Dokuma i~letmelerinde Yeni Bir Kavram Tam

(1)

dam

o-bh &r& ylikseldigi tesbit edilmifir. Ya- rama ile Optimizasyonu Melliand Textilberichte 10, 1989

banu mad& miktanlun iplik rnukavemetini

-

DEUSSEN, H.; Yeni iplik Teknolojiieriiqin P a m u m OnemiSch-

olumsuz etkilemektedir. Lif u z u n l u a ile iplik mukave- lafhorst D ~ k ~ m a n ~ n u No.10

meti araslndaki iliSki yak denecek h d a r azhr. Lifince- -Memucat h t r a l A.S. Metme ve Laboratuvan istanbul

ligi ise, o z e ~ i e ince iplik uretiminde, iplik muhveme-

-

NAARDING, B.; International Textile Bulletin 1983 2,83 23-26

tini olumlu etkilemektedir. Rotor devri yiikselclik~e ip- ^-RAMEY,H.H.; LAWSON, Jr.; WORLN, S.; Relationship of Cot- ton Fiber Properties to Yarn Tenacity. Textile Research Journal

lik mukavemeti azalmakta, ancak rotor ppimn k u ~ u l - ^{1977, 47,} ^685-691

mlmesi ile a w h r . Materyalin gave proseslerle

-

STNIECE, T.; Fibre Pmperties on The Stength of Ro- duzgiinleStjrilmesiveparalellegtirilmesimaliyeti~r- tarspunyam MelliandTextilberichte 198,, 68, 12, 874-8,7

makla beraber, iplik muakvemetini olumlu olarak etki- -TAN, M,Y,; fmkanlLVla ince Open.End iplik firetimi

leyebilmektedir. Tekstil Teknik, Agustas 1986

Km'NAKCA -Textile Topics Relationship of Fiber Strength to Yarn Strength

-

CHYLEWSKA, B.; CYNIAK, D.; ince Rotor iplik Oretiminin Ta- Textile Research Center No.12,198 Texas Tech. University

T M M O B MAK~NA M ~ ~ H E N D ~ S L E R ~ ODASl 1991 YlLl ETK~NL~KLER~

11-16 MART 1991 A D A M 7-13 1991 ADANA

30 N~SAN-4 MAWS 1991 BURSA 6-11 MAYIS 1991 BURSA

11-14 MUL 1991 ESK~SEH~R 21-22 NLUL 1991 BURSA 8-12 EK/M 1991 A D A M 15-19 EK~M 1991 ~ Z M ~ R 21-26 EK~M 1991 BURSA 12-16 KASlM 1991 BURSA 25-30 KASIM 1991

i m i ~

9-15 ARALIK 1991 ANKARA 17-21 ARALIK 1991 ADANA

Bilgisayar Destekli Tasarlm ve Uretim Semineri ve Sergisi Sogutma Seminer ve Sergisi

Tekstil Kimyasallar~ Seminer ve Sergisi

Endustri Muhendisliginde Bilgisayar Seminer ve Sergisi Dogal Gaz Seminer ve Sergisi

V.Ulusal Makina Teorisi Sempozyumu Tekstil Kimyasallan Seminer ve Sergisi

Endustri Muhendisliginde Bilgisayar Seminer ve Sergisi Tekstilde Bilgisayar Seminer ve Sergisi

V.Otomotii Sempozyumu ve Sergisi

Bilgisayar Destekli Tasarlm ve Uretim Semineri ve Sergisi Sanayi Kongresi ve Sergisi

Tekstilde Bilgisayar Seminer ve Serzisi

Dokuma

i~letmelerinde Yeni Bir Kavram Tam -

Erhan KIRTAY Prof.Dr.

Ege ~niversitesi Muhendislik Fak. Tekstil Bol. IZMR

"Tam

-

zamanmda" iiretim giiniimiizde tekstil endiistri- sinin pgitli boliimlerinde ozellikle dokuma igletmele- rinde uygulanmakta olan bir yonetim arand~r. Doku- ma iiretiminde, ozellikle dokuma oncesi we sonrasz ig- lemler ifin hala bm~geligtirme ~al~gmalannzn yap~laca-

gz

yerler vardzr. Bumlara yaptlacak yatznmlar dokuma- da da ilave kazanclar saglayacak we kzsa birzaman icin- dc kendilerini amorti edeceklerdir.

