Bursa ili topraklarının yarayışlı çinko durumu ve bu topraklarda çinko miktarlarının belirlenmesinde kullanılacak yöntemler

(1)

Ulud. Üniv. Zir. Fak. Oerg., (2001) 177-190

B

ursa ili

Topraklarının Yarayışit

Çinko Durumu ve

Bu Topraklarda Çinko Miktarlarının

Belirlenmesinde Kullamlacak Yöntemler·

Nurşen

ÖZGÜVEN

..

A. Vahap KATKAT···

ÖZET

Bursa

ili

topruklarmı

temsilen

alman

40 toprak

örneği

üzerinde 9

fa

rklT kimyasal ekstraksiyon

yöntemi

uygulanarak t

op

rakl

ar

m

bitkiye

yara-Yişlı

ç

inko i

çe

rikleri

saptammşt1r.

Den

e

m

e

topraklarmm

yaraytş!t

ç

ink

o

miktarlarmt

belirlemek için

kulla

mlan

yön

t

emler

biy

o

l

oj

ik indeksl

e

r/

e y

üks

e

k

korelasyonlar

göstermiştir.

Bu

e

k

str

aksiyon

yönte

ml

eri

il

e

biyolojik

ind

e

k

s

l

e

r

arasmdaki

k

ore

l

asyon

katsayılannın

önemin

e

gör

e

yönt

e

mlerin

ö

n

e

m

s~ralamast;

0.01 M

H

EDTA

>

0.0 05 M DTPA

+

0 .

01

MCaCiı

+

0 .

1 M TE

A

>

0.1 N

H

Cl

>

0 .

01 M

Na2

EDTA

+

1 M

(N

H. J

2

C0

3

>

0.01 M

Na

2

EDTA

>

1 N N

H

-10Ac

>

0.01 M

NaıEDTA

+

1 N N

H

₄

0Ac

>

0 .05 N

HCl

+

0.025 N

H

2

SO"'

>

0.01 M

CaClı şeklinde bulunmuştur.

0.01 M

HEDTA

.

0.005 M

DTPA

+

0 .01

M

CaCiı +

0.1 TEA

,

0.1 N

H

C

l v

e

0.01 M

Na

1EDTA

+

1 M

(NH4)ıCO; yönteml

e

ri

bi-yoloj

ik

indeksler/e

yü

ks

ek

k

o

r

e

la

syon

lar

verdiği

için

,

bu yön

l

em

i

e

r

de

n

her-ha

n

g

i

biri

Bursa

ili

topraklarmda

yaraytşll

ç

ink

o

miktanm

b

e

lirlem

ek

ama-c

iyla

kullanılabilir.

Anc

ak

bu yöntem

le

rden

O

.

1 N H

C

l

yö

nl

e

mi

biyolojik

indeksler/e

yüks

e

k kor

e

la

.

\yo

n

katsayılarmı

v

e

rm

es

i. u

ygula

ma

ko/aylığt ve

*

Doktora te=idir.

* *

Dr., Bursa GI(Ja Merke= Araşt1rma Enstiıiisü

* * *

Prof Dr, Uludağ Ünivenitesi. Ziraat Fakii/te si. Toprak Böliimü

(2)

diğer

yöntemlere

göre

daha

ekonomik

olması

nedeni

ile

en uygun

yölllem

o

l

arak öner

i

lmektedir.

A

nahtar

Sözcük

l

e

r

: Çinko

,

toprak,

analiz

ABSTRACT

T

h

e

Pl

a

nt

Ava

ilabl

e

Zi

n

c

S

tatu

s

o

f

Th

e S

oil

s

of Bursa and

The

M

e

th

o

d

s U

s

e

d for The D

e

terminati

o

n of Zin

c

Content of

Th

ese Soils

Fourty

r

epresen

t

ative soil sa

m

ples we

r

e collected

across

the

Bur

sa

p

r

ovince

and ana

l

yzed

for

planı

available

zin

c

content

of

soi

l

s

by

us

ing n i

ne

extrac

t

ion methods. Each

soi!

was

tes

t

ed

in the

gree

n

house for

com pl

ant

respons

e

i

n

re

l

at

i

on

l

o

zi

n

c

fertilizatio

n

.

The

methods us

ed for predict

i

ng

available

zinc

co

n

te

nt

of th

e soils

exhibited a

high degree of

corre

l

ation

wi

t

h

t

he bio

l

ogica

l

indexes. A

c

cord

ing

t

o

the

significances

of the

co

r

re

l

ation coe.fficients between the methods

and

biological indexes the

e.fficiency of

the

extractans

in t

he assessment of

avail

· ab/e

so

il

zinc was a

r

ranged asfollow; 0.01 M HEDTA

>

0 .

005 M

DTP

A.._

0.01 M

CaC/

2

+

0 .1 M TEA

>

0.1 N

H

Cl

>

0 .

0

1 M

Na

2

EDTA

+

1 M

(NH~)ıC01

>

0.01 M

NaıEDTA

>

1 N NH

4

0Ac

>

0.0

1 M Na

2

E

D

TA

+

1 N

NH.~OAc>

0.05 NHCl

+

0.025 N

H

2

S0

4

>

0.01 M

CaClı.

T

h

erefore

givinga

high correlation

coe.fficient

between b

i

olog

i

cal

indexes, any of

t

hese

_

melhods

(0

.

01 M

HEDTA, 0.005 M

D

TPA

+

0.01 M

CaCl

)+

0.

1 M TEA, 0.1

N

H

Cl

and

0 .

01 M

NaıE

D

TA

+

1 M

(NH

4 )ıC0

3 ) coulibe

proposed to determin

e

t

h

e

planı

available

z

i

nc

conten

t

Q[

t

h

e soils.

However 0.

1 N

HCl method

s

cou

/

d

b

e sugges

t

ed

as

th

e bes

t

determ

i

nation methodsfor assessing

avabi

fiO

'

of zinc

in

t

he

so

il

by

th

e

re

ason

of

h

igh

correla

t

ion coefficient, faciliti

es

mıd

economicality.

K

ey Wo

rd

s

:

Z

i

nc

,

soil

,

analys

is

GİRİŞ

Hı

z

l

a

arta

n

ü

l

ke

ve

d

ün

ya

nü

f

u

s

u be

s

l

en

m

e

sor

ununu

n

oündenı

e

ge

lm

es

in

e

n

eden

o

l

maktad

ı

r.

Yery

ü

zü

ü

ze/i

nd

ek

i

ta

rım

a

l

a

nl

ar

ınlll

0

d

a gid

e

· r

e

k

d

a

r

~

lm

as

ı il

e

m

evc

u

t

ta

rım

a

l

a

nl

a

rın

da

n e

n i

y

i

şek

ild

e ya

r

a

rl

a

n

ma

zo

· runlulu

g

u

o

rt

aya

ç

ıkm

ak

t

ad

ır.

Bu

dunı

m

b

ir

i

m

a

land

a

n

e

n

az

o

i

rdi

il

e

bol

ve

n~tel~kli

i.i

ri.in

~

~~

a

kl

a

_

o

l

anak

l

ıd

ı

r.

B

u

da a

n

cak

d

i

ğer ö

n

le

ml

:

r

ya

n

ında

bit

· k

ıl

e

rın d

e

n

ge

lı bır

şek

ılde

b

es

l

enme

l

e

r

i i

l

e

saiTlanır.

