645
Đyi Tarım Uygulamalarının Tüketiciye Yansımaları, Tekirdağ Đli Örneği Harun HURMA1 Fuat YILMAZ1 Celal DEMĐRKOL1
Özet
Çağımızın gerektirdiği tempolu yaşamla birlikte, artan gelir düzeyi ve eğitim seviyesi, güvenli gıda tüketiminin de önemini arttırmıştır. Tüketiciler direk tükettikleri tarımsal ürünler başta olmak üzere, satın aldıkları tüm gıda ürünlerinin güvenliğinden emin olmak ister hale gelmiştir. Bu bilinçle, gerek doğrudan tarımsal ürünlerin, gerekse işlenmiş gıdaların güvenle üretildiğinin garantisini tüketicilere sunabilmek için, birtakım sistemler ve standartların oluşturulması ihtiyacı kaçınılmaz olmuştur.
Đyi tarım uygulamaları, tarımsal üretimin çevre, insan ve hayvan sağlığına zarar vermeyecek şekilde kontrollü olarak yapıldığı, bu üretimin sonucunda elde edilen ürünün sertifikalandırılarak tüketiciye ulaştırıldığı işlemler zinciri olarak tanımlanmaktadır. Ürünün sertifikalandırılmasıyla kim tarafından nerede üretildiği bulunabilmektedir.
Bu uygulama ile sürdürülebilir tarımsal üretim desteklenmekte, tüketici sağlığı korunmakta, ürünün güvenilirliği ve kalitesi artmaktadır. Ayrıca rekabet gücünü ve pazarlama imkânlarını geliştirerek üreticinin daha fazla kazanç elde etmesine yardımcı olmaktadır.
Bu çalışmayla Tekirdağ ilindeki tüketicilerin iyi tarım uygulamaları hakkındaki bilgi düzeyi ortaya konmaktadır. Ayrıca, tüketicilerin sağlıklı yaşam ve sağlıklı tüketim yapma bilinci, bu ürünlere olan güveni de ortaya konmuştur.
Anahtar Kelimeler: Đyi tarım uygulamaları, tüketici tercihi, sürdürülebilir tarımsal üretim, gıda güvenliği
The Reflectıon Of Good Agrıcultural Practıces To The Consumers; Case Of Tekırdag Provınce
ABSTRACT
Increasing income and education level of our age’s fast-paced life also increased the significance of safe food consumption. Consumers want to be sure for the safety of all foods they bought, especially the farm products they consume directly. Consumers’ awareness forced producers to provide the safe production guarantee for both direct farm products and processed foods. As a result, establishing some systems and standards has become inevitable.
Good Agricultural Practices(GAP) is a process chain with controlled production from farm to retail by taking care of environment, human and animal health. Product certification gives consumers ability to find out who produced the product and where it was produced.
GAP supports sustainable agricultural production, consumer health, product safety and quality.
Moreover it increases farmer’s income not only by making the holding more competitive but also increase marketing opportunities.
With this study the knowledge level of consumers about good agricultural practices in Tekirdag province is examined. Also, healthy lifestyles and healthy consumption awareness of consumers are studied.
Key Words: Good agriculture practices, consumer behavior, sustainable agricultural production, food safety
1. GĐRĐŞ
Solunum ve beslenme ihtiyaçları için tamamıyla sağlıklı bir doğaya ihtiyaç duyulmaktadır, bu nedenle çevreye karşı olan sorumlulukların farkına varılması gerekmektedir. Ancak en doğal ihtiyaç olan beslenme alışkanlığını dahi gidermeye uğraşan insanoğlu, gereksinim duyduğu besin maddelerini üretmek için yaptığı tarımsal faaliyet yoluyla çevreye çok önemli zararlar vermektedir (Đçel, 2007). Çağımızın gerektirdiği tempolu yaşamla birlikte, artan gelir düzeyi ve eğitim seviyesi, güvenli gıda tüketiminin de önemini arttırmıştır. Özellikle büyük perakendeciler ve gıda sanayi gibi müşterilerin hammadde konusunda artan kalite talepleri ile Deli Dana Hastalığı ve
1 Namık Kemal Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Tarım Ekonomisi Bölümü - Tekirdağ
646
Hayvan Yemlerindeki Dioksin Kalıntıları gibi tüketicileri gıda güvenliği konusunda hayal kırıklığına uğratan krizler, gıda arz zincirindeki şeffaflığın yetersizliğini ortaya çıkarmıştır. (Gawron ve Theuvsen 2008).
