B u n a karşın, karb on atlaşm ış ö rn ek lik ler için sorun d a h a k a rm a şıktır. B u n la r için o lu ştu k ları o rtam ı in ce lem ek gerekir.
- D e n ize l o rg a n izm a la r: B u n la r d en iz su yu için d e çözülm üş k a rb o n a t v e b ik a rb o n a tta n b a şla y a ra k k a b u k la rın d a n k a rb o n at olu ştu ru rlar. O y s a , b a zı n ed en lerd en ö tü rü (kara su ların ın g e tird ik leri, b u h a rla şm a, y ü z e y su ları k a tm a n la rıy la b a ğ d a şık o ım a y a n k a rışm a) C 14'ün b u b ik a rb o n a tta n tutu luşu atm osferin kin den fa rk lıd ır ve türlere gö re k a rb o n u n b ü n y e y e sin d irilm esin in çeşitleri de o la b ilir. K a b u k lu d en iz h a y v a n la rın d a n eld e edilm iş C 14 y a ş la n d ırm a la rın ın y o ru m u için bu o la y la rın so n u çları son y ılla r d a çö zü m len m iş tir (T h o m m eret, 1976).
- K a ra s a l y u m u şa k ç a la r: B u n la rd a n su d ışın d a y a ş a y a n la r (özel lik le H e lix JIer) d ik k ate alın m a lıd ır. B u n la rın k a b u k la rın ın k a rb o n u a n ca k atm osferden elde ed ilir. O h a ld e b u tek je o lo jik g ö rü n ü m a l tın d a, k u ra m sa l o la ra k iy i ö rn ek leri o lu ştu rm a o lasılık ları va rd ır. B u n a karşın, n e h ir ve g ö l su ları için d e y a ş a y a n tü m y u m u şa k ça la r k a rb o n u a n ca k suda b u lu n a n k a rb o n ik g a z d a n çekip a la b ilirle r v e b u , h iç kuşkusuz ki, atm osferin ki ile k im ya sa l v e izo to p ik d en ged e d e ğ ild ir. Ş u h ald e, b u son un cu k a b u k la rd a n elde edilm iş y a şla n d ır m a la ra g ü v e n m e m e li h a tta o n la rı atm a lıd ır.
- Ç eşitli k a lk e r to rtu lla r: B u n la r tü fle r, k a lk e r y u m ru la r, g ö l y a d a d e n izk u la ğı teb eşirleri v e sarkıt y a d a d ik it ta b a n la rıd ır. Bu d e p o la rın o lu şm a ların ın fiz ik o -ş im ik ko şu lları o ld u k ça karm aşık o- lu p , za m a n za m a n d a iy i b ilin m em ek te d ir (dikitlerd e o ld u ğ u g ib i) . Ş u h a ld e elde ed ilen y a şla ra g ü v en ilem ez. B a zı a y rık la y ıc ı d u ru m la r b u n u n d ışın d a k a lır: Y a ln ız c a ço k yak la şık y a şla n d ırm a d a y a r a rla n ı la b ile n k alkersiz ü lk e lerin g ö lle ri (D elib ria s et D u til, 1966): T o rtu lla r için d eki ta b a k a arası tü fle r g ib i ( V ita - F e n z i, 19 7 4).
B öylece, örn ek lik lerin çeşitli tip lerin in je o f iz ik k ritiğ i, içlerin den b a zıla rın ı d eğe rlen d irm ey i v e d iğ e rle rin d e n de sak ın m ayı gere k ti riyo r. Ş a y e t bu so n u n cu la rı k u lla n m a zo ru n lu ğ u varsa, y a şla n d ır m ala rın ço ğa ltılm ası d ilen eb ilir, a n ca k b u n d a n ço k b ü y ü k b ir kesin lik b ek lem ek de a ld a tıc ı o la b ilir.
