fu Çinko (Zn) ve Toksisitesi

Y. Y.U. Veı. Fak. lHrg .. 1998. 9 (/·2,; BJ·88

Balıklarda Çinko (Zn) ihtiyac ı ve Toksisitesi

Osman ÇETINKAYA J

'Yiiıiindi Yıl Oni\'er,iıc:si. Ziraat Fakliltcsı. Su Üılinlcıi !Jölliıııu - VAN

OZ/:,T

Çinko balıklar içı'" ~Ja".'iyeldir ^.,<11, luılıkıu dığer iz elı",ı~lııler",,,, dtıhtı yiikuk ol'amftı bıı/umll'. LLL doğada ~ii!flı. kurbvmıı furmlımndu .... I,ldruı(' sllikmlar içiııde bazı metal/erir: hırl/kır. bıı/u""r. mııd~lIt'ilik ''e digel' cııdtiııri)'el iş/eııı/erle .mya gırer,

üıı~mli bir çevre kir/~li~!tIir. bafıklııl' ii:c,.i"de ıoksik eıkiye salıiplir. Foııksiyonlım. nıewllooııziml~rdc, r:'ııim akll"iıdcriııde vc ııtiklcopmıeiıılerocki y"pısal .", foııbi)'oııd J:,'Ört"leri ile ilgilidir. Balıkıa III jOfull1:oçıalı ve dıııııı I'lkill ohırı,k sindirim JWIIıı/ı yofu)'l" emi/ir. LL' e~ikli[;inde gü:d" Iwwruk:. bii)'üm" Rerılcmesi. }.ibck lIIor/tıll,e. )'iiıger; ''C d"rid" ıışııımu ile diCl'lik ntllpıoml"" giJrii/ür. 8olıklordo

zn

ibıı.ıyu" tiir. )"aş. dıısclolgı",/ıı/(. rusyorum bıleşimi. Sil j,caklıR' ,·c Su Iıtıliıcsine gDnl 15·

100 mg/kg}'l'''' aroJ,III/11 dl'jişir. Rtı/I" )'f't/l/eriııde ilı'lıı111 bi)'Ol!lverişlili[;i m.yOl' bil~$e1tl~rin<ı haf/,"ır. ycıııd .. a~ırı kalsiyı,1/I ıv}ilik ,,,.iı c/vcrişliligi dÜşiirür. Zn T<.Ihisil~sl Dillık Iılni i·~ )'0$11l<1, azeilikle sııyım ,fcrılığlıı<! ''tl di;:'!'r.\"II killilesi Ariıa/('riıı/!.

Zn kOIlSIIJ1Ira,'1)'(lII/III7IW ahsı""''')''' b,,[;lu"r. Serıligiıı "rıışı Tohısilcyl Iız"lıır. LJI suuleıul AOII.I'/IIIIrfL<y""I"rdlı hıılıkltlrdtı ürtm,,,. biiyüm~".. iııııı"miıe)'i geri/cıir. ı/U\,/'UIIIŞI deği~ıi,.,,· S",i" 1<.Iler", ~ıliI/!bilir maksimum Zn a/aoo/ıkgilll'r içiıı 0.0)·0.5 mgll: saumgiıı .. r içiıı O. J·1.0 /ilgli o/aruk Iw.firlo""iflir

Aıııı/ıııır Kefi11llıltr:Rtılık HClf",,,,!'. Çinko /I'ri)'OC'. SU Ku/ilesi, Çinko Tokruift.Si line (Zı,) Rcqııir~",eııı aııd Toxicu)' iı, I'i.<lıu

SUMMAR)'

zj""

i • .. "~,,,iııl {"r jisl'Q LILI" <xxıırrtd l?iarj\,~IY /1111/1'"' 1111l0111l1 l/ılIIl uıı,t'f.~ lrou l>/n,,~ıı(1 Iıl ıl,i! ıXW/y. Iı OCCıırS iıı IIII/UF/!

II,'

sıı/plıitlu {!ii" (:<"b",I<II,,_, 11l,,' m 1ı)"lm",A ,,'u'ııın ",iii, <>i1'U ",~I<ıJs. Lııc is aıı

",wI_''''''"'''1

pai/ıııUIll. mkkd lo

"'(!ıCI'S by "'iııig mıt! mı/,ısınal acl/l'llies umlluıs 10.lic ı1f<'l'u 011 ji:ib~s. /ıs fıuır:ri{Jfl.t IIU rdıııeıl Lu JfnIC'IIITuI mIlI fimrı,nnnl mlu iıı mtıall<Kıı:: • .I'lııe.1. ~1ıZ).",,, arl/",Iil!s (!IUL ""d.:oprvı.:;'ı ... zjılr i,r nh.nrMd "ia f:iII$ aııd lIIore tf!iôeııı/y iıııe .• 1ıı111 iI'/ül'.

C/ııık 1ymplOIIIs LLL ;:ilır t/r-flciel1')' url! ccııııru~. poor Kroll'llı. lıı'~/i ,,"ur/I'liıy. I!ro!iiuıı 011 /iıı.! mıı/.!kiıı 1",ı1 ".mrJi,lm. liıı~

re/ıı,iu ... ""ı nfF<1ı depCiıdi 011 Sl'c<'iIı .•• ilgI', mfll',riıy. dieı cOIIIl'w'iliulı. \\'lıler 'ıııaliıy mı/I rCıııpcml",·e. 11/111 mric.l' ~ı"'ı·,:ıı 15·

]00 "'glkg fu,l, Iıı (,l!IllIIı~rdlıl ]islı lud" II'e /Jiwmil,,/J,/lIy of :iIıC Ifepcııd.! mı ;,'gr~"i~lıls, Cıuu ca/eıı/!/ı mılf 1,lı)'li,' sııbsmııus orfı".riııg iıı di.:u rt'dıı~ .. bio/ll'Oi/oudil)'. Ine ı"xiriry nı ::'-ııC 011 jis/ı ""nn "'iılı specitı.t nnd ag~. t~cially ,ml~r Iınrrltıtı.u mıd 01/'':1' "'uıer 'I"ulily ./'Iıeriıı ımd l"climalisatiOlI if> tm. coıı('~ııruıiot/J. ltıcrcasi,11I,

0/ ..

-aı!"r /mn/Ilen d~crt{Uu ım;icif\'. Iİİ J·,,/J·/~111fI1 .IIIICl!llIral'-m,r ::iilC '."WI 1'('1/11"" "'prodııcıiolf. Kro ... ıb aıııl iııı"''''11' .apııdı), ""ıl cbruıg" .• bel"n-wıır vf ftsll, Tolerolıle maximıım ~i,,(' eOlluııırlıılOlIJ iııfr~slı ... ıııus II'I!IY I!SliIblislı~J 0.Q)·O.5 "'sf! fo" J·ulıııoııid.r Glıd 0 . .1·2.0 "'1!fI for '·)wiııidJ'.