Günümüzde üretimden tüketiciye ulaşana kadar olan süreçte uygulanan kalite kontrol sistemi yerini, toplam kalite yönetimi, GMP (Đyi Üretim Uygulamaları), GHP (Đyi Hijyen Uygulamaları), GAP (Đyi Tarım Uygulamaları), GVP (Đyi Veteriner Uygulamaları) ile HACCP gibi kalite güvence ve gıda güvenliği yönetim sistemlerine bırakmıştır. Bu sistemlerde temel prensip tehlike olasılıklarının belirlenmesi ve sürecin başlangıcında önlemeleri için tedbirlerin alınmasıdır (Şahin ve ark. 2010).
Son yıllardaki gelişmeler ışığında tarımsal faaliyetin iyi tarım uygulamaları kapsamında yapılmasının sağlanması ve bunun yaygınlaştırılması Türkiye’de ve dünyada önem kazanmıştır. Doğru bilginin, doğru zamanda ve doğru şekilde uygulanmasına yönelik önlemlerin alınması ve üreticiler tarafından iyi tarım uygulamaların benimsenmesi sağlıklı ürün üretimi için temel koşuldur. Türkiye’de tarım sektörü ülke ekonomisi açısından halen önemini korumaktadır. Sektörün oransal önemi azalma eğiliminde olmasına rağmen, ülke nüfusunun yaklaşık 1/3 ünün kırsal alanda yaşaması ve istihdamda tarımın payının hala önemini koruması, sektörün sosyo-ekonomik bakımdan önemini koruduğunu ve önümüzdeki dönemde de korumaya devam edeceğini göstermektedir (Özçatalbaş, 2010).
Dünyada uluslararası ticaretin gelişmesiyle, tüm alanlardaki ticaret anlaşmalarında olduğu gibi tarım ve gıda ürünleri ticaretinin kuralları da Dünya Ticaret Örgütü (DTÖ) Anlaşmasının alt anlaşmaları olan, Tarım Anlaşması ile Sağlık ve Bitki Sağlığı Anlaşmasıyla belirlenmiştir. Sağlık ve Bitki Sağlığı Anlaşmasıyla “Đnsan Yaşamı ve Sağlığının Korunması” amacı için belirlenen şartlar, Gıda Güvenliği kavramını belirleyici ilke olarak öne çıkarmaktadır. Bu anlaşmayla, Türkiye’nin de aralarında bulunduğu DTÖ’ye üye ülkeler, Gıda Güvenliği hakkında yerel önlemlerini uluslararası standartlara ve ilkelere göre almak zorundadırlar. Bu zorunluluk, Đyi Tarım Uygulamaları, Kritik Kontrol Noktalarında Tehlike Analizi ve Đyi Üretim gibi uygulamalarının gerekçesini teşkil etmektedir. Đyi Tarım Uygulamaları; tarımsal üretimin planlanması, geliştirilmesi, pazarlanması, kayıt altına alınarak gıda güvenlik zinciri içerisinde güvenli ürünlerin tüketiciye ulaştırılması ile ilgili tüm iş ve işlemler olarak tarif edilebileceği gibi çevreye duyarlı, asgari hijyen standartlarını karşılayan, kimlik-kayıt sistemi olan ve yaygın kabul gören tarım biçimi olarak da tanımlanabilir (Đçel, 2007).
1990'lı yılların sonlarında Amerika Birleşik Devletleri Tarım Bakanlığı ve Gıda ve Đlaç Dairesi tarafından taze olarak tüketilen yaş meyve sebzelerde gıda güvenliğinin sağlanması amacıyla Đyi Tarım Uygulamaları başlatılmış, yine aynı dönemlerde Dünya Gıda Teşkilatı da ĐTU'nun prensipleri üzerine çalışmalar başlatmıştır (Özçatalbaş, 2010).
Daha sonra 1999 yılında 14 perakendeci firmanın bir araya gelerek oluşturduğu Avrupa Perakendeciler Ürün Çalışma Grubu, tarım ürünlerinde aranacak standartları, “Đyi Tarım Uygulamaları” protokolü şeklinde yayımlamıştır. 2001 yılında ise EUREPGAP(Euro Retailer Producer Group Good Agriculture Practices) Teknik ve Standartlar Komitesi kurulmuş ve GAP sertifikalandırma işlemleri bu Komite tarafından başlatılmış (Özbek ve Fidan, 2010).