B

itk

i

bes

in

e

l

ement

lerin·

d

e

n

bir

is

in

i

n

ya

d

a

b

irk

aç

ının

bi

t

ki

ye

ti

ştirm~

orta

m

ın

d

a

noksa

n

bulunm

ası

b

it

k

il

e

rin

ge

li

ş

m

e

ve ve

rimler

i

ni

o

lum

s

u

z yön

d

e etk

il

emek

t

edir.

(3)

Ç

ink

o,

bitkilerdeki

işlevleri

yönünden azot,

fosfor, potasyum

vb.

e-l~ın~ntl_er ka~a~

ö

ne

_

mlidir

. O

n_edenle

nit

elikl

i

ve bol ürün

alınabilmesi

için

bıtkılerın geliştıklerı

ortamda

çınkoyu bulmaları,

yeterli düzeyde

alınaları

ve

gerektiği şekilde ınetabolizmalarında kullanınaları

büyük

ö

n

em

taşır.

Ç

ink

o

noksanlığı

dün

yada ve

Türkiy

e'de çok

sık rastlanılan

bir

mikroelement sorun

udur. Dün

yada

tüm

tarım alanlarının %

30'unda

Türki-ye· de

ise

%

49 .

8 '

inde çinko

noksanlığının bulundu

ğ

u yap

ıl

an araştı;ınalarla

belirlenmiştir

(S

ill

a

npa

a

1982

,

Eyüpoğlu

ve ark.

1998).

Topraklardaki b

i

tkiye

yarayışlı

çi

nk

o

miktarlarını

be

l

irlemek

amacı

il

e

çok

sayıda

ki

m

yasa

l

ekstraks

i

yo

n

yö

n

temi

kullanılmakla

be

r

abe

r

ge

r

ek

fizikse

l

gere

k

se

k

im

yasa

l

öze

llikl

e

ri

açısından farklılıklar

gös

teren

toprak-larda

kullanılabilecek

s

t

a

ndart bir ek

s

trakt

çöze

lti

s

i

bulunamamıştır.

Bitki

tarafından yararlanılabilir

ç

ink

oyu

topraktan

eks

trakt

e e

tm

ek

için

komp

l

eks

yapıcı

madde

çöze

ltil

er

i

, s

eyrelt

i

k

a

s

it

çöze

ltil

e

ri

,

t

uz

çöze

l

ti

l

e

ri

ve ya

pa

y

kiley

t

yapıcı

madde

çöze

ltileri

kullanılmaktadır.

Gezg

in

(

1

99

1 ),

Bü

y

ük Konya

havzası topraklarını

temsilen

aldığı

1

5 topra

k

örneğinde çeşitli

kimyasa

l

ekst

r

aksiyo

n

yöntem

l

er

i

il

e

yarayışlı

ç

in

ko

miktarını saptamıştır.

Bu

yön

t

e

ml

e

r

i

ö

n

em

sıralamasına

gö

r

e 0.005

M

DTPA

.!.

0.01 M

CaC

I

₂

+

0 .1

M

TEA>

1 N

H

₄

0Ac

(pH:4.8)

>

5 C

H

1COOH

>

0 .01

N Na

2

E

DTA

+

1 N N

H40Ac

>

0.01 M

Na

2

EDTA

+

1 M

(NH4)ıCOJ>

0.0

1 N Na

₂

E

DT

A>

1 N N

H

₄

0Ac

(p

H

:3.

0)

>

T

o

plam

çinko

>

1 KCl

>

0.05 HCl

+

0.025 N

H

₂

S0

4

>

0.01 M

CaC

1

2

>

0.05 N

H

C

l

şeklinde sıralamış! ır.

Söz

ko

nu

s

u

yö

nt

emlerden

0.005 M DTPA

+

0.01 M

CaC

I

2

+

0.1 M

T

EA

yö

ntemini

,

en

uygun

yö

n

tem

o

larak

önerıniştir.

Selimoğlu

(

1 995)

,

Aydın

v

e

Muğla

ili

e

ri

turunç

g

i

l

alanlarından alı

nan

1 6 toprak

örneğine

9

farklı

kimya

sa

l ekstrak

s

iy

o

n

yön

t

e

m

i

uygulamıştır. Araştırıcı

DTPA

+

CaC

I

₂

+

TE

A

çöze

l

tisini

y

ük

se

k kore

l

asyo

n

katsayısı

ve

r

m

esi

ve

bu

yö

nt

e

mle

e

l

de ed

il

e

n

toprak

çöze

lti

s

ind

e

yarayışlı

Zn

miktarı nın

be

lirl

e

nme

s

in

e

ek

o

l

ara

k

yarayışlı

Fe,

Mn

ve Cu

miktarlarının da

belirle-neb

ilm

es

i n

e

d

e

ni

y

l

e e

n u

yg

un

yö

nt

e

m

o

l

ara

k

bildirmiştir.

A

y

demir ve Köle

li

(

1 996),

H

arran

Ovasında

17 toprak

serisi nden,

a-lınan

top

l

am

22 a

d

et

t

op

rak

örneği

üzerinde

b

itki

ye

yarayışlı

Zn

miktarl~rını

10 de

ğ

i

ş

ik kim

yasa

l

ekstraks

i

yo

n

yö

nt

emi

ve

1 b

i

yo

l

ojik yöntem i

l

e

b~l_ırl~

ınişle

rdir.

A

r

aşt

ırı

c

ıl

ar,

kimya

sa

l

yön

t

em

l

erin

bi

yo

l

ojik yö

nt

eın

l

_e o

l

a~ ılışkı

leri

birlikte

değe

rl

endirildiğinde 0.01 M HEDT

A, 0.0

1 -

~ Hıdrokınon

ve

0.005 M DTP

A+ 0.01

M

CaCh

+

0.

1 M TEA

yönte

ml

e

rının

,

Harran

Ovası

top

rak

l

a

rınd

a

bitkiye

ya

r

ay

ı

ş

lı

ç-

ink

o

n

un

be

lir

lenınesinde başarılı

bir

şe

kild

e

kullanılabileceğini bildirmişlerdir.

Ar

ri

ec

hi

ve

Ram

ir

ez (

199 7),

Venezu

e

l

a'

da 1

4 as

i

t toprakla test

bitki

~

s

i

ola

rak

mı

s

ır

kullan

a

r

ak

bir

se

ra

ça

lı

ş

ma

s

ı

ya

pmı

ş

l

a

r

d

ı

r.

Bu

t

op

r

aklardakı

ya

ray

ı

ş

lı

ç

ink

o

mi

ktarl

arını

b

e

lir

l

e

mek

amac

ıyl

a

DTPA

,

~TPA -

~

H~l_

,

Na

ı

EDTA,

H

C

l

ve

Mehli

c

h

1 o

lm

ak

ü

zere

5 fa

rklı

ekst

r

a

k

s

ı

yo

n

çoze

ltı

s

ı

ku

l

-179

(4)

fanmışlar

ve ekstrakte edile

n

çinko

i

l

e

bitkinin

çi

n

ko

içeriği arasında

önem

it

ve

p

ozitif

korelasyonlar

bulmuşlardır.

H

ake

rlerler

ve

ark

.

