MUSTAFA KAFA / 8. SINIF TAM ÖĞRENME – CÜMLE ÇEŞİTLERİ (Yapısına Göre) KONU ANLATIMI :
D. YAPISINA GÖRE CÜMLELER
1. Tek Yüklemli (Basit) Cümle:
Tek bir yargı içeren, yan cümle bulundurmayan cümlelerdir.
* Yan cümle; temel cümlenin bir öğesi olarak görev yapan, fiilimsilerle ya da çekimli bir fiille kurulan sözcük ya da söz gruplardır.
👉Herkes kendi yaşantısından sorumludur.
Yüklem 2. Fiilimsi Bulunan (Birleşik) Cümle:
Yan cümlesi fiilimsilerle kurulan cümlelerdir. Fiilimsinin bulunduğu bölüm yan cümle, yüklemin bulunduğu bölüm de temel cümledir.
👉Filmi izlerken çocukluk günlerimi hatırladım.
Yan cümle Yüklem
❗ Şart eki “-se/-sa” temel cümleye bağlanarak yan cümle oluşturabilir.
👉 Arkadaşlarım ararsa dışarı çıkarım.
Yan cümle Yüklem
❗ Alıntı cümleler, yan cümle hâline getirilerek temel cümleye bağlanabilir.
👉 Seni görmeyi çok istiyorum, dedi.
Yan cümle Yüklem 3. Birden Çok Yüklemli (Sıralı) Cümle:
Basit ya da birleşik yapılı birden fazla cümlenin birbirine virgül (,) ya da noktalı virgülle (;) bağlanmasıyla oluşan cümlelerdir.
👉 Zeynep beni yanına çağırdı, bana bir şeyler sordu.
Yüklem Yüklem
❗ Birden çok yüklemi olan cümlelerde ortak öge kullanılabilir.
4. Bağlacı Olan (Bağlı) Cümle
Basit ya da birleşik yapılı birden fazla cümlenin bağlaçlarla birbirine bağlanmasıyla oluşan cümlelerdir.
👉 Hafta sonu seni aradım ama sana ulaşamadım.
Yüklem Yüklem
: ALIŞTIRMA
Aşağıdaki cümleleri yapılarına göre inceleyerek boşluklara çeşidini yazınız.
Yazarla tanışmak beni çok mutlu etti.
*……….…………
Hazırlıklar tamamlandı, gün ağarmadan yola çıkıldı.
*……….…………
Yarın yarışma olduğundan hemen yatacağım.
*……….…………
Heyecanlıyım fakat kendime güveniyorum.
*……….…………
Tarih yaşanmış olaylardan ibarettir, dedi.
*……….…………
Küçük bir çocuk, ağacın yanına kadar gitti.
*……….…………
Otobüs durağında biraz bekledik, arkadaşımız gelmedi.
*……….…………
Uçurtma yapmak zor fakat çok zevkliydi.
*……….…………
Kırmızı beyazdır ülkemizin bayrağı.
*……….…………
Gönderdiğin mektup beni çok mutlu etti.
*……….…………
Derdini anlattı ve beraber çözüm aradık.
*……….…………
Projeyi bitirmek, hafta sonu rahat etmek istiyorum.
*……….…………
Bugün çok yorgunum, top oynamaya gelemem.
*……….…………
Üniversiteden mezun olur olmaz çalışmaya başladı.
*……….…………
Daha fazla zaman kaybetmek istemiyorum.
*……….…………
Konuyu tekrar ederseniz daha iyi anlarsınız.
*……….…………
CÜMLE ÇEŞİTLERİ (Yapısına Göre)
ETKİNLİK : Aşağıdaki cümlelerden birleşik olanları işaretleyiniz.
[ ] Çocuk, minik adımlarla odadan çıktı.
[ ] Bunu yapamazlar aksi takdirde sonucuna katlanırlar.
[ ] Ortalık sakinleşince rahat bir nefes aldık.