I I - K im yasal K ritik :
B u n d an önceki k ritik , k a rb o n lu m atery ellerin olu şm aları a n ın d ak i d eğe ri ü zerin e d a y a n ıy o rd u ; şim di ise, kısa y a d a u zu n süreler b o y u n c a k a tm a n la r için d e sa k lan d ık tan sonra n itelik lerin i k o ru y u p k o ru y a m a d ık la rın ı gö rm ek g ere k ir. B ir b a şk a deyişle, b u n la rın k a r b o n lu ilk y a p ıla rın ın e len e m e yen b o z u lm a la rla önü n e geçile m e yecek şekilde etk ile n ip etk ile n m ed ik lerin i y a d a içlerin d e b u lu n d u rd u k la rı k a rb o n u n ço k a za lıp a za lm a d ığ ın ı sorm ak gerekir.
Y a ş la n d ırm a la rd a k im ya sa l b o zu lm a la rın önem in i a n la y a b il m ek için , kah n tısal C j4 ra d y o a k tiv ite le rin in ço ğu kez, ö zellik le çok sayıd ak i b o zu cu etk en in k ilere kıyasla, çok z a y ıf o ld u ğ u n u h a tırla m ak gerekir. Ö te y an d an d a b irin in d iğ erle ri ü zerin d ek i göresel etkileri d a h a önce kesin o la ra k b elirtilm iştir (D elibrias et G io t, 1970).
B u n u n la b irlik te la b o ra tu v a rla r, b o zu lm a la rı elem eye o la n a k sa ğ la y a n , fa k a t h er tip m ate ry e le u y g u la n a m a y a n , ö rn e k liğ in h a zırla n m ası te k n ik lerin i d ü zen led ile r. Şu h a ld e b u n la rın g e ç e rliliğ i, o n lara u y g u la n a b ile c e k arıtm a tek n ik lerin in g e ç e rliliğ i ile koşullanm ıştır.
3 tip h a zırlık o la n a ğ ı v a r d ır : gere k ço k gelişkin k im ya sa l işlem le (k u vve tli b a z v e asitlerin etkisiyle) b o zu lm a la rın elenm esi, gerek u y g u n b ir k im yasal işlem le tek ilg in ç o rg a n ik m a te ry e lin seçim i, g e rekse ön cek i yö n te m lerin k u llan ılm asın ın o la n a k dışı olm ası d u ru m u n d a, ye te rli o la b ile ce ğ in i d ileyerek ö lçü lü b ir işlem in geliştirilm esidir.
a) B o zu cu la rın çözü lm esi y o lu y la m ad d en in a rıtılm a sı: Ç o k gelişkin k im ya sa l işlem , k im ya sa l o la ra k en d evin im siz k a rb o n lu m a d d en in elde edilm esin e o la n a k sağ lar. Bu, b ü y ü k o du n kö m ü rlerin e y a d a o d u n a ço k iyi u yg u la n ır, a n ca k iyice b ilm e k gerek ir ki, kökler y a d a za ra r ve rici top rak sal m ad d e le r b u lu n d u k la rı d o ğ a l o rta m iç in d e (in situ) ço k k a lım lı b ir d u ru m a g ejin ce y e k a d a r g elişeb ilirler. Ş u h ald e, k u v v e tli b ir işlem le b u n la rı elem ek b a şa rıla m ay a cak tır. B u y ü zd e n to z h a lin d e k a rb o n d a n oluşm uş ö rn ek lik ler (köm ü rlü top rak , kül) g ü v e n ilir son uç verm ezler. T a rih le r ç o ğ u kez erken d ir. H e r n e k ad ar, arkeolojik yerleşm e y erin d e k en disin den y a r a rla n ıla b ilir tek örnek olsa d a, son derece sak ın ılacak b ir tip tir.
