TÜRKİYE PEYZAJI (FAKÜLTE)
YRD.DOÇ.DR.IŞIL KAYMAZ, 2017, ANKARAANKARA ÜNİVERSİTESİ ZİRAAT FAKÜLTESİ
Türk Bahçesi
Günümüze kadar gelen bazı parklar ile ev ve saray bahçesi örnekleri ve yazılı
kaynaklardan yola çıkarak bir bahçe geleneğinin olduğunu söylemek yanlış olmaz.
Tarih içinde uzun bir dönem göçebe olarak yaşayan Türkler, ilişki içine girdikleri yaşam
ortamlarını kendilerine zevk veren ortamam dönüştürmeye amaçlayan bahçe kavramını da düşünmeye başlamışlardır.
Türklerin İslam dinini kabul etmesiyle bu düşünce biçimi yeni bir boyut kazanmış ve
«cennet bahçesi» düşüncesi de etkili olmaya başlamıştır.
Anadolu Selçuklu Türkleri saray inşası için titiz davranmışlar; bu alanda ziyafet, şölen, şarkı
söyleme ve dış mekanda devlet yönetimi eylemlerinin yer aldığı «cennet bahçeleri» düzenlemişlerdir.
Türk Bahçesi
Osmanlı döneminde ise Selçuklu saray bahçeleri mevsimlik olarak kullanılmış; bu bahçeler
içine bir dizi yapılar ekleyerek avlu sistemleri oluşturulmuştur. Bu bahçeler av için kullanılacak korularla çevrelenmiştir.
Bu dönemde kent ölçeğinde kamusal yeşil alanlara rastlanmamaktadır.
Kent içi sokaklarda ağaçlandırma yoktur. Ancak meydanlarda ve cami çevrelerinde ağaç
bulunur. Ayrıca evlerin bahçelerinde de çeşitli ağaç ve çiçekli bitkiler bulunmaktadır.
Bu dönemde yapılar aşağıdaki gibi sınıflanabilir:
Gösterişli konaklar,
Yaz mevsimi için düzenlenen köşkler
Su kıyılarında yer alan Yalılar, koruma önlemleri alınmış kasrlar Devlet yöneticilerinin sarayları
Topkapı Sarayı- I. Avlu
En geniş avludur.
Padişahlar sefere çıkarken ve dönerken saraya
bu avludan geçerek girerlerdi.
Halk sadece bu avluya girebilirdi.
Avlunun iki yanında dış hizmet yapıları yer
almaktaydı.
Aya İrini Kilisesi ve Darphane binaları
günümüzde de mevcuttur.
Topkapı Sarayı- II. Avlu (Divan Meydanı)
Devletin yönetim merkezi ve tören alanıdır.
Kanuni sultan Süleyman döneminde
genişletilmiştir.
Avlu’nun sağında Saray mutfakları, solunda
Divanhane (Divan-ı Hümâyûn veya Kubbealtı), Dış Hazine, Harem’in Arabalar Kapısı, Adalet Kulesi, Zülüflü Baltacılar Koğuşu yer alırken
avluya girişte sol taraftaki revakların arkasındaki alt kotta ise Has Ahırlar ve Beşir Ağa Camii yer alır.
Topkapı Sarayı- III. Avlu (Enderun Avlusu)
Fatih Sultan Mehmed (1451–1481) döneminde
şekillenen Enderun Avlusu, padişaha ait yapıları içeren avlu ile padişaha ait köşklerin
bulunduğu sofa-i hümayûn adı verilen mermer teras ve çiçek bahçesinden oluşmaktadır.
Topkapı Sarayı- IV. Avlu
Bu avlu Lale Bahçesi ve Sofa-i Hümâyûn adı
verilen terastan oluşmaktadır.
Lale Bahçesi, günümüzde Gülhane Parkı olan
Has Bahçe’ye Mecidiye Köşkü’nün mimarı Sarkis Balyan'ın üslubunu yansıtan kuleli Mabeyn Kapısı ile bağlanır.
Hasbahçe- Topkapı Sarayı
Osmanlı padişahlarının kullanımına ait
bahçelere hasbahçe ismi verilir.
Bugünkü adıyla «Gülhane Parkı» Topkapı
Sarayı’nın V. Avlusu olarak bilinen dış bahçesidir.
Fatih döneminde zeytinlikler arasına bazı
egzotik türlerin yerleştirilmesiyle içinde köşk ve pavyonları bulunan bir eğlence ve
dinlenme parkına dönüştürülen bu park 1800 lü yılların ikinci yarısında Avrupalı mimarların etkisiyle yeniden düzenlenmiştir
(Garipağaoğlu, 1998).
I.Kaymaz AÜZF, 2017 Kaynak: GARİPAĞAOĞLU NURİYE (1998). Tarihi Kent İçi Parklarına Bir Örnek ( Gülhane Parkı ). Marmara Coğr. Derg.. sf 151-187
Türk Bahçesi
İç bahçelerin ev ile yakınlıkları en fazla dikkat çeken özelliklerindendir. Bu özellik ev ile
bahçenin bir bütün olarak kabul edildiği ve bahçenin sanki açık havada zaman geçirmeye ayrılmış bir ev bölümü sayıldığını göstermektedir (Tazebay ve Akpınar, 2010).
Türk bahçelerinde yer alan ve taşlık diye adlandırılan yarı açık mekân ile bahçe ve bina
arasındaki ideal bağlantının sağlanması amaçlanmıştır (Eldem 1976: 291, akt. Tazebay ve Akpınar, 2010).
Bitkilerin doğal formları korunmuştur (Tazebay ve Akpınar, 2010).
İşlevsellik ön plandadır. Kullanılan ağaçlar gölge, koku ve renk etkilerine göre seçilmiştir
(Tazebay ve Akpınar, 2010).
• Türk bahçelerinde bahçe zemini ya doğal kaplamasıyla ya da toprak olarak bırakılmıştır.
Konuta yakın bölüm ile havuz, çeşme başı gibi belirgin alanlar taş, mozaik ve benzeri
malzeme ile kaplanmıştır (Aslanoğlu Evyapan 1972: 44-47, akt. Tazebay ve Akpınar, 2010).
Türk Bahçesi
Türk bahçelerinde simetri aranmamış, doğanın çizgileri korunmuştur.
Bununla birlikte düz çizgilere ve geometrik formlara mimari elemanlarda yer verilmiştir.
Su kullanımı bahçelerde küçük havuzlar, fıskiyeli çanaklar, kanallar, çeşmeler, selsebiller
aracılığı iledir.
Çiçek bahçelerde özel konuma sahip oturma alanlarında ve havuz çevrelerinde
kullanılmıştır.
Mimari peyzaj elemanları: duvar, kapı, döşeme, kafes, çardak, havuz, çeşme, selsebil,
eyvan, ocak, kuşluk vb.
EXPO 2016- Osmanlı Bahçesi
Dolmabahçe Sarayı
I.Kaymaz AÜZF, 2017
http://www.millisaraylar.gov.tr/portalmain/Palaces.aspx?SarayId=10
Fethi Paşa Korusu
I.Kaymaz AÜZF, 2017
Hidiv Kasrı-Beykoz
I.Kaymaz AÜZF, 2017
https://aaspot.net/hidiv-kasri-tarihcesi/