[ ] Beni tanıyanlar bilir, ben mücadeleciyim.
[ ] Okulumuzda yaşanan olayı duymayan kalmadı.
[ ] Seni görmeye gelirse haber ver.
Aşağıdaki iki cümleyi birleşik, sıralı ve bağlı hale getirerek yazınız.
Kitabı masaya bıraktı. / Kapıyı açmaya gitti.
Birleşik:
……….
Sıralı:
……….
Bağlı:
……….
Aşağıdaki boşlukları uygun ifadeler ile doldurunuz?
Şart anlamı taşıyan cümleler ……… cümledir.
Birden çok ………. cümleler bir noktalama işareti ile ayrılırsa bu tür cümlelere ……….. cümle denir.
Basit cümlelerde ……….. bir tane olur.
Bağlı cümlelerde ……….. iki cümleyi birbiriyle
……….
Aktarma cümleler fiilimsiler gibi ………..
oluşturur.
Sıralı cümlelerde ……….. ve ……… işaretleri kullanılır.
Aşağıdaki cümlelerden bağlı olanları işaretleyiniz.
[ ] Araştırdı, planladı ve yazısını bitirdi.
[ ] Arkadaşına yardım etti çünkü onu çok seviyordu.
[ ] Elektirikler geldiğinde filim çoktan bitmişti.
[ ] Sabah gelirse birlikte kütüphaneye gideceğiz.
[ ] Çok konuşuyor lakin söylediklerinde haklı.
[ ] Çocukları okuldan alır almaz eve döndü.
: TEST 1. Aşağıdaki cümlelerin hangisi birden çok yüklemli (sıralı) cümle değildir?
A) Onda bir başkalık vardı, sevgi ve yaşam doluydu.
B) Kalabalığı sevmiyorum, sessiz yerleri tercih ediyorum.
C) Günlerdir oynuyoruz, bir türlü yenişemedik.
D) Kardeşim, hasta olduğu için doktora gitti.
2. Aşağıdaki cümlelerden hangisi yapıca diğer- lerinden farklıdır?
A) Çocuk, küçük adımlarla odadan çıktı.
B) Ortalık sakinleşince rahat bir nefes aldık.
C) Okulumuzda yaşanan olayı duymayan kalmadı.
D) En yakın zamanda seni görmeye geleceğim.
3. Aşağıdaki cümlelerden hangisinin yapısı tabloda yanlış işaretlenmiştir?
BASİT BİRLEŞİK SIRALI BAĞLI
A) Soru sorarken parmak kaldırmalısın. ✓ B) Ortalıktan kaldırdığımız eşyaları nereye
koyduk? ✓
C) Arkadaşlarını davet etti, doğum gününü
kutladı. ✓
D) Parmak kaldırdı ama öğretmen onu
görmedi. ✓
4. Aşağıdakilerin hangisi öznesi ortak sıralı bir cümledir?
A) Kimse kimseye güvenmiyor, herkes birbirinden sır saklıyordu.
B) Koşullar ağırdı, orada kalmak kolay değildi.
C) Doğup büyüdüğü yer insanı şekillendirir, ona kimlik kazandırır.
D) Her şeyi değiştirmek, insanın elinde olan bir şey değildir.
5. Aşağıdaki cümlelerden hangisi basit yapılı (tek yüklemli) bir cümledir?
A) Mutfaktan gelen kokular başımızı döndürdü.
B) Kız kardeşim sabah erkenden yola çıkacakmış.
C) Seni görmek için geldim bu şehire.
D) Sesimi duyar duymaz pencereye koşmuş.
6. “Konuşanlar tahtaya yazıldı ve ceza aldı.”
Yukarıdaki cümlenin yapı olarak çeşiti aşağıdakilerden hangisidir?
A) Basit Cümle B) Fiilimsili Cümle C) Sıralı Cümle D) Bağlı Cümle