(

1998),

Gediz

Havzasında bağ tarımı yapılar

a

l

üvya

l

bü

yük

toprak

grubuna

dahil

19. b~ğ~an

t

?_P.

r

ak ve

_y_apr~k örn~kler almışlardır. Araştırıcılar

toprak

örneklerının ıçerdıgı alınabılır çınko mı~1ar

larını

çözüc

ü

asit,

tampon

,

tuz

ve

kl

eyt

'

den

oluşan 21

adet yöntem il

e

belır lemişlerdir. Saksı

denemeleri

ile

sağlanan

veriler i

l

e

alınabilir

çinko

)ör.-teml

eri

arasındaki ilişkilerde

en

y

ük

s

ek

korelasyon

katsayılarını;

0.1 N H

C

>

0.05 N

H

C

l

+

0.025 N

H

2

S

0

4 >

0.01 N

NaıEDTA

+

1 N

NH40Ac>O.O~:

N

Na

2

E

DTA

sırasıyla belirlemişlerdir.

Yıldız (1998), yaptığı çalışmada

Pa

si

nler

ovasından alınan

1

0

farklı

t

op

rak

örneğinin

b

itki

ye

yarayışlı

Z

n

miktariarını

9

farklı

kimyasal

ek

s

tr

aks

i

yo

n

yönt

emi

ile

belirlemiştir.

Sonuç

o

l

arak

söz

k

o

nu

su

ek

s

tr

aksiyon

yön

t

e

ml

e

rin

de

n

ı

.5

N NH

4

H

2

P0

4

yö

n

tem

i

ile 0.01 M

hidrokinoıı

yö

nt

em

i

b

i

tki kuru

m

a

d

de

miktarını

göst

eren

bi

yo

l

oj

ik

ö

l

ç

üt

i

le e

n

y

üks

ek

ilişkileri

vererek

söz

k

o

n

usu

topraklar i

ç

in en u

yg

un

Z

n

ekst

r

aks

i

yo

n yö

nteıtıleri

o

l

a

-rak

seçilmişlerdir.

Bu

araştırmada

Bur

s

a

ili

topraklarının yarayışlı

ç

ink

o

durumun

un

belirlen

eb

il

mesi ve

yarayışlı

çi

n

ko

miktarının belirlenınesinde kullanılacal

en uygun kimyasa

l

e

k

s

trak

s

iy

o

n

yö

ntem

y

ada

yö

nt

em

l

eri

n

seç

ilm

esi

amaç

-lanmıştır.

MATERYAL

ve

YÖNTEM

Araştırınada kullanılan

t

o

prak

ö

rnek

le

ri J

ackso

n

(

1962), tarafından

bildirildiği şekilde

0 -

20 c

m

derinlikten

ve

Bur

sa

ilinde

o-eniş yayılım

göste-ren

se

ki

z

büyük

topr

a

k

g

rubund

an

alınmı

ş

tır.

Deneme

fo

prakların

ın tekstür

sınıfı

(Bouyoucos

1951),

t

o

prak rea

ksiyo

nu

(G

r

ewe

ll

ing

ve

Pee

ch

1960).

C_~COJ

(Ça

ğ

l

ar

1949)),

o

r

ga

nik m

ad

d

e

(Ja

ckso

n

1962),

toplanı

azo

t

(Ozg~

imü

ş

ı

991)

ve

ya

r

ay

ı

ş

lı

fosfor

(O

l

se

n

ve

ark

.

1954)

miktarl

arı

belir-lenmış

ve

so

nuç

l

a

r

Ç

i

ze

l

ge

l

'

d

e

verilmiştir.

Sera

k

oşu

ll

a

rında

3 y

in

e

l

e

m

e

li

o

lar

ak düze

nl

enen denemed

e,

sak

sıla

· r~-

~~00

g

toprak k?

nulmu

ş

tur

.

Bitkilerin

n

o

rmal

ge

li

şme

lerini s

a

ğ

lam

ak

için

bu

t

un

sa~

sııara

ek

ımd

e

n

ö

n

ce

100 ppm

N

(N

H

.ıN0

3 şeklinde

)

ve

8 0 ppm

P

(KH

ı

P

04 şe

klinde)

ve

rilmi

ş

tir.

D

enemede ç

ink

o Z

nS0

_{4. 7}

H

,

O

çözeltisi şek

li~d

e koı~tro

l

(

Zn

o

),

2.5 ppm Zn

(Z

n

ı),

5 ppm

Z

ı;

(Z

n

ı)

ve

1 -

0 ppm

Zn

(Zn;

)

duzeylerınde uygulanmıştır.

Denemede

RX947 melez

mısır

(Zea

m

ays

L.) tohumu

kullanı

lmış 'e

b

aş

l

a

n

g

ı

çta

h

e

r

~

a~

s

ı

ya 6 adet toh

um

ekilmi

ş

tir

.

Ç

im

lenmeden

sonra her

s

ak

s

ı

da

3 adet

bıtkı bırak

ılm

ı

ş ve çi

ml

e

nm

eden 40

o

ün

so

nr

a

bitk

i

l

er hasat

ed

iımi

~t

ir. H

asat edi

len

bitki materyaller

i

bir

ke

z

mt

~

luk

s

u

y

u ve iki

ke

z de

sa

f

s

u

ıle yıkandıktan

so

nr

a

65

°C'

d

e

sab

i

t

ağırlıö-a

o-e

( in

eeye

değin

kurutul-mu

ş ve

kur

u

a

ğ

ırl

ık

l

a

rı

saptan

mı

ştı

r

.

0 0

(5)

Çizelge

I. Den

e

me

Topraklannın

Kimi

Fiziksel

ve Kimyasal

Özelliklel'i

Örnek Toprakların Büyük Toprak pH 1:2,5 Ca COJ Organik Madde Toplam Azot Yarayışlı Fosfor TEKSTUR

No Alındığı Yer Grupları Top:su % % % ppm Kum,% Silt,% Kil,% Sınıfı

1 zni k Alüvyal Topraklar 7.27 0.20 2.10 0.154 53.33 48.0 28.8 23.2 Tın

2 Izni k Kırmızı Kahv.Akdeniz Top. 8.28 8.15 0.97 0.073 13.10 50.8 22.0 27.2 Kumlu killi tın 3 zni k

....

Kırmızı Kahv.Akdeniz Top. 7.54 1.87 1.47 0.117 30.38 68.0 12.8 19.2 Kumlu tın 4 Orhanqazi Kahverengi Orman Top. 8.29 8.15 1.77 0.073 33.89 68.8 12.0 19.2 Kumlu tın

5 Orhanqazi Kolüvyal Topraklar 7.14 0.49 1.16 0.110 25.11 52.0 20.0 28.0 Kumlu killi tın

6 Orhangazi Alüvyal Topraklar 8.37 3.24 1.35 0.088 4.19 54.8 30.0 15.2 Kumlu tın

7 Orhangazi Alüvyal Topraklar 7.85 2.36 2.80 0.154 85.39 48.8 26.0 25.2 Tın

8 Orhanqazi Kolüvyal Topraklar 7.93 1.67 1.96 0.125 14.99 44.8 24.0 31.2 Killi tın

9 Gemlik Kahverengi Orman Top. 8.04 8.05 1.58 0.110 12.42 42.0 28.0 30.0 Killitın

10 Gemlik Kahverenqi Orman Top. 8.16 6.87 1.24 0.081 9.72 52.8 22.0 25.2 Kumlu killi tın 11 Yenişehir Kahverengi Orman Top. 8.22 18.66 1.74 0.117 8.51 45.6 25.2 29.2 Killitın

12 Yenişehir Kahverenqi Orman Top. 8.22 13.85 1.43 0.139 6.08 52.0 20.0 28.0 Kumlu killi tın 13 Yenişehir Kolüvyal Topraklar 7.86 6.19 2.23 0.169 13.64 41.6 27.2 31.2 Killitın

