BiLiMSEL TARAMALAR
FABAD Farm.Sil.Der.
15, 247-263, 1990
FABAD J.Pharm.Sci.
15, 247-263, 1990
Çevresel Tütün Dumanı ve Pasif Sigara İçimi
247
Nurşen BAŞARAN(*) Filiz HINCAL(*)
Özet: Çevresel tütün dumanının sigara içmeyenler üzerindeki etkileri, başka bir ifade ile "pasif sigara içimi"nin sağlık üzerine etkileri konusu uzun yıllar ilgi
çekmiştir. Ancak son 10 yıldır yapılan epidemiyolojik çalışmaların pasif sigara içimi ile özellikle akciğer kanserleri arasında pozitif bir ilişki olduğunu ortaya
koyması, konuya ilgiyi, özellikle Batı'lı ülkelerde, gerek bilimsel yönden, gerekse toplumsa/ ve yönetsel yönden büyük ölçüde artırmıştır.
Çevresel sigara dumanı, teratojenite ve çok muhtemelen aterosklerotik potansiyele sahip olma gibi diğer muhtemei etkilerin yanında, bugün,
Uluslararası Kanser Araştırma/arı Kuruluşu tarafından da "kanser riski artışına
neden olan" bir etken olarak kabul edilmektedir. Bu derlemede çevresel tütün
dumanının bileşenleri, biyolojik temas göstergeleri ve zarar potansiyeli, konunun ülkemiz için önemi dikkate alınarak tartışılacaktır.
Environmental Tobacco Smoke and Passive Smoking
Summary: Potential health effects due to exposure to environmental tobacco smoke (ETS), i.e., passive smoking, have received high interest for many years, however, recent epidemiological studies indicating a positive correlation between passively inhaled tobacco smoke and particularly lung cqncer, increased scientific, public and regulatory interest considerably. Besides the various other possible effects, such as teratogenicity and very probably atherosc/erotic potency, ETS is now considered by the International Agency for Research on Cancer (IARC) as "giving rise to some risk of cancer".
Due to the importance of ıhe issue for our highly smoking population, the chemica/ constituents, biological markers of ETS and the magnitude of its possib/e untoward effects will be discussed in detail in this review.
Başvuru Tarihi : 21.3.1990 Kabul Tarihi : 1.5.1990
(*) H. Ü. Eczacılık Fakültesi, Fannasötik Toksikoloji Ana bilim Dalı, Ankara.
248
GİRİŞ
~ pidemiyolojik çalışmalar, sigara il:l:ır içiminin, endüstrileşmiş Batılı ülkelerde ve giderek artan boyutlarda olmak üzere gelişmekte olan ülkelerde,
çeşitli hastalıkların ve erken ölümlerin en önemli .etkenlerinden biri olduğunu
ortaya koymaktadır. Sigara içimine
bağlı ölümlerin önemli bir kısmını akciğer kanseri, kronik obstrüktif
akciğer hastalıkları ve aortik anevrizma
teşkil eder. Aynca, pankreas ve safra kesesi kanserleri ile iskemik kalp has-
talıkları sıklığı da yüksektir 0).
Sigara içme esnasında oluşan piro- liz ürünleri, sadece içen kişi tarafından
solunr;;akla kalmaz, kapalı çevrelerde hava kirliliği olarak tanımlanacak bo- yutlarda çevreye dağılarak, başta
çocuklar olmak üzere sigara içmeyen- lerin de "çevresel tütün dumanı" na maruziyetini diğer bir ifade ile "pasif sigara içimi" olayını yaratır.
lik kez 1950 yılında, annenin siga- ra içimine bağlı olarak gelişen ve ast- matik semptomlarla ortaya çıkan bir vak'a iJeC2) çevresel tütün dumanının
istenmeyen etkileri_ne. dikkat çekil-
miştir. Konn yakın yıllara kadar sadece solunum yollarında görülen iritan etki ile ilgilenilme boyutlarında kalmış,
ancak 1981 yılından bu yana özellikle,
akciğer kanserleri ile pasif sigara içimi
arasında pozitif bir ilişki varlığını or- taya koyan çalışmalarla yeniden güncellik kazanmıştır.
BAŞARAN ve HINCAL
Birçok ülkede yetişkin populasyo- nunun %25-35'i sigara içmektedir ve sigara içimi çoğunlukla kapalı yerlerde
gerçekleşmektedir. Böylece sigara içenlerle yaşayan ya da çalışan sigara içmeyen kişilerin ve de çocukların ev- lerde, işyerlerinde ve toplumsal yer- lerde çevresel tütün dumanına büyük boyutlarda teması söz konusudur.
ÇEVRESEL TÜTÜN DU-
MANININ BİLEŞENLERİ
Sigara içen kişinin sigaradan çekerek inhale ettiği dumana ANA DUMAN (Mainstream smoke), kül
tablasında veya parmak arasında bek- leme esnasında yanma sonucu oluşan
dumana YAN DUMAN (sidesıream
smoke) denir. Başka bir ifade ile; siga-
ranın içilen ucu tarafından alınan du- man ana duman, yanan ucundan
oluşup doğrudan çevreye dağılan du- man yan dumandır. Böylece çevresel tütün dumanı, esas itibariyle yan du- mandan ve kısmen de sigara içen
kişinin dışarıya üflediği ana dumandan
oluşur.
Tüm tam olmayan yanma olay-
larında olduğu gibi tütünün pirolizi ile de çoğunluğu organik yapıda olan kompleks bir gaz, partikül ve aerosol
karışımı meydana gelir. Havada asılı
tütün dumanı zamanla kendi içinde gaz ve partikül değişimi yapar ve
bileşenleri arasında reaksiyonlarla ok- sidasyon gibi kimyasal değişikliklere uğrar.
r
BAŞARAN ve HINCAL
Çevresel tütün dumanının kapalı
çevreden uzaklaştınlması havalandırma dışında, çevre yüzeylerinde birikme
şeklinde de olur. Bazı gaz fazı bileşenleri yüzey materyali ile reak- siyona girebilir ve bazı hallerde
değişmiş veya değişmemiş şekilde tek- rar çevreye yayılırlar.