Avrupa Birliği ülkelerindeki yaş meyve, sebze pazarının %70-80’lik kısmına hakim büyük perakendeci kuruluşlar (süper ve hiper marketler) kendi toplumlarının sağlıklı tarımsal ürünler tüketimini temin etmek için bu ülkelerde yetiştirilen ve dışarıdan ithal edilen tarımsal ürünlerde aranan minimum standartları yeni bir düzenleme yaparak belirlemişlerdir. EUREPG.A.P adı verilen bu protokol, Avrupa Gıda tarafından bahçe ürünlerinin (meyve, sebze, patates, kesme çiçek ve fidan) dünyadaki üretiminin uygun bir şekilde yapılabilmesi için geliştirilen ve uygulanması gerekli temel esasları içeren Đyi Tarım Uygulamalarının çerçevesini belirlemek amacı ile hazırlanmıştır (tarim.gov.tr., 2008). 1999 yılında ise yaş meyve-sebzenin iyi tarım uygulamalarının kriterlerinde üretimi ile kontrol ve sertifikasyonunu öngören EUREPG.A.P adı altındaki dokümanı
647
yayınlamışlardır. Avrupa ülkelerinde başlatılan bu uygulama, ChileGAP, ChinaGAP, KenyaGAP, MexicoGAP, JGAP (Japon) ve en son ThaiGAP’ın oluşması ile dünya geneline yayılmıştır (iyi.tarim.gov.tr., 2010). EUREPG.A.P, 2007 yılında Bangkok’taki 8.
Global Konferans’ta ismini ve logosunu GLOBALG.A.P. olarak değiştirmiştir.
GLOBALG.A.P. sertifikası 100’ün üzerinde ülkede 100’den fazla bağımsız ve yetkili sertifikasyon kuruluşu tarafından uygulanmaktadır (globalgap.org., 2010).
8 Eylül 2004 tarihinde çıkarılan 25577 sayılı “Đyi Tarım Uygulamalarına Đlişkin Yönetmelik” Türkiye’de ĐTU’nun yasal altyapısını oluşturmuştur. Yönetmelik iyi tarım uygulamalarına uyulması için Đl Müdürlüklerinin, üreticilerin, üretici birliklerinin, müteşebbisler ile yetkilendirilmiş kuruluşların görev ve sorumlulukları ile denetim esaslarını kapsamakta olup, çevre, insan ve hayvan sağlığına zarar vermeyen bir tarımsal üretimin yapılması, doğal kaynakların korunması, tarımda izlenebilirlik ve sürdürülebilirlik ile gıda güvenliğinin sağlanması amacıyla hazırlanmıştır. Dolayısıyla Yönetmelik “uzman bilginin” tarımsal üretime hakim olmasını sağlayacak şekilde önlemleri, kontrol ve denetim süreçlerini ele almaktadır (Özçatalbaş, 2010).
Türkiye’de iyi tarım uygulamalarına ait sertifikalandırmalar, EUREPG.A.P Protokolü ile başlamıştır. 2004 yılı itibariyle EUREPG.A.P sertifikalı üretici sayısı ise 102, sertifikalı üretim yapılan alan 2905 hektardır. Yıllar itibariyle iyi tarım uygulaması yapan üretici sayısında önemli oranda artış yaşanmıştır. 2006 yılı itibariyle EUREPG.A.P sertifikasına sahip üretici sayısı 3222’ye, 2007 yılı sonu itibariyle de 6,905’e ulaşmıştır.
Bu gelişmeler ile 2004 yılına kadar EUREPG.A.P kapsamında belgelendirme yapılan 41 ülke arasında 31. sırada yer alan Türkiye, 2007 yılı sonu itibariyle 85 ülke arasında 4.
sıraya yükselmiştir (iyi.tarim.gov.tr., 2010). 2010 yılında Türkiye, 3988 sertifikalı üretici ile Đtalya, Đspanya, Yunanistan, Almanya ve Hollanda’dan sonra 6. Sırada yer almaktadır (Özçatalbaş, 2010).