14 Yenişehir Alüvyal Topraklar 8.20 9.04 1.58 0.139 15.39 56.0 20.0 24.0 Kumlu killi tın 15 ılneqöl Alüvyal Topraklar 8.27 3.40 0.78 0.095 12.42 52.0 20.0 28.0 Kumlu killi tın

16 Kestel Kahverengi Orman Top. 7.31 2.45 5.09 0.286 28.83 64.0 20.8 15.2 Kumlu tın

17 Gürsu Alüvyal Topraklar 8.30 5.89 1.93 0.125 24.30 46.8 28.0 25.2 Tın

18 Merkez Kireçsiz Kahv. Orman Top. 7.49 2.36 2.69 0.176 21.74 60.0 26.0 14.0 Kumlu tın

19 M.Kemalpaşa Rendzina Topraklar 8.12 4.91 2.15 0.139 12.83 50.8 14.0 35.2 Kumlu kil 20 Orhaneli Kireçsiz Kahv. Orman Top. 7.88 0.10 0.44 0.044 12.96 68.0 18.0 14.0 Kumlu tın 21 Orhaneli Kireçsiz Kahv.Orman Top. 7.14 2.55 2.12 0.154 15.26 55.6 19.2 25.2 Kumlu killi tın

(6)

Çizelge I. (devamı)

Örnek Toprakların Büyük Toprak pH 1:2,5 CaC03 Organik Madde Toplam Azot Yarayışlı Fosfor _TEKSTÜR No Alındığı Yer Grupları Top:su % % % ppm

22 Nilüler Kireçsiz Kahv.Orman ToQ. 8.15 4.71 1.62 0.132 5.81 64.0 20.0 16.0 Kumlutın

23 Nilüler Kırmızı Kahv.Akden. Top. 5.41 0.10 1.13 0.081 3.92 78.0 6.0 16.0 Kumlu tın

24 Nilüler Kolüvyal Topraklar 8.03 0.39 1.32 0.088 5.00 51.6 23.2 25.2 Kumlu killi tın

25 Nilüler Rendzina Topraklar 8.14 23.57 1.85 0.125 61.43 48.8 24.0 27.2 Kumlu killi tın 26 Görükle Vertisol Topraklar 8.09 7.86 1.93 0.117 21.20 47.6 21.2 31.2 Killi tın

27 Görükle Rendzina Topraklar 8.05 8.84 2.34 0.169 16.61 66.0 14.0 20.0 Kumlu killi tın 28 Nilüfer Kireçsiz Kahv. Topraklar 8.19 3.73 1.77 0.059 12.02 60.0 16.0 24.0 Kumlu killi tın 29 Karacabey Vertisol Topraklar 8.01 4.32 0.59 0.103 17.28 56.0 20.0 24.0 Kumlu killi tın 30 Karacabey Kireçsiz Kahv. Topraklar 6.09 0.20 1.81 0.117 6,89 54.0 28.0 18.0 Tın 31 Karacabey Vertisol Top_raklar 7.65 0.59 1.66 0.147 38.34 52.0 18.0 30.0 Killi tın 32 Karacabey Rendzina Topraklar 8.34 14.73 1.47 0.088 10.67 50.8 18.0 31.2 Kumlu killi tın

33 Karacabey Alüvyal topraklar 8.52 2.95 1.55 0.117 9.86 32.0 42.0 26.0 Tın

34 Karacabey Kırmızı Kahv.Akden. Top. 8.41 32.61 1.85 0.110 13.64 40.0 30.8 29.2 Killitın

35 ıznik Kolüvyal Topraklar 8.58 7.86 1.05 0.088 23.90 52.0 20.0 28.0 Kumlu killi tın

36 Karacabey Kireçsiz Kahverengi Top. 8.38 17.87 1.70 0.125 10.40 48.0 28.8 23.2 Tın

37 Karacabey Vertisol Topraklar 7.14 1.08 1.28 0.161 57.71 33.6 27.2 39.2 Killi tın 38 Karacabey Alüvyal Topraklar 8.16 5.30 1.39 0.110 15.26 44.8 34.0 21.2 Tın

39 M.Kemalpaşa Alüvyal Topraklar 8.25 6.78 1.55 0.103 21.33 68.0 18.0 14.0 Kumlu tın

40 M.Kemalpaşa Alüvyal topraklar 8.13 1.38 1.62 0.125 6.48 40.0 34.8 25.2 Tın

En Düş. _5.41 _0.10 _0.44 _0.044 _3.92 32.0 6.0 14.0

En Yük. ₈_.₅₈ ₃₂_.6₁ _5.09 ₀_.₂₈₆ _85.39 ₇₈_.₀ 42.0 39.2

(7)

K

urutul

a

n

ve

öğütülen

b

i

tki

örnek

l

er

i

Kacar

(

1972)

tarafından bi

l

di-rildiği şekilde

HN03

+

H

C

I

04 as

i

t

karışımı

ile

yaş yakılmış

ve

Zn

miktarı

Philips

9200X

mode

l

Atomik Absorps

i

yon

Spektrofotometresi

ile

belirlen-miştir.

B

i

yo

l

oj

i

k

yö

n

te

m

ola

r

ak

mısır

b

i

tkisinin kuru madde

miktarı,

çinko

içeriği,

to

pr

akta

n

kaldırılan

ç

i

n

k

o

miktarı

ve bu

değerlerin

yüzde

nisp

i

mik-tarları kullanılmıştır.

D

e

n

e

m

e

Z

n

miktarlarını

be

l

irlemek

amacıyla

9

farklı

kim

yas

al

ekstra

k

siyo

n

yö

nt

e

mi

kullanılmıştır.

K

im

yasal ekstraks

i

yon

çöze

lt

ile

ri

,

t

o

prak

:

ç

öze

l

ti

oranları

ve ça

l

ka

l

a

m

a sü

r

e

l

er

i

Ç

i

zelge

ll

'de

su-nulmuştur.

T

op

r

a

k

l

a

r

bi

l

diril

e

n

e

k

s

t

r

aks

i

yo

n

çöze

l

ti

l

e

r

i

l

e

be

l

irti

l

e

n

s

ür

e

l

er-de

çalkalandıktan

s

o

nr

a W

h

a

tman 42

fıltre kağıdından süzi.ilmüşti.ir.

Si.izük-tek

i

ç

in

ko

miktarı

At

o

mik Ab

so

rp

s

i

yo

n

S

pe

k

t

ro

f

o

t

o

m

e

tr

es

i

l

e

belirlenmiştir.

D

e

n

e

m

e ve

ril

e

rin

i

n i

st

a

tist

i

ki an

a

l

i

z

l

e

ri

T

A

Rl

ST

p

aket

programı kullanılarak yapılmıştır.

Ç

i

zelge

n.