Ana dumanda 4000'den fazla bileşik saptanmıştır. Bunların %10'u yan du- manda da bulunmuştur (3). Ana duman analizi, belirli bir izmarit uzunluğuna
gelinceye kadar dakikada 35 ml'Jik 2
çekiş şeklinde standart bir protokolle
çalışan bir makine ile, bir filtre üzerine partikül ve kondanse buhar toplayarak yapılır <4l.
Yan duman analizi ise ya ana du- mana benzer bir yöntemle ya da çevre
havası örneği toplayarak yapılır (5).
Kullanılan tütün ve sigara içim şekli farklı olınadığı sürece filtreli ya da filt- resiz sigaraların yan dumanları farklılık
göstermemektedir (3,6)_
Ana duman ve yan dumanın temel
bileşenleri Tablo 1 'de verilmiştir.
Görüldüğü gibi hava ile seyrelme öncesi yan dumandaki konsantrasyon ana dumandan önemli ölçüde yüksektir.
"Ana Bileşenler" kısaca incelenecek olursa;
Katran Partikülleri
Yan duman içinde yayılan katran
şeklindeki partiküle materyalin miktarı
249
sigara başına 15-35 mg'dır Ol. Katran oda sıcaklığında kondanse olabilen or- ganik bileşiklerden oluşur, kısmen
yüzeylerde birikme ile kaybolur ise de sigara içilen evlerin havasında önemli ölçüde yüksek konsantrasyonda
ölçülmüştür.
Karbon Monoksit
Yan dumanda sigara başına 40-70 mg miktarda bulunur. Havalandırma
çok yetersiz olmadığı sürece konsan- trasyon 10 ng/m3'lik eşit değeri aşmaz (7).
Nikotin
Tütünün ana alkaloidi olup %75-
90'ı yan dumanla yayılır. Tütüne özgü ana bileşen olduğundan çevresel tütün
dumanı kirliliği için de sclektif bir gösterge olarak kullanılmaktadır Ol.
Azotoksitler
Ana bileşen NO'dır. Kısmen nit-
ratın yıkılması, kısmen azotlu organik
bileşiklerin yanması, kısmen de at- mosferik azotuıı oksidasyonu ile oluşur. Miktarı büyük ölçüde tütündeki nitrat konsantrasyonuna
bağlı olup sigara başına 0.5-3 mg NO, yandumanla yayılır (3).
Uçucu Hidrokarbonlar
Ana dumana kıyasla 4-10 kez yüksek konsantrasyonda yan dumanda bulunurlar. Bunlardan özellikle doy-
marnış alifatik hidrokarbonlar (alken- ler) epoksitlere metabolize olmaları
nedeniyle önemlidir (8).
~
250 BAŞARAN ve HINCAL
Tablo 1: Sigara Ana Dumanı ve Yan Dumanın Bileşenleri (4)
Bileşik Yan Duman Ana Duman
Katran 24.1 mg 11.4 mg
Karbonmonoksit 53.0mg 12.0 mg
Nikotin 4.1 mg 0.8 mg
Azot oksit 2-3 mg 0.2-0.5 mg
Uçucu Hidrokarbonlar
Eter 1.2 mg 0.24 mg
Propen 1.3 mg 0.18 mg
1,3 Butadien 0.4 mg 0.03 mg
lsopiren 3.1 mg 0.70 mg
Aromatik Bileşikler
Floran tren 1.3 ug 0.27 ug
Benzo (a) piren 0.2 ug 0.04 ug
o-Toluidin 3.0 ug 0.16 ug
2-Naftilamin 0.06 ug 0.002 ug
Kinolin !Sug 1.7 ug
N-Nitrozaıninler
Nitrosodimetilamin 0.2-1 ug O.Ol - 0.04 ug
Nitrosonomikotin 0.15-1.7 ug 0.1-1 ug
Radyoaktif İzotoplar
210 Po 0.004 Bq 0.003 Bq
BAŞARAN ve HINCAL
Yan dumanda bulunan eseT
bileşenler ise;
Aromatik Hidrokarbonlar Yan dumanda başta 1 µg/sigara konsantrasyonda Iluoranten olmak üzere çok sayıda polisiklik aromatik hidrokarbon; karsinojenik o-ıoluidin,
2-naftilamin ve 4-aminobifenil'de dahil çok sayıda aromatik amin; azaarcnlcr ve heterosiklik aminler bulunur (3,9,10). Çoğu aromatik aminlerin kon- santrasyonunun ana dumana kıyasla 30 kez daha yüksek olması, bu maddelerin tercihan yan duman oluşum koşullarında oluştuklarını göstermek- tedir.
Nitrozaminler
Tütün dumanı, çoğu karsinojenik çok sayıda N-nitrozan;ıin içerirO 1),
Bunların bazılarının, örneğin, N- nitrozodimetilamin'in yan dumandaki
miktarı ana dumandan 10-200 kez daha yüksektir.
Radyoaktif izotoplar
Tütünde çok sayıda doğal olarak
oluşan radyoaktif izotop bulunur. Bun- lardan en önemlisi, bir a-yayıcısı olan, hem yan ve ana dumanla hem de sigara izmariti ve külüyle 0.1 Bq/g miktarlar- da yayılan 210po'dur. kapalı yerlerde çevredeki yüzeyler yerine duman par- tiküllerine yapışmayı tercih eden rad- yoaktif radon (Rn) parçalanma ürünleri de radon radyasyonu riskini önemli ölçüde artırır<! 2).
ÇEVRESEL TÜTÜN DU-
MANINA MARUZİYETİN
ÖLÇÜLMESİ, BİYOLOJİK GÖSTERGELER
251
Tütün dumanındaki çok sayıda za-
rar1ı bileşenin yan duman konsantras-
yonlarının yüksek olmasına karşılık
ortam havası içinde dağılma sonucu seyreltilmeleri söz konusudur. Bu ne- denle pasif sigara içiminin etkilerinin
araştırılmasında en büyük güçlük, epi- demiyolojidc "düşük doz" sorunu ola- rak tanımlanan sorundur. Çeşitli koşullarda, pasif sigara içimi ile
alınabilen en yüksek doz ve günlük
yaşantı içerisinde kronik olarak
alınabilen doz boyutları nedir? Bu so-
ruların en doğru cevabının tütün du-
manına özgü bazı biyokimyasal göstergelerin ölçümü ile elde edilebi-
leceği gerekçesinden hareketle, pasif sigara ıçımınin epidemiyolojik
değerlendirme yöntemlerine biyolojik gösterge ölçümleri de ilave edilmiştir.