ANEW CONCEPT INWEAVING MILLS "JUST IN TIME" PRODUCTION

"Just in Time" is a management tool which has already been succesfully applied by various sections of the texti- le industry andparticularly buy weaving mills. There is still room left for substantial improvements in weaving production especially in theprocessesprior to and sub- sepuent to the actual weavingprocess. The investments necessary will provide additional benefits also in wea- vingandpay for themselves with a shortperiod of time.

1. GiRiS

Ekonomik uriinlerin uretimi gecmiqte yliksek uretim maliyetleri ile karakterize edilmekteydi. Gelecekte ise sorun bir iglemi hizla yapmaktan ziyade yan mamullerin ve mamullerin bekleme zamanlann~ lusalt- mak ve makinalann bogta kalma surelerini azaltmak suretiyle harcanan zamanlan minimum indirmek ola- cakhr.

Yapllan ~egitli ara@rmalara gore siparigin alinigin- dan sevkiyatakadar uriine harcanan zamanin yaklagik

%75'i beklemeye ve sadeee %8-12'lik lusmi spesifik olarak iiretime gitmektedir. Bu ise veiimliligi buyiik o l ~ u - de etkilemektedir. Sermaye yogun uretimde verimlilik an& mumkun olan uzun ylllik makina kullanma orani ile saglanab'iir. Sermaye produktivitesinin arthnl- mas1 ise makina kullanma orani ile saglanabilir. Ser- maye produktivitesinin arihnlrnasi ise makina kulla-

nim zamamnin arttmlmasi ile mumkundur. Bu du- rum bizi uretim-senkronize arz anlayglna goturmekte- dir ki bu ifade giinumuzde "Tam

-

Zamaninda" (JIT) olarak tanimlanmaktadir.

Igletmelerde "Tam- Zamaninda" tekniginin uygulamaya girmesiyle sadece uretim iglemlerinin lusa zamanda tamamlanmasi degil ayni zarnanda ulagim, makina bekleme ve bogta kalma zamanlan da minimuma inmekte dolayslyla sipariglerin daha ~ a b u k kargilan- mas1 soz konusu olmaktadir.

Bu yazida giinumuzden yaklagik on yd kadar once otomotiv ve elektronik sanayilerinde bag& bir gekilde kullamlmaya baylayan "Tam

-

Zamaninda" uretim anlayginin rasyonalizasyon potansiyelinin giin gectik- ce emek yogun hale gelen tekstil sanayiinde kullanim orneklenerek aciklanmaya phgilacakbr.

Isvip-eFederal Teknoloji Enstitusu aragtmnacilann- dan Prof. Krause tarafindan 240yllik bir zaman dilimi- ni kapsayan (1750'den giinumuze kadar), iplikve dokuma sektorlerindeki verimlilik ile ilgili digmay1 cogu- muz habrlanz [Douglas, 1981 ] (Qekil l).

Qekil l'den de anlqllabilecege gibi gerek iplik gerek- se dokumada yllara gore uretim a ~ g i yaklagik %3 olup her 30 ylda bir uretim iki kabna cikmigtu (Qekil- de yatay eksen yllara gore zaman diimlerini, dikey eksen ise bir kg ipligi egirmek icin veya 100 metre kumagi dokumak idn gerekli d i g m a saatlerini gostermekte-

ekil 1. iplikcilikte ve Dokumac~hkta Verimliik

Gelecekte de gekilde gorulen egilimin devam edecegi umit edilmektedir. Nitekim iplik ve dokuma teknoloji- sindekigeligmeler dikkate ahnacak olursa mevcut ig@i- gin 2000'li yllarda yanya dugecegini soylemek kehanet olmaz.

Bu geligme iplikflikte ve dokumaullktaki devarnli geligme ile mi, koklu degi~ikliklerle gelecek olan yeni teknolojilerin kullanilmaya bqlamasiyla mi yoksa

" J I T (Tam zamamnda)'mn bqanli bir gekilde uyg~a-

(2)

lanmasiyla mi gerceklegecektir ? Bu yazimizda bu sorulara yanit vermeyi kolaylagtmmak i ~ i n ipuclan verme- ye pligaca@z.

2. DOKUNACAK iPLiGiN

ONEM

Oncelikle bir iplik egirme igletmesinin b q a n faktor- leri olarak degerlendirilen ve bir kumagta atlu veya cozgii olarak kullaniacak iplige bakahm. Gunumuzde a g k p belirgin olan gii$u rekabet kogullan soz konusu iiriinun fiyahnin amaca uygunlugunun ve dolayslyla igletmenin bagansinin belirlenmesinde onem kazana- cakhr. Digerlerine gore daha baganli olan iplik igletme- lerinde aga@da belirtilen stratejiler uygulanmigtm (Se- kil2).