De

n

e

m

e

Topraklannın Yarayışlı

Zn

Miktarlarının

B

e

lirl

e

nm

es

in

de

Kullanılan

Kimyasa

l

Eks

t

raksi

y

on Yönt

e

ml

e

ri

Ekstraksiyon ÇözeHisi Top:Çöz Çalkalama Kaynak

Oranı Süresi

1. 0.005 M DTPA+ 0.01 M CaCiı + 0.1 M TEA (pH: 7.3) 1:2 2 saat Lindsay ve Norvell (1978)

2.0.1 N HCl 1:10 30 dakika Macıean ve langille (1976)

3. 0.05 N HCl+ 0.025 N HıSO, 1:4 15 dakika Wear veEvans (1968)

4. 1 N NH40Ac (pH:4.8) 1:4 30dakika Trierweiler ve lindsay(1969)

S. 0.01 M NaıEDTA + 1 M (NH,)ıCOJ 12 30 dakika T rierweiler ve lndsay( 1969) 6. 0.01 M NaıEDTA + 1 N NH,OAc 1:10 1 saat Navrot ve Ravikovitch (1968) 7. 0.01 N NaıEDT A 12 30 dakika Marinho ve lgue ( 1972)

8. 0.01 M CaCiı 1:2 30 dakika John (1972)

9. 0.01 M H EDTA 1:5 30 dakika Aydemir ve Köleli (1996)

ARAŞTIRMA

SONUÇLARI ve

TARTIŞMA

D

e

ne

m

e

topraklarının

t

e

k

s

tür

l

e

ri

ge

nell

i

kle ku

m

lu

~ın, ~illi tın ~e

k

um

lu kill

i

t

ı

n t

eks

türd

e o

lup kum

mi

ktarl

arı

%

32.0-78.0.

s

ı ~t

mıktar

l

arı

Yo

6.0 -

42.0 ve ki

l

mikta

rl

arı

%

1

4. 0-

39 .

2 arasında deği

ş

mekt

ed

ır.

Top

r

a

kl

ar~

n

pH

d

eğ

erl

e

ri

5.4

1 il

e

8 .5

8 ,

C

a

C0

₃

m

ikta

rl

a

rı

%

0.

1 O ile

%

32.6 1,

or?an;k

madde

miktarl

a

rı

%

0.44 il

e

%

5 .09

,

t

o

p

la

m

azo

t

mi

kta

rl

a

rı

%

0 .

044 ıle

Yo

O

.286

ve

yarayışlı

f

os

f

o

r

m

.

ıktarları

·

ıse

3 .

92 ppm

·ı ı

e

85

·

39 pp

m

arasında

de-ğişikl

ik

gös

t

e

rm

e

kt

e

di

r.

(8)

Bursa ili

topraklarının

ç

in

ko

durumunu

ve

bu topraklarda

yarayışlı

ç

in

ko

miktarlarının

be

lirle

n

m

esinde

kull~nılacak

en

uyg~n yön~em y~

d

a

yöntem

l

eri

saptamak

amacıyla

9

farklı kım~asal_ ekstra~sı~on yonte~ı

d

e-nenmiş

ve sonuç

l

ar Çizelge

III

'

de

verilmiştır. Çızelgenın ıncelenmesınden

a

nı

aŞ

ıl

abi

le

ceği g

i

bi

den

eme

t

o

pr

ak

l

a

rının

bitkiye

yaray

ı

ş

lı

çi

nk

o

miktar

ları

uyaulanan kimyasal

eks

t

raksiyon yö

n

tem

l

er

in

e gö

re

farklılıklar göstermiştir.

Buı:ı

farklılıkl

a

r

çoğun

lu

k

l

a

ekstraksiyon

çöze

lt

isinin

cin

si,

konsantr

asyon

u,

pH'sı,

toprak:

çöze

l

ti

oranları

ve

çalkalama

s

ürel

e

rinin birbirind

en

farklı olmasından kaynaklanmaktadır. Ayrıca

bu

farklılıklara diğer

bir

neden

d

e

toprakların

fiziksel

ve

kim

yas

al ö

ze

lliklerinin birbirinden

farklı olmasıdır.

Ç

i

ze

l

ge

Ilf

'

d

e

n de

görülebileceği

gibi

topraklardan

ekstrakte edi

le

-bi

lir

Z

n

miktarları

0.01 N

H

C

l

yö

nt

emi

il

e

0 .0

1 ppm

il

e 20.

18 ppm

,

0 .05N

H

C

l

+

0.025 N

H

2S04

yö

n

temi

ile

0 .

01-4.8

5 ppm

,

0.01 M

Ca Cb yö

n

temi

i

le

0 .

040-0.303

ppm

,

ı

_{N NH40Ac}

yö

ntemi il

e

O. 1 1-6

.1

7 ppm, 0.0

1 N

Na

2

EDT A yönte

mi

ile 0.09-9.32 ppm

,

0 .0

1 M

HEDT A

yönte

mi il

e O

.

1

1 -

9 .00

ppm

,

0.005 M DTPA+

O.Ol M

CaC

I

2+0.

1 M

TEA

yö

ntemi

il

e 0.23

-

4.42 p

pm.

0 .

01 M Na

2

EDTA+

1 M

(N

H

₄₎

2

C0

3

yöntemi

ile 0

.

18-6.39 ppm

ve

0.

01 N

NaıEDTA+I

N NH4

0Ac

yö

nt

emi

il

e 0

.

56 -

9.42 ppm olarak

bulunmuştur.

Bursa

ili

çin

k

o

miktarlarını

belirle

mek i

ç

in

uyg

ulanacak

e

n

uygun kimyasal ekstraks

i

yo

n

yöntem ya

da

yöntemlerini

n

seçi

lm

es

inde biyolojik

i

nd

e

ks

o

l

arak

mı

s

ır

bitki

s

inin kuru madde

mikt

arı

,

çi

n

ko

içeriği

ve

topraktan

ka

l

d

ırıl

a

n

ç

in

ko

mikt

a

rı ile

bu

değerl

e

rin

yüzde

ni

s

pi

miktarları kullanılmıştır.

Deneme

to

pr

ak

l

a

rınd

a ye

ti

şti

rilen

mı

s

ır

bitkile

ri

nin

kuru

madde

mik

ta

rl

a

rı

,

çinko

içerikleri

,

top

r

ak

tan

ka

ldırıl

an

ç

in

ko

mikt

a

rları

ve

bu

de·

ğe

rlerin

yüzde

ni

spi

mi

k

t

ar

l

a

rı

Ç

i

z

el

ge

[

V'de

veri

lmi

şti

r.

Ç

i

ze

l

ge

!

V

'

ün

i

n·

ce

l

e

nın

esinden an

l

aş

ılac

ağ

ı

g

ibi

deneme

t

o

pr

ak

l

a

rı

nda

y

etiştirilen mı

sır bi

t

· ki

s

inin

kuru

m

a

dd

e

miktarl

a

rı

1.08 g/sa

ksı

ile

7.07 g/saks

ı

a

ra

sıoda de

ğ

i

ş

· m

ekte olup

,

o

rtal

a

ma 3.83

g/saks

ı

dır. Mısır

bitkisinin

ç

ink

o

i

çe

ri

ğ

i

en

az

5.2 ppm

,

e

n fazla

i

se

42.0 ppm

o

l

a

r

ak

bulunmuştur.

Orta

l

a

m

a çinko

i

çer

i

ği

i

se

ı

9.8 ppm

'

dir

.

Mı

s

ır

bitki

s

inin t

o

pr

a

ktan

kaldırdığı

çinko

m

iktarı

o

rt

a

l

ama

8

0 )..l.

g/sa

k

s

ı

o

lup

,

bu

değerler

5.6 i

l

e

238 )..l.

g/sa

ksı ar

as

ınd

a

de

ğ

i

şmektedir.

Yüz

· de

ni

s

pi

kuru

m

a

dde

miktarı

%

33.33 il

e%

ı

04.70 aras

ınd

a

d

eğ

i

ş

mekt

e

olup

o

rt

a

l

a

ma

% 77.2

4 '

dür.