Bu göstergelerden en sık kullanılanlar;
karbonmonoksit, tiyosiyanat, nikotin ve ketinin ölçümleridir.
Karbonmonoksit ve tiyosiyanat ölçümleri kolaydır ve özellikle tiyo- siyanat düzeyi ölçümleri, yarı-ömrün
1-2 hafta gibi uzun bir süre olması
nedeniyle gcçmişdek:i maruziyeti veya gizlenen ya da ara sıra vaki olan aktif
içiciliği ortaya çıkarmada yararlıdır (13,14), Ancak her iki yöntemin de
özgüllüğü azdır. Trafik emisyonları,
252
gaz sobası ve hava gazı fırınlarının
çevre karbonmonoksit düzeylerine
katkısı fazladır. Diyetteki bazı sebze ve baklagiller de tiyosiyanat düzeyini yükseltirlcrC4l.
Nikotin ve ana metaboliti olan ka- tinin, plazma, tükürük ve idrarda piko- gram düzeyde tayini yapılabilen tütüne özgü göstergelerdir. Nikotinin
yarılanma ömrü sadece 1-2 saattir, bu nedenle akut temasın göstergesidir.
Katinin ise 20 saat civarında bir
yarılanma ömrüne sahiptir ve günlük
temasın göstergesi olarak kullanılır.
Tablo 2'de Jarvis ve diğ.'ninC15) bir
iş gününün başlangıcında ve dumanlı,
· havalandırılmayan toplu bir yerde geçirilen bir günün akşamında sigara içmeyen 7 kişide ölçtükleri nikotin ve katinin değerleri,gösterilmiştir. Aynı araştırmacılar i.v. 1 mg nikotin
BAŞARAN ve HINCAL
infüzyonu ile kararlı hale 1 saat'de
ulaşıldığını saptadıktan sonra yukarı
daki sonuçlarını tekrar değerlendir
mişler ve plazma nikotin düzeyleri esas alındığında 0,22 mg/saat, idrar düzeylerinden hareket edildiğinde ise 0,24 mg/saat nikotin alımı olduğunu hesaplamışlardır. Aktif sigara içiminde nikotin alımı sigara başına 1 mg ci-
varındadır. Dolayısıyla çok kirli bir or- tamda 3-5 saat'lik bir temasla sadece l sigaraya eşdeğer nikotin inhalasyonu söz konusu olmaktadır. Bu alım
düzeyi daha az kirli koşullardıİ daha da
düşük olup, Foliart ve diğ.C16) 30 saatlik temasın 1 sigaraya eşdeğer olduğunu hesaplamıştır. Dolayısıyla
en ağır koşullarda bir günlük pasif si- gara içiminde nikotin için üst limit 2 sigara eşdeğerini geçmemektedir. An- cak aynı ortamda 1-2 saat içinde ab- sorbe edilen karbonmonoksit miktarı 1
Tablo 2: Sigara İçmeyen 7 Kişide Çevresel Tütün Dumanına Temasdan önce ve Sonraki Nikotin, Katinin ve Karbonmonoksit Düzeyleri (15)
Alım Göstergeleri Önce Sonra
Nikotin (ng/ml)
Plazma 0.76 2.49•
Tükürük 1.90 43.63b
İdrar 10.51 92.63C
Kolinin (ng/ml)
Plazma 1.07 733b
Tükürük 1.50 8.04b
İdrar 4.80 12.94d
Karbonmonoksit (ppm) 4.71 10.57b
a:p < 0.005 b:p < 0.001 c:p > O.Ol d,p < 0.025
1
BAŞARAN ve HINCAL
sigara içimine eşdeğerdir (13,17). Tüm bu sonuçlar, biyolojik gösterge seçimi ve kullanımının da sorunları olduğunu
ortaya koymaktadır. Nitekim pasif si- gara içiminin kanser riskini artırıcı et- kisine ilişkin epidemiyolojik çalışma
ların değerlendirilmesinde dikkate
alınması gerekli bir diğer husus da ni- kotinin yan duman/ana duman oranının dumanın, kanserojen bileşiklerinin oranından çok farklı olmasıdır (18).
PASİF SİGARA İÇİMİNİN ETKİLERİ - EPİDEMİYO
LOJİK SONUÇLAR
Gerek aktif, gerekse pasif sigara içiminin sağlık üzerine etkileri konu- sunda bugüne kadar çok sayıda yayın yapılmışıır(19). Ancak pasif sigara içimine ilişkin muhtemel etkilerin;
i) tümör oluşturma potansiyeli ii) aterosklerotik potens
253
değerlendirme yapılmış, özellikle
grupların yanlış sınıl1andırıldığı konu- sunda eleştiriler ileri sürülmüştür. An- cak Uluslararası Kanser Araştırmaları Kuruluşu (!ARC) nun da dikkate aldığı
bir husus, yanlış sınıflandırmanın
mevcut bir riski azaltabileceği ama mevcut olmayan bir riski
artırmayacağı hususudur. Takibeden
yıllarda benzer çalışmaların sayısı artmıştır. Çalışma düzeni ve yöntemsel hatalar nedeniyle
değerlendirmeye genellikle alınmayan bazı çalışmalar dışında 1987 yılı itiba- riyle yapılan 11 epidemiyolojik
çalışmadan 6'sının pasif sigara içimi ile akciğer kanseri arasında pozitif bir
ilişki ortaya çıkardığı görülmektedir (20-30). Yine IARC'de Saraeci ve Ri- boli (31), US Surgeon General (32) ve Amerikan Ulusal Araştırma Konseyi- nin (NRC)<33l yaptığı değerlendir- iii) teratojenite; fetus ve çocuklarda melerin paraleli bir değerlendirmeyi
toksik etki şeklinde sınıflanması 1989 yılında yapmışlar, mevcut verile- mümkündür.