Kıy II'lırtk l:i,lı N,ııriıiıııı. Tm,:e "ı,.",,'/lıs. ZiııC ı·.:qııiremeııı. bile Tn.ıidı)'. Wııı~r Qııcıfily

<:IRIŞ

Kültür b.:ılıkçılıı1ınıu gcli:ıo:bilmcsi için en öne",Ii unsur

!ard"n Iıi,; kulturii ypl'llnn Ilirterin bcıtiıı ınaddesi ihtiynç·

Ianilm brşIIHıılI\a~ldır, Il~i nedenıe i"iıı h~r balık lun"ı için

~sin maddesi ihıiy~çlmııı h"ıiıatif uliır.ık t>clirlenip.

lıııtı~lara en uygı", biçiındc \'~rilmc~ı gere~lidır_ Balıklar ilııi~aç duyduklan mıııerıılleri beııi dlizcyde s~ıliı" \e hi·

keııiklcıi Fıııden :ılı~ edebilirler. Ahsortıosi)'onıın

$Cl'i~~'Si miner:ılin OMamda bul .. ",,,,, miktan, formlan. b.:ıllğııı bilyük·luğU. $U luıtitc~ı kriterleri gibı faktörkrc bağlıdır,

Çinko balıklar ıçin c~ansiyd bir iz clel1\(,'1I1 ol"ıa" y~",n"~. ye""J~ ,.~ C7.~lI:J;I= .~ı:(ı:: ~~\irı; bir ~Oıı~;1I11r:ısyonu aşııipııda IClııl ıuk<ik etki ve subt.::ta! elkilcr gÖ!;tcrdiGindcn dıkkuı

çeken bir m~ririedir. llu çalışmada e~osistııı><Jc çınko.

balık13rcbki foııuıyıınlMn. ihtiyaç duyulan nıı~lartar. ehiklik

ıeınpıonı·l;ı.n. dveri~lilik "c ""Ibliilahılecek fonnlar.

To~~isjtc ve ToI;:"i~iteyi eı~ilcycn fal..l(lrlcr ;~knmekıooiı.

F.kosistcmde Çink,,; K"ynaklnn "c f(ırnıları

Çinko doğada i·~ maricn yat~klaııııd~ scneltikle bland

"cya sph:ın:liı (ZnS) i·c kala.n'ıı (ZııeX»)) şeklinde ı.uluııur.

Element $ekııııde bu filizlcrin currahiyonııyla h:l1Jr13nır.

Başlıca çinko vc galvnni7.li kaplar. bıOlu. çinko oksiı ve kar' OOnaltl heyaı boya. lastik ",mayii. sırtanmış ve emayc eşya.

cam. b!Jıı ve ah~p koruyuculnnn nrcıiıniyk ilgıli •• lIlayii

k()lbrıııd~ klıllııııılır. llu ürı:ıim dnltnrı "c cldç edilen mamul·

lerin kutlaııııııı yol"yl" ins.~n ve hayvımlann. ckn"i~temlcrin sı~ karşılaşııgı elementlerden bındir (15). Çinko toı)ra~t~ % 0.005 bitkide % 0.0003 or.mlanmb bulunur ( 5).

Zn do~ıoda sülllı. kaıbonaı ve hidıalc silik"1 yataklannda,

dığer metall",.lc ccnetliklc demir "c bdıniyııınl" birlikıe yaygın olarıık ~uhıııur Zn pirioç ve diğer alaşııııların 11',tv"ni71 .. ıım~,,;ııda. ohiı. I:n,,,,", v" Gülfillor ~j"i ~'i"k"

hi1cşiUcriııin yapımında vc diCer endüstrı konannda )'Qygı~ olnrıık kultaııılm"kı~riır. llunun so"""'u olal"~k. Zn madencilik

''C cndü>ıriyd pmseslcrdeıı layna~lanan lIn"mli hir ~iıletici

haline gelelHlmektedir_ Sulardo Zn. st:rbesı bıyıııı haıind~.

~1l~lincbiljr ~'ııı~() lomplcksl~ri h~liııde "cya süsp,ını;(: 111:«1' tlclcıce alısorhe edilmiş halde buhıııahilmekıeriir. Çinko k~Jl'

.ayan "lıkım Su cuıılıl"n üzeriilde doCn.dan lüksik etkıye s.ıhirıir,.llaliklar yalııı~ b:'şın" çinkodan. çi"ko· hakır vcya

çin~o dıı:;er ıııcıal bileşiklc,imkn elklltoniTler (I).

Y. Y.O. V~t. Fak. Dm: .• 1998. 9 ('.1): 83·88

çevrede hava<b. su c1",,;~lemlcrintle ve bülun Ciluhlarda Zn varlıtma r.ıstlauır. Çınko bileşiklerinin oransal olamk ytiksek ~"Ô~ijnurluğc sahip olmalan nedeıliyle zn ıallı sularıfa yaygın olar~k nıMlaııan bir met:ıldir. Gerek do~al gerek

bu1aşıııış OrTaınlard..ı ol~un Zn'nuıı kadmıyııınln lıer:ılx:r buluııııı~sı ilginç bir durumdur. Galvaııiı.li, bAkırlı ve plastik borulartbn geçen Sıllar Zn içeriği balnımndan 7.cnginleşır.

ÖUllikle ı\eniz urunleri, et ç~iıleri, ı~hıllar. sut "ruıılen.

flMık ve scb-Oıeler Zıı bakıınını1an ıtngindirler. TOjıl1lıla

gübre olanık v~,ikıı Zn, !;.lıııayi lXIigeierinin ~tııl<)slerinde

daha yoğun obrak buluıınn Zn, bitkilere yansıyabılir (15).

Çinko ve bıleşılderı SAnayide. insan ve hayvan saıllıt;mda

yogun olarak kullanılır. Çinko 07..,lIikle yuıınışak sularda çok iyi çuı.ünebilır. içme sul.lnnın 6·8 ıngll Zn kap5.ıdığl dUnlıninmn bu ~uyu içen evdl hayvanlarda hasıalık lıelir·

ıilerine, elde edilen (irilıı mikt,mnın ıJli~llle"iııe tanık olun·

muştur. Zn aynı şekilde organik asitlerdc de çöriilebilir. bu nedeni" bir ~'Ok besin ııuıddcsinin bIlnyesinde hultınahilir Zn kaflS'lY3n boyalarla boYllnll1lş kaplardmı. bu kaplarda tutulan

~ıvılar v~ya m:siıılcr ıçıne Zn geçeh,!ir, bu boyaları kel1liıcıı hayvıııılarda 'ı~hirkıııncler gillilletıilir (3).

Çinknnıın F"nnk.i)"nnbn ,'" Mtt.boli~.m~.~1

Çinko temd iz elemeııılerderı bin olnmk. çevrede ve canlı organiı.malarda yaygın bır şekilde bulunur. Ilalık vücuduıoda Cil yüksek konsantrasyonda bıılıın"n i1. eleıncnt çiııkodm.

Sa~aıı bnhgında iı elementlerden Zn 62.9 I1IWkg. Fe 20.4 ın&k~ CiL 1.12 mglkg. Mn 0.70 ıng/l;g olar~k bd"leıımişıir (16).

