Yetişkin vücudunda 2-3 g Zn bulunur Bunun;
% 60’ı iskelet kaslarında
% 30’u kemiklerde
Kalanı: karaciğer, pankreas, böbrek, göz, prostat bezi, deri, saç, tırnaklardadır
ÇİNKO (Zn)
Çinko intrasellüler iyondur, ekstrasellüler sıvılarda nispeten daha düşük oranda bulunur
Çinkonun ekstrasellüler sıvı, doku ve organ dağılımı hormonal denge ve stres durumundan etkilenir
Karaciğer yeniden dağılımda önemli rol oynar
FONKSİYONLARI
Çinkonun major kimyasal fonksiyonu;
* Metalloenzimlerin bileşeni olmasından, * Organik bileşenler ile membranların
yapısında olmasından kaynaklanmaktadır
Bitki ve hayvan dokularında, >300 farklı Zn
içeren enzim saptanmıştır. Karbonik anhidraz ilk tanımlanan Zn içeren enzimdir
Çinko içeren enzimler:
Alkol dehidrogenaz
Süperoksit dismutaz
DNA polimeraz
RNA polimeraz
Alkalin fosfataz
Karbonik anhidraz
** Çinko yetersizliğinde kemik, böbrek ve testislerde bu enzimlerin miktarı azalır
Nükleik asit sentezi
RNA ve DNA’nın yapısı ve ribozomların stabilizasyonunu sağlar
Protein sindirimi, protein sentezi
Karbonhidrat metabolizması
Karanlığa adaptasyon
Oksijen taşınması
Serbest radikallerin hasarına karşı korunma
Kemik metabolizması
Kemiğin kristal yapısında, kemik enzimlerinde (alkalin fosfataz) bulunduğu için yeterli
osteoblastik aktivite ve kalsifikasyon için gereklidir
İnsülin hormonlarının bileşiminde yer aldığından insülinin depolanması ve salgılanmasında rolü
vardır
İmmun sistemde hücresel bağışıklık için elzemdir
BÜYÜME VE GELİŞME
EMİLİMİ
Çinko diffüzyon ve taşıyıcı (pikolinik asit *) ile emilir
Açlık durumunda çinkonun % 60-80’i emilir.
Normalde %5-40’ı emilir
* Pankreastan sentezlenir, ince barsağa salınır
Emilimi azaltan etmenler
Fitat
Posa
Demir, bakır, kalsiyum, fosfor, alüminyumun diyet ile fazla alınması ( Fe:Zn = 1:1 olmalı, 2:1, 3:1’de emilim azalır)
Kadmiyum, Bakır
Crohn’s hastalığı veya pankreas yetmezliğinde emilim azalır.
Düşük Zn alımında folik asit emilimi azalır
Emilimi arttıran etmenler
Proteinden zengin diyet amino asit şelatları oluşturarak emilimi arttırır
Hayvansal yiyeceklerdeki çinkonun emilimi, bitkisel yiyeceklerden daha fazladır
* Bitkisel besinlerde……….. % 10
* Karışık diyet ………... % 40
Anne sütündeki çinkonun emilimi inek sütündekinden yüksektir
TAŞINMASI
Albümin en önemli plazma taşıyıcısıdır
Transferrin
Αlfa-2-makroglobulin
* Kandaki çinkonun çoğu, eritrosit ve lökositlerde bulunur
* Emilen Zn önce karaciğere oradan diğer dokulara gider
ATIM
ATIM (böbrek, deri, barsak) (böbrek, deri, barsak)
Çoğunlukla feçes yoluyla atılır.