Pasif Sigara içimi ve Akciger Kanseri
Çevresel tütün dumanının içme- yenler üzerindeki muhtemel karsinoje- nik etkileri ilk kez 1981 yılında birbi- rinden birkaç ay arayla yayınlanan 2 kohort <20,21 ) ve bir vak'a kontrol <22l
çalışması ile ortaya konulduğunda, bu
sonuçların geçerliliği konusunda çok
sayıda ve çelişkili yorum ve
rin pasif sigara içimi ile akciğer kanse- ri arasında bir sebep etki ilişkisi gösterdiği sonucuna varmışlardır. Bu
araştırıcıların değerlendirmeye alınabi
lir nitelikte buldukları 11 vak'a kont- rol ve 3 kohort çalışmasından dcrledik- 1 eri 21 verinin incelenmesi şu
sonuçlan ortaya koymaktadır;
i) 21 veriden 15'inde relatif risk 1 'den büyüktür.
ii) Bunlardan 3 tanesi istatistiksel olarak önemlidir.
254
iii) Tüm veriler birlikte değerlen
dirildiğinde onaya çıkan rclatif risk (1.35) istatistiksel olarak önemlidir.
Tüm bu çalışmalarda ortaya çıkan
sonç şudur: yaşamları süresince sigara içmeyen, ancak eşlerinin içtikleri siga- ra dumanına maruz kalan bireylerde,
eşin içtiği sigara adedi, maruziyet süresi gibi parametrelerle de ili'lkili bir
şekilde akciğer kanseri rclatif riski
artışı olmaktadır. NRC(33)•ye göre bu risk artışı %20-50 düzeyindedir.
IARC'de ilk kez 1985 yılında yaptığı değerlendirmede "B ugünc kadar yapılan çalışmalar pasif sigara içiminin ya ris- ki artırdığı, ya da bir risk yarat-
madığını göstermiştir. Ana ve yan du-
manların bileşimi ve pasif sigara içimi
esnasında absorbe edilen maddeler
hakkındaki bilgilerimiz ve kanserojen- lerin kantitatif doz etki ilişkisi
göstermeleri nedeniyle pasif sigara içiminin kanser artışı için risk
oluşturduğu sonucuna varılmıştır"
tarzında bir açıklama getirmişlerdir ve bu yorum halen geçerlidir (34). Ancak mevcut çalışmalardaki yöntemsel hata-
ları tekrarlamayan çok merkezli bir
çalışma bu kuruluş tarafından düzenlenmiş olup halen devam etmek- tedir.
Pasif Sigara içimi ve Diger Tümörler
Akciğer kanseri ve sigara ilişkisine
bilimsel ve emosyonel ilgi, çevresel
BAŞARAN ve HINCAL
'
sigara dumanının diğer tip kanser risk- lerini artırdığına ilişkin yayınlara il- giyi sınırlamakta, gölgelemektedir. Bir
diğer neden de akciğer kanserini az oranda artıran pasif sigara içiminin, sigaraya özgü olmayan diğer tümörleri
artıracağına ihtimal verilememesidir.
Oysa en az 4 epidcmiyolojik çalışmada
pasif içicilerin total kanser riskinin, sigara içenlerle hiç temas etmeyenler
arasında olduğu gösterilmiştir
(24,35,37). Özellikle Hirayama'nın C35l gözlemleri çok önemlidir ve doza
bağımlıdır. Sadlcr (37) endometriyal, scrvikal ve endokrin tümörleri ile lösemi riskinde artış olduğunu göstermiştir. Bunların çoğu doğrulan
mamış ise de bazıları doğrulanmıştır.
Örneğin meme kanseri riski aktif içicilerde yüksek değildir, ama pasif içicilerde 2 kezlik bir artış göster- mektedir (38). Hirayama (35) beyin tümörü riskinde de artış gözlemiştir.
Hamilelik öncesinde, hamilelikte ve hamilelik sonrasında sigara içenlerin
çocuklarında lösemi riskinin arttığı
(39); çocuklukta pasif temasın aktif içici aile fertleri sayısı ile orantılı şekilde kanser riskini arttırdığı bildiril-
miştir (23).
Pasif Sigara içimi ve lskemik Kalp
Hastalığı
Eşleri sigara içen kadınlarda iske- mik kalp hastalığından mortalite riski- nin arttığına ilişkin çalışmalar yayın-
,
BAŞARAN ve HINCAL
lanmıştır (24,4oı. Bu çalışmaların, has-
talığın gelişmesinde etken diğer
faktörlere göre düzeltilmeme gibi yöntemsel hatalarına karşın sonuçları
dikkatle incelenmek durumundadır.
lskcmik kalp hastalığı riskinden genel- likle sorumlu tutulan maddeler nikotin ve karbonmonoksit olmuştur. Ancak aktif sigara içicilere kıyasla % 1 'den az nikotin ve % !O'dan az karbonmonoksit inhale eden pasif içicilerdcki etkenin
farklı olması gerekir. Nitekim pipo içenlerde bu risk sigara içenlerden
düşüktür, oysa pipo dumanının nikotin
oranı daha yüksektir. Son yıllarda kuşlarda yapılan deneysel araştırmalar, bazı karsinojenik ajanlara temasla aort- da gelişen lezyonların insandaki ate- rosklerokun benzeri olduğunu göster- miştir <41 l. Aort dokusundaki siıokrom P-450'ya bağımlı monooksijenaz sis- teminin metil kolantren, benzo(a) pi- ren gibi karsinojenik ajanları detoksi- fiye veya aktive edebildiği gösterilmiştir<41·42l. Dolayısıyla yan dumandaki formaldehit, akrolcin, azot oksitler ve nitrozaminlcr gibi karsino- jenik ve kokarsinojenik ajanların ate- rosklerotik lezyonlardan sorumlu
olduğu ileri sürülmektedir (43)_
Pasif Sigara içimi ve Fetus ve Çocuklar
Sigara içen hamile kadınlarda, fetu- sun plasenta yolu ile tütün dumanına
maruz kalması da bir ölçüde pasif siga- ra içimi olarak değerlendirilebilir.
255
Ancak burada temas edilen, çevresel tütün dumanından farklı olup esas iti- bariyle anne tararından solunan "ana duman" ın, akli ve veya dcaktive edil-
miş transplascnıal bileşenleridir.