Đyi tarım uygulamaları, gıda güvenliğine, çevreyi ve toprağı korumaya, üreticilerin ve tarım işçilerinin sağlık, güvenlik ve refahına yönelik tedbirleri kapsamaktadır. Bu ürünlerin dış pazarlara ihraç edilme imkânları daha yüksektir. Bununla birlikte üreticiler de daha fazla kazanç elde edebileceklerdir. Ayrıca bu sektörde çalışan işçilerin sosyal haklarında da iyileşme sağlanır. Đyi tarım uygulamaları kontrol ve sertifikalandırma işlemleri, Tarım ve Köyişleri Bakanlığınca çalışma yetkisi verilen kontrol ve sertifikasyon kuruluşları tarafından yapılmaktadır. Üreticilerin üretim süreci bu kuruluşlar tarafından denetlenerek, iyi tarım uygulamaları kriterlerine uygun olarak üretilen ürünlere “Đyi Tarım Sertifikası” verilir. Bu sistem, ürünün çiftlikten sofraya kadar izlenebilir olmasına dayanmaktadır. Üreticiler üretim sürecinin her aşamasında kayıt tutmakta olduğundan, ürün tüketilinceye kadar izlenebilmektedir (iyi.tarim.gov.tr., 2010).
1. MATERYAL ve YÖNTEM
Araştırmanın materyalini Tekirdağ ili, Merkez ilçede bulunan tüketiciler oluşturmaktadır. Bu kapsamda Tekirdağ ilinde bulunan 14 mahalleden rastgele olmak üzere 193 adet veri toplama anketi yapılmıştır.
Anketler gönüllü kişiler tarafından amaca uygun olarak doldurulmuştur. Her bir ankette sosyo-ekonomik değişkenler, evet-hayır ve ölçekli sorular yer almaktadır. Anket formunda 5’li likert ölçeği kullanılmıştır (1: kesinlikle katılmıyorum, ... 5: kesinlikle katılıyorum).
Verilerin analizinde tanımlayıcı istatistikler, frekans dağılımları, gruplama metotları gibi yöntemler kullanılmıştır.
2. BULGULAR
Đyi tarım uygulamalarının tüketiciye yansımalarının incelendiği bu çalışmada ankete katılanların sosyo-ekonomik durumlarını ortaya koyma amacıyla cinsiyet, medeni durum, eğitim durumu, aylık gelir durumu ve bireylerin aylık gıda harcamaları analiz edilmiştir.
648
Ankete katılanların %56’sı erkek, %44’ü de kadındır. Evli olanların oranı
%63.7’dir. Eğitim durumu açısından incelendiğinde katılanların %14.1’i ilköğretim mezunu (ilkokul, ortaokul) iken %40.1’i de yüksek öğretim kurumundan (yüksekokul, üniversite) mezun olmuştur. Lise mezunlarının oranı ise %45.8 gibi oldukça yüksek bir orandır (Çizelge 3.1).
Katılanların %89.9’u 3000 TL ve altında bir gelir düzeyine sahiptir. Aylık geliri 1500-3000 TL olanların oranı %37.2 iken 5000 TL’nin üzerinde bir gelire sahip olan tüketicilerin oranı %4.8’dir (Çizelge 3.1). Gelir düzeyinin düşüklüğü tüketicilerin aylık gıda harcamalarına da yansımaktadır.
Çizelge 3.1. Sosyo-Ekonomik Değişkenler Đçin Tanımlayıcı Đstatistikler
Değişkenler Gruplar % Değişkenler Gruplar %
Cinsiyet Erkek 56.0 Gelir Durumu < 750 TL 16.0
Kadın 44.0 750-1500 TL 36.7
Medeni Durum Evli 63.7 1500-3000 TL 37.2
Bekar 36.3 3000-4500 TL 5.3
Eğitim Đlköğretim 14.1 5000 > TL 4.8
Lise 45.8 Aylık Gıda Har. <250 TL 19.0
Y.Öğretim 40.1 250-500 TL 36.5
500-750 TL 25.4 750-1000 TL 11.6 1000 > TL 7.4 Gıda harcamaları 250-500 TL arasında olan tüketicilerin oranı %36.5’tir. Aylık 250 TL ve altında gıda harcaması yapan tüketicilerin oranının yaklaşık %20 olması genel olarak gelir düzeyinin düşük olduğunun göstergesidir. 1000 TL ve üzerinde gıda harcaması yapan tüketicilerin oranı ise sadece %7.4’tür.