"..n

sııcul hayın için es:ınsiyel bir demenlii,. canlılıııda norm.:ıl bir büyüme ve gelişme için ı.O!lllıluduf, suda i·c yemlerin içimk a", ",ikıarda bulunması L'Sansiyeldir. II.ıy vaııbrda ZU'IIIIIl cs;ııısiycl ronksiyonu. çok ~Jyıda metal loen71min ı,ıınamlayıe. parçası olarak ustlendigi rol Vt

çinkoya baı1,mh o1;el eııziınlerin aktivitelerini düzcıılcnıcsıylc

ilgilidir. Yaklaşık 20 ayrı Zn·ınctallo cıuiUlI octirlenmış nhıp bunlarılan !:ınşhcnlıın Kftrbonik nnh'drn ... kartıoksipepıidaz.

alkOl dchidrojCn32, ghıtnmik dchidrojeıı:ıı. lakrik dchid.

rojeııaz ve alkalin fOslntn7'Iardır ("1.l5.19). nu nedcnle Zn karboııhidl1l1, yağ vc IHalcin U\eıaooliznlASI ilc ilgi I, hirçök metaoobk ışlemi regüle edebilmektedir. Çinko halıklarda A

viıumini metoboli~ması için gereklidir. En7im rnnksiyon.

larındaki mıııne ilm'eıen Zn. nfıkleofJroteinlcrdc yapıs~1 bir role s~hifJtir ve pm~toglandinlerin met"lx>li~llIaları ilc ek ilıilidir. Metabolik pm5eslcrde Zn'nun mlkri biliıııııd;.lc birlikte. Zıı ilı; biyokimya!:al r.,nlsiyonlaı i·c p;ı~oloji~ olaylar

arasındakt ılışkıler konu!)UIıda IK;lIlU ~"Uk aol şey bilinmek.

tedir. Zn chikliği durumunda onuya çıknn klinik ~enlfJtOm·

lawı bazısı nüklcik asit ve protein meı"boli7n"I<lIllbki rahatsıı:lıklarıbn kaynaklmll11akıadır (7.19). Çinko-gen ime nıksiyonlan ü7.erill(\l, yapılıın araştınnıılar:ı gün: çinko büyu·

me kontrolünde ıcıne. role .... hip bir elcrnc:nııir (19).

finhklnr çinkoyu sııdan ve ycmle birlikı.: alırlar. Suyun Zn kapsıımı balık viicıııhınrlnki 7..n dul1.lll1u üzerinde kayda dc!':er bir öneme 5ahifJtir. Suda Zn anışı "I~bahkt3 vüeut ve plazmR lıl kaflS'lmınl yükseltmektedir. Suda bulunan yeterli Zn yemdtki eksikliği önemli ölçüde karşılayabilir (16). çevre kirlenmesi ve in""n h<!sinkrindcki ağır iiii;(al birikiınirwl olan onan ilgi. su canlılarında çinko birikimi ve (10[:1111111 koousunda da arJşlınnalKrılı )"apılması sonııeıınu tloAur·

muştur. Dalıklarda çinko asılolanık solunglIÇIM ve sindirim 84

kanalından absorbc edilir. Flununla bırlıkte yenıle ııI"mn Zıı

daba etkin olarak kullanılmaktadır. llalıkl3rd9 l.n absor bsiyunu ve rcgiilasyonuyla ilgili mckmıiımaı~r konusuroda hcnüz çok aı bilei vanlır. Memelilerde Zıı absorbsiyonu vc

dcııı;csiııi, ab~orb~iyon yerleriııdeki ul.tif mcknniım:ılar ve sindirim kannlındakl :ıdn:syonlarııı sıııJ,l~dlı:1 ,lii~üııülıııek·

tedor. Pisi balıklannda (f'{<,umııl!cın sp.) tllm siıodirirıı kanalıl\lla Zn'nun abwıbc edildiği. :ıbSörbsiyonun On barsıık

bölümünde en raı.la iken IIlwede en az olduğu bc:lirleıııruşıir

(7).Su h;ıyvanlan ınineralleri sudan kolayca absorbc edebildikleri halde, oıınl11d~ki çok yiiksek koıı,;.anırasyonlann

TCgülasyon kabiliycıı I(irlen: göre değışIıitkiL'dır. kB1;1

balıklaı "c krustcsCıer y"ksek oranlarda aşırı alınmış Zn. CU ve Fe gibi elemenılerı boş.ııı:ıhilmek,~ ve vuclIllannda nor·

mal $Cviyelerini sıı[:layıp koruyabilmekt';dirlcr. L.arva ve fin·

ıerlin!!lcr ise I:m clcıııı,nıteri Hg C..ı ve l'b'a göre dnh.ı ~nr

regulc edebılirlcr. SolungaçlJr. simJirim kanalı, dışkı ve idrar bu elemenılerin alımı. düı:cnkıuncsı I'e bo$llhımıyla ilgilidir (7)

Rnlıklar Zn'yu vucullarııoda bdlı du7eylerdc ılepola·

y~bilirler. "ökkuşagı ala~ı ve sa~~ınııı yemi" alınan 1700· 1900 mglk)! y~ııı llı'yu hcrlmnı:i hir Tok.<i~itc siııyali \u·

mcılcıı t..,le", ~ıIc"'ildııii bdi<lcnnli~tjr. Suzan yük""k o,..~n·

larda Zıı'yu abwrbc edıp ıÇ orgıınlanııd:ı biriktirebilir. Alaba-

lığın sudnki çınkoyn Inlernnsı oldukça sınırlıdır (96 saaılik L.C.~O O.I:5·.~O fı!!fml Zıı). Görüldügü kadarıyın Zn Iının~­ ostil.~is'iniıı sağlaıınıasında boşallım mekani7.nmlnrı ve ga~t· roimr.sıinal kamldaıı alı","I!r.;i)'OIlUn konırolü 1\rıcmli bir rol

oyn~rn:ık':ıdır. [].alık Jl'Iıllanmlı Zıı kajlsınnı mınında buhııı~n

Zn kons:ınlrdsyoııunu yansıtmaktadır. Balık vucutlundan Zn normal olar~k böbn:~ w >UIııııı;:ıçl.ı ... ., bıılun~o kloftlr

Iıücrekıi vasııasl)'la boş,ıllllır(7).

Alahnlıkta Zn l1\etaboliZlııasl ycm!.: ZIı-65 wrilc,ek

incelenmişıir. Çalışınnda Zn boşaltiminIII Oııcıııli bir bölüm,,- nün fck~l yolla (cıodojcniabwrbı.: eı.1llnıcuıış) \·C $Ohıng:ıçiar yoluyl~ ~crçcklcşıı&ı. ıdr:orıa ooşahılm. Zn'mm ihmal "di.

kbilir olı.1uğu bdiı·kıııııi~tir. Ibr>ak IllııkQznsınl1ı ve f'lellikle solulıı;a~ların Zn kapsamı Ixılıkıa Zn durumunlin ~ii iyi

~iistc~eleridir. ller ikbi d ... Zn'nun eLi faolb yer ~ldıı1', sirl.:üle oldugu or.;anla ... lır. Zn ııbsorbsı)'on oraninn yeııulcki Zn an·

ıı~ça aıalmakta. su \e y~ındeki Zn yııksclirkcn viıcın Zn

k~ps.1Im sabn knll1mkı~dor. Hıı bıılcıılıım göre vücutta Zn

mcıaboliznıasınd~ hemQ<:slnıik bir regiib<yonıın "arlı~ı n",hıemddir. K~~ "c karaei!):"r Zn kapsamı de'i,li~i1llkrden hemen hiç etkikıını~l.lcrı: p'37.nıa. pul. dcri. kuynıl YÜ1g""i ve vücudun bütunu i~'iıı Zn konsanlr.ı,yonu Zıı kaynnı;ınooki degi~imltrden ctkikmııekıedir. ~\i n<.'dcnle !iim vüemlıın Zn

kaps;ıını Zn temin durumumııı \.'11 çok k\ll1~nllan gü,ı,;,r.