Matcrnal sigara içiminin fctusun
gelişimine etkisi uzun zamandır bilin- mekte olup, hamilelik esnasında sigara içimine bağlı düşük, erken doğum, ölü
doğum ve düşük ağırlıklı doğum, ayrıca "fetal tütün sendromu" diye bi- linen fctal büyüme geriliği bildiril-
miştir (44,45)_
Ayrıca hamilelikleri boyunca siga- ra içen annelerin yeni doğanlarında
akut lenfoblastik lösemi ve re- tiküloendotelycl sistem tümörlerinde önemli risk artışı belirtilmiş ise de ha- milelik esnasında sigara içimi ile çocukluk kanserleri arasında birbiriyle
çelişkili sonuçlar bulunmaktadır (37 ,46)
Diğer taraftan sigara içen annelerin ve hatta sigara içen babaların çocuklarında doğum ağırlığının düşük olduğu, sigara içen annelerin
çocuklarım erken sütden kestikleri bu bebeklerin idrar katinin düzeylerinin yüksek olduğu, örneğin babanın
içmesi nedeniyle 100 kez arttığı, hiç temas etıneyenden 4 ng/ıng iken temas edende 351 ng/ıng olduğu, temasın
hem süt yolu hem de çevresel tütün
dumanı inhalasyonu ile olduğu, gösterilmiştir (47). Nieburg ve diğ.(48)
,
r 256
ise babanın aktif annenin pasif içici
olduğu hallerde malformasyon ve ölü
doğum riski artışı bildirmişlerdir.
Bu konudaki diğer iki geniş cpi- dcmiyolojik çalışmanın sonuçları çelişkilidir yöntemsel hataları vardır,
anne ve babanın sigara içimi iyi
açıklanmamışur(49,50)_ Tüm bu neden- lerle annenin sigara içimi ile malfor- masyon ve ölü doğum riski makul görülmekle birlikte babanın sigara içiminin benzer risk artışına sebep
olduğuna ilişkin veriler kuşku ile
karşılanmıştır. Ancak tüm çelişkili çalışma sonuçlarına karşın, annenin si- gara içiminin babanın sigara içimine
kıyasla daha yüksek risk oluşturduğu
konusuna ilişkin bir bilgi de bulunma-
maktadır. Ayrıca zayıf olmakla birlikte annenin değil ama babanın sigara içimi ile beyin tümörü riski artışı bildiril-
miştir <51l.
Son yıllardaki mekanizmaya yönelik biyokimyasal çalışmalar bu çok önemli konuya açıklık getirmeye
yardım edecek nitelikte veriler ortaya
koymaktadır. Gebelikte aktif sigara içimi ile plasentada bazı sitokrom P- 450 izoenzimlcrinin aktivitesinde önemli ölçüde artış saptanırken kara-
ciğerde çok düşük ölçüde artış gözlenmiştir. Manchester ve Jacoby (52J•nin çalışmaları babanın aktif sigara içimiyle değil fakat, sadece annenin aktif sigara içimi ile çok spesifik bir
BAŞARAN ve HINCAL
plascntal monooksijenaz izoenziminin 100 kez kadar indüklendiğini göster-
miştir. Bu artış karaciğerde sadece 2 kez ölçüsünde olmaktadır.
Bu son çalışmalar, annenin aktif sigara içimi ile indüklenen plasenta!
enzimlerin fctusu sigaranın karsinoje- nik ve teraıojenik bileşiklerine karşı,
fctusa ulaşmadan metabolize etmek suretiyle koruduğunu göstermektedir.
Bu da babanın sigara içimi ya da çevresel tütün dumanının fetusu daha çok zarara uğrattığı konusundaki veri- leri destekler. Benzer sonuçlar Anka- ra'daki hava kirliliğinin plasenta! aril hidrokarbon hidroksilaz (AHH) aktivi-
ıcsinc etkisi konusundaki çalışma
larımız esnasında da elde edilmiş, aktif sigara içenlerin plasenta! AHH düzeyleri ortalama 10 keze yakın bir
artış gösterirken çevresel tülün du-
manına maruz kalan gebelerde enzim aklivitcsi aruşı saptanmamıştır (53).
SONUÇ VE YORUM
Bu güne kadar polisiklik aromatik hidrokarbonlar (HAP) sigara karsino- jcnezinden sorumlu tutulan ana ajanlar
olmuştur. P AH'ların karsinojenik po- tansiyeli yadsınamaz ancak,
a) Metropolitan ve endüstriyel
şehirlerde yaşayanlar, kırsal kesimde
yaşayan ve günde 20,40 sigara içen
kişilerle kıyaslanabilecek ölçüde PAH inhale ederler. Ancak şehirlerde
'
BAŞARAN ve HINCAL
yaşayanlarda akciğer kanser riski önemli ölçüde yüksek değildir C54l.
b) Kok işleyen fabrikalarda, gaz üretim yerlerinde ve demir çelik
işletmelerinde çalışanların temas ettiği
PAH düzeyi temiz havaya kıyasla 100- 1000 kez yüksektir. Fakat kanser riski bu ölçüde artmamaktadır (55).
c) Tütün çiğneyenlerde 2-3 kez ar- tan kanker riski yanmış sigara ile
ilişkili değildir, tütüne özgü nitroza- min oluşumu ile ilgilidir (56).
el) Tütün kondensatınm mutajenik etkisinde PAH'ların rolü önemlidir.
Ancak Ames testiyle ölçülen konden- sat aktivitesi benzpireninkinden 10.000-20.000 kez yüksektir (57,58).
Tüm bu veriler pasif sigara karsi- nojenizindeki sorumlulun PAH'lar
olduğu görüşünü elimine etmektedir.
Günde en fazla 10 sigara içenlerde tümör riski en az 3-10 kez artmaktadır
ve risk, artan sigara sayısı ile oran- tılıdır(3). Sigara içmeyen fakat içenlerle birlikte yaşayan veya çalışanların bir günde inhale ettikleri miktar, bir siga-
ranın ana dumanındaki partikül mik-
tarının l/IO'i, nikotin miktarının l/5'i ölçüsünde olduğuna göre, bir sigaranın
l/IO-l/5'i ile akciğer riski artışı bek-
lenemiyeceği açıktır. O halde, neden, partiküle materyal ya da nikotin de
değildir. Ancak bu noktada bir sigara
eşdeğeri terimi de yanıltıcıdır. Çünkü
257
yan dumanda bulunan formaldehit, ak- rolein, azotoksitlcr ve nitrozaminler gibi kuvvetli karsinojenik ve kokarsi- nojenik bileşiklerin oranı ana duman- dan 50,100 kez daha fazladır (43).
