TARİHİN KAYNAKLARI TARİHİN KAYNAKLARI
II
• Kaynak, tarihî bilgi veren malzemedir. İnsanın söylediği Kaynak, tarihî bilgi veren malzemedir. İnsanın söylediği veya yazdığı, ya-hud îmâl ettiği herşey onun hakkında veya yazdığı, ya-hud îmâl ettiği herşey onun hakkında bilgi verebilir. Ancak, her bilgi veren malze-me kaynak bilgi verebilir. Ancak, her bilgi veren malze-me kaynak olma özelliğine de sahib değildir. Bu malzemenin kaynak olma özelliğine de sahib değildir. Bu malzemenin kaynak addedilebil-mesi için,
addedilebil-mesi için,
• a) devrinde vücûde getirilmiş olması; a) devrinde vücûde getirilmiş olması;
• b) devrine yakın bir zamanda ve devrinin kaynaklarından b) devrine yakın bir zamanda ve devrinin kaynaklarından faydalanılarak meydana getirilmiş olması gerekir.
faydalanılarak meydana getirilmiş olması gerekir.
• Birinci gruba girenlere ana kaynak Birinci gruba girenlere ana kaynak adı verilir ve tarih adı verilir ve tarih
araştırmalarında son derece mühim ve kıymetlidirler. Bir araştırmalarında son derece mühim ve kıymetlidirler. Bir olaya fiilen iştirak etmiş veya çok yakından takib etmiş olaya fiilen iştirak etmiş veya çok yakından takib etmiş bir kimsenin kaleme aldığı eser veya bir zafer sonunda bir kimsenin kaleme aldığı eser veya bir zafer sonunda onun hatırasını yaşatmak için dikilen bir kitabe yahud onun hatırasını yaşatmak için dikilen bir kitabe yahud âbide, bu cins kaynaklardandır. Devletin resmî evrakı da, âbide, bu cins kaynaklardandır. Devletin resmî evrakı da, hiç şüphesiz, bu gruba girer.
hiç şüphesiz, bu gruba girer.
• İkinci grup kaynaklar, birincilerin bulunmadığı hallerde İkinci grup kaynaklar, birincilerin bulunmadığı hallerde önem kazanırlar. Bunlar, ana kaynaktan faydalanılarak önem kazanırlar. Bunlar, ana kaynaktan faydalanılarak meydana getirildikleri takdirde
meydana getirildikleri takdirde birinci elden kaynak birinci elden kaynak addedilirler.
addedilirler.
• Ana kaynakla birlikte birinci elden kaynağın da Ana kaynakla birlikte birinci elden kaynağın da bulunmaması halinde, birin-ci elden kaynaktan bulunmaması halinde, birin-ci elden kaynaktan faydalanılarak meydana getirilen
faydalanılarak meydana getirilen ikinci elden kaynaklar ikinci elden kaynaklar önem kazanır.
önem kazanır.
• Osmanlı vak'anüvis tarihlerinin bir kısmı, seleflerinin Osmanlı vak'anüvis tarihlerinin bir kısmı, seleflerinin eserlerini de kullan-dıklarından, bu kaynak eserlerin eserlerini de kullan-dıklarından, bu kaynak eserlerin
günümüze ulaşması halinde, o tarihler arasındaki vekayi günümüze ulaşması halinde, o tarihler arasındaki vekayi bakımından, birinci derecede kaynak olma özelliklerini bakımından, birinci derecede kaynak olma özelliklerini kaybetmektedirler. Meselâ,
kaybetmektedirler. Meselâ, Naima Tarihi, Hasan Beyzade Naima Tarihi, Hasan Beyzade Tarihinden
Tarihinden nakledilen pasajlarda ehemmi-yetini nakledilen pasajlarda ehemmi-yetini kaybettiği halde, günümüze ulaşamayan Şârihü'l- kaybettiği halde, günümüze ulaşamayan Şârihü'l-
Menârzâde'nin eserinden dere edilen pasajlarda, birinci Menârzâde'nin eserinden dere edilen pasajlarda, birinci elden kaynak gibi mütalaa edilmektedir.
elden kaynak gibi mütalaa edilmektedir.
• Ancak, ana kaynak varken birinci ve ikinci elden Ancak, ana kaynak varken birinci ve ikinci elden
kaynakların ön plâna geç-memesi lâzımdır. Ana kaynak kaynakların ön plâna geç-memesi lâzımdır. Ana kaynak olmadığı takdirde ise birinci elden kaynak ön plâna
olmadığı takdirde ise birinci elden kaynak ön plâna
geçecektir. Olaylara değişik biçimlerde yaklaşılması veya geçecektir. Olaylara değişik biçimlerde yaklaşılması veya kaynağını tenkid süzge-cinden geçirmesi hallerinde ikinci kaynağını tenkid süzge-cinden geçirmesi hallerinde ikinci elden kaynaklar dahi ihmal edilemez.
elden kaynaklar dahi ihmal edilemez.
• Burada üzerinde önemle durulması gereken bir husus da, Burada üzerinde önemle durulması gereken bir husus da, kaynakla araştır-manın birbirine karıştırılmamasıdır.
kaynakla araştır-manın birbirine karıştırılmamasıdır.
Günümüzde pek çeşidli malzemeden faydala-nılarak Günümüzde pek çeşidli malzemeden faydala-nılarak
hazırlanmış eserler için hiçbir şekilde «kaynak» tabirinin hazırlanmış eserler için hiçbir şekilde «kaynak» tabirinin kullanılmaması icab eder.
kullanılmaması icab eder.
• Kaynak: Mübahat Kütükoğlu, Tarih Araştırmalarında Usul, Kaynak: Mübahat Kütükoğlu, Tarih Araştırmalarında Usul, TTK.
TTK.
• Ankara 2015.Ankara 2015.