-Kalite geligtirme,

-Uretim maliyetlerinin azaltdmas~, -Hammadde maliyetlerinin optimizasyonu.

-Kalite Gelitirme -Uretim

Mdiyetlerinin Azaltllmam -Hammamadde

Mdiyetlerinin Optimizasyonu

-

*

Uretilen kalite en azindan miiseri taradndan iste- nildigi kadar iyi o l d d u . Surekli bir kalite duzeyi igletmedeki daha iyi @$ma gartlannda ve bitmig urii- nun daha yiiksek bir kalitesinde ortaya pkar.

*

Uretim rasyonalize ve optimize edilmelidir. Cegitli duzeylerde veri sistemlerinin otomasyonu ve uygulamaya sokulmasi bir zorunluluktur. Mumkun oldugu ' h d i r d e her uretim kademesi "on-line" kalite ve verim-

lilik kontrol diizenegi ile donatalmalidir.

*

Hammadde maliyeleri kaliteye gore optimize edil- meli ve "uygun zamanda" sabnalma yapilmahdir.

"Tam- Zamanmda" (JIT) uretim yukandaki gartlan saglamanin bir araadw.

3. DOKUMADA URET~M &iRTLARININ ONEMi Dokuma igletmesinde de iplige benzer bir durumla kargi kaqiya rmylz? Optimum kalite ve verimlilik gart- lanna

dam

olan egilimler nelerdir?

Bu sorulara y m t bulabilmek i ~ i n ylda 5.7 milyon metre pamuklu ham kumag ureten tipik bir dokuma igletmesinin analizi yapilmigtx. Caligmada bu igletmenin son 25yldaki gartlan esas ahnmig ve bu analize gore gelecek 10 yd iPndeki beklenilen degigikliklere ait

kesin tahmin igletmeye ait olmakla beraber yine de Ba- t~ Avrupa'da ayni olcudeki oek eok dokuma isletmesi

Sekil 3'de yukanda belirtilen dokuma igletmesine ait 1965,1977 ve 1988 ylllanndaki diger bir deyigle yak- lag& 25 yllik bir periyoddaki gartlar gosterilmektedir

(Dokuma igletmesindeki her uniteye ait maliyetler dikey eksen uzerinde ortalama olqderdeki 10.000 metre kumag uretmek ifin gerekli zaman yatay eksen uzerinde igaretlenmigtir).

1965'te bu igletmede 490 dokuma tezgah phgmakta iken 1977'de 174'e, 1988'de ise 130 tezgaha inmigtir.

Bu igletmedeki igfierin toplam 1965'te 194, 1977'de 121 ve 1988'de sadece 69tanedir.

Yaklagik 25 yllik bu periyodda dokuma endustrisi- nin yapisinda, teknolojisinde, verimliligindeve pazarla- maslnda onemli degigWier meydanagelmigtir. 7O'ler- de Bab Avrupa'da seri halinde iiretilen uriinler duguk ucretli dkelerin ozellikle uzak do@ ulkelerinin temel uriinleri haline gelmigtir. Buna kaqi koyabiimek iqin Bab Avrupa'daki ileriyi dugunen kumag ureticileri yeni modern dokuma makinalanna yatmm yapmaya bag- lanuglarlr ve dikkatlerini daha geligmig ozel dizaynla- rave kumag kalitesine cevirmiglerdir.

80% ydlarda esas dokuma igleminden onceki ve son- raki iglemlere daha fazla onem verilmi$r. Teknolojik geligmeler, daha verimli hagdlama, otomatik taharlama, aynnth veri toplama sistemleri ve daha kaliteli ip- liklerin kullamlmaslyla saglanmi@r.

Bununla birliite bu sure boyunca tekstil uriinleri pi- yasasi modadan ve hayat standartlanna gore degigmig olan tuketici davraniglanndan cok etkilenmi$r. Yeni gartlara uyabilmek ve devamh o l d piyasada kalabil- mek icin pek cok igletme etkili pazarlama ve satq orga- nizasyonlan olu@umrak bu degiciiklere kargi tepki gostermiglerdir.

1965-1988 y l l m arasindaki periyodda meydana gelen karakteristik degigimlerden bazilari agaBda belirtil- mi$r.