b) O rg a n ik m ad d e n in ayık la n m ası: E ğ e r ilg in ç k a rb o n lu m ad d e k im ya sa l o la rak az k a lım lı ise, onu iy i b ir a y ık la m a işlem i ile örnek- iğ in b ü tü n lü ğ ü n d e n ve b o zu cu la rın d a n çek ip çık a rm a k o la n a k lı dır. D iğ e r y ön le rd e y a p ıla n ço k sa yıd ak i d en ey lerd en sonra, sonuç o la ra k kem ik ler için şim di en ço k u y g u la n a n b u a y ık la m a yön te m id ir (L o n g in , 19 7 1). A sitli su d a b ü tü n m in eralli kısım ları çık a rıld ık ta n sonra, eski k em ik lerin k o lla jen (yapışkan ) m ad d esi ayrılır, y a şla n d ır m a için g e çe rli o la n tek kısm ı elde etm eye o la n a k sa ğ la y a n bu işlem ço k iy i so n u çla r verir v e k em ikler en iyi y aşla n d ırm a m atery ellerin - d en b iri d u ru m u n a g ire r (kazı sırasında m arkaj ve rn ik lerin in y a d a k o ru yu cu m ad d ele rin için e sızm asıyla, ön ü n e g e çile m e ye c e k b ir şe k ild e b o zu lm am ış o lm a la rı h alin d e).
c) Ö lç ü lü işlem : B a zı d u ru m la rd a k u v v e tli k im ya sa l işlem so n u n a k a d a r g eliştirilem ez; çü n k ü , b a zı ö rn ek lik ler tam a m en p a rç a la n m a k teh likesiyle karşı karşıya k alır. Şu h a ld e b o zu lm a y ı içe rd iğ i u m u la n kısm ın çö zü lm esin d en son ra işlem istiyerek d u rd u ru lu r.
Y a ta k la r ın şekli b o zu cu la rın h a rek e tin i ö n led iğ i o ra n d a b u ö lçü lü işlem y e te rlid ir. B u n a karşın, to rtu lla rın su g e ç irg e n liğ in d e n ö tü rü b o zu lm a la ra ço k elverişli fosil ze m in ler için y a ln ız c a b u kısm î işle m in u yg u la n ab ilm e si, o n ları ö zellik le y a şla n d ırm a iç in teh lik eli k ı lar, son d erece u y g u n d u ru m la rın d ışın d a (vo lk an ik a k ın tıla r a ltın d ak i ze m in le r; Brousse et al., 1970). N ih a y e t b ü tü n k a b u k la r, k a l- k a lk e r y u m ru la r için k im ya sa l asit işlem in in a n ca k kısm î o la b ile ce ğ i a n laşılıyor. Şu h a ld e b o zu lm a va rsa , b u n u n a n ca k yü ze y se l k im yasal y a d a izo to p ik b ir değiş tokuş o ld u ğ u n u v a rsa y m a k la y e tin ili yor. V e ö rn ek liğin üst ta b a k a la rın ın gid erilm esin in y e te rli o la c a ğ ı u m u lu yo r. B u rad a , k a rb o n a tlı m ad d ele rin y aşla n d ırılm asm d a b ir başka zo rlu k g ö rü lü y o r ki, b u d a, ö zellik le k a b u k la n ço k in ce o la n ve içleri zo rlu k la tem izlen eb ilen m ik ro -y u m u şa k ç a la rla ilg ili d u ru m dur.
I I I - Jeolojik K ritik :
Ö rn e k lik le rin y a ta k la rın ın d u ru m la rın ı a y rın tıla rıy la işlem ek b ö y le b ir m ak alen in konusu d eğild ir. B u ra d a y a ln ız c a “ sap k ın ” d en ilen y aşla n d ırm a ların b ü y ü k ç o ğ u n lu ğ u n u n n eden i o la ra k u n u tu l d u ğ u , d en eyd e o rta y a çık a n b a zı je o lo ji ilk elerin i h a tırla tm a k la ye- tin ilecek tir.