“Đyi tarım deyince ne anlıyorsunuz” sorusuna tüketicilerin yaklaşık %15.3’ü iyi tarımı sadece verim yönünden değerlendirmektedirler. Tüketicilerin %10.1’i “sağlıklı ve kaliteli ürün” olarak nitelendirirken %42.4 gibi önemli bir oranı da “organik tarım”la eşdeğer tutmaktadır. Đyi tarımı tam olarak algılayabilen tüketicilerin oranı ise %32.2’dir.
Ankete katılan tüketicilerin iyi tarım uygulamaları hakkında bilgisi olup olmadığı sorgulandığında tüketicilerin %37.8’nin bu uygulama hakkında bilgisi olduğu görülmektedir (Çizelge 3.2).
Çizelge 3.2. Đyi Tarım Uygulamaları Hakkında Bilgisi Olup Olmadığı
%
Evet 37.8
Hayır 62.2
Televizyon reklamları, bilgilendirme afiş ve broşürleriyle tüketicilerin bu konuda bilinçlenmesi sağlanılmaya çalışılsa da geçen 10 aylık sürede iyi tarım uygulamalarıyla ilgili farkındalık düzeyi oldukça düşüktür. Bu nedenle ankete katılanların %62.2’ si de bu konuda bilgisinin olmadığını belirtmiştir.
Çizelge 3.3’te iyi tarım uygulamaları hakkında bilgisi olan tüketicilerin bilgilenme kaynakları görülmektedir. Buna göre bilişim teknolojilerinin gelişmesiyle bilgiye ulaşmada en hızlı kaynak olan internet ve ona bağlı kaynaklar %24.10 oranında en fazla yararlanılan kaynak olmuştur. Özellikle sosyal ağların (facebook, twitter vb.) kullanım düzeyinin artmasıyla bu oranın daha da yukarılara çekileceği düşünülmektedir. Migrosun iyi tarım uygulamasıyla üretilen ürünleri satmaya başlamasıyla özellikle televizyon reklamları tüketicilerin bilinçlenmesinde etkili olmuştur. Televizyonun iyi tarım uygulamalarının bilinmesindeki oranı %20.4’tür.
649
Çizelge 3.3. Đyi Tarım Uygulamalarıyla Đlgili Bilgiyi Nereden Öğrendiği
%
Televizyon 20.40
Gazete 17.50
Đnternet 24.10
Radyo 6.60
Dergi 8.80
Market / Alışveriş
Merkezi 19.70
Diğer (okul, arkadaş
vb) 2.90
Tüketicilerin önemli bir bölümü de iyi tarım uygulamaları hakkındaki bilgileri (%19.70) alışveriş yaptıkları esnada marketlerde veya alışveriş merkezlerinde bulunan stant, afiş ve broşürlerden öğrendiklerini belirtmişlerdir (Çizelge 3.3).
Đyi tarım uygulamaları hakkında bilgi sahibi olan tüketicilerin %80.6’sı bu ürünlerden satın aldıklarını, geri kalan %19.4’ü de henüz iyi tarım ürünü almadıklarını belirtmişlerdir (Çizelge 3.4)
Çizelge 3.4. Đyi Tarım Ürünü Satın Alıp Almadığı
%
Evet 80.6
Hayır 19.4
Çizelge 3.5’e göre Tekirdağ ilinde iyi tarım ürünü satın alacak market vb. olduğunu söyleyen tüketicilerin oranı %83.6’dır. Satıldığı belirtilen yerlerin başında da Migros gelmektedir.
Çizelge 3.5. Đyi Tarım Ürünü Satın Alacak Yer Olup Olmadığı
%
Evet 83.6
Hayır 16.4
Tüketicilerin iyi tarım uygulamalarına ilişkin yargıları Şekil 3.1’de değerlendirilmiştir.
“Đyi tarım uygulamaları ile ilgili yeterli bilgiye sahibim” yargısı tüketiciler tarafından çekimser kalınarak cevaplanmıştır. Bununla ilgili olarak tüketiciler “iyi tarım ürünleri ile ilgili yapılan reklam ve bilgilendirmeler yeterlidir” ve “iyi tarım ürününü her yerde bulabilirim” yargılarına katılmadıklarını belirtmişlerdir.
