210 MİMAR
F a b r i k a u s u l i ile i n ş a e d i l e n m e k t e p b i n a l a r ı
Yazan: Richard J. Neutra Terceme eden: Ahmet Adnan
Maarif sisteminin akıl ve mantık dairesinde beynelmilel itilâflarla halledilerek memleketle- rin fevkinde bir mesele gibi tanzim edilmesi el- bet muvafık olurdu. Maarif ayni zamanda yeti- şen fertlerin irtibatlandırılmasi demektir.
Maarif bir neslin anlaşma vasıtasıdır. Bir nesil ile evvelki neslin ve gelecek neslin irtibatı- nı vahdetle tesbit eder. Bu itibarla yalnıa bir memlekete münhasır olmasına rağmen devletin tesis ve nezaret ettiği normal resmî devletin oir memlekete münhasır olmasına rağmen devletin tesis ve nezaret ettiği normal resmi mektepler, tecrübelerle usuller araştıran vasfı kıymetli de olsa, hususî mekteplere faiktir.
Resmî mektep gayedir. Gidiş tarzı muayyen bir devir için umumî itibara tevafuk etmelidir.
Cemahiri Müttehidei Amerika hükümetleri
ittihadının kanunları artık muvafık görülmediği için bu ittihadın her bir hükümeti kendi maarif sistemine böyle normalar, modeller vazediyor;
mektep binasını, tarzını* ve teçhizatını kontrol ediyor.
Bu maksatla vazedilen nizamlar, zarurî ola- rak, daha ziyade menfi, menedici mahiyette şey- lerdir. Bazıları da riayet edilmesi lâzım asgarî kaideler göstermekle iktifa ediyorlar?*
Mektep binalarına mahsus mahallî projeler hükümet tarafından mükerreren tetkik edilerek mütesavver normaya, modele mümkün olduğu kadar yakınlaştırılıyor.
Meselâ Los Ancelos'da son on sene içinde mektep binalarının bir misli fazlalaşmasına se- bep olmak üzere memleket aksamında mektep çocuğu nüfusunun mühim surette tezayüdü se-
bebi ile bu tetkik işi büyük bir yük halini alıyor ve gene de esaslı bir tesir yapamıyor.
Bana kalırsa; mektep binalarına ait niza- mattan doğan yasak listesini tekâmül ettirmek- tense arzu edilen normayı daha müsbet ve daha makul bir hale getirmek muvaf.k olur. Amerika - da senelerdenberi propagandasını yaptığı ucuz ve fabrika usulü ile inşa edilen küçük ikamet- gâhlar sanayii bütün şeraiti lâzimenin mevcut olmasına rağmen sırf iktisadî buhran sebebi ile ancak bu buhrandan sonra ve ruhî esbaba bina- en biraz da geçikirse mevcut olan vüs'ati iktisap edecek ve senede bir kaç milyar dolara baliğ o- lacaktır. Fakat buna muvazi olan mektep binala- rı inşaatının, daha mahdut miktarda da olsa, daha serbest daha sür'atli, daha tipik bir suret- te ayni yolda yürüyebileceği görülüyor. Bu ma- kalede mevzuu bahsettiğimiz inşaata dair ilk eser bir kaç sene evvel Dr. J. Gantner tarafın- dan neşredilen «AMERİKA» ismindeki kitapla
«Dünyada yeni inşaat» namı ile intişar etmiş olup şümullü (Rush City Reformed - Şehrin sür'atle tecdidi) projesinin bir kısmıdır. New York Museum of Modern Art müzesinin sipariş- leri üzerine müellif fabrika usulü ile inşa edilecek daire şeklindeki mektep projesini daha mükem- mel bir surette tertip etmiştir.
Esas fikir şunlardır:
1 — Hükümetin nezareti altında bulunan bir sanayi seri usulü ile normalanmış ilkmektep binaları inşa eder. Bu binalar en kısa bir zaman- da, iki inşaat devresinde kasaba civarının kırlık sahasında, mektep çocuklarının tezayüdü ile mü- tenasiben inşa edilerek belediyeye devredilir.
2 — İnşaat çelik sisteminde olup duvarlar da dahil olmak üzere kısmı azamı atelyede hazırla- nır ve tekmil tesisat esas projede sarih olarak gösterilir.
3 — İnşaatın böyle norma altına alınması dolayısile yapılacak tasarrufat kısmen fennî te- sisata ve kısmen de araziden daha iyi istifadeye tahsis edilir.
Bir katlı ve haricî kısımları ile ve çimenlik avlu ile iyi imtizaç ettirilmiş sınıflar vücude ge- tirilir. Sınıfların talebe adedi iki düzineyi geç- mez. Yıkanma musluklarının bulunduğu kısım ile tuvalet kısımları temerküz ettirilmiyerek her sınıfa iltisak ettirilir. Harareti nakleden teshin sistemi yerine az hararet neşreden, fakat cismen büyük olan teshin vasıtaları kullanılır ki. bun- ların daha sıhhî olduğu mücerreptir.
4 — Talebe sıralarının yerleri sabit olduğu- na göre zarurî bulunan pencereler ve ziyanın bir taraftan gelmesi gibi muallimi mutlaka talebe ile karşı karşıya bulundurmağa mecbur tutan ahval ortadan kalkarak ve bunun yerine tepe- den ziya kaim olur. Mektebin ve sınıfın vaziyeti ziya cihetlerine tabi olmaktan kurtulur ki, bu su- retle binanın her vaziyette ve her herde kuru-
Bir dersııne re önünde gezinti mahalli
labilmesi temin edilmiş, normaya her yerde tat- bik kabiliyeti bahşedilmiş olur. Talebenin serbest grup halinde oturması ve hocanın talebe grupu arasında bulunması esası da böylelikle binada tatbik sahası bulmuş demektir.