B u ilk elerin en a çığ ı, ö rn ek liğin tüm elem an ların ın stratig ra fik d u ru m u n u n en iyi şekild e b ilin m iş olm asıdır. D a h a kü çü k, a m a d ah a arı b ir örn eklik, geniş a la n la rd a n elde edilm iş çok sayıd a, gerçekte b o zu lm a y a d a stratig ra fik y a n ılg ı tehlikesini fa zla la ştıran m ateryel- d en h erh ald e d ah a ü stü n d ü r. K a z ıla r ın kazılm ış to p ra k la n için d e y ü ze y d e n top la n a n , y a da m ü zelerd ek i - k i b u n la r ç o ğ u kez ço k iyi ö rn ek lik ler verseler b ile - ö rn ek lik ler için de a yn ı şey sözkonusudur.
- E n g ü v e n ilir ö rn ek lik ler k a tm a n la rın o rta la rın d a n elde e d ilir : d a h a k ü çü k ve ço k n ite lik li o lm a y a n b ir örn eklik, çok iy i olan , am a k a tm a n ın sın ırın d a y a d a stra tig ra fik k atm an ın eğ im li kesiti için d ek i b ir örn ek lik ten daha iy id ir.
- Ç o k sa y ıd a d eğişik lik o lu ştu rm a n ed en leri v a rd ır (yeraltı y u v a la rı, d irek d elik leri, sel su larının a çtığı y a rık la r, d e v in im li to p ra k ta a ğ ırlık la g ö ç m e ) : bu n ed en lerin k ü çü k ö ğ e le ri d a h a çok etkilem e şansları v a rd ır; am a b a zı b ü y ü k p a rç a la r d a k u rald ışı o la ra k y er d eğiş tirm iş o lab ilirler.
K ö k le r g en ellik le d ü şü n ü ld ü ğü n d e n ço k d a h a d erin e in ic ile rd ir; y a ta y o ld u ğ u k a d a r d ik e y b ir p lâ n için d e de gelişm iş o la b ilirle r. Ö te y a n d a n , k a tm a n la rın d ü zlem len m esi işlem ind e yokm u ş g ib i g ö rü n e b ilirle r, b u o n ların d iğ e r evrelerd e ço k o lm a d ık la rı ve k a tm a n la r için d e ç ıp la k g ö zle g ö rü lem ey en k ü çü k k ö k çü k le rin b ü y ü k b ir sa y ıd a k a lm a d ığ ı a n lam ın a g elm ez. S o n u çta , u zu n süreden b eri a çık h a v a d a kalm ış b e lirtile ri için d e o n ların gelişm esini g ö z ön ü n d e b u lu n d u rm a k g ere k ir.
B ü tü n b u n la r a n ca k a ra zid e ra s tla n a b ile c e k b a z ı g ü ç lü k le rd ir ve ço ğ u kez y a n ılg ı n ed en leri, y a ln ız c a k a zı y a p a n kişi ile la b o ra tu v a r arasın d ak i k arşılıklı b ir tu ta rlık ilişkisi ile b u lu n u p , ortaya, ç ık a rıla b ilir. B u n eden le, y a şla n d ırm a a m a c ıy la gön d erilm iş ö rn ek liğ in y a ta k şekli ü ze rin d e b ü y ü k ö lçü d e b ilg i ve-ilm esi salık v e n lm iş ti1' (D e lib n - as et E vin , 1972).
I V - Arkeolojik K ritik :
Sonuçlanın y o ru m la n m a b içim i s ib i (De^ibnas et a;., 19 7 6 ), fa d y o k a rb o n la v a ş la n d r ılm a y a a y ılm ış nesn elerin ark e o lo jik tip ik ö rn ek liliği d ah a önce iyice in ce len m iştir (W ate rb o lk , 19 7 1). B u rad a y a ln ız c a ik i ö n em li sorunu h a tırla tm a k u y g u n d u r. B ir ta ra fta n nes n e n in görü nü şteki yaşı, öte y a n d a n y e n id e n k u lla n ım ı sorunu.