Tüm bu nedenlerle, pasif sigara içiminin, özellikle karsinojenik akti- vite riskini arttırmasının;
i) Ana duman ile yan duman
bileşenleri arasındaki önemli kan- titatif farklardan ve
ii) Yan dumanda bulunan, fakat ana pumanda bulunmayan ve bazı si- tokrom 450 izoenzimlerini indük- leyen, bilinmeyen bazı bileşik
lerden
kaynaklandığı görüşü ağırlık kazan-
maktadır.
Sonuç olarak, aktif sigara içimi ka- dar pasif sigara içiminin de zararlı olduğunun kabulünün bilimsel, top- lumsal ve yönetsel bir görev olarak
karşımızda olduğu ortaya çıkmaktadır.
Sigara içiminin yarattığı tehlikenin
boyutlarını erken kavrayan Batılı
Ülkcler'de bir taraftan bu konudaki
araştırmalar yoğunlaştırılırken, diğer
taraftan eğitsel ve yönetsel karşıt
önlemlerle sigara içme oranı düşürülmeye çalışılmıştır. Örneğin, Hollanda'da bu tür önlemler sonucu içme oranının her yıl %2 azalma gösterdiği (59), ABD'de 1990 yılında sigara içenlerin oranının l/4'e düşeceği
258 BAŞARAN ve HINCAL
<60l, İngiltere ve Hollanda'da mevcut Aktif ya da pasif, sorumsuzca siga- tuturnun devamı halinde gelecek ra içiminin önlenmesinin bir uygarlık yüzyılın ilk çeyreğinde çok az sayıda göstergesi olduğunun bu ülkede de bc- sigara içen kişinin kalacağı bildiri!- nimsenmesi gerekmektedir.
mektedir (61).
Sigaraya karşı önlem almakta ge- KAYNAKLAR
eikmiş ülkelerde ise durumun tersine 1. Doll.R. "Tobacco An Overview
çalışlığı, sigara içen oranının giderek of Health Effects", Zaridze.D., artma gösterdiği, bu durumun devam Peto.R. (ed.). Tobacco-A Major etmesi halinde sigara ile ilişkili has- Inıernaıional llealıh /lazard,
talıkların, bu ülkelerde mevcut olan Lyon, IARC Sci. Publ., No: 74, enfeksiyon hastalıkları ve beslenme 11-22, 1986.
problemlerinin yerini alacağı ileri
sürülmüştür (62).
Ülkemizde sigara içme oranı ve si- gara ile ilişkili hastalıklar hakkında ke- sin bir rakam vermek mümkün olma- makla birlikte, tütün tüketimindeki
artışın nüfus artışımızın üzerinde
olduğunu ileri süren Artvinli ve diğ.
(63). Hacettcpe Üniversitesi Merkez ve Beytepe Kampüslerinde çalışan 2820
kişiyi kapsayan araşlırmalannda yak-
laşık %45-50 oranında sigara içildiğini saptamışlardır. Bu oran kadınlarla er- kekler, sağlık personeli ile diğerleri, farklı eğitim düzeyleri ve iş yerleri
arasında önemli bir fark göster-
memiştir. Sigara alışkanlığından yakın
çevrenin alışkanlık ve tutumunun da önemli rol oynadığını gösteren bu
çalışmanın bir sağlık kuruluşunda yapılmış olması da konunun ülke- mizdeki boyutlarını ve ele alınış tarzını ortaya koyacak niteliktedir.
2. Rosen, F.L., Levy, A.,
"Bronchial Asthma Due to Aller- gy to Cigarelte Smoke in an In- fan t: Case Report", J.Am.Med.Ass., 144, 620-621,
1950.
3. IARC, "Tobacco Smoking", IARC Monographs on ıhe Evalu-
aıion of ıhe Carcinogen Risk of Chemica/s, Lyon, IARC, 38,83- 126, 1986.
4. LöfrOLh.G., "Environmental To- bacco Smoke: Overview of Chemical Composition and Gen- otoxic Components" Muıaıion
Res., 22, 73-80, 1989.
5. Hammond, K.S., Leaderer, B.P., Roche, A.C., Schenker, M.,
"Collection and Analysis of Nic- otine as a Marker for Environ- mental Tobaeco Smoke", Aı
mos.Environ., 21, 457-462, 1987
'
BAŞARAN ve HINCAL
6. Adams, J.D., Lec. S.J., Hoff-·
man,D., "Toxic and Carcinogcnic Agents in Undilutcd Mainstrcam Smoke and Sidestrcam Smokc of Diffcrcnt Typcs of Cigarcttes", Carcinogenesis, 8, 729-731, 1987.
7. Rickcrt, W.S., Robinson, J.C., Collishaw,N., "Yiclds of Tar, Nicotine and Carbon Monoxide in the Sidcstrcam Smokc from 15 Brands of Canadian Cigarettes"
Am.J.Publ.llealth 74, 228-231, 1984.
8. Löfroth.G., Burton, R., Gold- stein.G., Forchand.L., Ham- mond.K., Mumford.J., Seila.R., Lewtas.J., "Gcnotoxic Emission Factors for Sidestream Cigarctte Smoke Componcnts", Environ.
Mutagen., 9,61,1987.
9. Patrianakos.C., Hoffmann.D.,
"Chcmical Studics on Tobacco Smoke. LXIV. On thc Analysis of Aromalic Amincs in Cigarcllc Smokc'', J .Anal.Toxicol., 3, 150- 159, 1979.
