PSİKOMETRİNİN TARİHSEL GELİŞİMİ

(1)

PSİKOMETRİNİN

TARİHSEL GELİŞİMİ

Dr.Ergül Demir

Ankara Eylül 2017

(2)

20.Yüzyıl Sonrası Psikometri

19. yüzyıl ve 20. yüzyılın başlarındaki gelişmeler, psikometrinin bir bilim alanı olarak kabul görmesini ve sınırlarını aşmasını sağladı. 20. yüzyılın ortalarından itibaren üç temel alt uzmanlık ve çalışma alanı öne çıktı. Bu alanlar psikolojik model ve yöntemlerin tanımlanmasını sağladı. İstatistiksel algoritmalar ve çözümler bu temelde şekilledi :

• Ölçekleme (psychological scaling)

• Eğitimde ve psikolojide ölçme (educational and psychological measurement) ya da “Test Kuramları”

• Faktör analizi

Jones&Thissen, 2007, s.8

(3)

(4)

Psikolojik Ölçekleme

1. Thurstone’un Ölçekleme Yaklaşımı

• Thurstone’un 1920’lerin ortalarından 1930’ların sonlarına kadar yayımladığı bir çok çalışma, bu yaklaşımın temelini oluşturdu.

• Çok önemli varsayım ve kabulleri var:

 Birey özellikleri evrende normal dağılım gösterir

 Birey özellikleri baskın bir genel faktör ile yapılandırılabilir. [Tekboyutluluk (unidimensionality)]

2. Çokboyutlu Ölçekleme

• Thurston’un ölçekleme yaklaşımı ÇÖ ve devamında MTK yaklaşımlarının ortaya çıkmasını sağlamıştır.

• ÇÖ, özelliklerin birden fazla faktör içeren bir uzayda tanımlanması üzerine kurulu bir yaklaşım.

Ayrıca bireyler arasındaki farklılıkların çok boyutlu modellenebileceği varsayımına dayalı.

• Turgerson (1952), Luce ve Tukey (1964), Sheparda (1962), Kruskal (1964) gibi bir çok psikometrist ÇÖ’nün kuramsal temellerini güçlendiren çalışmalar yapmışlardır.

Jones&Thissen, 2007, s.8-10

(5)

Test Kuramları

1. Klasik Test Kuramı (Gerçek Puan Kuramı)

Thurstone’un 1931’de yayımlanan “The Reliability and Validity of Tests”

kitabında temellerini buldu.

Temel denklemi: X=T+E

• Doğrusal bir model

• Paralel, eşdeğer ya da eşbiçimli maddelere ve ölçmelere dayalı

• Toplam puanları esas alıyor.

Jones&Thissen, 2007, s.10-11

(6)

Güvenirlik hesaplama tekniklerindeki gelişmeler;

• 1910: Spearman-Brown, paralel testlerin güvenirliği ve test uzunluğu arasındaki ilişkiyi gösteren bir formül geliştirdi

• 1937: Kuder ve Richardson, iç tutarlılık anlamında güvenirliği kestirmeye yönelik olarak KR20 ve KR21 katsayılarını geliştirdi.

• 1951: Cronbach, Hoyt’un (1941) çalışmasından yararlanarak α katsayısını geliştirdi.

Genellenebilirlik Kuramı

• KTK’nın bir alt kuramı

• Cronbach ve arkadaşları tarafından 1972’de geliştirildi.

• Güvenirliğin “facet” olarak tanımlı bir çok varyans bileşenine göre yeniden ve ayrıntılı tanımlanmasına dayalı bir yaklaşım.

Geçerlik hesaplama tekniklerindeki gelişmeler;

• 1955: Cronbach ve Meehl, ilk defa “yapı geçerliğini (construct validity)” tanımladı.

• 1980: Messick, yapı geçerliğinin, yordama geçerliği, kapsam geçerliği gibi diğer geçerlik türlerine göre farkını ortaya koyan çalışmalar yaptı. Bu çalışmalardan sonra yapı geçerliğinin sağlanması, “standart” olarak kabul gördü.