- G ö rü n ü ştek i yaş: O d u n d a y a ln ız dış kısım ca n lı o ld u ğ u n d a n , e ğ e r a ğ a c ın içi ölçülürse, o n u n k u lla n ım ı d e ğil, a n ca k gelişm esinin b a şla n g ıç yaşın ın elde e d ile b ile c e ğ i söz konu su d u r. B u n u n eski dip - ta rih için önem i y o k tu r, a m a b e lk i y a k ın geçm işteki e vreler için ön em lid ir. Ç ü n k ü , b u ra d a b ir kalasın yaşı ile b ü y ü k b ir y a p ın ın y a p ım yaşı, h a tta on arım yaşı arasın d a ö rn e ğ in 100 ile 150 seneiik b ir süre o la b ilir.
- Y e n id e n k u lla n ım ı: Ç eşitli m a te ry e lin ik in ci d ereced e k u l lan ım ö rn ekleri ço k tu r. Bu, y a k a c a k o la ra k y ara rla n ılm ış o d u n la rın d u ru m u d u r. Y in e taş san d u k a la rın yen id en k u llan ılm ası, fosil nes n e ler de d ü şü n ü leb ilir. B ü tü n b u d u ru m la rd a h iç kuşkusuz ki y a ş la n d ırm a , b ek len en y aşta n tam a m en fark lı o la ca k , a m a ön em li b ir b ilg i taşıyacak tır.
Sonuç:
O lu r lu çeşitli g ö rü n ü m ler a ltın d a yap ılm ış o la n ö rn eklikler k ri tiğ i b ü tü n m ate ry e l tip le rin i g ö zd e n g eçirm eye o la n a k sa ğ la d ı. Y a z ı nın so n u n d ak i tab lo d a , tüm etk en leri g ö z ön ü n d e b u lu n d u ra ra k , d a h a önceki d ü şü n celeri kısaca ö zetliyo ru z.
H iç kuşkusuz k i, b ü tü n k a tm a n ve a rk e o lo jik p ro b le m le r için g e n ellem e y a p m a k teh lik eli o la b ilir, fa k a t b iz y a ln ız c a b irk a ç gen el b ilg i ve rm e k isted ik : H e r b u lu n tu yerin e ö zgü tü m p ro b lem lerin en iy i şekilde çö zü m len eb ilm esi için je o lo g , ark e o lo g v e y a şla n d ırm a la b o ra tu v a rla rı arasın da en b ü y ü k b ilgi a lış-v eriş ilişkisinin v a r o l m ası ö zellik le isten ilecek b ir d u ru m du r.
K a rb o n ile yaşlandırıl m ak için önerilmiş k ar bonlu örnekliğin yapısı
tyi koşullarda bir yaşlandır- m aiçin gerekli ağırlık 4 kritik sonucu genel değer
lendirm e A çıklam alar İri odun köm ürleri ( ıcm
nin üstünde boy) 10 gr. Ü stün
K ökçüklerle tam bir içe sokuluş dışında
O d u n ... 20 gr. Ü stün A yn ı
K e m ik le r ...
100 gr. ile 1 kgr
arası Ü stün
F akat organik maddenin düzensiz saklamm ı
T u rb la r ... 50 gr. kuru Ç ok iyi
Su geçirgen alanda yalı- tık düzey olması halinde tehlike
K a b u k lar ...
3
° g r - iyi y a da kötü K öken ortam ına uygun olarakK a lk er yum rular . . . . 100 gr. Bazı kez iyi aynı Fosil zeminlerin organik
m addeleri ...
C ’nun % sine göre
Ender olarak iyi
K arm aşık işlem ve henüz a z emin K öm ü rlü topraklar . . C ’nun % sine göre K ö tü Bozucuların elenmesinde kesinlik yok. BA ŞV U R U
Brousse R., D elibrias G. et Labeyrie J. ( 1 9 7 0 ).- Utilisation des
sols fossiles sous scorie pour la datation par le Carbone 14 du volcanisme.
B u ll, vo le., 34, p p . 254-260.