ı;csidir.AllCak plaı:ına Zn kons:ınınısyonlan vey~ Zn·nıcaıallo enzım kon$3.rıırasyonlan daha hassas ;ndibıörler ol~r~k kul·

larulabılıı (16).

tksıklik Sell1ptnmlıın

Pratikte tüm balık rasyoıılarında geıekli minemller bulunabilir ve balık bu mineralleri sudan belli ölçüde ıcm;ıı

cdcbilir-sc de. ı:amaı\ ~.aın3n kültür balıklftrondıı minerııl eksik.

likl"ri görülebilir. Ekııklliıııı ı>edeni minernlin onarnda bu·

lunınayı~(ııdmı çok biyolOJık elverişliliğinin yetersizligiııc bağlıdır. l::IBlıklRr~H elin-ılen Zn eksikliği normalde rJ~yonda kalsiyuııı ~e fıtik llSil ııibi Zn ba~layıeı m~ddelerıe ilgilidir

(14).Zn eksikliği azalan büyüme oranı ve önemli ölçüde azalan yem tükeLimiyle süratle ortaya çıkar (16). Zn eksik-

liğinin gencI özellikleri birçok kültür balığı tüıiinde

tanımlanmıştır. En sık rastlanılan eksiklik semptomları, yeter- siz büyüme, deri ve yüzgeç lezyonları olup, bunlar gözlerde görülen bilateral lcntikü]er katafakt gelişimiyle desteklenir.

SalmonidIerde katarakt gelişimi özellikle riboflavin ve amino asitlerden mctioııin eksikliğiyle, çok düşük sıcaklıklara ve

bazı kimyasal maddelere maruz kalma ile ortaya çıkan fıziksel travmalarla ilgilidir. Ancak Zn eksikliğinde katarakt olguları daha yoğun ve belirgin olarak ortaya çıkmaktadır.

Y. Y.Ü. Veı. Fak. Derg .. 1998, 9 (1-2): 83-88

Göz lensİ hassas gri renkli bulanık bir görünüş kazanmaktadır (14).

Muhtemelen karboksipeptidaz enzimi aktivitesindeki azalmaya bağlı olarak Zn eksikliğinde protein ve karbon- hidrat sindirilebilirliği düşmektedir. Alabalıkıa rasyonda bu- lunan nisbeten yüksek düzeyde Zn (600 mg/kg) büyüme, yem değerlendirme ve balık sağlığı üzerinde olumsuz etki yap- mazken i mglkg Zn kapsayan rasyanla yapılan beslemede eksiklik belirtileri hemen ortaya çıkmakta, büyüme gerilemektedir (I 9). Çeşitli balık türlerinde Zn eksikliğinde ortaya çıkan semptomlar Tablo ı de verilmiştir.

Tablo ı. Balıklarda çinko (Zn) eksiklit'inde ortaya çıkan semptomlar

Balık türleri Eksiklik semptoınları Kavnaklar

Kanal yayını Anoreksi, büyiil11ede yavaşlama, kemik Ca ve Zn ilc serum Zn kapsamlarında

7,10. 17, 19 ( Icıaltinıs pll1ıctaıııs) düsme, fekundite ve çıkış gücünde azalma

Sazan Anoreksi, büyürnede yavaşlama, yüksek ölüm oranı, katarakt, yüzgeçıcı' ve deride

(Cypriııııs C1I11Jİo) aşınma, barsak ve hepatopankreas'ın Fe ve Cu kapsamında yükselmeLenste 7,17, 19 katarakt, deri ve yüzgeçte aşınma

Gökkuşağı alabalığı *büyüınede yavaşlama, ölüm oranının yükselmesi, katarakt, cücelik,

yüzgeçlerde aşınma 7,17,19

(Oııcorfıyııclıııs ıııykiss)

*

cücelik, bağışıklık sisteminde zayıflama

Kültür balıkları

i

yetersiz büyüme, deri ve yüzge~' lczyonları, katarakt 14, 18

Çinko Kaynakları ve Biyoelverişliliği

Farklı coğrafık bölgelerden alınan oJllurgalı-omurgasız çok sayıda deniz hayvanında ve bitkilerde çeşitli düzeylerde Zn belirlenmiştir. En zengin Zn kaynakları besinlerini suyu süzerek alan bivalve mollusklar( ınidyeler), özellikle istirid- yelerdir (> 1200 mg/kg Zn). Eğer herhangi bir bulaşınayCl maruz kalmamışlarsa çoğu bitki ve hayvan dokuları kuru madde esasmil göre yaklaşık 30 mg/kg Zn kapsarlar. Yenı hammaddelerinden tahıılarda 15-30 ıng/kg Zn vardır ve bu miktar kavozda ve eıııbriyo kısmında yoğunlaşmış haldedir.

Tipik bitkisel protein konsaııtreleri (küspeler) 40-80 mg/kg, balık unları 80-100 mg/kg Zn kapsar. YlIImıı1a albümini oldukça düşük Zn kapsadığından «3 mg/kg) deneysel rasyonlarda kullanılabilir (7)

Mineraııerin biyolojik elverişlilikleri (biyoyararlılık) üzerinde çok sayıda faktör etkilidir. Bunlar mineralin yeınle alınan miktarı, kimyasal formu, mİnera1i kapsayan yemin sindirilebi!ir!ıği, ~'Cmi!1 ~?.rtiküı büyüklLiğü, elementin diğer besinlerle olan interaksiyonları, kelat yapıcılar. inhibitör!cr, canlının fizyolojik ve patolojik durumu, su kalitesi. yem üretim metodu ve caniınm ıüriidür (7) .

Bitkisel ve hayvansal kaynakiı yemlerde Zn'nun elvc- rişliliği farklılık gösterir. Bitkisel kaynaklı proteinler fırat ihtiva ederler. Çözünebilir fitatlar deneyselolarak hayvansal proieinlere de ilave edildiğinde Zn'nun e1verişliliğini düşür­

mektedirler. Bitkisel yağ üretimi yaıı ürünleri olan klisrclerde Zn elverişililiğinin düşük olduğu dikkate alll1ma!ldır (7). Ras- yonda fitik asit düzeyinin yüksek oluşu, fıtik asidin Zn ile çözünmez bileşik oluşıunnası ve bu bileşiğin sindirim enzim- Jerine dayanıklı olması nedeniyle, clverişliliği azaltır. Zn ras- yanda organik bileşikler içinde buluııuyorsa oransa! olarak el-verişliliği daha yüksek seviyededir (16).

Zn'nun absorbsiyol1u ve kullanımı rasyonda bulunan Zn'nun kimyasal formuna, proteinin kaynağına, rasyondaki

Ca, P, ve fıtik asit gibi bileşenlerinİn varlığından etkilene- bilmektedir. Rasyonda beyaz balık unu kuııanımında ortaya çıkan yetersiz Zn absorbsiyoııu, sert dokular olan kemik ve kılçıklardan orijin alan hjdroksiapati! (esas olarak trikalsiyum fosfaı) miktarının yüksek olmasıyla ilgilidir. Zn elverişlili­

ğindeki bu azalma rasyonlara optimal düzeyde Zn ilave edil-

nıesini gerekli hale getirmektedir (19).