Tüketiciler iyi tarım uygulamaları çerçevesinde üretilen ürünler ile organik olarak üretilen ürünler arasındaki farkı net olarak bilememektedirler. Bu bağlamda “iyi tarım ürünü aynı zamanda organik ürün demektir” yargısına 2.93 ortalama ile kararsız kalmışlardır. Ayrıca ankette sorulan
“iyi tarım denilince ne anlıyorsunuz” sorusuna verilen cevapların önemli bir çoğunluğu “organik tarım”dır. Reklam ve bilgilendirmenin yetersizliği iyi tarım ürünleri ile organik ürünler arasındaki farkın tüketicilerce tam olarak algılanamamasına neden olmuştur. Bunu destekleyen bir diğer yargı da “iyi tarım uygulamalarında kimyasal ilaç, gübre vb. Kullanılmaz” yargısına tüketicilerin çekimser kalmasıdır (2.86).
“Đyi tarım ürünleri ile geleneksel ürünler arasından sağlık açısından bir fark yoktur”
yargısına tüketiciler ortalama 2.58 ile “katılmıyorum” cevabını vermişlerdir. Bu durum tüketicilerin iyi tarım ürünlerini geleneksek olarak üretilen ürünlerden farklı bir yere koyduğunun göstergesidir.
Đyi tarım ürünü satın alan tüketiciler bu üretim şekli ile gıda güvenliğinin sağlanacağını yargısına 3.83 ortalama ile katılmaktadırlar.
650
Đyi tarım ürünleriyle ilgili olarak tüketicilerin en fazla şikâyet ettikleri konu bu ürünlerin fiyatlarının yüksek olmasıdır. Bu nedenle tüketiciler “iyi tarım ürünlerinin fiyatı diğer tarım ürünlerine göre daha ucuzdur” yargısına 1.97 ortalama ile katılmadıklarını belirtmişlerdir. Đyi tarım uygulamalarının yaygınlaşması ve bu ürünleri tüketiciye ulaştıran kanalların artmasıyla bu durumun değişeceği beklenmektedir. Benzer bir şekilde tüketiciler “iyi tarım ürünü için fiyat gözetmem (fiyatı ne olursa alırım)” yargısına da katılmadıklarını belirtmişlerdir. Buradaki en önemli sorun iyi tarım uygulamalarının tam olarak tüketiciye anlatılamamış olmasından kaynaklanmaktadır. Başka bir değişle tüketici bilgi eksikliği nedeniyle iyi tarım ürünlerine daha fazla bedel ödemekten çekinmektedir.
Đyi tarım uygulamalarının en önemli aşaması olan izlenebilirliğin tüketiciler tarafından net olarak anlaşılamadığı da ortadadır. “Aldığım her iyi tarım ürününün izlenebilirliğini internetten sorgularım” yargısı 2.65 ortalama ile katılmıyorum ile çekimser arasında cevap bulmuştur.
“iyi tarım ürünleri dış ülkelere kolay ihraç edilebilir” yargısına tüketiciler 3.92 ortalama ile katıldıklarını belirtmişlerdir. Girdi kullananımın kontrollü olarak yapıldığı iyi tarım ile üretilen ürünlere tüketicilerin dış pazarda da güveni vardır.
Đyi tarım ürünlerinin en önemli basamaklarından biri olan tüketicilere ulaştırılmasındaki bir diğer sorun da iyi tarım ürünleri ile geleneksel olarak üretilen ürünlerin birbirlerine çok yakın ve etiketlerin birbirine karıştığı sunum şekli ile pazarlanması gelmektedir. Bu nedenle tüketiciler iyi tarım ürünlerini seçmekte zorlandıklarını belirtmişlerdir.
Çizelge 3.7. Đyi Tarım Ürünlerinin Etiketlerinde Yer Alan Bilgilere Dikkat Etme
% Etikete hiç bakmam 8.5 Đzlenebilirlik kodu 22.3
Üretim tarihi 47.0
Sertifika kodu 11.1
Üretici no 11.1
Çizelge 3.7’de iyi tarım ürünlerinden satın alan tüketicilerin ürün üzerinde bulunan etikette en çok dikkat ettikleri bilgiler yer almaktadır. Buna göre tüketicilerin %47’si en çok
üretim tarihi ile ilgilenmektedir.
651
Şekil 3.1. Tüketicilerin Đyi Tarım Uygulamaları Hakkındaki Yargıları
652
Đzlenebilirlik koduna dikkat eden tüketicilerin oranı ise yaklaşık %22’dir. Đyi tarım ürünü satın alan tüketicilerin %8.5’i ise etikete hiç bakmadığını belirtmiştir.