10. Dong,M., Schmcltz.I., Jacobs.E., Hoffmann.D., "Aza-arcncs in To- bacco Smoke", J.Anal.Toxicol., 2,21-25, 1978.
ı ı·. Hoffmann.D., Brunncmann.K.D.,
Adams.J.D., Hect.S.S., "Forma- tion and Analysis of N- nitrosamines in Tobacco Products
259
and Their Endogcnous Formation in Consumcrs" D'Neil.I.K., Yon Borstcl. R. C., Miller. C. T., Long.J., Barlsch. H. (ed.), N- Nitroso Compounds: Occurence, Biological Effects and Relevance to Human Cancer., Lyon, IARC Sci. Publ. No. 57, 743-762, 1984.
12. Bcrgman,H., Edling.C., · Axel- son.0., "Indoor Radon Daughter Concentrations and Passive Smoking", Environ.Int., 12, 17-
19, 1986.
13. Jarvis.M.J., "Application of Bio- chemical lntake Markers to Pas- sive Smoking Mcasuremcnt and Risk Estimation". Mutation Res., 222, 101-110, 1989.
14. Jarvis.M.J., "Serum Thiocyanate in Passivc Smoking", Lancet, 1,169, 1985.
15. Jarvis.M.j., Ruscll.M.A.H., Fey- erabend.C., "Absorption of Nico- tinc and Carbon Monoxide from Passive Smoking Under Natura!
Condilions of Exposure", Tho- rax, 38, 829-833, 1983.
16. Foliart.D., Bcnowitz.N.L., Beck- er.C.E., "Passive Absorption of Nicotine in Flight Attendants", N.Eng.J.Med., 308, 1105, 1983.
17. Russell.M.A.H., "Estimation of Smokc Dosage and Mortality of
260
Non-Smokers From Environmen- tal Tobacco Smoke", Tox.Lett., 35, 9-18, 1987.
18. O'Neill,J., Riboli.E., "IARC Ap- proaches to Monitoring Exposure of Passive Smoking", Tox.Lett., 35, 29-33, 1987.
19. Fielding.J.E., "Smoking: Hcalth Effects and Control", N-Engl. J.
Med., 313, 491-498, 1985.
20. Hirayama.T., "Nonsmoking Wives of Heavy Smokers Have a Higher Risk of Lung Cancer: A Study from Japan'', Br.Med.J., 282, 183-185, 1981.
21. Garfinkel.L., "Time Trcnds in Lung Cancer mortality Among Nonsmokers and a Notc on Pas- sive Smoking", J. Natl. Cancer.
/nst. 66, 1061-1066, 1981.
22. Trichopoulos.D., Kalandidi.A., Sparros.L., MacMahon.B., "Lung Can cer and Passive Smoking", IntJ.Cancer., 27, 1-4, 1981.
23. Correa.P., Williams Pickle.L., Fontham.E., Lin.Y., Haens- zel. W., "Passive Smoking and Lung Canccr", Lancet, 2, 595- 597, 1983.
24. Gillis.C.R., Hole.D.J., Haw- thorne.V.M., Boyle.P., "Thc Ef- fects of Environmental Tobacco Smoke in Two Urban Communi- tics in the Wcst of Scotland", Eur.J.Respir.Dis., 65, 121-126,
1984.
BAŞARAN ve HINCAL
25. Garfinkel.L., Auerbach.O., Jou- bcrt.L., "Involuntary Smoking and Lung Cancer: A Case Con-
ırol Study", J.Natl.Cancer /nst., 75, 463-469, 1985.
26. Akiba.S., Hiroo.K., Blot.W.J.,
"Passive, Smoking and Lung Cancer Among Women in Hi- roshima and Nagasaki", Radiation Res. Found.Techn.Rep.Ser., 7, 85, 1985.
27. Chang.W.C., Fung.S.C., "Lung Cancer in Non-smokers in Hong Kong", Grundmann. E., (ed.), Geographical Pathology in Can- cer Epidemiology, Cancer Cam- paign., Fischcr, Stuttgart, Vol:6, 199-202, 1982.
28. Koo.L.C., Ho.J.H.C., Saw.D.,
"Is Passive Smoking an Added Risk Factor for Lung Cancer in Chinese Women?", J. Exp. Clin.
Cancer Res., 3, 277-284, 1984.
29. Kabat.G.C., Wyndcr.E.L., "Lung Canccr in Nonsmokers", Cancer, 53, 1214-1221, 1984.
30. Lee.P.N., Chamberlain.J., Aldcr- son.M.R., "Relationship of Pas- sive Smoking to Risk of Lung Cancer and Other Smoking- associated Diseası:s", Br. J. Can- cer., 54, 97-105, 1986.
3 !. Saracci.R., Riboli.E., "Passive Smoking and Lung Cancer: Cur- rent Evidcnce and Ongoing Stud-
,
BAŞARAN ve HINCAL 261
iesatthelntemationa\Agencyfor 38. Schccter.M.T., Miller.A.B., Rescarch on Canccr'', Muıaıion
Res., 222, ı'ı7-127, 1989.
32. U.S.Surgcon General., "The Health Concequences of Involun- tory Smoking", U.S.DHHS, Rockville, 1986.
33. National Research Council.,
"Environmental Tobacco Smoke:
Measuring Exposures and Assess- ing Health Effects". National Acadcmy Press.Washington, DC., 1986.
34. IARC, "Overall Evaluations of Carcinogenicity: An Updating of IARC Monographs", IARC Monographs on the Evaluation of the Carcinogenic Risks of Chem- icals ıo llumans., Lyon, Sup.Na:
7 1-42, 1988.
35. Hirayama.T., "Canccr Mortality in Nonsmoking Womcn with Smoking Husbands Based on a Large-scale Cohort Study in Ja- pan", Prev.Med., 13, 680-690, 1984.
36. Miller.G.H., "Cancer, Passive Smoking and Nonemploycd and Employed Wives", Wesı J.Med.,
140, 632-635, 1984.
37. Sadler.D.P., Everson.R.B., Wil- cox.A.J., "Passive Smoking in Adulthood and Cancer Risk"
Am.J.Epidemiol., 121-37-48, 1985.
Howe.G.R., "Cigarettc Smoking and Breast Cancer: A Case- Control Sıudy of Screening Pro- gram Participants", Am. J. Epi- demiol., 121, 479-487, 1985.
39. Stjemfeld.M., Berglund.K., Lind- stcn.J., Ludvigsson.J., "Matemal Smoking During Pregnancy and Risk of Childhood Cances", Lan-
ceı., 1,1350-1352, 1986.