Minerallerin ve bu bağlamda Zn'nun biyolojik elveriş­

liliğinin düşük olması, rasyondaki dengesizlikler, bazı clc~

mentlerin uygun olımıyan fonnlarda bulunuşları ayrıca mine- rallerin diğer bazı vitaminicr ve sellülozla interaksiyon- Ianndan kaynaklanmaktadır. Sazangilierde asit salgılayan bir midenin bulunmayışı, organik bileşiklere bağlı bulunan mine- rallerin absorbsiyonunu engellemekıedir. Bitkisel protein kaynaklarında bulunan fılik asit, Fe, Cu ve Zn ilc kelat oluşturarak bunları bağlar. Balık rasyonlarına katılan beyaz balık unu yüksek düzeyde Ca kapsar ve Ca iz elementlerin bi- yolojik elverişliliğini, absorbsiyon 'lG kul!a!11mınl önemli ölçüde azaltır. Bazı dunımlarda klinik vakalar halinde de göz-Ienebilen mineral eksiklikleri ortaya çıkabilir (14).

Yeınde fıtik asit varlığı Zn elverişliliğini önemli düzeyde azalttı-ğından yüksek oranda bitkisel yem hammaddesi kapsayan rasyonlarda Zn ihtiyacının karşılanabilmesi için detaylı araştınnaların yapılmasına ihtiyaç vardır (16).

Alabalık ve sazan için hazırlanmış yan sentetik rasyoıı­

larla yapılan çalışmalarda 15-20 mg Zn ihtiyacııı karşılanması için yeterli bulunmuştur. Ancak alabalık beslemede kullanılan ve beyaz balık unu katılan rasyonların en azından 60-80 mg/kg Zn ile takviyesi gereklidir (16).Rasyona farklı düzeylerde Ca ve P ayrıca ilave edildiğinde de alabalıkta Zn clverişliliğini önemli düzeyde azaltmaktadır. Alabnlıkta rasyana aşırı Fe ve Cu ilavesi dc Zn elverişliliği üzerinde olumsuz etki yapmaktadır. Öte

85

Y.Y.Ü. Vet. Fak. Derg., 1998, 9(1,2): 83,88

yandan vücutta Fe konsantrasyonunun artışı Zn eksikliğine yol açmaktadır (16).

Kanal yayınıııda (Ictalımı~' PUl/Cıcı/US) aminoasiı1erden metionin ile kclatlaştırılmış çinko (ZnMET) ile inorganik bir çinko kaynağı olan Z11S04 ın biyolojik elverişliliğini karşılaştırıldığı çalışmada, organik Zn kaynağının saf1aş­

tınlmış rasyonlarda Zn ihliyacının karşılanmasında yaklaşık 3 kat; fİtat kapsayan klasik rusyonlarda ise 4-5 kat daha yüksek bir potansiyele sahip olduğu ortaya çıkarmıştır (.12). Kanal yayınında Zn ihtiyacı rasyona ilave edilen Zn'nun kaynağı ve rasyonul1 bileşimine göre değişmektedir. Organik Zn kay-

nakları kullanıldığında ihtiyaç miktarı azalırken, soya unu gibi fıtik asit kapsayan bitkisel bileşenlerin fazla miktarda katıldığı rasyonlarda Zn'nun bloke edilmesinden dolayı ihtiyaç artmaktadır (12). Bu nedenle ihtiyacın karşılanması için organik formların kullanılması tavsiye edilmektedir.

Çinko ihtiyacı ve Karşılanması

Norına! olarak, Zn yetmezliği ortaya çıkmasa bile marji~

nal veya optimal değerin a1tmdaki Zn yetmezliği hayvanların verimlerinin etkiler. Bundan dolayı Zn tüm hayvan yemlerine ek olarak katılmaktadır. Halen yem sanayinde en çok kulla~

Tablo 2. Bazı kültür balıklarının Çinko ihtiyaçları

nılan Zn kaynakları çinko oksiı (ZnO, % 72 Zn) ve çinko sülfat monohidrattır (ZnS04H20, % 35 Zn). Bundan başka

Çinko klörür (ZnClı % 48 Zn), Çinko karbonat (ZnC03^> % 52 Zn) ve çinko sülfm hepta hidrat ( ZnS04.7H2ü, %22 Zn) bileşikleri de buhınımıktadır(4). Son zamanlarda hayvan bes~

lenmesinde metionin ve Iısin a111i110 asitlerinin önemi anlaşıl­

dıktan sonra çinkonun bunlarla kompleks ürünleri de (ZnMET ve ZnL VS) yem sanayinin faydalal1masına sunul~

muştur (4)

Balıklarda minimum Zn ihtiyacı yaş, cinsel olgunluk, rasyonun kompozisyonu su sıcaklığı ve diğer su kalitesi parametrelerine göre değişmektedir. Rasyonla ilgili faktörler arasında rasyonun Ca ve P seviyeleri, fıtik asit oranı, rasyon proteininin kaynağı ve rasyona ilave edilen Zn formu absorbsiyon ve kuııanımı etkilemektedir (7).Bazl balık tür- lerinde Zn ihtiyaçları ve özel şartlar Tablo 2 de verilmiştir.

Zn eksikliğinde ortaya Çıktuı semptomların büyük bir bölümü rusyana 200 mg/kg ZnS04 ilavesiyle giderilebilmektedir.

Sazan ve kanal yayınlılda görülen zayıf büyünıe ve yüksek orandaki ölüm rasyona 15~30 ıng/kg Zn ilavesiyle önlene~

bilir.

Balık !ür!~ri ihtivac miktarları ve özel sartlar Kaynaklar

Kanal yayını *saflaştınlıTI1ş rasyonlarda 20 mg/kg yenı /fitat kapsayan klasik

12

( Tcrall/ms pııııetatus) rasyonlarda 150 mg/kg, ihtiyacı belirlemede 20S04 kullanılınış

*20 mg/kg 7

Gökkuşattı alabalığı 15,30 7

Sazan 15,30 7

Atlantik ve Pasifik salmonları ihtivaç var ancak kesin belirlenememiş 7

Kültür balıkları 15,40 mg/I

Çinko Toksisitesi

Su Kaynaklannda Bulunan Çinkonun Kaynaklıın

Sulardaki çinkonun en önemli kaynakları geçmişte ve halen bazı ülkelerde madcn drenaj suları, çökeitme ve zenginleştinııe havuzlarının akıntıları, cüruf yığınlarının drenaj suları gibi madencilik endüstri sulan atık su~landır.

Orijinal maden çıkarma faaliyetleri sona erdiril-dikten çok sonraları bile bu kaynaklardan su havzalarına yükleme devam etmektedir. Bu problem son yüzyılda fark edilmiş ve kirlenmenin balık üzerindeki etkilerinin araştırıldığı araştımıaların ilk konularından biri haline gelmiştir.

Diğer bir Zn kaynağı çeşitli metal işleme proses~lerinde kuııanılan atık suların herhangi bir antmadan geçmeden sulara verilmesidir. Bu atıkların sıkı bir şekil-de kontrolü

gelişmiş ülkelerde bu problemi önenıli ölçü~de azaltmaktadır.