Jones&Thissen, 2007, s.11

(7)

2. Madde Tepki Kuramı

• 1968’de Frederic LORD ve Melvin NOVİCK tarafından yazılan Statistical Theories of Mental Test Scores adlı kitap, MTK’yı matematiksel ve istatistiksel temelleri açısından en kapsamlı şekilde içeren ilk yayın olarak tanımlanıyor. Bu kitapta;

• Lord ve Novick’in “normal ogive model” tanımlamasını,

• Birnbaum’un logistic model olarak 3PL tanımlamasını içeren ayrı bölümler mevcut.

• MTK, KTK’dan farklı olarak test toplam puanlarına değil madde puanlarına odaklı bir analiz yaklaşımı ortaya koyuyor. MTK, maddeye verilen yanıtlar ile ölülen özellikaçısından bunun altında yatan örtük özellikleriilişkilendiren modeller tanımlıyor.

Jones&Thissen, 2007, s.12

(8)

1968 öncesinde de MTK ile ilgili ön çalışmalar mevcut. Fakat bu çalışmalar çok temel ve ham düzeyde:

• 1925’te LL.Thurstone, Bine zeka ölçeği verilerini kullanarak normal ogive modellerin temelleri sayılan bir dizi çalışma yayımlıyor.

• 1929’da Symonds,Thurstone’un normal ogive modelini “spelling test” için uyguluyor.

• 1936’da Guilford, meşhur kitabında MTK’nın temel yaklaşımlarını ve madde analiz biçimlerini tartışıyor.

• 1943’te Lawley, normal ogive modele dayalı olarak yetenek kestiriminde ençok olabilirlik yönteminin kullanımnı tanımlıyor. Fakat Pratik bir yöntem öneremiyor.

• 1946’da Tucker, normal ogive model kullanarak, ortalama güçlük düzeyindeki maddelerden oluşan bir testin güvenirliğinin maksimum olduğunu kanıtlayan çalışmasını yayımlıyor.

• 1952 ve 1953’te Lord, yetenek ve toplam puan arasındaki ilişkilere dayalı olarak MTK’nın kuramsal temellerini tanımlıyor.

• 1954’te B.F.Green, örtük değişkenler modelleri için “yerel bağımsızlık (local independence)” varsayımını tanımlıyor.

(9)

1968 sonrasında MTK ile ilgili çalışmalar hız kazanıyor ve Pratik analiz yöntem ve teknikleri geliştirilmeye başlanıyor:

• 1970’te Bock ve Liberman, bazı istatistiksel yöntemler öneriyor.

• 1981’de Bock ve Atkin, en çok olabilirlik temelinde Pratik analiz teknikleri geliştiriyor.

• 1969 ve 1997’de Samejima, çok kategorili maddelere yönelik modeller ve algoritmalar geliştiriyor.

• 1972 ve 1997’de Bock, çok kategorili sınıflama düzeyi maddeler için model ve algorita gelşitiriyor.

• 1992’de Albert, MCC tekniklerini madde parametre kestirimlerine uyguluyor.

• Sonraki yıllarda çok düzeyle ve kompleks modellere yönelik çalışmalar ortaya çıkmaya başlıyor.

Jones&Thissen, 2007, s.12-13

(10)

George Rasch’ın çalışmaları ayrı bir öneme ve yere sahip:

• 1960’da “Rasch Model” ya da 1PL olarak bilinen meşhur MTK modelini tanımlıyor.

• Bu tanımlamanın felsefi temelleri Thurstone-Lord-Birnbaum’unkinden farklı.

• “Rasch Ailesi” olarak bilinen Rasch model teknikleri, “genelleştirilmiş modeller” olarak bilinen bir grup tekniği ortaya çıkarıyor.

Jones&Thissen, 2007, s.13

(11)

3. Test Eşitleme ve “Adaptive” Testler

• Test eşitleme sorunu, öncelikle SAT gibi geniş ölçekli test uygulamalarında karşılaşılan bir sorun.

• Bir testin farklı formlarından elde edilen puanlar karşılaştırılabilir mi?