40. Garland.C., Barret.Connor.E., Suarez.L., Criqui.M.H., Wing Effects of Passive Smoking on Ischcmic Heart diseases, Mortali- ty of Non-Smokers" Am. J. Epi- demiol., 121, 645-65, 1985.
41. Majesky.M.W., Reidy. M. A., Bcnditt.E.P., Juchau. M. R.,
"Focal Smooth Muscle Prolifera- tion in the Aortic Intima Pro- duccd by an Initiation-promoıion
Sequence", Proc.Naıl.Acad.Sci.,
82, 3450-3454, 1985.
42. Bond.J.A., Gown.A.M., Yang.
H. L., Benditt.E.P., Juchau. M.
R., "Further Investigations of Polynuclear Aromatic Hydrocar- bons to Elicit Atherosclerotic Le- sions" ,!. Toxicol.Environ.Hea/th.
. 7, 327-335, 1981.
43. Remmer.H., "Passively Inhaled Tobacco Smoke: A Challenge to Toxicology andPreventive Medi- cine" Arch.Toxicol., 61, 89-104, 1987.
'
262
44. Butler. N. R., Goldstein. H.,
"Smoking in Pregnancy and Sub- sequent Child Dcvclopmcnt", Br.Med.J., 4, 573-575, 1973.
45. Johnston.C., "Cigarcttc-Smoking and the Outcome of Human Preg- nancies: A Status Report on thc Consequcnces'', Clin.Toxicol., 18, 189-209, 1981.
46. Pcrshagcn.G., "Childhood Cancer and Malignancics Othcr Than Lung Canccr Rclated to Passive Smoking", Muıaıion Res., 222, 129-135, 1989.
4 7. Schwartz-Bickcnbach.D., Schulte- Hobein.B., Abt.S., Plum.C., Nau.H., "Smoking and Passive Smoking During Prcgnancy and Early Infancy: Effects on Birth Weight, Lactation Pcrioct, and Cotinine Conccntrations in Mot- her's Milk and Infant's Urine",
Tox.Leıı., 35, 73-81, 1987.
48. Nieburg.P., Marks.J.S., McLar- en.N.M. Remington.P.L., "The Fetal Tobacco Syndromc", JAMA 253, 2998-2999, 1985.
49. Evans.D.R., Ncwcombe.R.G., Campbcll.H., "Maternal Smo- king Habits and Congcnital Mal- formations: A Population Study'', Br.Med.J., 2, 171-173, 1979.
50. Naeye.R.L., "Relationship of Cigarette Smoking ıo Congenital
BAŞARAN ve HINCAL
Anomalies and Pcrinatal Dcath.", Am.j.Pathol.,90, 289-293, 1978.
51. Preston-Martin.S., Yu.M.C., Bcnton.B., Hcnderson.B.E., "N- nitroso Compounds and Child- hood Brain Tumors A Casecon-
ırol Study'', Cancer Res., 42, 5240-5245, 1982.
52. Manchester.D.K., Jacoby.E.H.,
"Sensitivity of Human Placcntal Monooxygcnase Activity to Ma- ternal Smoking'', Clin. Pharma- col. Ther., 30, 687-692, 1981.
53. Hıncal.F., "Effects ofExposure to Air Pollution and Smoking on the Placcntal Aryl Hydrocarbon Hydroxylase (AHH) Activity."
Arch.Environ.Health. 41, 377- 383, 1986.
54. Pcto.R., Doll.R., "Avoidable Risksof Cancer in the United States" J.Natl. Cancer Jnst., 66, 1192-1308, 1981.
55. IARC "Polynuclear Aromatic Compounds, Industrial Expo- sures", IARC Monographs on the Evaluation of the Carcinogenic Risk of Chemicals to Humans, Lyon, IARC, 34, 89-92, 1984.
56. Hofmann. D., Adams. J. D., Brunnemann. K.D., "A Critical Look At N-Nitrosamines in En- vironmental Tobacco Smoke'',
Tox.Leıı., 35, 1-8, 1987.
BAŞARAN ve HINCAL
57. Sugumura,T., Nagao.M., Hon- da.M., Yahagi.t., Scino.Y., Sato.S., Malsukura.N., Matsu- shima.T., Shirai.A., Sawamu- ra.N., Matsumiıto.H., "Mutagcn- carcinogens in Food, with Spccial Refercnce to Highly Muıagenic
Pyrolytic Producıs in Broilcd Foods", Hialt.H.H., Watson.J.D., Winsten,J.A., (cd.) Origins of Human Cancer., Cold Spring Harbor Labor, 1561-1577, 1977.
58. Claxıon.L.D., Morin.R.S., Hughes.T.J., Lewıas.J., "A Gcn- otoxic Assesment of Environ-
mcnıal Tobacco Smokc: Using
bacıcrial bioassays" Mutation Res., 222, 81,99, 1989.
59. Wafclbakkcr, F., "Youngsıcrs Bc-
ıween Peergroup and Advcnise-
menı". Isı Convenıion Socictes Europaea Pneumologica. Health
Educaıion Session. Knokke.
17,18 Eylül s. 19, 1982.
263
60. Rcmingıon, P.L., Forman, M.R., Gcntry, E.M. Marks, J.S., Hogclin, G.L., Trowbridge, F.L.,
"Current Smoking Trends in ıhe
Unitcd Slates. The 1981-1983 Behavioral Risk Factor Surveys", JAMA, 253-2975-2978, 1985.
61. Rcck, J.V., "Smoking Bchaviour in ıhe Ncthcrlands and Grcat- Britain, 1958-1981", Isı Convcn- tion Societas Europaea Pneumo- logica. Hcalth Educaıion Session, Knokke. 17-18 Eylül, s. 24, 1982.
62. Sıeinfold, J.L., "Smoking and Lung Cancer A Milcsıonc in Avareness", JAMA, 12, 253:208 (1985).
63. Artvinli, M., Saraçbaşı, O.,
Şahin.A., "Hacettepe Üniversitesi Görevlilerinin Sigara ile Olan
İlişki ve Düşünceleri", lç Has-
talıkları Derg., 1, 161-166(1987).
Başarı, "başaracağım"