Bununla birlikte Zn'nun da içinde bu~lunduğl1 ağır metaııerin geniş bir kullanım alanına sahip olmaları, bu metallerin ve bunların türevierinin yavaş ko~ozyonu ve erozyonuyla su

kaynaklanıuı yükleme ve yayılına devam etmektedir. Mesela insan ihtiyaçları ve içme suyu nakliııde galvanizli demir ve

bakır boruların kullanımı artan seviyelerde çinko ve bakınn kanalizas~yon sularına geçmesine yol açmaktadır. BlI metallcr element olduklarından çevrede kayba, bozulma~

parçalanmaya uğraınazlar, sadece bir yerden bir başka yere

taşlnırlar. Böylece, bazı metaller çözeltide kalırken bir kısmı karşı vücutta şckil!enen bir savunma mekanizması, bir detok~

sifikasyon tarzıdır (9).

19

da tatlı su, acı su veya deniz eko~sistemlerillde sediment içinde birikirlcr. birkaç on yılda bu metallerin öz.ellikle denizelortamda sedimcııttc birjkmesi üzerinde artan ilgiyle

durulınaktadıı\ 9).

Çinkonun Toksik Etki Mekanizması

Çinkonun balık üzerindeki direk toksik etkisinin solungaç yüzeyinde bulunan l11ukusu çÖkelterek asfeksiye yol açması

olarak düşünülüyordu. Bu tespit bol miktarda ınııkus üreten balık türleri için hala geçerli olmakla birlikte, gökkuşağı alabalığında ölüme bağlı solungaçlar üzerindeki beyaz çökeI- tinin, epitel hücrelerin düzensiz diziimiş yığınlarından ileri

geldiği görülmektedir. Bunun yanında Zn proteinlerle reaksi- yona girerek belli miktarda doku zararlanmasma da yol aça~

bilir. Bu zararlanma solumım etkinliğini ve solungaçların os- moregülasyon fonksiyonlarmı da etkileyip geriletebilir(9).

Akut Toksısiteye sahip Zn konsantrasyonları solungaç epitel dokusunu tahrip ederek balığın ölümüne yoi açar. Kronik etkileri ise çeşitli organlar ve enzim sistemleri üzerinde görülebilir. Zn nun toksik etkisi temelolarak Zn iyonuna bağlıdır, ancak suda si.ispanse halde bulunan bazik karakterli çinko karbonat ve çinko hidroksitle toksik etki yapabilir (i).

Zn vücuda girdikten sonra kanda bulunan özel proteinlere

bağlanabilir çözünmeyen grantiller haline gelerek dcrolana- bilir veya vücutlan boşaltılabilir. Bu sistem ağır metallere

Eğer Zn'nuıı suda ki seviyesi yükselecek ve balıklarda

solungaçlara alman Zn miktarı, vücudun ihtiyacından daha

yük""k bir se~iyeye ulaşacak olur$3 bu fa:dalıgm boşainiması ve bu boş.:ılıınıda ilave bir erıerji 5flır.yalınl gerekli k,lacaklır.

Yüksek scviyelerd( Zıı ~adlg.nd3 bo. dctol$ifıka~yQll mekanızması viieııd.ıı alıııatak fail~lığı beJlaraf cl~c y",ı~ni~ hbc:t~ ,-e bu durumd:ı zrı direk ıoksik eıl:i serıile­

yeccbi.(9).

8.1ı~lardA Çinl..o Toksi~iıui ~rnpl"ml"rı

Çinko ~e kadmiYUnlun ~l1da cmbriyonik gelişim, Çıklf kabıhyCh, larva dönemi yaşa"~1 oram üımnc etkileri

bıyoelçneyle.le 3aşllnlmlŞıır. zn ve Cd konSllnıra'yo<llnn 8n\lkça ~umıına ve larvaların ~aş.aın3 oraıılan dij~nıckıc.

fa.klı kons.ntra'yonlarda bu elementıere ,,~ıru~ bırak,lan yııınurlalarıl:ııı çıkan ba7J larvalanla "nomaliler göriilmckıe

~e 72 sııaılik LC50 ^d~ğc.le.i ka'lllaşlInldlgında yumurtal."n l~rvAIM(bn daha hassa~ vkluııu ka~dedilmcktedir(6) Çınko ıülfat sııblclal kolıs;Iı11r,lsyvnbrıla II iııt ,"",,,,",,larınd. oogcn~.

iiii ve ıronad aktiviıesi"i olumsuz ~öı.dc eı'ilr.",ckı~. ,>vur.

yuında membnın ıneelmC5i ,'c atlNik yılin,,"" şay,ıında anış iöılenrııctıedir (13 ).

Sazano;l~ ~iııku için ~ublel~1 konsamr.ısyO<l 0.4 1I1g11. ıoksik koııs./lnıra,yon 2 msfl l..C50 ise 0.7~ myı olarak bdi.·

lelllJ1;5Iir. ı.C50 ılejcri SU ~nli~inirı artışıyla anmış, srT1lslyla ıbO. J8j "c 168 mıV1 ""nlilıc ı.C50 degerleri 3_82, 9.40 V~

12.32 mıllolarak bclirlcnmişıir(1 1)_

ı,,'nıın sublcııı koıısanıt'a;')unl"nnın çeşiıli balık lüıle",tdc büyüme Ol1UIIIII

, ·c

^fekundiıeyi düşılnlilğü gÖfiil.

mebed .. (9). Çinko l;apsam~yan bir onamd:ı yeıişri,;lcn suan y,vlUlannıb günde 4.49 nıl! canlı ağıTlık anış! göz- len'rkcn. 0.4 mgl! Z,ı içe~n suda güıılilk büyüme LJ4 mg scvıyeim~ ı!ü,mfu;nlr Aynı kO!l$3I1Ir:!syonda 5U senliğinin anınııSıyla bllyürnede de anış bydedilıni~ıir (J i). Görülen bu oluımu~ elkılenn ll7.alan yem alililından mı. doku ramiri Ve deroksıfohsyon için alla" enerji $.1rfl}·aımdan mı kaynak.

13ııılı!ı henılı açıl.; dei:ildir. Muhıemelen Zn solung:oç epiıeli Gıcri'ıde Iml3n, bir cıki yap",~ı.:ıad", çiirıkü Zn'ya m:ıruı bırakılınl1 bıııhklard3 anaıı düıcydc bir dü1.cns,7. solunum, öksiimıe ~ri bır d,\,r;ınış g/l~I~",ııekte<.tir. Bu l>alısın çinko ilc bulaşıııış sularda gösıe.dilii k~,ınma reaksiyonunun dil bir srbebi vlabilır (9), .(jcnclde sublcıal eıki. Sınır LC~O de~enııiıı ondı birinin altında onaya Çıka._ I)~ha dü~iik Zıı konSalırnı~yonrarıııda ise. 'm:uııaki ihlıy;ıı; 'Iuyulan Zn dw-.cyini nYMlalıı:ıda görevalan ııurıııal Ii:ryolojik i*lcnıkr vfıc~da Dlınaıı fnl~ ZIl ilc baş edebilir. fn~l" ZO·~II ıarJl">lı hale gcıin:bilir. K'$'l1elı ~cliştiıjJirı le~vik edilehileli Iıi, detok~ifokasy<.>ıı kapasiıesine ""hip vlduklarındaıı. balıkbr

$udaki daim yiik$Ck seviy~ıltki Zn de~eıleıiııe 31ı~ıınlabilir_

Galler·de Vsluryty ndiriııde yaşayan dere alabolıkbrı, alıJI1n!ın,ılll'i l>alıklar:1 ıoksik olaıı değerlerı: ~3kın ZIl lons,ııııra'yoıılarında rahatça ~a~yabilınütedirkr. Buıııınla birlikte bu l>ahklar. y .. ·ıu dönemlerinde bu ıııc-ı:ık çok daha ha~sas oldıılı" ıçin. bııışanh bi, üreıııe yapamamnkl,.

verdıkleri lıes;1 Zn ncdel1i~lc yol olm:ıktadır(9).