Mı

s

ır

bitki

si

nin ni

s

pi

ç

ink

o y

üzde

s

i

orta

lam

a

%

69.28 o_

Iu_p

,

bu

değe

rl

er%

4 ı

.

94 i

l

e%

ı

00.48 a

ra

s

ında de

ğ

i

ş

mektedir.

Mıs

ı

r bitk

i·

s

ının

toprakta

n

kaldırdığı

yüzde

ni

spi

çi

nk

o

miktarı %

ı 5.93

il

e % 10

1.19

arasında değişmektedir.

O

rt

a

l

ama

%54.24'

dür.

(9)

Ç

i

ze

l

ge

nı.

Dene

m

e

Topraklarında Çeşitli

Kim

yasa

l

Ekstraksiyon Çözeltileri ile

E

ld

e E

dil

e

n

Çin

k

o

Miktarları

Toprakta Çinko Miktarı, ppm·

Top.

0.1 N HCl 0.01 M 1 N 0.01 N 0.01 M DTPA+ NaıEDTA+ NaıEDTA+

No _HC_l _H_ı_{S04 CaCi}_ı _NH₄_0Ac _NAıEDTA _H_E_DTA Ca C lı+ ₍_NH4_)2C03 _NH40Ac TEA 1 10.82 4.85 0.088 2.64 9.32 8.20 3.38 4.61 7.02 2 3.58 0.07 0.048 1.28 1.30 1.46 0.94 1.67 2.16 3 5.00 2.06 0.088 0.77 3.12 3.49 1.17 1.72 3.61 4 0.31 0.01 0.042 2.55 1.76 2.26 1.66 2.61 2.02 5 6.55 2.86 0.153 1.72 4.22 5.16 1.77 2.40 2.62 6 2.58 0.02 0.100 0.50 0.40 0.79 0.43 0.63 0.64 7 20.18 0.15 0.069 3.51 7.76 9.00 4.42 6.39 5.99 8 3.44 0.06 0.062 0.64 0.75 1.48 0.67 0.70 0.94 9 2.68 0.03 0.160 0.96 1.42 3.02 1.25 1.65 1.91 10 0.14 0.04 0.078 0.16 0.29 1.15 0.49 0.56 0.56 11 0.01 0.05 0.072 0.24 0.09 0.12 0.23 0.43 1.00 12 0.26 0.02 0.072 0.45 1.37 1.56 1.10 1.84 2.21 13 0.21 0.10 0.092 6.17 0.52 0.77 0.57 0.97 1.63 14 0.28 0.03 0.090 0.54 1.24 1.89 0.89 1.65 1.37 15 0.43 0.19 0.098 0.18 0.96 1.08 0.65 0.69 1.07 16 17.92 0.48 0.098 4.37 7.12 8.73 3.80 5.16 7.11 17 1.27 0.02 0.066 0.82 1.02 1.12 0.80 1.39 1.54 18 11.10 1.84 0.116 1.74 5.48 6.56 1.80 2.81 3.84 19 0.21 0.04 0.103 0.88 0.34 0.41 0.38 0.32 1.16 20 2.78 0.33 0.093 0.19 0.80 0.72 0.25 0.18 0.68 21 2.39 0.31 0.056 0.40 1.02 1.06 0.53 0.37 1.40 22 2.29 0.04 0.064 0.53 0.51 1.03 0.38 0.54 0.91 23 2.36 0.66 0.303 0.40 0.53 0.87 0.34 0.48 0.60 24 2.90 0.73 0.106 0.12 0.53 0.74 0.41 0.36 1.07 25 0.01 0.01 0.102 0.23 0.76 0.89 0.63 0.89 1.73 26 0.06 0.01 0.040 0.32 0.62 0.84 0.63 0.77 1.30 27 0.18 0.04 0.072 0.41 0.29 0.20 0.37 0.34 1.59 28 1.11 0.02 0.070 0.11 0.17 0.25 0.31 0.29 0.93 29 3.17 0.02 0.051 0.80 1.39 1.89 1.40 1.68 1.66 30 3.14 1.27 0.122 0.61 1.47 2.06 0.95 1.11 1.66 31 2.90 0.19 0.068 0.15 0.76 1.70 0.51 0.26 0.79 32 0.01

O

.ot

0.066 0.23 0.34 0.55 0.52 0.78 0.93 33 2.82 0.02 0.080 0.14 0.40 1.05 0.31 0.46 0.69 34 0.10 0.02 0.064 0.14 0.21 0.11 0.34 0.46 0.63 35 8.46 0.07 0.130 0.91 2.78 3.90 1.87 2.47 3.02 36 0.04 0.06 0.056 0.12 0.35 0.88 0.49 0.72 0.70 37 6.21 0.64 0.142 1.78 2.22 2.44 1.03 0.73 1.45 38 3.12 0.04 0.064 0.14 0.37 1.20 0.35 0.43 9.42 39 0.24 0.02 0.074 0.29 0.97 1.17 0.87 1.10 1.19 40 3.57 0.23 0.102 0.15 0.48 1.07 0.48 0.55 0.94 En düş 0.01 0.01 0.040 0.11 0.09 0.11 0.23 0.18 0.56 En yük. 20.18 4.85 0.303 6.17 9.32 9.00 4.42 6.39 9.42 Ortalama 3.37 0.44 0.091 0.96 1.58 2.07 0.98 1.33 2.04

·Değerler 3 yinelemenin ortalamasıdır.

(10)

Çizelge

IV. Deneme

Topraklarında Yetiştirilen Mısır

Bitkisinin Kuru

Madde

Miktarı,

Çinko

İçeriği,

Topraktan

Kaldırılan

Çinko

Miktarı

ile

Bu

Değerlerin

Yüzde Nispi

Miktarları*

Kuru Madde Topraktan Nispi Kuru Nispi Çinko Topraktan

Toprak _Miktarı Çinko _i_çeriğ_i _Kaldırı_l_an_Çinko _Madde _içe_ri_ğ_i _Kald_ı_rı_l_a_{n Nis~}

No _(g_/_saksı) _(o_pm₎ _Miktarı_{lı.ıQ/saksı}₎ _Miktarı(_%₎ _(%₎ _Ç_i_n_ko_M_iktan_(%₎