TEKSTfL VE MAZdNA YIL:4 SAYIS4 ARALIK 1990

-Mekilli dokuma makinasi uretimi 300 mldak'dan Daha iyi igletme planlamasi ve daha iyi atlu ve cozgii 1100 m/daklya kadar artmig, mekiksiz dokuma maki- hazirlama sistemlerinin geligtirilmesi, cozgii leventleri- nasiyla kademeli olarak degigtirilmigtir. nin stok kontrolu vb. ile uretim siireci de lusaltdabil-

-

Elle yapilmakta olau taharlama iglemi uretimin 10 migtir.

kat artmasina neden olan otomatik taharlama ile yer Cok vardiyali uretimin uygulamaya gefirilmesi de

degigtirmigtir. maliyetlerin azaltdmasinda diger onemli bir sebeptir.

-

Hagillamada yiiksek basinch shgbrma ile %3011uk iki vardiyali uretimden ug vardiyah uretime gedmesi bir uretim amgi elde edilmigtir. Ayni zamanda isinin ile onemli maliyet azalmalan elde edilmigtir (Sekil 6).

geri kazanilmasiyla enerji maliyetlerinde bir tasarmf Cok yiiksek seviyeli uretimin gerceklegmesi sonucu ta gergeklegtirilmigtir. cok vardiyah sistem ile ozellikle dokuma unitesinde

-

Proses veri toplama sistemleri ve uzaktan makina (dokuma igletmesinin en fazla sermaye yogun lusmi) kontrolu uvmlanmava bqlamimr.

- -

sermaye maliyetlerindeve amortismanda dugugler sag-

-

Iplik kalitesindeki geligmeler surekli hale gelmigtir.

-

3 ve 4 vardiyah uretim sistemleri ile yatmm serma- yesinin daha iyi kullammi mumkun hale gelmigtir.

4. URETiM MALiYETLERi

5.7 milyon metre ham kumag uretimi icin uretim maliyetleri 1965

-

1988 yllan arasinda yaklagik olarak yan yanya indirilmigtir. Bu azalma, sermaye, personel ve girket masratlannin duguriilmesiyle gergeklegtirilmigtir. Enerji maliyetleri haric yukaridaki maliyet fak- tiirlerinin hepsi toplam maliyet azalmasina yaklagik olarak avni miktarda katluda bulunmugtur. 1965,1977

nel maliyetlerinin sadece yanslni olugturrnaktadw.

ve 1988y1llanni dikkate alarak bu uretim maliyetlerini

I

ayn ayn degerlendirelim (gekil4). Sekil 5. Dokuma Uretimi (Oretim siiresi / Arhp oraru ,

Sekil4'un incelenmesinden de kolayca anlagilabiie- 1965=$b100)

-

cegi gibi personel maliyetleri (iicretler), sermaye mali-

yetleri ve bunu takip eden amortisman uretim maliyet- ^.. M , ~ Y ~ , I ~ ~ I ~ . .. aaalil., i l s i ~ s n rmaliim nt do~unnui kuw,

lerine en fazla etki eden maliyetlerdir. 1965'te yaklqik ^TO 7.5 milyon Isviere frang.1 olan personel maliyetleri 60

1988'de 3.5 milyon Isviere frangma dugiiriilmu@iir. so ₄₀

Sermaye maliyetleri ve amortisman her devrede perso- ₃₀

20

Sekil6. Iki ve U G Vardiyah Uretimde Maliyet Mukayesesi

Yukanda da belirtildigi gibi personel maliyetleri kumag uretiminin en onemli lusmni temsil etmektedir.

1965-1988 ylllan arasinda, ozellikle dokuma hazirbkta (bobinlemede) cozgii hazirlamada ve dokumada pl~gia- nlan personel saysinda onemli olqiide azalma goriil- miigtiir (Sekil7). Gunumiizde ath masurasinin kulla- nilmamasi nedeniyle bobinleme iglemi iplikcinin tek so- rumlu oldugu konu olmaktadir.

-

I

5 numarali gekilde sedmig

iie

y l a ait dokuma iireti- 5.

"TAM

ZAMATVINDA

"

URET~M

mi gosterilmektedir. Bu periyod zarfmda atlu atma hi- Yukanda apklanan ornek analize gore "tam

-

zama- zmin arthnlmas~yla uretim 8 5 kat artm~g dolaylsiyla ninda" iiretim yontemlerinin oldukp yogun bir gekilde makinalann says1 ayni oranda azaltdabilmigtir. uygulannug oldugu sonucuna varabiliriz. Dokuma uni-

TEKSTfL VE MAKiNAYIL:4 SAYk24 ARALIK 1990 SO9

10 0

I

Sekil4. iiretim Wivetleri

(3)