Onbeşinci llkmektep. Nişantaşı
MEKTEP İNŞAATINDA (PLAN-TÎP) İN MAHZURLARI
Mektep binaları devlet teşkilâtı tarafından inşa edilen umumî binalardandır. İlk mektepler bu nevi- ler arasında en çok ihtiyaç his olunan ve inşa edi- lenlerden maduttur. Bu münasebetle tetkike değer mühim bir mevzu teşkil ediyorlar. İlk mektep bina- ları nasıl vucude getirilmelidir. Ayni plan üzerine inşa edilen muhtelif binaların faide ve mazarratları varmıdır.
Bir tipi teşkil eden proje şüphe edilmezki çok etüd edilerek hazırlanmış ekmel bir numunedir.
Belki serbes arazide; müsait bir saha üzerine iste- nildiği gibi oturtulursa muvafıktır. Bu hal köy mekteplerinde nisbeten terviç olunabilir.
Şehir mekteplerinde vaziyet büsbütün başkadır.
Şehirlerde, mektep arsalarının muhtelif hususiyetleri vardır. Arızalar; muntazam gayri muntazam ve ya mütenazır bin bir şekli havidirler. Arsaların sokak-
larla olan münasebetleri, sokaklara nazaran s.tüa- sionları, mektep inşaatında tetkike şayan cihetlerdir.
Böyle muhtelif hususiyetler gösteren arsalar üzerine teknik külfetlerden kaçınılarak; bir iki tip plânı oturtmak; çok fenadır. Bu suretle inşa edilmiş olan mekteplerde, nazari esasatın muhalif neticelerine tesadüf edilmektedir.
Şehir mektepleri; mahallâtın nufus kesafetleri ile alâkadar bir şekilde inşa edilmelidir. Merkezi ma-
Zeki Selâh
İst. Vi. Mimarlarından
hallâtta 350 talebelik bir mektep talebe miktarına tekabül etmez. Bazan, sayfiyelerde, 250 talebelik tip fazla gelebilir. Kesafet olan mahallat, 1000- 1200 talebelik mektep grubunu icap ettirir. O zaman plân - tipimizde ki 350 talebelik mektep projele- rinden üç ve ya iki tanesinin yan yana inşa edilme- si ne kadar muvafıktır.
Mektep (styline) gelince; mektepleri üniforma ola- rak inşa etmekte muvafık değildir. Bir devlet dairesi gibi resmi ve ciddi bir tarz sıkıcı olmaktan başka bir işe yaramaz. Bu günkü tarz ile mektepleri; kay- makamlık, polis, ve adliye, binaları gibi resmi dev- let müessesatmdan ayırt etmek imkasız bir haldedir.
Mekteplerin hususiyetleri; tesir yapması içün kitlelere verilen girinti ve çikıntılarile değil belki;
mektep nazariyatı mimariyesinin icap ettireceği hu- susi eşkâl ve bilhassa detaylar ile tezahür etmelidir.
Nazariyata muvafık bir proje ile inşa edilmiş bir mektep binası terbiye ve tahsil müessesesi olduğu- nu her zaman ifade eder. O halde; mektep binaları;
sınıfları, pençereleri, koridorları gibi elemanları ile hususiyetlerini gösterirler. Onlara; mektep oldukları için resmi bir tarz vermek istemek beyhude dir. Bu mülâhazalardan sonra; mühim bir mesele kalıyor ki o da sınıfların tayini cihetidir.
(Henri Baudin) diyorki mektebin höcrei hayatiyesi sınıftır. Bir çocuk, ilk tahsil devresinin takriben 9000-10000 saatini sınıflarda geçirir. Binaenaleyh
sınıflan çok iyi düşünerek yapmalıyız. Sınıflar, biraz juş gören memleketlerde ekseriya cenup ve şark cihelteıine nazır olarak inşa edilmektedir. Mektep projelerinde sınıflar yalnız bir cihete nazır olarak değil, arsaların müsait vaziyetine göre en muvafık cihete;
tevcih edilmelidir. Arsanın müsadesizliğine göre en muvafık cihetle ondan sonra ikinci derece muvafık cihete tevcih etmek icap eder. Yukarda bahs etti- ğimiz gibi sınıfların tayini cihatı, bazen şehir dahilindeki arsalarda yol vaziyetleri ile zıt bir vaziyet ihdas ediyor. 1 — Yola nazaran tatbik 2— cihata nazaran (Orientation) tatbik.
Her iki vaziyette istihkar edilemez. Eğer proje bu vaziyetteki arsalara göre etüd edilmemişse yani lâalettayin bir tip ise netice çok kötü çıkacaktır.
Bir kaç misal gösterebiliriz.
Birinci cadde daha ziyade ehemmiyeti haizdir.
Plân acı badem caddesine nazır olarak tatbik edil- miş, bu suretle deshaneler kâmilen şimalde kalmıştır.
Azap kapıda inşa edilen mektep; sınıfları temamile şimali garbîye nazırdır. Çünkü esas cadde şimali garbî cihetine açılacaktır. Büyük bir binanın cep- hesini yolun aksi tarafına vermek te abestir.
Birkaç misal ile görülüyorki; (plân — tip) e- sasatına göre şehir dahilinde mektep yapmak mahzurludur. O halde mektepleri nasıl inşa etme- lidir. Evvela tip usulünden sarfınazar ederek, ar- saları [*] temin ettikten sonra mahallenin ihtiyacına göre cesamette ve o arsaya mahsus proje hazırla- mak lâzımdır. Bu surette talebe adedi tesbit edile- rek kifayet edecek büyüklükte mektepler vücude getirilmiş olacağından birkaç sene sonra tekrar bir mektep açmak mecburiyeti hasıl olmıyacaktır. Plân muhayyel arsa için değil göz önünde bulunan, (situation) u belli olan bir arsa için hazırlanaca- ğından; yukarda saydığımız mahzurlardan vabeste kalacaktır ve stili de; uniform olmiyacak; iştirak yalnız elemanlarda, detaylarda bulunacaktır. Pence- relerin hususiyeti her mektepte aynı olacak, sınıf- ların ebadı, harici ve dahili kapılar; nazariyata muvafık bir şekil arzedecektir.
Bu suretle; muayyen arsa için plân hazırlanır-
[*] Metep arsalarının tayini ilmî bir şekilde yapılmalıdır.
Arsalar ; ilk mektep talebesinin ; ev ve mektep arasında yürüye- bileceği azami mesafeye göre olmalı. Mektepler mahallata muva-
fık bir surette dağıtılmiş bulunmalıdır.
llkmebtep. Eschersheim. Martin Elsaesser.
ken: sınıf ve cimnastikhanelerin tevcihi cihatı nok- tası noktasına uygun bir şekilde yapılırken binanın sokak ve şehirle mimarî, bedii münasebeti de nazarı dikkata alınmış olur. Fakat (tip) inşaat bu mü- lâhazalara meydan vermiyecek kadar mahdut vazi- yettetir. Bu münasebetle mahzurlardan sakınmak ancak (tip) usulünden vaz geçmekle mümkün olur.
Zeki Selâh Kadı-köy Hünkâr imamı mektebi: arsa mustatili
ve köşe başı; şimal cihetinden acı badem cadddsi şark cihetinde Haydarpaşa caddesi geçiyor.