1 4.46 26.3 117.3 104.70 82.19 85.93 2 3.16 30.5 96.5 64.49 74.76 48.35 3 4.08 22.6 92.0 83.95 81.59 68.45 4 3.48 21.4 74.4 74.84 74.56 55.86 5 5.17 22.2 115.1 96.28 69.81 67.43 6 3.10 18.3 56.8 92.54 72.33 67.06 7 5.67 42.0 238.0 100.89 100.48 101.19 8 2.73 20.8 56.6 70.36 48.49 33.99 9 4.15 25.6 106.0 93.68 69.95 65.47 10 4.08 21.6 88.2 68.23 72.48 49.41 11 1.22 8.5 10.4 33.33 47.75 15.93 12 4.11 11.8 48.5 81.39 56.19 45.63 13 5.22 16.2 84.6 88.18 74.31 65.58 14 5.38 23.3 125.4 101.70 61.64 62.73 15 4.06 13.3 54.0 73.02 75.14 54.93 16 4.63 26.3 121.8 74.20 91.32 67.74 17 2.66 17.9 47.6 61.43 73.06 44.86 18 4.67 26.2 122.2 98.52 79.39 78.08 19 2.66 9.3 24.8 45.09 62.42 28.21 20 2.52 10.6 26.7 54.31 63.86 34.68 21 6.82 13.2 90.0 87.66 73.33 64.15 22 3.32 13.5 44.9 57.74 53.57 31.01 23 4.16 23.3 97.0 75.50 43.63 32.97 24 2.56 11.6 29.7 68.27 60.10 41,08 25 4.07 17.4 70.6 75.51 53.37 40.14 26 4.44 16.5 73.3 71.27 74.32 53.00 27 1.08 5.2 ₅_.₆ ₆₆_.₆₆ ₄₁_.₉₄ ₂₇_.₈₆ 28 3.26 10.3 _33.6 ₆₃_.₀₆ ₅₁_.76 ₃₂_.₆₅ 29 2.53 23.5 59.5 80.83 80.21 61.34 30 5.09 22.0 112.1 ₈₄_.₅₅ _72.85 _61.63 31 4.39 18.5 81.2 71.97 88.10 63.39 32 3.12 19.4 60.5 _75.91 ₆₉_.₀₄ 52.34 33 4.32 16.9 ₇₂_.₉ _81.51 47.21 38.39 34 2.13 18.0 _38.3 _55.18 _83.33 ₄₅_.₈₇ 35 4.91 25.8 _126.8 _87.21 64.02 55,93 36 2.51 22.2 55.7 ₇₃_.₁₈ ₆₇_.₈₉ 49.73 37 7.07 27.3 ₁_93.₁ ₉₈_.₆₁ 86.12 84.99 38 1.75 20.4 _35.8 ₇₀_.28 ₈₈_.₇₀ ₆₂_.₃₇ 39 4.08 27.8 ₁₁₃_.₅ ₈₆_.₉₉ 69.15 60.15 40 4.30 22.6 97.0 _97.95 ₇₀_.₆₃ 68.99 En Düs. 1.08 5.2 _5.6 _33.33

-41.94 15.93 En Yük. 7.07 42.0 _238.0 ₁₀₄_.7₀ _100.48 ₁_01.19 -Ortalama 3.83 19.8 80.0 _77.24 ₆₉_.₂₈ ₅₄₂₄

-.

.

Degerter 3 yınelemenın ortalamasıdır .

(11)

~errem~ topraklarının yarayışlı

Zn

miktarlarının belirlenınesinde u

y

-gulanabılecek kımyasal

y

ö

ntemlerin

s

eçilm

es

inde

sta

nd

a

rt

o

lar

ak e

le

alınan

biy

oloji

k indek

s

ler

ile t

o

prakl

a

ra

u

y

gulanan kim

yas

al

e

k

s

tr

a

k

s

i

yo

n

yö

ntem-le

r

i

arasındaki ilişkiler

k

o

rela

s

yon

hesaplarıyla bulunmuştur

(Ç

i

ze

l

ge V)

.

Çizelge

Y

'

in incelenmesinden

anlaşılacağı

g

ib

i

kimya

sa

l

e

ks

trak-s

i

yo

n

yöntemlerinden

yalnızca

0.01 N

CaCI

2

yöntemi

biyol

o

jik

indek

s

ieric

is

tati

s

tiki

olarak

önemli

bir

ilişki vermemiştir.

0.1 M

HCl,

0.01 M H

E

DTA

v

e 0.005

M DTPA

+

O.Ol M

CaCI

2

+0

.1

M

TEA yöntemleri

bi

yo

l

o

jik ind

e

k

s-I

e

rin

hepsi ile

%

I

düzeyinde

istatistiki

olarak

ö

nemli

ilişkiler vermiştir.

0.

0

5 H

C

I+0

.

025 N

HıSO.ı

yöntemi ile yüzde

ni

s

pi çinko

miktarı

v

e topraktan

kaldırılan

yüzde

nispi

çinko

miktarı arasında

%

1 düzeyind

e ö

nemli

ilişkiler

bu

lunmakta ancak

diğer

bütün biyolojik

indek

s

değerleri

il

e

arasında

i

s

tatistiki

olarak ö

n

em

li

bir

ilişki bulunmamaktadır.

Kimyasal ekstrak

s

iyon

yöntemleri ile bi

yo

l

o

jik

indek

s

ler

arasındaki

is

tati

s

tiki

ilişkiler

dikkate

alınarak yapılan değerlendirmelerden

so

nra Bur

s

a

il

i

çinko

miktarını

belirlemek için topraklar

a

u

yg

ula

-na

bilecek kimyasal

ekstraks

iyon yöntemlerinin

sıralaması

ö

nem

sırasına

g

öre

;

0.01 M HEDTA

>

0.005 M DTPA

+

O.O

I

M

CaCI

2

+

0.1 M T

E

A

>

0 .

1 N

H

C

l

>

0.01 M Na

2

EDTA

+

l M

{NH

4)

2

C0

3

>

0 .

01 M Na

2

E

DTA

>

1 N

NH

4 0Ac

>

0.01 M Na

2

EDTA

+

I

N NH

4

0Ac

>

0.05 N

HCI

+

0.02

5 N

H

2

S04

>

0.01 M

CaCI

2 şeklinde belirlenmiştir.

0.0

1 M HEDTA

yö

ntemi

y

eni bir

y

öntem olup

biyolojik

indeksieric yüksek korela

sy

onlar

vermiştir.

A

y

demir

v

e Kölel

i

(1996),

bu

yöntemin

Harran

ovası topraklarında yarayışlı

çink

o

miktarını

belirlemede

en uygun

yöntem

olduğunu bildirmişlerdir.

0 .

00

5 M

DTPA

+

O.OI

M

CaCI

₂

+0.1

M

TEA yöntemi

ile

aynı

zamanda Fe

,

C

u

v

e Mn

g

ibi elementlerin

de belirlenebilme

s

i

nedeni

y

le bu yöntem

ço

k

s

ık

o

larak

ku

ll

a

nıl

a

n bir

yö

nt

emdir

v

e biyolojik

indekslerle

de hemen hemen

0 .

01 M

HEDTA

yö

ntemi

kadar

y

üksek korelasyon

katsayıları vermiştir.

L

i

nd

say v

e

N

orvell (

1978)

t

a

rafınd

an öneri

le

n

bu yön

tem

in

Haq

ve

M i ll

e

r

(

1 972)

,

T

uran

v

e ark. (1989),

Gezgin(J99l)

,

Singh ve

a

rk.

(

1994)

ve

Haddad

v

e

Ev

an

s

(

1993) gibi

bir

çok

araştırıcı tarafından

t

o

praklarda bitkiye

y

ara

y

ı

ş

lı

ç

in

k

o

miktarını

belirlemede uygun

olduğ

u

bildir

i

lmi

ş

tir. Ancak y

ö

nteml

e

r

e

k

o

n

o

-mik yönden

in

celendiğinde

0 .

1 N

HCl

y

ö

ntem

inin 0

.

01 M

H

EDTA v

e

0.0~

5 M

DTPA

+

O.OI

M

CaC

I

₂

+

0 .

1 M TEA

yöntemine göre çok daha

e

k

o

n

o

mı

k

o

lduğu belirlenmiştir

.

Bu

yöntemin

de

diğer

iki

yö

ntem gibi bi

yo

l

o

jik

i~

de

k

s

lerle

yüksek

kore

l

asyonlar verme

s

i,

diğer

iki

y

öntemden daha

ek

o

n

o

mık

o

lması

ve

aynı

zamanda da

ekstraksi

y

on

s

üre

s

inin daha

kı

s

a

o

lı~

as

ı

n

e

~e

ni

y

le

0 .