Endojen intestinal kayıp 0.5-3 mg/gün
(sindirim sıvıları, ölü-dökülen ince barsak hücreleri)
Böbrek ile kayıp 0.5-0.7 mg/gün,
Deri ile kayıp 0.5-0.7 mg/gün
Menstrüasyonda 0.01 mg/gün
* İltihaplı barsak hastalıklarında
* Böbrek hastalıklarında
* Alkoliklerde (idrarla) kayıp artar
Besinlerdeki çinko İntestinal hücreler
Albümin ve transferrin ile birleşir
Kanda çinko albümin ve transferrin ile taşınır
Pankreas çinkoyu sindirim enzimlerinin yapısında kullanır
ve sindirim sistemine salar
Kan çinkoyu albümin ile diğer vücut dokularına taşır
Karaciğer
İdrar, deri, kan ile kayıp Fazlası metallothionin
olarak depo Fazlası metallothionin
olarak depo
Bazıları feçes ile intestinal hücrelerde kayba uğrar
YETERSİZLİĞİ YETERSİZLİĞİ
kısa boy
hipogonadizm
orta derecede anemi Nedeni:
Nedeni: Diyet ile yüksek oranda rafine
edilmemiş tahıl ve mayalandırılmamış ekmek tüketimi
Yetersizliği Yetersizliği
Parenteral solüsyon ile devamlı beslenen hastalarda,
Malnütrisyonlu çocuklarda
Enfeksiyonda görülür
Akrodermatitis Enteropatika Akrodermatitis Enteropatika
Zn malabsorsiyonu ile karakterize otozomal resesif gen hastalığıdır
alopecia diyare
bakteriyal ve maya enfeksiyonları (geç tedavi edilirse ölümle sonuçlanan)
Yetersizlik belirtileri
Büyüme geriliği
Seksüel olgunlukta gecikme
Hipogonadizm ve hipospermia
Alopecia
Deri lezyonları
Yara iyileşmesinde gecikme
İmmün yetersizlik
Davranış değişikliği
Gece körlüğü
Tat almada bozulma
KAYNAKLARI
Et
Tavuk gereksinmenin çoğunu karşılar
Balık
Süt ve ürünleri
Karaciğer
Peynir
Kabuklu deniz ürünleri
Tam taneli tahıllar
Yağlı tohumlar
Kuru baklagiller
TOKSİSİTE
Akut etki; mide bulantısı, kusma, diare, ateş,
letarji-uyuşukluk vb
Aşırı alıma nadir rastlanır (100-300 mg/gün)
Fazla alınması bakır emilimini bozar.
Yüksek Zn alımında (450-660 mg/gün) düşük Cu ve seruloplazmin düzeyleri ve anemi gözlenir
MANGANEZ (
MANGANEZ (Mn)Mn)
İlk olarak 1931 yılında kemirgenlerde büyüme için esansiyel olduğu gösterilmiştir
İnsanlarda yetersizliği ilk kez 1972 yılında bildirilmiştir
FONKSİYONLARI
Mn bazı metalloenzimlerin anahtar bileşenidir
Arginaz, piruvat karboksilaz, mitakondrial superoksit dismutaz enzimlerin bileşiminde bulunur
Enzim aktivatörüdür
Hidroksilaz, kinaz, dekarboksilaz, fosfotransferaz, glutamin sentetaz aktiviteleri için gereklidir
Mn intestinal ve pankreatik salgılarda bulunur
• Bağ dokusunun oluşumu
• İskelet dokusunun oluşumu
• Büyüme
• Lipid ve karbonhidrat metabolizması için gereklidir
• Hücreyi kimyasal ve radyasyonun oluşturduğu karsinogenezden korur
YETERSİZLİĞİ YETERSİZLİĞİ
Laboratuvar hayvanlarında
Büyüme geriliği
Kemiklerde yapısal ve kimyasal anormallikler
Lipid metabolizmasında bozukluk
İnsanlarda
Ağırlık kaybı
Geçici demans
Bulantı, kusma
Saç renginde değişme ve saçın yavaş uzaması
YETERSİZLİĞİ
YETERSİZLİĞİ
EMİLİM- TAŞINMA
Diyet ile günlük 2.0-3.0 mg Mn alınır.
Bazen 8.3 mg’a ulaşabilir
İnce bağırsaklardan % 10’u emilir
Düşük alımlarda emilim artar
Emilimi olumsuz etkileyen faktörler:
Fitat
Yüksek düzey kalsiyum
Yüksek düzey fosfor
Kanda; +2 değerlikli Mn, +3 değerliğe okside olur ve β-1-globuline bağlanarak taşınır. Transferrinin de Mn taşıdığı bildirilmiştir.
Hücre içi ve dışı sıvılarda Mn dinamik dengededir.
Safra ile salgılanır ve tekrar geri emilir veya feçes ile atılır.
KAYNAKLARI KAYNAKLARI
En iyi kaynak:En iyi kaynak: Tohumların embriyo kısmıdır (tahılların saflaştırılmaması)
Kuru baklagiller
Yağlı tohumlar (ceviz, fındık, fıstık..vb)
Çay
Orta derecedeki kaynaklar:Orta derecedeki kaynaklar: Sebze ve meyveler
Fakir kaynaklar:Fakir kaynaklar: Hayvan dokuları, deniz ürünleri, süt ve süt ürünleri
KROM (
KROM (Cr)Cr)
Laboratuvar hayvanlarında glikozun kullanılmasında gerekli olduğu 1950 yıllarında yapılan çalışmalarda gösterilmiştir
İnsan vücudunda milyonda 0.02-0.64 ppm Cr bulunur
En çok karaciğerde, nükleoproteine bağlı olarak bulunur
EMİLİM
Diyetle alınan kromun % 0.5-2.0’si emilir
Emilim:Emilim:
10 mcg alındığında ... % 2
20 mcg alındığında ... % 0.5’dir.