• Test eşitleme çalışmalarının kökenleri 1900’lerin başlarına kadar dayandırılabiliyor:

• 1923’te Truman KELLEY, “comparable measures” bölümünde “doğrusal eşitleme” ve “eşit yüzdelikli eşitleme” yöntemlerini tanımlıyor.

• Kelley (1914), Otis (1916 ve 1918) çalışmaları var.

• Flanagan (1951), Angof (1971), Petersan et al. (1989), Holand and Rubin (1982), Kolen and Brennan (2004) sonraki bazı çalışmalar.

(12)

• Test eşitleme sorununu aşmaya yönelik yöntem ve teknikler KTK ve MTK temelli olarak geliştiriliyor.

• MTK’nın bu konudak çözümleri;

• Bireye uyarlanmış test uygulamaları,

• Bilgisayar tabanlı test uygulamaları ve

• CAT (computer adaptive test)

• CAT, parametrelerine ve yetenek düzeyine göre “calibre edilmiş” yani aynı ölçekte ölçeklenmiş maddelerin havuzlarını oluşturup bu

havuzlardan parallel testler oluşturmaya dayalı uygulamalar bütünü.

Jones&Thissen, 2007, s.14-15

(13)

Faktör Analizi

• 1904 Spearman’ın “g factor (general intelligence)” kuramı

• 1938 Thurstone’un faktör yapıları kuramı (Tek faktör kuramı)

• Döndürme tekniklerinin geliştirilmesi:

• 1941 Horst

• 1958 Kaiser’ varimax döndürme

• 1966 Jennrich&Sampson direct oblimin döndürme

• ML’nin faktör analizine uyarlanması ve kovaryans yapılarının tanımlanması (Bock and Bargman, 1966; Jöreskog, 1969)

• CFA (Tucker, 1955)

• YEM (Keesling, 1972; Jöreskog, 1973; Wiley, 1973; Bentler, 1986)

• 1970’lerden itibaren polythomus ve non-normal (lojistik) faktör modelleri

• 1990’lardan itibaren çok boyutlu ve çok düzeyli faktör analitik teknikler

(14)

Psikolojik İstatistiksel Teknikler

1) Temel İstatistiksel İşlemler

• 1913 Thorndike (An Introduction to the Theory of Mental and Social Measurement)

• 1923 Kelley (Statistical Methods)

• 1926 Otis (Statistical Method in Educational Measurement)

• 1926 Garret (Statistics in Psychology and Education)

• Guilford (1942), Edwards (1946), McNemar (1949)

2) Hesap Makineleri

• 1940 Ledyard Tucker’ın matris hesplamalarında kullanılmak üzere “scoring machine”

geliştirdi.

(15)

3) Çokdeğişkenli İstatistiksel Teknikler

• 1960 Bock, “optimal scaling” tekniğini geliştirdi

• 1975 Darrell Bock, matris hesaplamalarına dayalı bir dizi çok değişkenli istatistiksel teknik geliştirdi.

• 1990 Gifi, bilgisayar tabanlı uygulanan regresyon, kanonik korelasyon ve kümeleme analizi için, doğrusal olmayan dönüşümlerle sınıflamalı, sıralamalı ve sürekli verilerin kullanılmasını sağlayan geliştirmeyi yaptı.

• 1996 Shizuhiko Nishisato, “correspondence analysis” ve homogeneity analysis” tekniklerini geliştirdi.

4) Grafiksel Teknikler

• 1993 Wainer ve Thissen, psikolojik özellikler ve istatistiksel kestirimler arasındaki bir arayüz olarak grafiksel gösterim teknikleri geliştirdi.

• 1997 Ramsay ve Silverman, istatistiksel analiz eğrileri ve yüzeyleri oluşturmaya yönelik grafiksel teknikler geliştirdi.

• 1999 Leland ve Wilkinson, “psycholinguistic” özelinde grafiksel tekniklerin bilgisayar ortamında kullanımına yönelik teknikler geliştirdi.

(16)

5) Deneysel Desenlere Yönelik Teknikler

• 1990 Maxwell and Delaney (Designing Experiments and Analyzing Data)

• 1995 Roger Kirk (Experimental Design: Procedures for the Behavioral Sciences)

PSİKOMETRİNİN TARİHSEL GELİŞİMİ