Çinko l>ahkl~rıla harekeı ve göçleri dt! olumsuı yönde etkilemektedir. Nelrirkrın yukan bIIlii"'l"rinc, üreme a130, lanna d~ıu 8ÖÇ eıınekle olan Rhnonlann geçtikleri biil~clcr.

tk Zn'nun lel~1 lonsanll1lııyona yakın o;r deterde oldu~undl1 glIçlc:rml dcv:ım etlimıeyip geriye dlmdükkri g.örii!müŞlü,.

Dıılı:! düşllk korıSlntnısyonlarda yapılan labo"~luv:ır te:;lle-- .inrk i~ INıhklard3 bçınm;ı rcabıyonlan görülmı:kledif (9),

Y.Y.O. 1,..,. Fak. lk'". 1998. 9 (1·2}: 83·8$

Çınkon"" Tol.;slsJr~inl Eıklleycn Fakıörlu Su SI(.ı.ıICı:Seıı suda ~sik kons.ınlf2Syorılan:13 çinli) sülfarı maı-"" bınıJc,l.n gökkUŞ3itl al:ıb.ııhklannda sıcaklık

13.5"<: ^elen ıl,jOC ye )'Ilk~ldilindr }'313nıa 5ii=i kl$Ol' makıa. :ıneal.: datuı dÜfiik kOl.S;onıı;ısyo:.lar s:caklık deiişim önemli bir f.rklılık olu~ıurmaınaktadır. Gendtk sıcaklık 15^G C ıı.in ahına dil~ıQğillldc yaşaı"," :5I1"'5i u:ı:ıınakta. loksik etki

:.ayıflanıaJ: ... d .. (1.8.9).

Çöıüıııuü, Okııljerı (ÇO): Düşük ç/lıiinmiiş oksijene alışI1rılıl\amış gökkllli-o'tı _Iabalıtında. ÇO ocıcri dil~tiikçe çiııkonun LC~O deaeri de azalmaktadır. Aııcak O-,lık ;,;ııccden (luşuk ÇO ne allilınlnıı~ bu eıki gön11memektcdir (1.S).

SU)·UIl Ser.IICI : Ilahkın Zn Toksi~iı.~ini eıkikyen ıemel ı;,~ıör suyun serıliiidir. Sud~ ~c"lig; olıı~nırıın kalsiyum.

çinko gibi iki degeıliklı bır kıılyooour '"e ikisi arasında rırotein lIIölckrııleri",loki b.1ğlnnmu yerleri için bir rekabet vmlır. Soltınııaç yllıeyinde de kısl1l~n rekabeı olursa da bu Ol~~ın Il'lll gerçeklelllAi yer. hlsiymıı k011$anırasyonunun dış orum ıuy~yl. d~ııgede olduğu iç kısımdaki epilOı buere- leridir. Bu rıcd~nk, eilcr balık, h!siyıılTICa zengin Sl'n bir Sıl' dan ahilır, yumuşak bir S\lyR konulur'lı.. vilcuılarındaki Ca seviy""i, du~ük C.·lu bu yçıu OIUmJ uyum için daha dil$tik bir denge haline dilşccc~iııdcn 1 .... Tol:SisitC5ine karşı di.

rençlcri lI>::ıhr. TatiıSlI balıkı." için akuı ıokiik Zn konsan.

tra5)'Ol11an (lC50) suyun sertll~I Drrukça yükselmekfedir

(I.bln~ Tablo J, )

Organil ,\ladde .. , Süspaıın KallIar: Suda bulun:ın kolıı )'tpıcı organik bileşikler ("-'TA. EDTA gibi). humik ve nmirıo ~.iılcr. popJıpc:prulcr '-': benzer ııı:ıddcicr

zn

^{ile ~oıııp­}

I.ksler olllJıurduklanrıdarl Zn'nun rolsik .Ikisini ııı.ıılıırl:ır.

Aynı şekik!c siisp.1n:;.ı: k~rı13r absortniyorı ,·c flOlasyolı yoluy·la Zn'nun etkisini dÜ1Üriir (I).

Balık Tnrü ,t 8ııyııklü~ii: Saungil!er alab3llkgiltcre K6rç çınko TobL.itesi,,,, d:ıha ılayanıkJıdırlar. Bi. lürün farklı hayaı döneınlç"nin Tok.i.iteyc hocıs:ısiycıleri farklıdır. G/lk.

kU$a~1 atab;ılı~ınd3 ya'·rular ergin feJllrrç g/lre daha hai<-

!>aSlır. ı:ô7lü yıııııu"alann i~ e'llinlere jörç 5 kaı dalıa ıole.

ranslı oldııgu belırlemtllıı;. (1.8\. Ba:ı:ı rÜflerde ise yuııııımlur Inr,·nluıdnıı dJlıa h~ssasıır (6)

S"larılıı ÇiııkulıUll Jtı~ıımesl Koruı·ııcu Önlemler

,·r

Ahk Iıı Sl~nda,·ll"rı '

"·Iaden h,wı:ıılnnnııı ~ulunyl" hesleııen n,,!lirlerde Zn scı·iycsi ya~ışlam tmglı Vl""ık önemli dCı\;$i",ler tÜsıcrir.

Yoğun yu~lıl~rıl1 baş1:ııı&.cıııda. yata~larda. h.w\l1.larıla. dm.

Gun suıarılo bıııunaıı, ,tıitli yerlerde biriken Zn·nun yağ.

muruıı yıhnıa, ınş,nn" ı·e l"~''''ıı ,·Ikısiyle nehir yatağın"

ulaş.r"a~ı :lOnlie" konsantrıısyoıı dcjjerlerinoc bir pik gÖ1Jenir.

Bu pik dclen yaiıışHl ilerlcııı!.'>iy!c ycıiııi seyrelme l)etlenıyle. düşük kOlllllll1ln!ıyon de4crk-rinc bırakır. DiL pik

"egefleriııc karşı yaşlı ve bOylik b.:ılıkl:ır kısa bi. pcrı.yoı: içın d:rh~ huS5ll5 olan ya'·rulanlan <:bha cbyaıııklıdırl~f. Su kaliıe standard.nı belirleriren bII~!e nclıiıkrtlclr.i deııişiın1cri.

yulı:.Jclme 'e alç~ll11alan ~ba k:ı(~ .... k, lI!'!VCut bıtlıklann tümünü koruınııy~ yön~lik bır deter onaya konulm.lhdır.