Emilim mekanizması bilinmiyor.
Amino asitler emilimi arttırır.
TAŞINMASI
Krom ve demir trasferrin ile taşınır
Yüksek demir transferrin saturasyonununda, albümin bu görevi yapar
ATIMI
Organik krom hızla emilir, hızlı atılır
Basit şeker alımı, fazla egzersiz veya fiziksel travma idrarda atımı arttırır
FONKSİYONLARI
Glikozun vücutta kullanılmasında rolü vardır (insülinin etkisini arttırır )
İnorganik krom (Cr+3)+ niasin + a.a =“glikoz tolerans etmeni”
Sentezin ince barsaklar veya karaciğerde yapıldığı düşünülmektedir.
Krom suplementasyonu, HDL-lipoprotein konsantrasyonunu arttırmıştır
Kanda insülin artışına yanıt olarak
salgılanır ve kan ile perifere taşınarak glikoz kullanım hızını arttırır.
KAYNAKLARI
Etler
Tam tahıllar
Yağlı tohumlar
Kuru baklagiller
Yaş maya
Su
* Rafine ürünlerin Cr içeriği düşüktür
* Saflaştırılmış (çekirdek ve kepek kısmı ayrılmış) tahıllardaki Cr miktarı azalır
YETERSİZLİĞİ YETERSİZLİĞİ
Uzun süre parenteral beslenen çocuklarda görülür
Laboratuvar havyanlarında Cr yetersizliğinde;
kanda kolesterol miktarı artmış ve damar sertliği gösterilmiştir
TOKSİSİTE TOKSİSİTE
Hexavalent krom, trivalent kromdan daha toksiktir
Hayvanlarda 50 mcg/g alımı böbrek ve karaciğer nekrozuna ve büyüme geriliğine neden olur
MOLİBDEN (
MOLİBDEN (Mo)Mo)
Vücutta çok az miktarda bulunur (milyonda 0.1 kısım’dan azdır)
İnce barsaklardan yaklaşık % 80 oranında emilir, böbreklerden anion (molibdat) olarak atılır
Atım emilime bağlı olarak değişir
Doku Mo konsantrasyonu coğrafik bölgeye bağlıdır
FONKSİYONLARI
Prostetik grup (kofaktör ) olarak;
* Ksantin oksidaz
* Aldehit oksidaz
* Sülfid oksidaz ...Mo’e ihtiyaç vardır
Metionin ve sistein metabolizmasında
Pürin ve pirimidin sentezinde
Pürinin ürik aside yıkımında görev alır
YETERSİZLİĞİ
Günlük 25 mcg alındığında yetersizlik belirtileri görülmüştür
Sinir sisteminde bozukluklar
Böbrekte ksantin taşları
Dişlerde çürüme görülür
KAYNAKLARI
Organ etleri
Kuru baklagiller
Tahıllar
Maya
* Yiyeceklerdeki Mo yoğunluğu da bölgenin özelliğine göre değişir
TOKSİSİTE TOKSİSİTE Aşırı alımda;
Gut hastalığı
Sindirim sistemi bozuklukları
Kemikte bozukluklar
* Mo yüksek diyete kükürt eklendiğinde zehirlenme belirtileri ortadan kalmıştır
GEREKSİNME GEREKSİNME
2 mcg/kg yeterlidir
Molibden ile bakır, çinko, demir ve kükürt arasında etkileşim vardır
KOBALT (
KOBALT ( Co) Co)
İnsanda 1.1 mg kobalt bulunur Bunun;
% 43’ ü kaslarda
% 13’ ü kemiklerde kalanı diğer dokulardadır
***Vitamin B12’ nin % 4’ü kobalttır***
EMİLİM EMİLİM
Demir ile aynı intestinal transport mekanizması ile emilir
ATIMATIM
Kobaltın çoğu idrar ile atılır
Az bir kısmı feçes, ter ve saç ile atılır
FONKSİYONLARI
Kükürtlü amino asitlerin metabolizması
Demirin kullanılması
Tiroid hormonunun sentezi
Hipertansiyon
YETERSİZLİĞİ YETERSİZLİĞİ
İnsanlarda ve laboratuvar hayvanlarında yetersizliği görülmemektedir.