Delibrias G. et D util P. (1966). Formations calcaires lacustres du
Quaternaire supérieur dans le M a s s if Central saharien (Hoggar) et datation absolues. C .R . A c a d . Sc. Paris, Ser. D , p p ‘ 262. 5 5-58 .
D elibrias G. et Evin J. (1972). Remarques à propos des demandes d ’ ana
lyses par le Carbone 14 et l ’ interprétation de leurs résultats. B u ll. Soc. Prehist. F r., 69, C .R .S .M . no 6, p p . 18 9 -19 2 .
D elibrias G. et Evin J. (1 9 7 4 -7 5 ). Sommaire des datations Carbone 14
concernaant la Préhistoire en France I , D ates parues de 1955 à 1974. B u ll. Soc. P rehist. Fr., 7 1, C .R .S .M . no 5, pp. 1 4 9 -1 5 6 ; 72, C .R .S .M . no 3, p p . 9 3 -9 6 et 72 C .R .S .M . no 9, p. 277-28 8. Delibrias G ., Evin J. et Thom m eret J. et Y. (1976 ). I X e conférence
internationale du Radiocarbone et correction des dates 14 C . B u ll. Soc. P rehist., 73, C .R .S .M . 110 9, pp. 268-269.
Delibrias G. et Giot P.R. (1970 ). Inadéquation, hétérogénéité et con
tamination des échanges soumis pour les datations radiocarbone. B u ll. Soc. Prehist. Fr., 67, C .R .S .M . no 5, pp. 135- 137.
D elibrias G., Guillier M.-T., Evin J., Thom m eret J. et Y. (1976 ).
Datations absolues des dépôts quaternaires et des sites préhistoriques par la méthode du 14 C. L a Préhistoire Française, vol. 1, ap p en d ice,
pp. 1 4 9 9 -15 14 . C .N .R .S . edit.
D elibrias G., Guillier M.-T., Evin J., Thom m eret J. et Y. (1976 ).
Datations absolues des dépôts postglaciaires et des gisements pré et protohis- tonques (N éolithique, Age du Bronze, Age du Fer) : L a P rehistoire F ran çaise, vo l. I I , a p p en d ice, pp. 857-8 9 9 . C .N .R .S . edit. Evin J. (19 76 ). Problèmes posés par la datation 14 C des os. C o llo q u e
“ D atatio n s absolues et analyses isotopiques en Préhistoire. M é t hodes et lim ites” . I X e congrès U .I .S .P .P ., N ice, Sept. 1976, p ré tira g e , pp. 6 3 -8 1.
E v in J . (19 7 7 ). Réflexions générales et données nouvelles sur la chronologie
absolue 14 C des industries de la f i n du Paléolithique supérieur et du début du M ésolithique. C o llo q u e in tern . C .N .R .S . “ L a F in des tem ps g laciaires en E u ro p e ” , B o rd eau x, m ai 1977, à p a ra ître. Lerm an J -C. (19 73 )., Carbon dating : origin and correction o f isotope
fractionation errors in terrestrial living matter. Colloque intern. C .N .R .S . “ Les M éth od es q u an titatives d^étude des variation s du clim a t au cours du P leisto cèn e” , G if, J u in 1973.
Longin R. (1970). Extraction du collagene des os fo ssiles pour la datation
par la méthode du carbone 14. T h èse 3e cy cle , U n iv . L y o n no 553, 70 p.
Thonuneret J. (1976 ). D ifficu ltés d’ interprétation des dates 14 C mesu
rées à partir des coquilles mannes. C o llo q u e “ D a tatio n s absolues et analyses isotopiques en P réh istoire. M éth o d es et lim ites” . I X e con grès de L ’ U .I .S .P .P ., N ice , S ep t. 1976, p rétira ge, pp.
16 8 -16 9 .
V ita Fınzi C. Age o f valley deposits in Périgord. N a tu re , 250, no 5467, pp. 568-570 .
W aterbolk H.T. (19 7 1). Working with radiocarbon dates. P oroceed Prehist S oc., 37, pp. 15 -3 3 .