3. TARTIŞMA ve SONUÇ
2004 yılında yürürlüğe giren iyi tarım uygulamaları 2006 yılından itibaren ise yetkilendirilmeye başlayan özel kontrol ve sertifikasyon kuruluşları ile uygulamaya geçirilmiştir.
Ancak bu uygulamaların tüketiciye ulaşmasında 15 Eylül 2009 yılında MĐGROS’ UN “Yaş Sebze ve Meyve Yetiştiriciliğinde Đyi Tarım Uygulamaları Projesi” adıyla sunduğu proje etkili olmuştur.
Araştırma sonuçlarından da anlaşılacağı üzere iyi tarım uygulamalarının tüketicilerce algılanma düzeyi oldukça düşüktür. GDO’lu ürünlerin pazarlarda yerini almasının ardından organik tarımsal üretimin tüketiciler tarafından önemli oranda tercih edilmeye başlanması iyi tarım ürünlerinin de organik ürünler olarak nitelendirilmesine sebep olmuştur.
Đyi tarım uygulamalarının tüketiciye ulaşmasının önündeki en büyük engel reklam ve bilgilendirmenin yetersizliğidir. Migros dışında da bazı süper marketlerde izlenebilir ürünler satılmasına rağmen tüketicilerin bu ürünleri farkındalık düzeyleri oldukça düşüktür.
Đyi tarım uygulamalarının temel taşlarından biri olan ürünlerin izlenebilirlik düzeyi şu aşamada oldukça yetersiz kalmaktadır. Tüketicilerin önemli bir bölümü iyi tarım ürünlerinin etiketlerinde yazan izlenebilir kodunun ne işe yaradığını ve nereden kontrol edebileceklerini bilememektedirler. Bu durum iyi tarım uygulamalarının başarısını etkilemektedir. Đzlenebilirlik kodları günümüz itibariyle Tarım Bakanlığı tarafından açılan “Đyi Tarım Uygulamaları - http://iyi.tarim.gov.tr/” internet sitesinden takip edilse de veritabanına girilen sertifikaların azlığı nedeniyle olumlu sonuçlar sağlamamaktadır. Bu da tüketicilerin iyi tarım uygulamalarına olan güvenini sarsmaktadır.
Đyi tarım ürünlerinin satıldığı market ve alışveriş merkezlerinde bu ürünler geleneksel olarak yetiştirilen tarım ürünlerinden ayrı stant ve bölümlerde tüketicilere sunulmalıdır. Böylece tüketici iyi tarım ürünlerinin farkına varabilecek, fiyat ve kalite karşılaştırmalarını daha rahat yapabilecektir. Migrosun dışındaki diğer marketlerde de iyi tarım ürünleri ile ilgili bilgilendirici afiş ve broşürlere yer verilmesi gerekmektedir.
KAYNAKLAR
Gawron, Jana Christina, and Ludwig Theuvsen. "Certification Schemes Đn The European Agrifood Sector: Overview And Opportunities For Central And Eastern Europe." IAMO Fo¬rum 2008.
http://iyi.tarim.gov.tr/anasayfam2.asp?sayfa=sss&sid=0.
http://www.globalgap.org/cms/front_content.php?idcat=19.
http://www.tarim.gov.tr/E_kutuphane,eurepgap.html.
Đçel, Can Devin. Avrupa Birliği Ülkelerinde Đyi Tarım Uygulamaları ve Türkiye ile Karşılaştırılması. Ankara: Tarım ve Köyişleri Bakanlığı, 2007.
Özbek, Fethi Şaban, and Halil Fidan. "Türkiye Ve Avrupa Birliği’nde Gıda Standartları." Selçuk Tarım ve Gıda Bilimleri Dergisi, 2010: 93.
Özçatalbaş, Orhan. Mayıs 31, 2010. http://www.tarimsalhaber.com/-iyi-tarim-uygulamalarinin- yayginlastirilmasi---makale,64.html.
Şahin, Oya Irmak, Aytül Aka, Arzu Akpınar Bayizit, and Ebru Baltaş Minas. "Sofralık Zeytin Üretim Tesislerinde Gıda Güvenliği Yönetim Sisteminin Uygulanması." Uludağ
Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 2010: 12.