5 — Her sınıf kısmen kaldırımlanmış çimen- lik bir avluya açılır. Bu itibar ile derslerin her zaman için açık hava faaliyeti şekline kalbe- dilmesi imkânı temin edilmiştir.
6 — Kapalı sınıf fikrinden çok uzaklaşıl- mıştır.
Psikoloji noktai nazarından, sadece bir çın- gırak sesi ile çocuğun ruh ve fikrini bir ders mevzuuna nakletmek kabil olmıyacağı için her ders branşı o derse mahsus olmak üzere tanzim ve tertip edilmiş bir sınıfta, hususî bir alâka uyandıran bir muhit içinde, tedris edilir. Her sı- nıf kendisine ait ders bıranşına mahsus kitapla- rı, levha ve sair ders levazımı koleksyonlarıni te- merküz ettirilmemiş olarak ihtiva eder. Bu le- vazım görülebilecek yerlere konur. Bilhassa, ço- cukların sadece samimi surette değil, daha zi- yade faal surette öğrenmelerine ehemmiyet ve- rilmiştir. Ders bıranşlarına göre tertip edilmiş o-
Mektep avhısu
212
lan sınıflardan fazla kullanılanlar ikişer tane., yapılabilir.
7 — Müşterek oyun, beden terbiyesi, rüzgâr- s>z güneş banyosu, yüzme ve yar.ş için bina plâ- nında muntazam yerler tahsis edilmiştir. Bunlar plânın tanziminde müessir olmalı, sadece plân ilâve edilivermiş tarzda olmamalıdır.
Mektebin heyeti umumiyesi dört kısımdan mürekkeptir:
A — Tek katlı sınıflar.
B — İki katlı jimnastik, tiyatro ve atelye halinde elişleri binası.
C — İdare binası.
D — Mektep otobüsüne mahsus garaj.
A kısmı.
Tepeden ışık alan tek katlı sınıf kısımları iki s:n>f daire halinde tertip edilmiştir. Küçük muhitinde ve yukarıda bahsedilen çimeni) avlu- nun dış kısmında camlı bir irtibat yolu vardır.
Yukarı doğru kalkan cam kapılar mektebin dahili kısımları ile irtibatı temin eder. Sınıflar ile koridor arasında sabit vesaiti tedrisiye dolap- ları, yıkanma muslukları mahalleri, tuvaletler kız ve erkekler için ayrı olarak tertip edilmiştir.
Sınıfları ay ran duvarlar tamamen yazı tahtası halindedir. Nısıf daire şeklindeki sınıf kısımları oynama avlusunu ihata eder.
B k ı s m ı .
Elişleri atelyeleri ayni zamanda oyun avlu- sundaki yüzme havuzunda yüzenlerin de istifade ettiği gardroplarm ve duşların arkasındadır.
Üst kattaki jimnastik halinin arka cihetinde
MİMAR serbest tiyatro ve basit oyunlar için sahne, ön cihetinde oyun avlusuna karşı ultraviyole şuaatı için camla mücehhez güneş banyosu vardır. Bu- rada dairevi çatı üzerinde avluyu devreden yarış yeri de bulunur.
C kısmı.
D kısmında mektep otobüsü garaj i ile umu- mî otomobil mahalline kapalı bir pasaj ile bağ- lı olan idare binasının bekleme yerine mülâsık surette bir tarafında mektep bürosu, diğer tara- fında müteaddit küçük daireler vardır ki, bu da- ireler ebeveyn ile muallimlerin görüşmesine mah- sustur. Üst katta müdürün bürosu, ders kitapları kısmı, konferans ve istirahat salonu, bir muallim odası mevcut olup muallim odası ile alt kattaki mutfak arasında bir küçük asansör vardır. Mut- fak ayni zamanda talebenin tatbikat görmesine hizmet eder. Mutfağa merbut geniş bir halde ç o - cuklar yemek yer. Erzak ve soğuk mahzen kısım- ları bodrum katındadır. Buraya idare binasının altından geçen bir pasaj mülâki olur.
Mektep küçük yaşta kız ve erkek 450 çocuk içindir. Rush City Reformed plânına göre alâka- dar mıntaka dahilinde muayyen adette kapalı hal usulünde tesis edilmiş olan yaşları muhtelif çocuklar, n öğleden sonra ziyaretine mahsus yu- va mektepleri de gene bu dairevî mektebin ida- resine verilmiştir. Bu suretle bir muayyen mınta- ka dahilinde ayni yaştaki çocukları bir sınfta tcplıyan usuldeki mekteplere nazaran çocukların mektepte daha ziyade bir aile yuvası hayatı geçi- rebilmeleri temin edilmeğe çalışılmıştır.
ıMilliyet gazetesi 8 ağustos tarihli nüshasında Bursa Karacabey belediyesinin resmi küşadından bahisli yazısında mezkûr binanın mimarını Nedim
Bey olarak göstermişse de bunda bir zühul mevcut- tur. Mezkûr binanın mimarı Şevki Beydir. Tavzih ederiz.)