Ornekl.me proı;ramlaıı 5poradık yük5ek zn kon$aıııras­

yonl3n ile girişim y"ı"n.'m~ıtdır. Pık değenn de:~a", cıı'i;

87

 

Y.Y.Ü. I'~/. Fak. Vnr, .. l998, 9(1·2): 83-88

.ii",nin belirlenmeıı'c,; ~nhk pop"lac,yonlnn üzerinde bdiroizlikbc, karışıkhkl~rıı yClI açnınkı~dır(9).

Zn ı;irişkıiniıı daha sııbiı kaynukl~rıI,tll ı;ddiği akar~

SUIRrrla rleıiişimler rlnha az fark edikbilir haldcdir ve llOlnıal

örnekleme progrJmlan balığın ıımm" kaldıi,' seviyeleri ıanı­

mak. onaya koymak için yder\idir. Avrupa TOplulu&unun Zn için onaya koyduğu sıamları direklin sııynn s~nliğini dikkaıe almakıadır Crablo 3). Ancak yumuşak sulaıda şenlik yağış

yoğu;ıluğum lıağlı olarak önemli oynamalar gö,ıcrebilir. llu nedenlc tam mükcınmcl bir stAndarı belirlemek 7.orlaşabilir.

Türkiye'de al,cı sudnk; kirlcıme etkileri OJlO) mg/1 Zn'yu geçen çinkCl bileşiklerinin iç sulara ve denizlerdeki ürelim yerlerine dökülınesi. deşarjı yasaktır. Gerekli durumlarda bu

sınır daha aşağı çekilebilir. Sulara lxışalı)l~cak al,ksalar için

ka~ul cdi1c~i1ir üsı ~ınır da 2.0 mgll Zn oıarak öngö,ülmüşlür

(2).

Tnhln 3. IIv!"'.'pa Topl"hığl1 ii!ke!eri~de uygula""" Z" ilc il ili su kaliıesi sıandan degerlcri (1,9)

Maksimum çözUnebilir Zn

konsantrasyonlnn(ıngll) (00)

Suyun senli;;i Salmonidier Cyprin;rllcr

me/1 Ca C03 ^(*) (Alabalıkı:ilb) (Sa7_1,,!liııer V~

diğCTtüm ıurlcr )

ıo !O.IJJ ~ 0.3

-

50 < 0.2U ~ 0.7

ıoo S 0.30

.s:

1.0

51XI S 0.50 s2.0

("I Suy". ","ı;~ '~"l\' Zn Tohi<j'«inin ., .. Id,

,

,oç,~ç.

^"

'.Ul""",,..li, (o.) Önıckle,;"~,, IL< % 95 i"dc [:",Icnmı:,i ~Of"nh, dc!:crkr

KAYNAKLAU

ı·AI3b3ster, J.S., Lloyd, R., (1982); Water <..)uality

Criıeria for Freshwaıer Pi~h (2nd Ed:) FAO. 13ul1~rwurllı

Sci. Ltındu'ı, 361 p.

2·Auoııiııı, (1989): Su Orünl~ri Korumn KorMAl Hiı·

meıl"ri E! Kilabı, TOK3. K.K.C:ı], MG. Yay. 1Id.:ara 97!;.

3·Clark~, 1\.·I.L .. H:ı.,.~y, D.G., IIUIlI!)hr('Y$, D.J., (191:11): Veterinary Tuxiculugy. Baillerie Tindall F'LlpL New York 19~L

88

-1-Doğ3n, K. (1998): Çinkonu" Hayvnn lle<lenme~j[\(ı..-ki

Yeri vı; Oneıni, i. Uh,snl Çinko Kongrcsi Tebliğleri 25-30~.

S-lIalilo"l\, H., (1996): Mikroelemenılc.in Biyukiıııyas,

vcÇevredeki Yeri. TRrlnl ve Köy (II Il Eyl [ik 1996,52-56.

6·KlIur, K., llnjwa, K., (1987); Effecı of ıl"<'= :",d

~a~",;ı"n on early lif~ ~I"!:f_~ of crınımon carp. eJpriııwl (·"rp;u Linn. IInn. Riol. Vol. 3 n02 28 )3.

7'I,all, S.P.( 1989): The Miner;ıls ın, Fish Nuirili,,,, 2<1'l Ed. (I::d. J. Hal\'er) Ac"rlemic I're" L.ondon New York 219- 258p.

8·U ...

y u,

K, (1961): The ıoxicity of mimıre, of ıine and coppel" Sulphntcs Lo Imın (S"I",,, g(,irdııeri) I\nn. I\ppl. llioJ.

49.535·5)1:1

9·Lloyrl, 11.., (1992):Poll"lion and Frcshwater ri~h. Fis hin:: N"w< nook" Blackweıı Sci. Oxfmd 1761"

IO.N.R.C., (19~3); Nuıricnı Requiremeıııs of W"rrııwaıe,

Fishes Jnd Shellfishes, National A~adcıııy Prcs~ W"slıington

D.C. 102 p.

i I-Palanichnıııy, S., Moni, 1>., Arıumchal:ml,S., BaJ~·

Sl1brmnlıni"n,M.I'.,(1986):lnıeracıi"n "f Wul~r Flurdııc,~

and H~avy II-feıal (Zine) on Food Uıili~ation and Growıh in ey!"i,,,,., "a,pia In: I\quaculturc

or

Cypriııid~ (E<b, Dill~rd,

R .. MareeL. l) INRA. Paris 3 1.')·321.

12-Parip~tamın()nt, '1' .• Lo"cll, R.T .. (1995); Chelated zin" reduees Ihe dicı:ıry zine r~quirenıenı of Channel caıtlsh.

krahmıs pımcratrr;,· Aquuı'uhurc 133 (1995) 7)-82.

13·I'atl"ık, C.K.. (l986): Err~<.=ıs uf Soıııı; PUllUlanı,

(Coppt:r sulplı:ııe and zinc sulphaıe ) on ıhe oogenetic slages uf aı, I",Ji"" M"jor Cup, u/beu rolıi!" (Ha",.) lu: A~l1'"

eullmc of Cypri"i'h (Eds. Bill~rd. ıe Ma,<.=cl. J.) INRA . P.1ris 166·173.

14.ıtoberts .. I.R., Bullock, M.A .. (l\1ıi\l); Nuırilional

PnlllOlogy. In, Fish Nııııiıivıı 2^nd EıJ. (Ed. J. Halv~r) A<.=,,·

demie Press London N~\\" York -I23·4"/4p.

15_Şaıılı \'.,(19\14): üzel Toksikoluji, M~I"l1cr "c Diğ<:r

Inorganik Maddeler 6).122 S.

16·Sd'warı, F . .J.,(1995):l)clCfminaüolı ol Milı~r~1 Reqııireınenı, of Fish. J. Appl. !chtyol. I l( ı (95). IM· ı 7-1

17·Taeon, A.G.J .• (1985): NlUriıinnal r-i~h P~tlıology.

FI\O. I\OCF' Rep . .'15/22. I{om~. 32 p.

18,WlLlmı~hl'. T.,(1992l: Nutrili"n and (ilOwlh In: ın·

ıensive f1~1ı farming (ı:;cıs. Shcperd. J .• Bromage. K)

BI~<:kwdl Sci. OxfurıJ. 154 197 p.

19·W"I:ıııd,c, T .. Kir"" V., S"loh S., (1997): Tracc mi·

nerals in fi~h nutriıion. I\quaeuhur~ 151