1 N

HCl

yöntemi

Bursa ili

toprakları

nın

bitki

y

e

y

ara

y

ı

ş

lı

ç

ınk

o

mı~

t

a

rının

belirlenmesinde

en

uygun

y

önt

e

m

o

l

duğu

izlenimini

:

~

rm

.

ekt

e

dır.

Hakerlerler ve

ark.

(J

998) ve

Trierweiler

ve Lind

s

a

y

( 1969)

gıbı bırç

o

k

a

(12)

raştırıcı

0.1

N HCl yönteminin, Kennedy ve Brown ( 1981) ise HCl,

DTP

A

ve HEDTA yöntemlerinin her birinin topraklarda yarayışlı çinko miktarının

belirlenmesinde kullanılabileceğini bildirmişlerdir.

Sonuç olarak biyolojik indekslerle yüksek korelasyonlar veren

0.01

M HEDTA,

0.005

M DTPA+O.OJ M CaC!ı+O.J TEA,

0.

1

N HCl ve

0.0 1 M

Na

2EDTA+ 1

M

(NH4)2C03 yöntemlerinden herhangi birisi Bursa iJi topr

ak-larında yarayışlı çinko miktarının belirlenmesinde güvenle kullanılabilir.

>

Ç

i

ze

l

ge V.

D

e

n

e

m

e

Topraklarına

Uyg

ul

an

a

n

Çeşitli

Kim

y

a

s

al Ekstr

a

ksi

yon

Yö

n

tem

l

eri

İle

Bi

yo

loji

k

İndeks Değerleri Arasındaki

K

or

e

l

asy

on

Katsayıları

(

r

)

Biyolojik Indeksler Çinko Uygulanmayan Topraklarda Zno/ Z113 x 100

Yetiştirilen Bitkiler

Kimyasal Kuru

Çinko Topraktan Nispi Kuru Nispi Topraktan Ekstraksiyon Madde

içeriği Kaldırılan Madde Çinko Kaldırılan Yöntemleri Milctarı 1 Cinko Miktarı Miktarı Miktarı Cinko Mikt. 0.1 N HCl 0.397" 0.649** 0.687" 0.439" 0.531 .. 0.632" 0.05 N HCl+ 0.262 0.232 0.286 0.422** 0.227 0.423" 0.025 N HıS04 0.01M CaCiı 0.282 0.158 0.274 0.252 -0.215 0.035 1N NH40ac 0.385. 0.388. 0.476 .. 0.341* 0.431 •• 0.496" O.Q1 N NaıEDT A 0.389. 0.578** 0.617*• 0.498 .. 0.534" 0.669" 0.01 M HEDTA 0.444 .. 0.667"' 0.698 .. 0.543 .. 0.547"' 0.697" DTPA+ CaCI2+ TEA 0.398 .. 0.680 .. 0.690 .. 0.490 .. 0.554 .. 0.667"' 0.01 M Na2EDTA + 0.356. 0.682 .. 0.662 .. 1 M (NH4)2C03 0.475 .. o.518 •• 0.635" 0.01 M NaıEDTA + 0.102 0.439 .. 1 N NH40Ac 0.347" 0.293 0.542 .. 0.522"

KAYNAKLA

R

Arriechi, E. and R., Ramirez,1997. Soil Test for AvailableZincin Acid Soils

of

Venezuela. Commun. Soil Sci. Plant Anal. 28(17-18) 1471-1480.

Aydemir,

?·

ve N., Köleli, 1996. Harran Ovası Topraklarının Bitkiye Yarayışlı Çınko Durumunun Belirlenmesinde Kullanılacak Kimyasal Yöntemler.

T

r

,

J. of Agriculture and Forestry 20: 91-98.

Bouyoucos, G.J., l951. A Recaiihration of Hydrometer for Making Mechanical Analysis ofSoil. AgronomyJournal, 43:434-437.

Çağlar,

K.Ö., 1949. Toprak Bilgisi A.Ü.

Yay

ınl

arı

No: lO, Ankara,.

Eyüpoğlu,

F.,

N.: Kurucu ve S., Talaz, 1998. Türkiye Topraklarının Bitkiye Yarayışlı

B~zı Mıto:oelementler (Fe, Cu, Zn, Mn) Bakımından Genel Durumu. Köy

Hızmetlerı Genel Müdürlüğü Toprak ve Gübre Araş. Enst.Müd. S:72, An·

kara. 188

(13)

Gezgin, S., 1991. Bilyü~ ~on_ya Hav~ası Topraklarının Çinko Durumu ve Bu

Top-raklard~. Elverışlı Çınko Mıktarının Belirlenmesinde Kullanılacak Yö

n-temler Uzerinde Bir Araştırma. Selçuk Üniversitesi Fen Bilimleri Enstittisil

Doktora Tezi, Konya. ·

Grewelling, T. and M., Peech, 1960. Chemical Soil Tests. Corne/1 Univ. Agr. Exp.

Sta. Bul/. 960 s.

Haddad, K.S. and J.C., Evans, 1993. Assessment of Chemical Methods for Extracting Zinc, Manganese, Copper and lron from New South Wales Soils. Comm. in Soil Sci and Plani Anal. 24: 1-2, 29-44.

Hakerlerler, H., B., Okur, N., Saatçi, E., İrget, ve B., Yağmur, ı 998. Gediz Havza

-sında Bağ Tarımı Yapılan Alüvyal Büyük Toprak Grubunda Alınabilir Çin-ko Yönteminin Belirlenmesi. /. Ulusal Çinko Kongresi, 287-294, Eskişehir.

Haq, A.U. and M.H., Miller, 1972. Prediction of Available Soil Zn, Cu and Mn Using Chemical Extractans. AgronomyJournal. Vol: 64, 779-782.

Jackson, M.L., 1962. So il Chemical Analysis. Prentice Hall Ine. Eng. Cliffs. Ine.

183, Newyork.

John, M.K., 1972. ınftuence of Soil Properties and Extractable Zinc on Zinc Availability. Soil Sci. Vol: 113, No: 3, 222-227.

Kacar, B., 1972. Bitki ve Toprağın Kimyasal Analizleri: Il. Bitki Analizleri. A.Ü.

Ziraat Fakültesi Yay.: 453. Uygulama Kılavuzu 155. A.Ü. Basımevi, Anka-ra.

Kennedy, A.C. and J.R. Brown, , ı 98 ı. A Comparison of Three Extractants for Soil

Zinc. Soil Sci. Soc. Anı. J. Vol.45, 1000-1002.

Lindsay, W.L. and W.A., Norvell, 1978. Development of a DTPA Soil Test for Zn,

Fe, Mn and Cd. Soil Sci.Soc. Amer. Proc. 42: 42ı-428.

Maclean, K.S. and W.M., Langille, 1976. The Extractable Trace Element Content of

Acid Soil and the Influence of pH, Organic Matter and Clay Content Commun. in Soil Sci. and Plani Anal. 7,777-784.

Marinho, M.L. and K., Igue, 1972. Factors Affecting Zinc Absorption by Corn from

Volcanic Ash. Soils. Agron. Jour., 64,3-8.

Navrot J. and Ravikovitch S. ı 968. Zinc Availability in Calcareous Soils: II.

' Relation Between

Avaiı'able

Zinc and Response to Zinc Fertilization. Soil

Sci. Vol: I 05, No:3, I 84- 189.

Olsen, S.R., C. V., Co1e, F.S., Watanabe, and H.C., Dean,. 1954 .. Estimation of Available Phosphorus in Soi1s by Extraction with