Yetersizlik belirtileri sığır ve koyunlarda da görülebilmektedir
Nedeni: Sığır ve koyunlar, kobaltı vitamin B12 sentezinde kullanmaktadırlar
Oysa insanlar vitamin B12 sentez edemediklerinden dışarıdan almak zorundadırlar
Yeteri kadar B12 vitamini alındığında kobalt yetersizliği söz konusu değildir
Yetersizliğinde;
Yetersizliğinde; Vitamin B12 yetersizliğinde olduğu gibi pernisiyöz anemi görülür
SELENYUM (
SELENYUM (Se)Se)
Yetişkin bir bireyin vücudunda 3-30 mg Se vardır
Bu coğrafik çevre ve diyetsel alıma göre değişir
Besinlerde selenomethioninselenomethionin ve selenosistein selenosistein olarak bulunur
Enerji gerektiren, Na-transportNa-transport mekanizması ile emilir
Kanda α-2-globulinα-2-globulin, , β-globulinlerβ-globulinler ve ve glikoproteinlere
glikoproteinlere bağlı olarak taşınır
FONKSİYONLARI FONKSİYONLARI
Memelilerde glutation peroksidaz glutation peroksidaz enzimi için elzemdir
Bu enzim; Hidrojen peroksiti (H2O2) etkisizleştirerek
* Lipilerin oksidasyonunu önler
* Hücre zarının dayanıklılığı arttırır
Bazı selenyum bileşikleri etkin antioksidanttır
* Organizmada tekli oksijeni etkisizleştirdiğinden kansere karşı koruyucudur
Proteinlerin biyosentezinde rolü vardır
T4 T3’e dönüşmesini sağlayan deiodinaz enzimideiodinaz enzimi için Se gereklidir
* Selenyum yetersizliği iyot hastalıklarının
* Selenyum yetersizliği iyot hastalıklarının şiddetini arttırır
şiddetini arttırır
Diyetle yeterince E vitamini bulunduğunda, selenyumun büyüme etkeni olduğu bildirilmiştir
Se E vitamini
Selenyum Yetersizliği
Epidemik olmayan selenyum yetersizliği:
* Yaygın değildir. Uzun dönem parenteral ve enteral beslenen bireylerde görülür.
* Selenyum içeriği düşük bebek mamalar ile beslenen bebeklerde, günlük alım 0.5 mcg’nin altına
düştüğünde görülür
Selenyum Yetersizliği
Keshan Hastalığı: Keshan Hastalığı:
• İlk olarak Çin tıp literatüründe 100 yıl önce tanımlanmıştır
• Yaygın gözlendiği, 1935 yılında etiyolojisinde selenyum yetersizliğinin olduğu keşfedilmiştir
• 0-12 yaş arası çocuklar ve doğurganlık çağındaki kadınlarda, Çin’in kuzey-doğusundan güney-batısına coğrafik bölgesinde endemiktir
Keshan’s Kardiyomiyopati hastalığı
* İştah kaybı
* Kardiyak aritmi, kalp kasında bozulma, kalp yetmezliği
* İskelet kaslarda hasar (doku bozulması), zayıflama
* Lipid oksidasyonunda artma sonucu, hücre zarının fonksiyon ve işlevi bozulur
Kaschin-beck hastalığıKaschin-beck hastalığı
* Çinde ve daha az yaygın olarak güneydoğu Sibirya’da 5-13 yaş grubu çocuklarda görülen selenyuma duyarlı kemik ve eklem hastalığı
(osteoatrofi) dır
* Bu hastalıkta kol ve bacak eklemlerinde eklem nekrozu, epifizyal dejenarasyon sonucu parmak ve uzun kemiklerde yapısal kısalma, büyüme geriliği ve bodurluğa neden olmaktadır
Selenyum düzeyi ve enfeksiyona duyarlılıkSelenyum düzeyi ve enfeksiyona duyarlılık
* Se yetersizliğinde sadece Keshan hastalığı değil, aynı zamanda Coxsackie virüs enfeksiyonları da gözlenmektedir
* Yine selenyum düzeyi azaldığında Hepatit B gibi virüs enfeksiyonları ve hemolitik anemi
gelişebilmektedir
Selenyum ve tiroid hormonları Selenyum ve tiroid hormonları
*
Se tiroid hormon metabolizmasında etkilidir. Bebek ve yaşlılarda orta derecede Se yetersizliği T3-T4
oranını değiştirmektedir
KAYNAKLARI KAYNAKLARI
Zengin kaynaklar:
Zengin kaynaklar:
Deniz ürünleri
Organ etleri
Etler
* Normal diyet 36 mcg/1000 kkal Se sağlar
* Topraktaki selenyuma bağlı olarak diyet ile yetişkinlerde günlük alım 20-300 mcg/gün’ dür
* Pişirirken buhar ile Se kaybı oluşur